1, 2. (a) Jakim przykładem posłużył się Jezus, by uwypuklić niewierność żydowskich przywódców religijnych? (b) Czego można się z tego przykładu dowiedzieć o nastolatkach?

NA KILKA dni przed śmiercią Jezus zadał grupie żydowskich przywódców religijnych pobudzające do myślenia pytanie. Powiedział: „Jak myślicie? Pewien człowiek miał dwoje dzieci. Podchodząc do pierwszego, rzekł: ‚Dziecko, idź dzisiaj pracować w winnicy’. Ono odpowiadając rzekło: ‚Chętnie, panie’, ale nie poszło. Przystępując do drugiego, rzekł to samo. Na to ono rzekło: ‚Nie chcę’. Potem zrobiło mu  się żal i poszło. Które z tych dwojga wykonało wolę ojca?” Przywódcy żydowscy oświadczyli: „To drugie” (Mateusza 21:28-31).

² Jezus uwypuklił w ten sposób niewierność tych duchowych przewodników narodu. Przypominali oni pierwszego syna, przyrzekli bowiem spełniać wolę Bożą, ale nie dotrzymali obietnicy. Niemniej wielu rodziców zauważy, iż przypowieść Jezusa opierała się na dobrej znajomości stosunków w rodzinie. Świetnie ukazuje, że często nie tak łatwo jest poznać, co młodzi myślą, lub przewidzieć, jak się zachowają. Młody człowiek może w okresie dojrzewania sprawiać sporo kłopotów, a potem wyrosnąć na osobę odpowiedzialną i szanowaną. Warto o tym pamiętać podczas naszych rozważań na temat buntu nastolatków.

3. Dlaczego rodzice nie powinni pochopnie uznawać swego dziecka za buntownika?

³ Prawdopodobnie od czasu do czasu słyszysz o dorastających dzieciach otwarcie występujących przeciwko rodzicom. Może nawet osobiście znasz nastolatka, z którym rodzina nie potrafi sobie poradzić. Jednakże nie zawsze daje się łatwo określić, czy rzeczywiście chodzi o bunt. Równie trudno jest czasem zrozumieć, dlaczego jedne dzieci są nieposłuszne, inne zaś — nawet z tej samej rodziny — zdyscyplinowane. Jak powinni postąpić rodzice, gdy dostrzegają, że któreś dziecko schodzi na ścieżkę jawnego buntu? Chcąc odpowiedzieć na to pytanie, zastanówmy się najpierw, kiedy można mówić o buncie.

4-6. (a) Czym jest bunt? (b) O czym powinni pamiętać rodzice, których dorastające dziecko czasem jest nieposłuszne?

⁴ Najprościej rzecz ujmując, człowiek zbuntowany rozmyślnie i uporczywie okazuje nieposłuszeństwo  wobec władzy, stawia jej opór i ją kwestionuje. Oczywiście „głupota tkwi w sercu młodzieńca” (Przypowieści 22:15). Dlatego wszystkie dzieci czasami sprzeciwiają się rodzicom i innej władzy. Dzieje się tak zwłaszcza w okresie dojrzewania, kiedy to rozwijają się fizycznie i emocjonalnie. Każda zmiana w życiu człowieka wywołuje stres, a przecież właśnie zmiany są istotą dorastania. Wasz nastoletni syn lub córka przestaje być dzieckiem i zmierza ku dorosłości. W tym szczególnym okresie niektórym dzieciom i rodzicom trudno jest przez to znaleźć wspólny język. Często rodzice instynktownie próbują hamować tę przemianę, natomiast młodzi chcieliby ją przyśpieszyć.

⁵ Zbuntowany nastolatek odrzuca wartości wpajane mu przez rodziców. Pamiętajcie jednak, że kilkakrotne złamanie posłuszeństwa to jeszcze nie bunt. A jeśli chodzi o sprawy duchowe, niekiedy dziecko na początku w ogóle lub prawie w ogóle nie interesuje się prawdą biblijną, co wcale nie znaczy, że jest nastawione buntowniczo. Wystrzegajcie się więc przypinania mu takiej łatki.

⁶ Czy wszyscy młodzi w okresie dorastania buntują się przeciw władzy rodzicielskiej? Bynajmniej. Doświadczenie pokazuje, że stosunkowo niewielu nastolatków przejawia takiego ducha. Ale co począć z dzieckiem, które uparcie i konsekwentnie okazuje nieposłuszeństwo? Co może być tego powodem?

7. Jak wpływ szatańskiego świata może skłonić dziecko do buntu?

⁷ Podstawową przyczynę buntu stanowi wpływ szatańskiego systemu. „Cały świat podlega mocy niegodziwca” (1 Jana 5:19). Świat podporządkowany Szatanowi  propaguje zgubną obyczajowość, przed którą chrześcijanie muszą się bronić (Jana 17:15). W przeważającej mierze jest ona dziś wulgarniejsza, niebezpieczniejsza i bardziej przepojona złem niż w przeszłości (2 Tymoteusza 3:1-5, 13). Jeżeli rodzice nie będą pouczali, ostrzegali i chronili swych dzieci, łatwo mogą się one zarazić „duchem działającym teraz w synach nieposłuszeństwa” (Efezjan 2:2). Wiąże się to z presją wywieraną przez rówieśników. W Biblii czytamy: „Kto się brata z głupcami, temu źle się wiedzie” (Przypowieści 13:20). Kto więc przebywa w towarzystwie osób przesiąkniętych duchem świata, najprawdopodobniej ulegnie jego wpływowi. Jeżeli młodzi mają zrozumieć, że stosowanie się do zasad Bożych wytycza najlepszą drogę życiową, potrzebują nieustannej pomocy (Izajasza 48:17, 18).

8. Co jeszcze może skłonić młodego człowieka do buntu?

⁸ Czasami powodem buntu bywa atmosfera panująca w domu. Jeśli na przykład jedno z rodziców znęca się nad drugim, upija się lub narkotyzuje, nastolatek może sobie wyrobić spaczony pogląd na życie. Nawet w dość spokojnych domach dzieci nieraz zaczynają się burzyć, gdy odnoszą wrażenie, że rodzice się nimi nie interesują. Jednakże o buncie nastolatków nie zawsze decydują czynniki zewnętrzne. Niekiedy rodzice trzymają się zbożnych zasad i w znacznym stopniu chronią dzieci przed wpływem otaczającego je świata, a one mimo to odwracają się od wszczepianych im wartości. Dlaczego? Zapewne dochodzi tu do głosu inna podstawowa przyczyna naszych problemów — ludzka niedoskonałość. Paweł oświadczył: „Przez jednego człowieka [Adama] grzech wszedł na świat, a przez grzech śmierć, i w taki sposób śmierć rozprzestrzeniła się na  wszystkich ludzi, ponieważ wszyscy zgrzeszyli” (Rzymian 5:12). Adam był samolubnym buntownikiem i taką spuściznę przekazał swym potomkom. Niektórzy młodzi, wkraczając na drogę buntu, po prostu idą w ślady swego praojca.

9. Jakie skrajności w wychowywaniu dzieci mogą zrodzić bunt?

⁹ U podłoża buntu nastolatków może też leżeć niezrównoważony pogląd rodziców na wychowywanie dzieci (Kolosan 3:21). Niekiedy rygorystyczni rodzice stosują wobec dzieci surowe ograniczenia i kary. Inni znów są pobłażliwi i nie podają żadnych wskazówek, mogących zapewnić ochronę niedoświadczonym nastolatkom. Wystrzeganie się obu tych skrajności nie zawsze jest łatwe. Poza tym każde dziecko ma inne potrzeby. Jednemu można dać więcej swobody, drugiego trzeba bardziej pilnować. Oto dwa przykłady biblijne, które pomogą nam dostrzec niebezpieczeństwa kryjące się w zbytniej łagodności lub surowości.

10. Dlaczego Heli, który zapewne wiernie sprawował funkcję arcykapłana, nie był dobrym ojcem?

¹⁰ Heli, arcykapłan starożytnego Izraela, był ojcem. Pełnił swój urząd przez 40 lat i niewątpliwie dobrze znał Prawo Boże. Najprawdopodobniej dość wiernie wywiązywał się z obowiązków kapłańskich i może nawet sumiennie pouczał o Prawie swych synów — Chofniego i Pinechasa. Niemniej zbytnio im pobłażał. Obaj usługiwali jako kapłani, ale byli nikczemnikami myślącymi tylko o dogadzaniu swemu brzuchowi i zaspokajaniu niemoralnych pragnień. Chociaż dopuszczali się haniebnych uczynków w świętym miejscu, Heli nie zdobył się na to, żeby ich zdjąć z urzędu. Udzielił im jedynie łagodnej nagany. Taką pobłażliwością  pokazał, iż synów cenił więcej niż Boga. W rezultacie zbuntowali się przeciw czystemu wielbieniu Jehowy, co sprowadziło nieszczęście na cały dom Helego (1 Samuela 2:12-17, 22-25, 29; 3:13, 14; 4:11-22).

11. Jakie wnioski mogą wyciągnąć rodzice z błędów Helego?

¹¹ Co prawda synowie Helego byli już w tym czasie dorośli, niemniej zdarzenie to ukazuje, jak niebezpieczne jest uchylanie się od karcenia (porównaj Przypowieści 29:21). Niektórzy rodzice mylą pobłażliwość z miłością i rezygnują z ustalania i egzekwowania jasnych, stanowczych i rozsądnych reguł. Nie udzielają podyktowanego miłością karcenia nawet wtedy, gdy dochodzi do pogwałcenia zbożnych zasad. W wyniku takiego braku dyscypliny dzieci mogą w końcu zacząć lekceważyć nie tylko władzę rodzicielską, ale też każdą inną (porównaj Kaznodziei 8:12).

12. Jaki błąd w sprawowaniu zwierzchnictwa popełnił Rechabeam?

¹² W drugą skrajność popadł natomiast Rechabeam. Ten ostatni król zjednoczonego Izraela nie okazał się dobrym władcą. Mieszkańcom kraju, w którym odziedziczył tron, doskwierało brzemię nałożone przez jego ojca, Salomona. Czy Rechabeam okazał im zrozumienie? Niestety, nie. Kiedy przedstawiciele narodu poprosili o zdjęcie z nich niektórych ciężarów, wzgardził dojrzałą opinią swych starszych doradców i kazał narzucić ludowi jeszcze cięższe jarzmo. Jego arogancja doprowadziła do buntu dziesięciu północnych pokoleń i rozpadu królestwa na dwie części (1 Królewska 12:1-21; 2 Kronik 10:19).

13. Jak rodzice mogą uniknąć błędu Rechabeama?

¹³ Z biblijnego doniesienia o Rechabeamie płynie kilka ważnych nauk dla rodziców. Muszą oni ‛szukać Jehowy’ w modlitwie i analizować swe metody  wychowawcze w świetle zasad Pisma Świętego (Psalm 105:4, NW). „Ucisk przywodzi mądrego do szaleństwa” — czytamy w Księdze Kaznodziei 7:7 (Bg). Wytyczenie nastolatkom starannie przemyślanych granic pozwoli im swobodnie się rozwijać, a jednocześnie uchroni ich przed nieszczęściem. Niemniej dzieciom nie należy narzucać tak ścisłego rygoru, żeby nie mogły osiągnąć rozsądnej miary niezależności i pewności siebie. Jeżeli rodzice usilnie starają się trzymać złotego środka między dawaniem dzieciom pełnej swobody a zakreśleniem wyraźnych i nieprzekraczalnych granic, nastolatki są na ogół mniej skłonne do buntu.

14, 15. Jak rodzice powinni się zapatrywać na to, że ich dzieci dorastają?

¹⁴ Rodzice z radością obserwują fizyczny rozwój dziecka od niemowlęctwa po dorosłość, ale gdy w wieku  kilkunastu lat zaczyna się od nich uniezależniać i osiągać naturalną samodzielność, mogą odczuwać niepokój. Nie dziwcie się, jeśli w tym przejściowym okresie wasz dorastający syn (lub córka) będzie niekiedy trochę uparty czy też niechętny do współpracy. Stale pamiętajcie, że chrześcijańscy rodzice powinni zmierzać do wychowania dziecka na dojrzałego, zrównoważonego i odpowiedzialnego chrześcijanina (porównaj 1 Koryntian 13:11; Efezjan 4:13, 14).

¹⁵ Chociaż może się to okazać trudne, rodzice nie powinni z przyzwyczajenia zawsze odmawiać, gdy nastolatek prosi o większą swobodę. Dziecko musi przecież rozwijać swą odrębną osobowość. Niektórzy młodzi stosunkowo wcześnie zaczynają sobie wyrabiać całkiem dojrzały pogląd na świat. Na przykład  o młodym królu Jozjaszu czytamy w Biblii: „Chociaż jeszcze był młody [miał około 15 lat], zaczął szukać Boga Dawida”. Ten wartościowy nastolatek naprawdę zasługiwał na zaufanie (2 Kronik 34:1-3).

16. Z czego powinny zdawać sobie sprawę dzieci, gdy osiągają większą samodzielność?

¹⁶ Jednakże wolność wiąże się z odpowiedzialnością. Dlatego pozwólcie dziecku wchodzącemu w dorosłe życie doświadczyć czasem skutków jego decyzji i posunięć. Zasada: „Co człowiek sieje, to będzie też żąć” odnosi się zarówno do dorosłych, jak i do młodzieży (Galatów 6:7). Nie można w nieskończoność osłaniać dziecka. Ale co wtedy, gdy chce postąpić w sposób zupełnie nie do przyjęcia? Jako odpowiedzialny ojciec lub matka, musisz powiedzieć: „Nie”. I choć możesz wyjaśnić powody takiej decyzji, nic już nie powinno jej zmienić (porównaj Mateusza 5:37). Kiedy jednak o niej informujesz, uczyń to spokojnie i rozważnie, gdyż „łagodna odpowiedź uśmierza gniew” (Przypowieści 15:1).

17. Jakie potrzeby nastolatka powinni zaspokajać rodzice?

¹⁷ Chociaż młodym nie zawsze podobają się pewne ograniczenia i wytyczne, konsekwencja w utrzymywaniu karności daje im poczucie bezpieczeństwa, którego bardzo potrzebują. Byliby sfrustrowani, gdyby rodzice zależnie od humoru często zmieniali obowiązujące reguły. Mogą również potrzebować zachęt i pomocy, by radzić sobie z nieśmiałością czy brakiem wiary we własne siły. Jeżeli otrzymają takie wsparcie, najprawdopodobniej wyrosną na zrównoważonych ludzi. Dorastające dzieci cenią też sobie, gdy rodzice darzą je zaufaniem, na które zasłużyły (porównaj Izajasza 35:3, 4; Łukasza 16:10; 19:17).

18. Co może być pociechą dla rodziców?

¹⁸ Pociechą dla rodziców może być świadomość, że  w stabilnym domu, w którym panuje spokój i miłość, dzieci zazwyczaj wspaniale się rozwijają (Efezjan 4:31, 32; Jakuba 3:17, 18). Nawet młodym wywodzącym się z rodzin trapionych alkoholizmem, przemocą lub szkodliwymi wpływami często udaje się wyrwać z takiego złego środowiska i wyrosnąć na wartościowych ludzi. Jeżeli zatem stworzycie w domu atmosferę bezpieczeństwa, miłości, serdeczności i wzajemnego zainteresowania — chociażby wiązało się to z rozsądnymi ograniczeniami i karceniem opartym na zasadach biblijnych — w przyszłości z pewnością będziecie ze swych dzieci dumni (porównaj Przypowieści 27:11).

19. Jaki obowiązek ciąży na odpowiednio wychowywanym dziecku?

¹⁹ Właściwe wychowanie jest niewątpliwie ogromnie ważne. W Księdze Przypowieści 22:6 czytamy: „Wychowuj chłopca odpowiednio do drogi, którą ma iść, a nie zejdzie z niej nawet w starości”. Ale co wtedy, gdy mimo najlepszych starań rodziców ich dzieci schodzą na manowce? Czy to możliwe? Niestety, tak. Powyższe przysłowie wiąże się ściśle z innymi wersetami, które podkreślają obowiązek ‛słuchania’ ojca i matki (Przypowieści 1:8). Jeżeli w rodzinie ma panować harmonia, to zarówno dzieci, jak i rodzice muszą się chętnie stosować do wskazówek biblijnych. Brak współpracy pod tym względem przysporzy trudności.

20. Jak powinni postąpić mądrzy rodzice, gdy dziecko lekkomyślnie pobłądzi?

²⁰ Jak więc mają reagować rodzice, gdy nastolatek schodzi na złą drogę i popada w tarapaty? W takiej sytuacji dziecko szczególnie potrzebuje pomocy.  Jeżeli rodzice pamiętają, iż chodzi o niedoświadczoną młodą osobę, łatwiej zdołają nad sobą zapanować. Paweł radził dojrzałym członkom zboru: „Jeśli nawet jakiś człowiek uczyni fałszywy krok, zanim to sobie uświadomi — wy, którzy macie kwalifikacje duchowe, próbujcie skorygować takiego w duchu łagodności” (Galatów 6:1). Tak samo mogą postąpić rodzice, gdy ich syn (lub córka) lekkomyślnie popełni błąd. Dokładnie mu wytłumaczą, dlaczego ten postępek był niewłaściwy i jak może go w przyszłości uniknąć, ale wyjaśnią też, że zły jest jego czyn, a nie on sam (porównaj Judy 22, 23).

21. Jak za przykładem zboru chrześcijańskiego rodzice powinni zareagować na ciężki grzech dziecka?

²¹ A jeśli dorastające dziecko dopuściło się rażącego uchybienia? Potrzebuje wówczas szczególnej pomocy i umiejętnego kierownictwa. Członek zboru, który popełnia poważny grzech, jest zachęcany do okazania skruchy i zwrócenia się o pomoc do starszych (Jakuba 5:14-16). Kiedy daje dowody skruchy, starsi pomagają mu odzyskać siły duchowe. W rodzinie obowiązek pomagania błądzącemu nastolatkowi spoczywa na rodzicach, chociaż niekiedy powinni oni omówić tę sprawę ze starszymi. Gdyby któreś dziecko obciążyło się ciężkim grzechem, niewątpliwie nie należy tego ukrywać przed gronem starszych.

22. W czym rodzice powinni starać się naśladować Jehowę, gdy dziecko poważnie zbłądzi?

²² Kłopoty przysparzane przez dziecko stanowią niemałą próbę. Niekiedy rodzice, targani sprzecznymi uczuciami, mieliby ochotę ostro zganić krnąbrnego nastolatka, ale mogłoby to jedynie wywołać w nim rozgoryczenie. Pamiętajcie, iż sposób potraktowania go w tym krytycznym momencie może zaważyć na jego przyszłości. Nie zapominajcie też, że Jehowa  chętnie przebaczał swemu ludowi, który odwracał się od tego, co słuszne — jeśli tylko okazał skruchę. Posłuchajcie Jego serdecznych słów: „‚Chodźcie więc i uporządkujmy sprawy między sobą’ — mówi Jehowa. ‚Chociażby wasze grzechy były jak szkarłat, zostaną wybielone jak śnieg; choćby były czerwone jak tkanina karmazynowa, staną się niczym wełna’” (Izajasza 1:18, NW). Jakiż to wyśmienity wzór dla rodziców!

23. Co rodzice powinni robić, a czego unikać, gdy dziecko popełni rażący grzech?

²³ Próbujcie więc zachęcać oporne dziecko do zejścia ze złej drogi. Proście o zdrowe rady doświadczonych rodziców i starszych zboru (Przypowieści 11:14). Starajcie się nie działać impulsywnie, by nie powiedzieć lub nie zrobić czegoś, co mogłoby utrudnić nastolatkowi powrót. Unikajcie niepohamowanego gniewu i rozdrażnienia (Kolosan 3:8). Nie dawajcie zbyt szybko za wygraną (1 Koryntian 13:4, 7). Nienawidźcie zła, ale nie bądźcie zawzięci ani rozgoryczeni na własne dziecko. A co najważniejsze, sami dawajcie dobry przykład i pielęgnujcie silną wiarę w Boga.

24. Do jakiej przykrej sytuacji dochodzi czasami w rodzinie chrześcijańskiej i jak powinni wówczas postąpić rodzice?

²⁴ Niekiedy wyraźnie widać, że młoda osoba zdecydowanie się zbuntowała i całkowicie odrzuca mierniki chrześcijańskie. Należy się wówczas skupić na podtrzymaniu lub odbudowaniu zażyłej więzi między resztą rodziny. Nie dopuśćcie do tego, by buntownik pochłonął całą waszą uwagę kosztem innych dzieci. Nie próbujcie ukrywać przed nimi, jakich kłopotów wam przysparza. W stosownym czasie zapoznajcie je  ze sprawą i rozproszcie ich obawy (porównaj Przypowieści 20:18).

25. (a) Jaki tryb postępowania wobec zdeklarowanego buntownika, obowiązujący w zborze chrześcijańskim, muszą czasem obrać rodzice? (b) O czym nie powinni zapominać rodzice, jeśli dziecko się zbuntowało?

²⁵ Wspominając o zatwardziałym buntowniku w zborze, apostoł Jan zalecił: „Wcale go nie przyjmujcie do domu ani nie zwracajcie się do niego z pozdrowieniem” (2 Jana 10). Rodzice czasem dochodzą do wniosku, że muszą podobnie postąpić wobec pełnoletniego dziecka, które obrało drogę buntu. Chociaż zajęcie takiego stanowiska może być niesłychanie trudne i bolesne, niekiedy wymaga tego dobro pozostałych domowników. Stale musicie otaczać swą rodzinę ochroną i opieką. Dlatego wytyczajcie wyraźne, a zarazem rozsądne granice. Dużo rozmawiajcie z innymi dziećmi. Interesujcie się tym, jak sobie radzą w szkole i w zborze. Pomóżcie im zrozumieć, że co prawda nie pochwalacie postępków zbuntowanego dziecka, ale nie żywicie do niego nienawiści. Potępiajcie złe czyny, a nie jego samego. Kiedy dwaj synowie Jakuba swym okrutnym czynem ściągnęli hańbę na rodzinę, ojciec przeklął nie ich, lecz gwałtowny gniew, któremu ulegli (1 Mojżeszowa 34:1-31; 49:5-7).

26. Z czego mogą czerpać pociechę sumienni rodzice, których dziecko obrało drogę buntu?

²⁶ Może czujecie się odpowiedzialni za to, co się zdarzyło w waszej rodzinie. Niemniej jeśli szczerze robiliście, co w waszej mocy, i w miarę najlepszych możliwości trzymaliście się rad Jehowy, naprawdę nie musicie się oskarżać. Czerpcie pociechę ze świadomości, że nie ma doskonałych rodziców i że sumiennie staraliście się wywiązać ze swego zadania (porównaj Dzieje 20:26). Zdeklarowany buntownik  w rodzinie rani serce, ale jeśli już znaleźliście się w takiej sytuacji, pamiętajcie, iż Jehowa wszystko rozumie i nigdy nie opuści swych oddanych sług (Psalm 27:10). Postanówcie dołożyć starań, by wasz dom był bezpieczną przystanią duchową dla pozostałych dzieci.

27. Jaką nadzieję mogą zawsze żywić rodzice zbuntowanego dziecka, mając w pamięci przypowieść o synu marnotrawnym?

²⁷ Nigdy też nie traćcie nadziei. Właściwe szkolenie otrzymane w dzieciństwie może w końcu poruszyć serce błądzącego młodego człowieka i przywieść go do opamiętania (Kaznodziei 11:6). Wielu rodziców chrześcijańskich przeżyło już coś podobnego, a niektórzy — jak ojciec z Jezusowej przypowieści o synu marnotrawnym — doczekali się powrotu krnąbrnych dzieci (Łukasza 15:11-32). Wy także możecie tego doświadczyć.