Sumaq bendicionesta japʼini

Arthur Bonno kawsayninmanta willariwanchik

KAY 1951 watapi, warmiy Edithwan jatun tantakuypi kachkarqayku, chaypitaq misioneros kayta munaqkunapaq juk tantakuy ruwakunanta willakamurqa.

Ñuqaqa, may kusiywan Edithta nirqani: “Jaku chay tantakuyman”, nispa.

Paytaq niwarqa: “Arthur, mana misioneros kaytaqa atisunmanchu”, nispa.

Ñuqataq nirqani: “Edith jaku uyarimullasun”, nispa.

Chay tantakuyman rirqayku tukukusqantawantaq Escuela de Galaad nisqapaq, iskay solicitudesta quwarqayku.

Edithta nirqani: “¡Juntʼachinachik!”, nispa.

Paytaq niwarqa: “Arthur, ¿familiasninchikrí?”, nispa.

Wata khuskanniyuqmantataq Galaadman rirqayku, chaymantataq Ecuadorman kachawarqayku chaytaq Sudamericapi kachkan.

Reparankijina, mana iskaychakuspa, imatachus ruwayta munasqayta usqhayllata ruwaq kani, Edithtaq mana jinachu karqa. Payqa, Pennsylvaniamanta (Estados Unidos) Elizabeth llaqtitapi uywakurqa, ni jaykʼaqtaq wak suyumanta kaq runasta riqsisqachu, nitaq viajallasqapischu. Chayrayku familianmanta karunchakuytaqa, mana atillarqachu. Jinapis mana iskaychakuspa wak suyupi Diosmanta willamuyta munarqa. Ecuadormanqa, 1954 watapi chayarqayku kunankamataq chayllapipuni kachkayku. Chay wataspi misionerosjina llamkʼayniykupi, may achkha bendicionesta japʼirqayku. Wakinta willarisqayki.

Mayta yuyarikullaykupuni

Quito llaqtaman kachawarqayku. Guayaquil llaqtamanta Quitokama chayanaykupaqqa, trenpi, camionpi ima iskay pʼunchayta viajarqayku (kunanqa avionpi rispa khuskan horallapiña chayakun). Quitopiqa, tawa watasta qhipakurqayku. Kay 1958 watapitaq qutuchakuykunata waturiqjina llamkʼanayta niwarqanku.

Chay kutipiqa, tukuy suyuntinpi iskay circuitoslla karqa. Chayrayku qutuchakuykunata waturispapis, achkha semanasta juchʼuy llaqtitasman willaq riq kayku, chay llaqtaspitaq  ni juk Jehovamanta sutʼinchaq kaqchu. Qhipakunaykupaqqa, juk juchʼuy mana ventanasniyuq cuartitollata tariq kayku, chaypitaq camalla kaq. Chayrayku viajaspaqa, maderamanta cajata apakuq kayku, chaypitaq pʼachata, querosenwan lawraq cocinitata, juk pailata, chuwasta, juk lavadorta, sabanasta, juk mosquiterota ima apaq kayku. Chantapis pirqaspi juskʼusta tapanaykupaq periodicosta apaq kayku, jukʼuchas mana yaykumunankupaq.

Chay cuartos laqha, mana tiyakunapaqjina kaptinpis, chaypi parlarikusqaykumanta mayta yuyarikullaykupuni. Querosenwan lawraq cocinitapiqa, imitallatapis waykʼuspa camapi tiyaykukuspa mikhuq kayku, parlaytataq qallariq kayku. Edithqa, chay kutispi hermanosta kʼachamanta, allinllamanta parlarinaypaq yuyaychariwaq. Imaraykuchus ñuqaqa, usqhayllata mana allinta reparakuspalla imatapis parlarpariq kani. Pay yuyaychariwasqanrayku, hermanosta waturispaqa mayta kallpachaq kani. Chantapis mana reparakuspalla juk hermanomanta mana allinta parlachkaptiyqa, payqa mana kikillantataqchu parlaq, ajinamanta tukuy hermanosta allinpaq qhawanaypaq yanapawarqa. Astawanpis, Torremanta Qhawaq revistapi imastachus yachakusqaykumanta, willaypi imaynachus riwasqaykumanta ima, parlariq kayku. May sumaq imasmanta willarinakunayku karqa.

Carlosta maskʼachkarqayku

Jipijapa llaqtitaqa, Ecuadormanta inti yaykuyninpi kachkan, chaypitaq juk runa Bibliamanta yachakuyta munasqanta niwarqayku, chay runaqa Carlos Mejía sutikurqa. Maypichus tiyakusqantaqa, mana yacharqaykuchu, ajinamanta juk paqarin alquilasqa cuartitoykumanta lluqsiytawan maymanchus richkasqaykuta mana yachaspalla maskʼaq rirqayku. Callesqa jallpʼalla karqa, chay tuta mayta paraykusqanraykutaq callestaqa yaku tʼuqus kasqanrayku phinkispa pasanayku karqa. Ñawpaqta richkaptiy, jinallamanta Edithqa qhaparirqa: “¡Arthur!”, nispa. Kutirispataq Edithta tʼuruman chaki muqusninkama chinkaykusqanta rikurqani. Chay mayta asikunapaqjina kaptinpis mana asikurqanichu Edith waqachkasqanrayku.

Chay tʼurumanta lluqsiyta atinanpaq yanaparqani, chaywanpis zapatosninqa chay tʼuru ukhupi qhipakurqa. Chaypitaq juk yuqallitu, juk imillita ima qhawachkawarqayku, paykunatataq nirqani: “Chay zapatosta urqhuripuwankichik chayqa, phatata qusqaykichik”, nispa. Paykunaqa, juk ñawi chʼirmiypi zapatosta urqhurqunku, Edithtaqrí mayllakunan karqa. Chay wawaspa mamanqa, wasinmantapacha qhawamuchkawasqayku, wasinmantaq waqyariwarqayku. Edithtaqa, chaypi chakisninta mayllaysiyta yanaparqa, wawastaq zapatosta mayllachkarqanku. Chayllapi niraq ripuchkaspa chay señorata, Carlos Mejía sutiyuq runata maskʼachkasqaykuta nirqani. Paytaq tʼukuchkaq niwarqa: “Payqa, qusay”, nispa. Pisi tiemponmantaq Bibliamanta yachachiyta qallarirqayku, familiantintaq bautizakurqanku. Watasninmantaq Carlos, warmin, iskay wawasnin ima, precursores especiales karqanku.

Mana viajayta atinapaqjina kusiywantaq japʼiwarqayku

Qutuchakuykunata waturiqjina llamkʼayqa, mana atikullaqchu. Autopi, trenpi, camionpi, canoapi, avionetapi ima, viajaq kayku. Juk kutiqa, superintendente de distritojina llamkʼaq hermano John McLenachan, warmin Dorothy ima, ñuqaykuwan Colombia suyup qayllasninpi challwasta japʼiq runasman willaq rirqanku. Juk motorniyuq canoaman wicharispa tiburonesmanta juntʼa kaq yakusta pasanayku karqa. Chay canoata apaykachaq runa sumaq yachasqa kaspapis mancharikurqa, imaraykuchus chay tiburonesqa canoayku chhikanpuni karqanku, chayraykutaq kantitullanta rirqayku.

Qutuchakuykunata waturichkaptiyku achkha chʼampaykuna kaptinpis, sumaq llamkʼay karqa. May kʼacha wasinkuman waqyarikuq  hermanosta riqsirqayku. Waqyariwasqayku familiasqa, juk kutillata pʼunchaynintinta paykuna mikhuptinkupis ñuqaykumanqa, kimsa kutita mikhuchiwaq kayku, camankupis juklla karqa chaypitaq puñuchiwaq kayku. Edithqa, niq: “Chay munasqa hermanosmantaqa, pisi imitasllawan kawsakuyta atikusqanta yachakuni”, nispa.

“Ni ima ruwaytapis qhisachayta munaykuchu”

Kay 1960 watapiqa, Ecuadorpi kaq sucursalman waqyariwarqanku chaytaq Guayaquil llaqtapi kachkan. Ñuqaqa oficinapi llamkʼarqani, chaykamataq Edithqa, chay qayllapi kaq qutuchakuymanta kaq hermanoswan willamuq. Mana oficinapi llamkʼanaypaqjinachu kaq kani, chaywanpis Hebreos 13:21 nisqanmanjina Diosqa “munayninta ruwana[n]chejpaj” wakichiwanchik. Iskay watasninmantaq Galaadman rinaypaq waqyarisqa karqani, chaytaq Brooklyn Betelpi (Nueva York). Chay tiempopi warmisqa, mana riqchu kanku, chunka killasnintinta maypichus kachkarqanku chayllapi qhipakunanku karqa. Chantapis Edithmanqa, Brooklynmanta juk cartata apachimurqanku, chaypitaq allinta tʼukurinanta sapan qhipakuytachus manachus munasqanta.

Edithqa, chay cartaman kutichispa qillqarqa: “Mana atinaykupaqjinalla kaptinpis, Jehová chʼampaykunata atipanaykupaq yanapanawaykuta yachayku. [...] Ima ruwaytapis ruwanaykuta niwasqaykutaqa mana qhisachayta munaykuchu, imaraykuchus ajinamanta Diospaq allinta llamkʼanallaykupaqpuni wakichiwayku”, nispa. Brooklynpi kachkaptiytaq warmiyqa sapa semana cartata apachimuwaq.

Achkha chiqa sunqu hermanosta riqsirqayku

Unquykusqayraykutaq kay 1966 watapi Quitoman kutipurqayku, chaypitaq hermanoswan khuska watiqmanta misionerosjina llamkʼarqayku. Chay hermanosqa, may chiqa sunqus karqanku.

Juk hermanataqa, sapa kuti qusan maqaq. Juk pʼunchay pichá suqta horas sutʼiyaymanta waqyamuwarqayku, hermanata watiqmanta qusan maqaykusqanta willanawaykupaq, chayrayku usqhayllata wasinman rirqani. Chayaptiy hermanaqa, camapi wikchʼusqa, ukhunqa punkisqa, qʼuyu juntʼataq kachkarqa. Qusan pichana kʼaspiwan pʼakinankama waqtaykusqa. Chay pʼunchay kutispataq qusanta tariparqani, ajinata ruwasqanqa mana allinchu kasqantataq nirqani. Paytaq pesachikusqanta niwarqa.

Kay 1970 wata qallariypiqa, allinyarirqaniña, watiqmantataq qutuchakuykunata waturiqjina llamkʼarqani. Ibarrra llaqtapi kaq qutuchakuytañataq waturinay karqa, chaytaqa ñawpaq wataspipis waturirqaniña. Chay wataspiqa, iskay Jehovamanta sutʼinchaqkunalla karqanku, juk misionero, juknintaq chay llaqtayuq hermano. Chayrayku machkha hermanosñachus kasqankuta yachayta munaspa mayta kutiyta munarqayku.

Chantá ñawpaq kutiraykullaraq chay llaqtapi tantakuypi kachkaptiykutaq juk hermano Rodrigo Vaca sutiyuq juk umallirichiyta  tapuykunawan ukhuncharichkarqa. Sapa tapuyta ruwaptintaq hermanosqa, makinkuta uqharinankumantaqa, “¡Ñuqa!, ¡ñuqa!”, nispa qhapariq kanku. Edithwan ñuqawanqa, tʼukuchkaq qhawaq kayku. Tʼukurirqanitaq: “¿Imataq pasachkanrí?”, nispa. Chantá chay hermano mana rikusqanta yacharqayku, hermanostataq parlasqallankumanta riqsiq. Chay hermano ruwasqanqa, Jesús kay Juan 10:3, 4, 14 nisqanta yuyarichiwan, sumaq michiqqa, ovejasninta sumaqta riqsin. Kunankama payqa chiqa sunqullapuni ancianojina, precursor especialjina llamkʼachkallanpuni. * Ibarra llaqtapiqa, español qallupi suqta qutuchakuykunaña kanku, Quichua qallupitaq juk, chantá makiswan parlaypitaq juk qutuchakuy.

Jehovap kʼacha kayninmanta may agradecesqa kachkani

Kay 1974 watapi, Jehová watiqmanta kʼacha kayninta rikuchiwarqayku, imaraykuchus Betelpi llamkʼanaykupaq waqyarisqas karqayku. Chaypiqa, watiqmanta oficinapi llamkʼarqani, chaymantataq miembro del Comité de Sucursal nisqatajina sutichawarqanku. Edithri cocinapi llamkʼarqa, chaymantataq oficinaspi, kunantaq correosta apachispa, japʼispa ima llamkʼan.

Watas pasasqanmanjinaqa, Galaadmanta musuq misionerosta chayamuqta may kusiywan rikuyku. Kay misioneros sumaq wakichisqas, tukuy sunqu llamkʼaq hermanos kasqankurayku, hermanosta mayta kallpachanku. Chantapis may chhika hermanos, hermanas ima, 30 suyusmanta Ecuadorman jampusqankuqa mayta kusichiwayku. Ajinata ruwasqankuqa, mayta tʼukuchiwayku. Imaraykuchus wakinkunaqa, wasisninkuta, negociosninkuta ima venderparispa maypichus pisi willaqkuna kanku chayman rinku. Karusman willaq rinankupaqtaq autosta rantikunku, chaykunapitaq musuq qutuchakuykunata sayarichinku, Tantakunapaq Wasistapis ruwaysikunku. Chay wak suyusmantaqa, achkha soltera precursoras kanku. Chay hermanasqa, sumaq wakichisqas, sunqu kʼajaywantaq willarinku.

Arí, Diosta yupaychaspaqa, sumaq bendicionesta japʼini. Tukuyninmanta aswan sumaqqa, Jehovaman qayllaykusqay kachkan. Chantapis Payqa, “uj yanapajta” quwarqa, chaymantataq tukuy sunqu agradeceni (Gén. 2:18). Casarasqaymanta 69 watasña pasasqanpi tʼukurispaqa, Proverbios 18:22 nisqanta yuyarikuni, chaypiqa nin: “Pichus casarakunampaj warmita tarejqa allin kayta tarin”, nispa. Edithwan khuska kasqaymanta mayta kusikuni. Payqa tukuy imaynamanta yanapawarqa. Mamanwanpis may kʼacha karqa. Ecuadorman chayasqaykumantapacha sapa semana mamanman cartata apachiq, kay 1990 watakama, chay watapitaq suegrayqa 97 watasniyuq wañupurqa.

Ñuqaqa, 90 watasniyuqña kani Edithtaq 89 watasniyuq. Yaqha 70 runasta Jehovamanta yachachisqaykumanta mayta kusikuyku. Chantapis Escuela de Galaad nisqaman rinaykupaq solicitudta juntʼachisqaykumanta 60 watasña pasan, chaymantataq mayta kusikuyku. Chayta ruwasqaykurayku, kawsayniykupi sumaq bendicionesta japʼirqayku.

[Sutʼinchaynin]

[29 paginapi dibujo/foto]

Estadio Yankee de Nueva York nisqapi misioneros masisniykuwan (1958)

[31 paginapi dibujo/foto]

Juk familiata waturichkaspa (1959)

[32 paginapi dibujo/foto]

Ecuadorpa sucursalninpi (2002)