¿Yacharqankichu?

¿Imaraykutaq corintiosman Pablo lantisman jaywasqa aycha, qhatuspi ranqhakusqanmanta parlarqa?

▪ Apóstol Pablo qillqasqanpi nirqa: “Qhatupi kaj chhikamanta aychataqa mikhullaychej, sonqoj yuyayni[ykichikrayku] ni imata tapuspa” (1 Corintios 10:25). ¿Maymanta chay aychasta apamuq kanku?

Griegospa, romanospa costumbresninkumanjina, uywasta templosninkupi jaywayqa, aswan sumaq karqa. Kayta ruwakuchkaspa jaywanamanta wakin aychata mikhuq kanku, puchuqtataq qhatuspi ranqhaq kanku. Kaymanta parlaspa juk libro jinata nin: “Kay jaywanasta quqkunaman cocineros, chayri carniceros sutichaq karqanku. Jaywana uywasta wañuchisqankurayku pagotajina puchuq aychata japʼikuq kanku, chaytataq qhatusman ranqhaq apaq kanku” (Idol Meat in Corinth [Corintopi lantisman jaywana aycha]).

Qhawanchikjina qhatusmanqa mana qʼulasqa aychatachu apaq kanku. Pompeya llaqtapi aycha qhatusninpiqa (latín qallupi macellum nisqapi) ovejaspa tukuy tullusninta tarisqanku. Kay tarisqanku, ¿imatá niyta munan? Bibliamanta yachaq Henry J. Cadbury nin: “Ichapis mana chay puchuq aychallatachu ranqhaq kanku, manaqa kawsachkaq uywastapis, macellumpi ñakʼasqa uywasta ranqhallataq kanku”.

¿Imatá Pablo yachachiyta munachkarqa? Cristianosqa mana jaykʼaq lantisman jaywanaspi chhapukuspapis, puchuq aychastaqa mikhuyta atillasqankuta nirqa, imaraykuchus mana qʼulasqa aychachu karqa.

Chʼaskasta qhawaq runas Jesusta wawita kachkaptin waturikurqanku, ¿pikuná chay runas karqanku?

▪ Mateo Evangeliopi sutʼinchawanchik, Jesús paqarikuchkaptin “inti llojsimuynejmanta” runas Jesusman regalosta apasqankuta nin, imaraykuchus juk chʼaska musuq rey kasqanta willasqanrayku. Griego qallupi chay runasta mágoi nispa sutichan, chaytaq aysiri niyta munan (Mateo 2:1, Diospa Simin Qelqa). ¿Imatataq unay tiempo aysirisninmanta yachanchik?

Herodotoqa, aswan unay qillqaq, 500 q.p. watamanta. Payqa qillqasqanpi, chay aysiris Persiamanta sacerdotes chʼaskasta qhawaqkuna, musquymanta sutʼinchaqkuna, layqas ima kasqankuta nin. Chay tiempopi Persaspa religionnin zoroastrismo kasqanrayku, chay aysirisqa ichapis sacerdotes zoroástricos karqanku. Juk libro jinata nin: “Chay tiempopi aysiri rimaytaqa, yachayniyuq, saqra espirituswan atiykunata ruwaqkunamanta parlanapaq uqharikuq”, nispa (The International Standard Bible Encyclopedia).

Justino Mártir, Orígenes, Tertuliano ima, cristiano nichikuqkunamanta teólogosqa, Jesusta aysiris waturikuqkunaqa, chʼaskasta qhawaq runas kasqankuta nirqanku. Sutʼincharinapaq, Tertuliano, De idololatria (lantismanta) libronpi jinata qillqarqa: “Saqra espirituswan atiykunata ruwaywan, chʼaskasta qhawaywan, juklla kasqankuta yachayku. Chayrayku chʼaskasmanta yachaqkuna, [Jesusman] ñawpaqta [...] regalosta apaqkuna karqanku”, nispa. Kaytaq sutʼinchawanchik imaraykuchus wakin Bibliaspi magói nisqa rimayta “chʼaska qhawaypi yachaysapa” runas nispa tikrachisqankuta.

[15 paginapi dibujo/foto]

Juk kʼanallapi rikukun uywata jaywanatajina wañuchichkasqankuta (600 q.p.)

[Maymantachus foto urqhukusqan]

Musée du Louvre (París)