“Sajra runas kamachejtinkurí, runasqa llakiyta ayqonku.” (Proverbios 29:2.)

Kunankamaqa ashkha sajra runas gobiernoman yaykunku. Kamachiyninkupi atienekuspataj, llajtankuta mayta ñakʼarichinku. Chaywanpis mana tukuychu jina kanku. Wakinkunaqa runata yanapayta munaspa, mayta kallpachakunku. Chaywanpis suyunkupi chʼampaykuna kasqanrayku, runas atiyniyoj kayta munaspa maqanakusqankurayku ima, mana munasqankuman jina kamachiyta atillankuchu. Wakin gobiernostaj, allinnillankuta maskʼasqankurayku, llajtankuta mayta ñakʼarichinku. Henry Kissinger, pichus ñaupajta Estados Unidospi presidentej ujnin yanapajnin karqa, nerqa: “Ujtaj ujtaj kamachinanpaj yaykun. Chaywanpis mayta kallpachakojtinkupis, manapuni ñakʼariykunata chinkachiyta atinkuchu”, nispa.

Biblia nin: Runaqa “kawsaynimpi imatachus ruwananta [mana] niyta” atinchu, nispa (Jeremías 10:23). Runaqa juchasapa kasqanrayku, kausayninpi maynintachus rinanta mana sumajta yachanchu, nitaj ruwasqan imapichus tukunantapis. Ni chaytapis yachajtin, ¿uj nacionta allinta kamachiyta atinmanchu? ¿Reparankichu imaraykuchus ni mayqen gobiernopis ñakʼariykunata chinkachiyta atisqanta? Chantapis ashkha kutispi, paykuna ñakʼariykunata rikhurichinku.

Jesús nerqa: “Qankunachus munanakunkichej chayqa, tukuy runas yachanqanku yachachisqasniy kasqaykichejta”, nispa (Juan 13:35).

Religionesta kamachejkunaqa, munakuymanta, ujchasqa kausaymanta ima parlanku. Chaywanpis chejninakuyta atipaj munakuyta, mana yachachiyta atinkuchu. Astawanpis religionrayku runasta chejninachinku, nacionestapis tʼaqanachinku. Hans Küng nisqa yachayniyoj runa, Cristianos, jatuchaj religiones ima sutichasqa libronpa tukukuyninpi nerqa: “Astawan runasta wañuchej maqanakustaqa, religiones qallaricherqanku, chayri yanaparqanku, manaqa Diospa munaynin kasqanta nispa qhawallarqanku”, nispa.

 Chantapis religionesta kamachejkunamanta ashkhas, niraj casarashaspa chayri casado kaspaña khuchichakuy, warmipura chayri qharipura casarakuy ima, allillan kasqanta ninku. Chaynejtataj imaymana onqoykuna rikhurin, may chhika warmis wawitankuta orqhochikunku, mana munashaspalla wawayoj rikhurinku, familias tʼaqanakunku, ashkha llakiykunataj tiyan.

“Sapa runa tanqachikun, maypachachus paypa sajra munaynin payta juchaman apan, sonqonta suwaspa chaypacha. Chantá chay runaqa sajra munayninta kasuspa, juchallikun.” (Santiago 1:14, 15.)

Juchata herenciata jina japʼisqanchejrayku, tukuy pantanchej. Chantapis aychanchejpa sajra munayninwan, uj maqanakupi jina kanchej (Efesios 2:3). Chay munayninchejpi urmanapaj jina imapis kajtintaj, mana qhesachayta atillanchejchu. Chaywanpis urmaspaqa may llakiypi tarikusunman.

Uj yachayniyoj runa, P. D. Mehta nisqa, qhelqarqa: “Ashkha kutispi, aychaj sajra nunayninwan pusachikusqanchejrayku, kusiynillanchejta maskʼasqanchejrayku, chayri tukuy imata munapayasqanchejrayku ñakʼarinchej”, nispa. May sumajpaj qhawasqa runaspis, munapayasqankurayku, chayri uj viciopi urmasqankurayku —nisunman alcoholman, drogasman, qolqerayku phujllayman, khuchichakuyman ima qokusqankurayku—, mana allinman chayanku. Chaynejtataj familiasninku, amigosninkupis ñakʼarinku. Biblia nin: “Yachanchej jina, kunankama Diospa tukuy ruwasqan nanaywan ayqoshan, uj nacechikoj warmi jina”, nispa. Chaytaj cheqapuni (Romanos 8:22).

Biblia nin jina, “kay pachaj diosnenqa” Satanás, supaykuna nisqa sajra angelestaj payta yanapanku (2 Corintios 4:4; Apocalipsis 12:9).

Supaykunaqa, Satanás jinallataj runasta pantachiyta, atiyninkupi ima japʼiyta munanku. Chayrayku apóstol Pablo nerqa: “Noqanchejqa mana runaswanchu maqanakushanchej, manachayqa patapi kamachejkunaj contrampi, patapi atiyniyojkunaj contrampi, kay pachapi laqhayayta kamachejkunaj contrampi, patapi kaj sajra espirituspa contrampi ima”, nispa (Efesios 6:12).

Supaykunaqa runasta ñakʼarichispa mayta kusikuspapis, astawanqa Diosmanta karunchayta munawanchej (Salmo 83:18). Kaykunanejtataj runasta chʼaukiyanku chayri atiyninkupi japʼinku: chʼaskasta qhawaspa yachajkunanejta, yatirisnejta, layqasnejta, suertesta qhawajkunanejta ima. Chayrayku Jehovaqa, chay tojllasmanta ayqenata niwanchej. Sajra espirituspa contranpi sayayta munajkunatataj, jarkʼananta nin (Santiago 4:7).

Bibliaqa 2.000 watas ñaupajta nerqa: “Yachanallaykitaj tiyan kayta: Qhepaman manchay sajra pʼunchaykuna jamonqa”, nispa.

Chantá sutʼinchan: “Runasqa kay jina kanqanku: Imallatapis paykunallapaj munajkuna, qolqeta munakojkuna, runaykachajkuna, [...] mana sonqoyojkuna, rumi sonqos, qhasimanta tumpajkuna, aychaj sajra munayninta mana atipayta atejkuna, mana khuyarispa sajrata ruwajkuna, allin kajta chejnejkuna, wasanchajkuna, mana qhawarikuspa imallatapis ruwarparejkuna, may kasqankuta yuyakojkuna, kay pachaj kusikuyninta astawan munakojkuna Diosta munakunankumanta nisqaqa”. Arí, qhepa pʼunchaykunapi kausasqanchejrayku ñakʼarillanchejtaj (2 Timoteo 3:1-4).

Qhawarinchej jina, runaqa mayta kallpachakojtinpis, ñakʼariykunata nipuni chinkachiyta atinmanchu. Chantá, ¿pitaj yanapawasunman? Ruwawajnillanchej. Payqa “Kuraj Supaypa ruwasqasninta”, jinallataj masisninpatapis phirinanta nin (1 Juan 3:8). Qhepan yachaqanaqa, imaynatachus ñakʼariykunata chinkachinanta sutʼinchan.