Chayta ruwachikunankupaj doctorman rejkunaqa allinchus manachus kasqanpi tʼukurinanku tiyan. Sapa qhariwarmi, Jehovaj ñaupaqenpi imatapis allinta ajllanan kasqanrayku, imaynatachus doctores chayta ruwasqankuta qhawarina.

Kay 1978 watapi, Inglaterramanta uj warmi mana wawayoj kayta atisqanrayku, doctorman rispa wawitayoj kayta aterqa. Payqa cristal vasopi jina llullu sullituta ruwachikuspa wawitayoj kajkunamanta, ñaupaj kaj warmi karqa. Doctoresqa chayta ruwanankupaj, chay warmej mujunta orqhospa qosanpa mujuntawan ujchaykorqanku. Chantataj, wiñarichiytawan chay warmej matrizninman churaporqanku. Tiempowantaj, uj warmi wawitata nacechikorqa. Ajinamanta, cristal vasopi jina llullu sullitusta ruwayta qallarikorqa.

Mana tukuy suyuspichu kikisituntapuni ruwajtinkupis, yaqha kikillantaj. Ñaupajtaqa ashkha semanasta warmiman jampista qonku mujun poqonanpaj, chantaqa qosanpa mujunta mañanku. Doctorestaj, qharej mujuntawan, warmej mujuntawan wakichispa ujchaykunku. Ujchaykusqankutawanqa ichapis ashkhas wiñankuman, pʼitinakunkuman, wawita kananpajtaj llullu sullituman tukunkuman. Qʼayantintaj, warmej matrizninpi japʼikunanpaj jina kajkunata ajllaspa tʼaqanku. Kinsa pʼunchayninman jinataj, allin kajkunamanta iskayta chayri kinsata warmej matrizninman churaykunku. Ajinamanta onqoj rikhuriyta atinman. Chay llullu sullitusmanta uj chayri astawan warmej matrizninpi japʼikun chayqa onqoj rikhurin, jisqʼon killanmantaj onqokunman.

Chaywanpis, ¿imatá ruwakun puchoj llullu sullituswan chayri mana allinsituschu kajkunawan? Sapitallankumanta mana kausayta atisqankurayku, doctoresqa chhullunkaykuchispa sumajta waqaychaykunku. ¿Imapaj? Ñaupaj kutipi warmej matrizninman churasqanku mana japʼikojtin, chay waqaychasqankuta ujtawan churanankupaj, chaypajtaj niña anchatachu pagakun. Chaywanpis,  chayta ruwayqa ashkha tapuykunata rikhurichin, qallariypi qhariwarmi tapukorqanku ajinata. Ashkha runasqa waqaychasqa llullu sullituswan imatachus ruwanankuta, mana yachankuchu. Ichapis, niña wawayoj kayta munankumanchu chayri machuyasqankurayku chayri pisi qolqeyoj kasqankurayku, niña chayta ruwachikuyta atinkumanchu. Wakintaj ujllapi ashkha wawitasmanta onqoj rikhuriyta manchachikunkuman. * Aswan chʼampayraj kanman ujninku wañupojtin chayri wajwan casarakojtin. Rikunchej jina, ashkha imaspi tʼukurikunan tiyan. Wakin qhariwarmisqa puchoj llullu sullitusta waqaychachinankupaj, sapa wata pagallankupuni.

Kay 2008 watapi, imaynatachus sullitus rikhurisqanmanta yachaj may rejsisqa runa, Estados Unidosmanta uj periodicopi nerqa: “Chayta ruwachikoj runasqa puchoj llullu sullituswan imatachus ruwanankuta mana yachankuchu” nispa. Chantá nillarqataj: “Suyuntinpeqa 400.000 llullu sullitus jina waqaychasqa kashanku, yapakushallanpunitaj [...]. Sumajta waqaychakojtenqa chunka watasmanta astawan pasajtinpis, kausayniyojraj kankuman. Chaywanpis, chullurachikojtenqa mana tukuyninkuchu kausankuman”, nispa. Cristianosqa chayta yachaspa sumajta tʼukurinanku tiyan. ¿Imaraykú?

Ajinapi rikukoj qhariwarmi cristianosqa imatachus ruwanankuta yachanankupaj, kaypiwan tʼukurinanku kanman. Ichapis, uj cristianoj sinchʼi onqosqa familianta, doctores maquinaswan yanapachishankuman kausanallanpajpuni, chay cristianotaj jinallapunichus manachus qhepakunanta ajllanan kanqa. Cheqa cristianosqa jampichikuyta mana qhesachankuchu, imaraykuchus Éxodo 20:13 chantá Salmo 36:9 nisqanman jina, kausayta jatunpaj qhawanku. Chantapis, ¡Despertad!  8 agosto 1974 watamanta revistapi nerqa: “Bibliaj yuyaychaykunasninman jina kausayta munajkunaqa Dios jina kausayta jatunpaj qhawasqankurayku, sonqonku mana juchachananpaj, gobiernoj leyesnintataj kasunankupaj, onqosqa wañupunallanpajña ni jaykʼaj ima jampitapis churachinkuchu”, nispa. Chaywanpis wakin kuteqa, uj runata maquinallaña kausachishanman, familianmanta kajkunataj, imatachus ruwanankuta ajllananku tiyan.

Wawayoj kanankupaj llullu sullitusta waqaychachejkunaqa mana ajinapichu rikukunku, chaywanpis wakin kuteqa ichá heladerapi waqaychachishanku chaymanta orqhochispa, chullurachichinkuman. Ajinamanta, chay llullu sullitus niña kausanankupaj jinachu kanqanku. Sapa qhariwarmitaj, chayta ruwachinantachus manachus ajllanan tiyan (Gál. 6:7).

Wakin qhariwarmis wawayoj kayta munaspa doctorman rerqanku chayqa, puchoj llullu sullitusta waqaychachinankupaj pagallankumanpuni chayri aswan qhepaman wawayoj kanankupaj churachikapunkuman. Wakintaj, llullu sullitus maquinasllawan kausashasqanta yuyaspa, niña waqaychanankuta ninkuman. Ajinapi rikukoj cristianosqa Bibliaj yuyaychasqanman jina, Diospa ñaupaqenpi allinta ajllananku tiyan. Imajtinchus, mana sonqonku juchachananta, nitaj wajkunatapis miskʼachiyta munankuchu (1 Tim. 1:19).

Uj doctorqa ashkha qhariwarmismanta kayta nerqa: “Imatachus ruwanankuta mana yachankuchu, waqaychachisqanku llullu sullituswan imatachus ruwanankumantataj mayta llakikunku”, nispa. Chantá nillarqataj: “Imastachus ruwayta atikusqanmanta, ni mayqen allinchu kasqanta yuyanku”, nispa.

Rikunchej jina, cheqa cristianosqa doctorwan niraj chayta ruwachikushaspa, imaschus kananpi allinta tʼukurinanku tiyan. Biblia yuyaychan: “Yuyayniyojqa sajra kajta rikuspa, pakakun; mana yuyayniyojrí sajraman chimpaykun, chantaqa ñakʼarin”, nispa (Pro. 22:3).

Chay documentotaqa Diospa llajtanpi ruwayta atikun. Chaywanpis, mana Bibliaj nisqanman jina kajtenqa mana allinchu kanman. ¿Imaraykú? Allinta entiendenapajqa imachus chay documento kasqanta, imapajchus kasqanta, imaynatachus chantá maypichus ruwakuyta atisqanta qhawarina.

¿Imaraykutaj chantá maykʼajtaj mana wasanchanakunapaj documentota firmayta atinkuman? Qhariwarmi kausaytaqa Jehová rikhuricherqa, jatunpajtaj qhawan. Churin Jesuspis kayta nerqa: “Diospa ujchasqanta ama runaqa tʼaqachunchu”, nispa (Mat. 19:5, 6; Gén. 2:22-24). Chantá nillarqataj: “Sichus pipis warminmanta tʼaqakun mana pay wajwan wasanchaspa khuchichakojtillan, waj warmiwantaj casarakun chayqa, khuchichakuspa qhenchachakun”, nispa (Mat. 19:9). Chayrayku, Biblia nisqanman jinaqa ujnin “khuchichakojtillan” divorciakuyta atinkuman. Sutʼincharinapaj, pillapis waj qhariwan chayrí waj warmiwan puñuykunman chayqa, mana juchayoj kaj divorciakuyta atinman. Divorciakuspataj wajwan casarakuyta atinman.

Biblia chaymanta sutʼita parlajtinpis, wakin suyuspeqa astawanpis ñaupa tiempopi, maypichus religión aswan atiyniyoj karqa chaypi, mana pitapis divorciakojta saqejchu kanku. Astawanpis, ni imarayku divorciakuyta atikusqanta yachachikoj. Chayrayku, religión atiyniyoj karqa chay lugarespeqa leyes nisqanman jina, mana pipis divorciakuyta atinchu. Jesús chaymanta imatachus nisqantapis mana valechinkuchu. Wakin suyuspi divorciakunankuta saqejtinkupis, mana atina kasqanrayku, chay papelta ashkha wataspiraj orqhokunman. Ajinamanta, religión chayri gobiernos, Diospa saqesqanta mana valechinkuchu (Hech. 11:17).

Sutʼincharinapaj, ichapis uj qhariwarmi maypichus divorciakojta mana saqenkuchu chay suyupi tiyakunku chayri papelta orqhonankupaj unaytaña purishanku. Chay papelta orqhonankupaj tukuy imataña ruwanku chay, Diospa ñaupaqenpipis watejmanta casarakunankupaj jina kanku chayqa, mana wasanchanakunapaj documentota firmayta atinkuman. Diospa llajtanpi chayta ruwakuyta atikusqanqa chay suyuspi tiyakojkunapaj uj yanapa. Chay documentotaqa testigospa ñaupaqenpi firmananku tiyan, firmaspataj mana wasanchanakunankuta, atikojtinkamataj casarakunankuta nishanku. Qotuchakuypi kajkunataj, Diospa ñaupaqenpi, runaspa ñaupaqenpiwan chay documentota firmasqankuta allinpaj qhawanku. Chaytaj, autoridadespa ñaupaqenkupipis firmankuman jina. Chaywanpis, mana tukuy suyuspichu chayta ruwayta atikun, imajtinchus divorcio papeltaqa valesqa kajtinpis orqhoyta atikunpuni.

Maypichus divorciakuyta saqellanku chay suyuspi tiyakojkunamanta wakenqa mana wasanchanakunapaj documento, imapajchus kasqanta mana allintachu entiendenku. Chayrayku, divorcio papelpi mana purishanankupaj, mana chʼampaypi rikhurinankupaj ima, chay documentollataña firmayta atisqankutachus manachus tapukunku.

Qallariypeqa tantasqalla tiyakojkunamanta parlarqanchej, pikunachus casarakuyta munanku. Ni mayqen wajwan casarasqachu kasqanrayku, Biblia nisqanman jinaqa casarakuyta atinku. Chaywanpis, qhareqa chay suyupi mana documentoyojchu, gobiernotaj mana casarakunankuta saqenchu. (Wakin suyuspeqa ujninku chayri iskayninku mana documentoyoj kajtinkupis, casarakunankuta saqellanku.) Chaywanpis, qallariypi tapukojkuna tiyakunku chay suyupeqa divorcios kananta saqellanku. Chayrayku, mana wasanchanakunapaj documentota firmayta, mana atinkumanchu. Chantapis, mana divorciakuyta munajkunamantachu parlashanchej. Paykunaqa casarakunankupaj ni ima jarkʼayniyoj kanku. Chaywanpis, qhari mana documentoyoj kasqanrayku, ¿imatá ruwankuman? Ichapis, maypichus casarakojta saqenku chayman ripunkuman chayri papelesnintaraj sumajta chʼuwachaspa, tiyakushanku chayllapi casarakunkuman.

Arí, paykunaqa Diospa kamachiykunasninta, Cesarpa chayri gobiernoj leyesnintapis juntʼayta atinku (Mar. 12:17; Rom. 13:1). Chayman jina ruwanankutataj suyakun, ajinamanta bautizakuyta atenqanku (Heb. 13:4).