1-3. ¿Jas preguntas kkibʼan ri winaq chrij ri kamikal, xuqujeʼ jas kkibʼij ri jalajoj taq kojonem?

RI E preguntas riʼ, che ri e winaq kimajom lo ubʼanik pa sibʼalaj kʼi junabʼ, ri preguntas riʼ nim kibʼantajik. Qonojel kqaj kqetaʼmaj ri kraj kubʼij, weneʼ oj kʼo pa jalajoj taq lugar o jalajoj qabʼanik.

² Pa ri jun kʼutunem kanoq xqilo che ri tojbʼal mak, ri kʼax xuriq ri Jesucristo, xutor ri bʼe rech kojkunik kʼo jun qakʼaslemal che kʼot ukʼisik. Xuqujeʼ xqilo che ri Biblia kutzujuj che «man kʼo ta chi kamikal» (Apocalipsis 21:4). Tekʼuriʼ chiʼ majaʼ kopan wariʼ, qonojel tajin kojkamik. Junam che xubʼij ri ajawinel Salomón nim unojibʼal, «ri e kʼaslik ketaʼm chi kebʼekamoq» (Eclesiastés 9:5). Kqakoj qachuqʼabʼ rech kʼo utz qakʼaslemal, tekʼuriʼ kqaya ta kan utaʼik ri kqariq na chiʼ kojkamik.

³ Chiʼ kekam ri e winaq che keqaj, sibʼalaj kʼax kqanaʼo. Weneʼ kqataʼ wariʼ: «¿Jas xkiriqo? ¿La tajin kkiriq kʼax? ¿La kojkichajij? ¿La kojkunik keqatoʼ? ¿La kqil chi na kiwach?». Ri e kojonem kkitzujuj jalajoj taq ubʼixik chrij wariʼ. E kʼo jujun kkikʼutu che ri winaq e utz kebʼe pa ri kaj xuqujeʼ ri e itzel kebʼe pa jun kʼolbʼal rech kʼaxkʼolil. Nikʼaj chik kkibʼij che xa kojbʼe kukʼ ri e uxlabʼal rech kojkʼojiʼ kukʼ ri e qatiʼt qamam. Xuqujeʼ e kʼo kojonem che kkibʼij che kojok bʼi pa  kikʼolbʼal ri e kaminaqibʼ rech kqʼattzij pa qawiʼ tekʼuriʼ kojkʼojiʼ chi jun mul pa jun chik bʼaqil.

4. ¿Jas kkichomaj ri e kojonem chrij ri kamikal?

⁴ Ri e kojonem xaq junam kichomanik: kkibʼij che kʼo kkʼaseʼ kan chqe chiʼ kkam ri qabʼaqil. Kʼi chke ri e kojonem rech ojer xuqujeʼ rech kimik, kkibʼij che, kojkam taj xuqujeʼ kojkunik kojkaʼyik, kqato xuqujeʼ kojchomanik. Tekʼuriʼ ¿jasche qastzij ta wariʼ? Kojkunik kqato, kqilo xuqujeʼ kojchomanik xaq xiw rumal che ri qatzantzaqʼor tajin kchakunik. Chiʼ kojkamik, ri qatzantzaqʼor kchakun ta chik. Chiʼ kʼo ta chi ri qatzantzaqʼor kojkun ta chik kqanaʼtasaj taq jastaq, kqanaʼ ta chik, xuqujeʼ kqata ta chik.

5, 6. ¿Jas kukʼut ri Biblia chrij ri kiriqom ri e kaminaqibʼ?

⁵ Ri Jehová, ri Ajbʼanol ri qatzantzaqʼor retaʼm jas kqariqo chiʼ kojkamik. Xaq xiw areʼ retaʼm ri qastzij chrij wariʼ, xuqujeʼ pa ri Biblia kubʼij jas kibʼanom ri e kaminaqibʼ. Chilaʼ kkʼut wi wariʼ: chiʼ jun winaq kkamik, kʼot chi ukʼaslemal. Ri kamikal are ukʼexwach ri kʼaslemal, rumal laʼ ri e kaminaqibʼ kekun taj kkilo, kkita taj xuqujeʼ kechoman taj. Kʼo ta kkʼaseʼ kan chqe chiʼ kkam ri qabʼaqil. Rumal laʼ, kʼot jun qanimaʼ che kkam taj xuqujeʼ kʼot jun quxlabʼal che kkam taj. *

⁶ Chiʼ xyaʼ ubʼixik che ri e kʼaslik ketaʼm che kekamik, Salomón xutzʼibʼaj che ri e kaminaqibʼ «kʼo ta» ketaʼm. Tekʼuriʼ xuya chi nikʼaj ubʼixik che kekun taj kkaj jun winaq xuqujeʼ kekun taj itzel kkilo xuqujeʼ «man kʼo ta jas kabʼanik mawi kʼo jas kuchomax chik mawi kʼo chik etaʼmanik mawi noʼj [pa ri jul]» (chasikʼij uwach Eclesiastés 9:5, 6, 10). Xuqujeʼ, pa Salmo 146:4 kubʼij che chiʼ kekam ri e winaq, «kekitaʼnabʼaʼ kibʼanik ri e kibʼanoj»; rumal laʼ ksach ronojel. Qastzij che kojkamik xuqujeʼ kojkʼaseʼ ta kanoq chiʼ kkam  ri qabʼaqil. Ri qakʼaslemal xa junam rukʼ ri uqʼaqʼ jun kantela. Chiʼ kchupik, pa nijun kʼolbʼal kbʼe wi, xaq ksach uwach.

7. ¿Jas xubʼij ri Jesús rech kqachʼobʼo jas riʼ ri kamikal?

⁷ Chiʼ Jesús tajin kchʼaw chrij jun rachiʼl che kaminaq chik, xubʼij ri kibʼanom ri e kaminaqibʼ. Nabʼe xubʼij chke ri e rajtijoxelabʼ: «Ri qachiʼl Lázaro kwarik». E areʼ xkichomaj che qastzij tajin kwarik, rumal che yawabʼ. Tekʼuriʼ je taj, rumal che Jesús xubʼij ri qastzij chke: «Lázaro kaminaq chik» (chasikʼij uwach Juan 11:11-14). Chawilampeʼ che ri Jesús xujunamisaj ri kamikal rukʼ ri waram. Ri rachiʼl kʼot pa ri kaj xuqujeʼ kʼot pa jun nimalaj qʼaqʼ. Xbʼe ta kukʼ ri ángeles xuqujeʼ kukʼ ri ratiʼt umam, xuqujeʼ xkʼojiʼ ta chi jun mul rech kubʼan jun chik winaq. Xa tajin kuxlan pa ri kamikal, junam che kʼo pa jun nimalaj uwaram, che kʼot xrachikʼaj. Nikʼaj chik textos rech ri Biblia kkibʼij che chiʼ kojkamik junam rukʼ kojwarik. Jun kʼutbʼal re, are ri kubʼij Isaías chkij ri «kewar chupam ri ulew» (Isaías 26:19). Xuqujeʼ, David xutzʼibʼaj chrij «ri waram re kamikal» (Salmo 13:3).

8. ¿Jasche qetaʼm che ri Dios are ta kraj che ri winaq kekamik?

⁸ ¿La are kraj ri Dios che kekam ri winaq? Je taj. Jehová xeʼubʼan ri winaq rech kʼo jun kikʼaslemal che kʼot ukʼisik cho ri uwach Ulew. Junam che xqetaʼmaj pa wajun wuj riʼ, ri Dios xeʼuya ri e nabʼe qanan qatat pa jun jeʼlikalaj kotzʼiʼj uwach Ulew xuqujeʼ xuya jun utz kikʼaslemal. Areʼ xraj ri utzilal chke. ¿La kʼo jun utzalaj tat che kraj che ri e ralkʼwal kkiriq ri kʼax rech rijobʼik xuqujeʼ ri kamikal? ¡Kʼo taj!  Rumal laʼ, ri Jehová keʼuloqʼoqʼej ri e ralkʼwal xuqujeʼ xraj che kʼo jun kikikotemal che kʼot ukʼisik chuwach ri Ulew. Xuqujeʼ ri Biblia kubʼij che ri Dios «xukoj pukʼuʼx» ri winaq ri chʼobʼonik «che kʼo junelik kʼaslemal che kʼot ukʼisik» (Eclesiastés 3:11, La Biblia en Quiché de Joyabaj, ortografía actualizada). Jelaʼ, oj ubʼanom rech kqarayij che kʼo jun qakʼaslemal che kʼot ukʼisik, rumal laʼ xutaq lo ri Ukʼojol cho ri uwach Ulew rech kqariq na wariʼ.

9. ¿Jas xubʼij Jehová che kekun taj kkibʼan ri Adán xuqujeʼ ri Eva, xuqujeʼ jasche kʼax ta unimaxik wajun taqonik riʼ?

⁹ Tekʼuriʼ, ¿jasche kojkamik? Rech kqetaʼmaj wariʼ rajawaxik che kqil ri xbʼantajik chiʼ xaq xiw kʼo jun achi xuqujeʼ jun ixoq cho ri uwach ri Ulew. Ri Biblia kubʼij: «Ri Dios xeʼukʼiyisaj chilaʼ ronojel kiwach jeliʼkalaj taq cheʼ ri kekiyaʼ utzalaj taq wachinik utz kitijik» (Génesis 2:9). Tekʼuriʼ kʼo jun kekun taj kkibʼano. Ri Dios xubʼij wariʼ che ri Adán: «Kuya katij awe ri kiwach konojel ri cheʼ ri e kʼo pa ri tikonijibʼal. Matij kʼu awech ri uwach ri cheʼ ri kuya retaʼmaxik ri utz xuqujeʼ ri man utz taj. Matij awe ri uwach ri cheʼ riʼ, we katijo qastzij katkam na» (Génesis 2:16, 17). Wajun taqonik riʼ kʼax ta ubʼanik, rumal che e kʼo sibʼalaj e kʼi nikʼaj chik uwach taq cheʼ kekunik kkitij ri Adán rukʼ Eva. Wajun taqonik xubʼan chke che kekunik kkikʼut ri kimaltyoxinik che ri Dios, ri xyaʼow ronojel chke, xuqujeʼ ri tzʼaqat kʼaslemal. Chiʼ kenimanik, xuqujeʼ kkikʼutu che nim kkil wi ri uqʼatbʼal tzij ri Kitat ri kʼo pa ri kaj xuqujeʼ che kkaj kkikʼam ri utzalaj taq utaqanik.

10, 11. a) ¿Jas xkibʼan ri nabʼe taq qanan qatat chiʼ xeniman ta che ri Dios? b) ¿Jasche jun nimalaj mak ri xkibʼan ri Adán xuqujeʼ ri Eva?

¹⁰ Sibʼalaj bʼisobʼal ri xkibʼan ri nabʼe taq qanan qatat chiʼ xkichaʼ ta unimaxik ri Jehová. Ri Satanás xukoj jun kumatz rech xubʼij wariʼ che ri Eva: «¿La ubʼim ri Dios chiwe chi man kitij taj ri kiwach ri cheʼ ri e kʼo pa ri tikonijibʼal?». Eva xubʼij wariʼ che: «Kuya kqatij qech ri uwach apachike cheʼ, are kʼu ri uwach ri cheʼ ri kʼo pa unikʼiajil ri tikonijibʼal. Xubʼij ri Dios chaqe chi man kaqatij taj, mawi kaqachap ri uwach we cheʼ riʼ, we kʼu kaqabʼano kujkam na» (Génesis 3:1-3).

¹¹ «Man kixkam taj [xchaʼ Satanás] ri Dios qas retaʼm chi are taq kitij iwe ri uwach we cheʼ riʼ, kakʼojiʼ inoʼj che retaʼmaxik ri utz xuqujeʼ ri man utz taj, je kʼu riʼ kixux jachaʼ  ri Dios.» (Génesis 3:4, 5.) Ri Itzel xraj che ri Eva kukojo che utz we kutij ri jun uwach cheʼ che bʼim chke che kkitij taj. Xubʼij che, jelaʼ kkunik kuchaʼ ri utz xuqujeʼ ri utz taj; xubʼij che kkunik kubʼan chke ri kraj. Satanás xuqujeʼ xubʼij chrij Jehová che xa jun ajmolom tzij chrij ri kkiriqo we kkitij ri uwach cheʼ. Eva xukoj ri xubʼij ri Itzel che, rumal laʼ xukʼam ri uwach cheʼ tekʼuriʼ xutijo. Tekʼuriʼ xuya che ri rachajil rech kutijo. Xkibʼan wariʼ rukʼ ketaʼmabʼal. E areʼ ketaʼm che xa tajin kkibʼan ri xubʼij ri Dios che kkibʼan taj. Chiʼ xkitij ri uwach cheʼ, xkinimaj ta ri jun alaj taqonik che kʼo upatan. Rumal laʼ, xkixutuj ri Kitat kʼo pa kaj xuqujeʼ ri  uqʼatbʼal tzij. ¡Jun nimalaj mak che kʼot kuybʼal chuwach ri Ajbʼanol ke!

12. ¿Jas kojutoʼ che retaʼmaxik ri xunaʼ Jehová chiʼ ri Adán xuqujeʼ ri Eva xeniman ta che?

¹² Chatchoman chrij jun awalkʼwal che akʼiysam xuqujeʼ achajim tekʼuriʼ katunimaj taj xuqujeʼ kukʼutu che nim ta katril wi xuqujeʼ katuloqʼoqʼej taj. ¿La sibʼalaj kʼax kanaʼ wariʼ? Jelaʼ, rumal laʼ chatchoman chrij ri kʼax xunaʼ ri Jehová chiʼ ri Adán rukʼ Eva xeniman ta che.

13. ¿Jas xubʼij Jehová che kuriq Adán chiʼ kkamik, xuqujeʼ jas kraj kubʼij wariʼ?

¹³ Ri Adán xuqujeʼ ri Eva xeniman ta che ri Jehová, rumal laʼ kʼot jasche kuya kikʼaslemal kʼot ukʼisik. Rumal laʼ xekamik, junam che ri Dios xubʼij chke. Xsach kiwach. Rumal laʼ, xat xkibʼan uxlabʼal rech kekʼojiʼ pa jun chik lugar. Jelaʼ kukʼut ri utzij ri Jehová che xuya che ri nabʼe achi chiʼ xukʼajisaj kiwach rumal ri kimak: «Kattzelej na pa ri ulew ri xatesax wi, at kʼu yaʼ ulew katux chi kʼu na ulew» (Génesis 3:19). Ri Dios ubʼanom ri Adán rukʼ ulew (Génesis 2:7). Nabʼe che wariʼ, ri Adán kʼot ukʼaslemal. Rumal laʼ chiʼ Jehová xubʼij che, che ktzalij pa ri ulew, tajin kubʼij che xa kʼot chi ukʼaslemal. Junam rukʼ ri ulew che kʼot ukʼaslemal, rumal laʼ ri Adán kʼot chi ukʼaslemal.

14. ¿Jasche kojkamik?

¹⁴ Ri Adán xuqujeʼ ri Eva e kʼasal kimik wet xkinimaj ri Dios, tekʼuriʼ xekamik rumal che xkichaʼ ta unimaxik ri Dios, xa xkibʼan kimak. Are rumal wariʼ che qonojel kojkamik rumal che oj ralkʼwal ri Adán, areʼ xuqʼaxej ri mak xuqujeʼ ri kamikal chqe (chasikʼij uwach Romanos 5:12). Wajun mak riʼ junam rukʼ jun yabʼil che qonojel qariqom. Rukʼ wariʼ kpe ri kamikal, jun qachiʼl taj xuqujeʼ jun tewchibʼal taj, xa jun qakʼulel xuqujeʼ jun itzelal (1 Corintios 15:26). ¡Sibʼalaj kqamaltyoxij che Jehová xuya ri tojbʼal mak rech kojutoʼ chuwach wajun itzelalaj kʼulel riʼ!

15. ¿Jasche jun nimalaj kubʼsal kʼuʼx retaʼmaxik ri qastzij chrij ri kamikal?

¹⁵ Jun kubʼsal kʼuʼx are retaʼmaxik ri kukʼut ri Biblia chrij ri kibʼanom ri e kaminaqibʼ. Junam che xqilo, kkiriq ta kʼax. Rajawaxik che kqaxibʼij ta qibʼ chke, rumal che kekun taj kkibʼan kʼax chqe. Kajwataj ta ri qatoʼnik chke xuqujeʼ kekun taj kojkitoʼo. Kekun taj kechʼaw qukʼ xuqujeʼ oj kojkun taj kojchʼaw kukʼ. E kʼo kʼi ajkojonelabʼ ajkʼamal taq bʼe che kkibʼij che kekunik kkitoʼ ri e kaminaqibʼ, tekʼuriʼ ri winaq kkikoj wariʼ, kkiya pwaq chke. Retaʼmaxik ri qastzij kubʼan chqe che kqaxutuj wa molom taq tzij riʼ.

16. ¿Jachin laʼ kʼo chrij ri e kikʼutunik ri e kʼi kojonem, xuqujeʼ jas ubʼanik ubʼanom che?

¹⁶ ¿La kukoj ri akojonem ri kubʼij ri Biblia chrij ri e kaminaqibʼ? E kʼi chke ri e kojonem kkikoj taj. ¿Jasche? Rumal che Satanás kʼo chrij ri e kikʼutunik. Areʼ kukoj ri e kojonem che qastzij taj rech kkibʼan chke ri winaq kkikojo che, chiʼ kekam ri winaq, kkibʼan uxlabʼal che kʼo kikʼaslemal pa jun chik lugar. Xuqujeʼ, kukoj chi nikʼaj molom tzij rech ri winaq e kʼo ta naqaj che ri Dios Jehová. ¿Jas ubʼanik wariʼ?

17. ¿Jasche kkiyoqʼ ri Jehová ri kkibʼij che kʼo jun kʼaxkʼolil che kʼot ukʼisik pa jun nimalaj qʼaqʼ?

¹⁷ Junam che xqilo, pa jujun taq kojonem kkʼutik che ri e itzel taq winaq kkiriq kʼaxkʼolil kʼot ukʼisik pa jun nimalaj qʼaqʼ. Wajun kojonik kuyoqʼ ri Jehová, rumal che ri Jehová are jun Dios rech loqʼoqʼenik xuqujeʼ areʼ kubʼan ta kʼax che nijun rukʼ wariʼ (chasikʼij uwach 1 Juan 4:8). ¿Jas kachomaj che jun achi che kukʼajisaj uwach ri ukʼojol rukʼ ukojik ri e uqʼabʼ pa qʼaqʼ rumal che xniman ta che? ¿La nim kawil wi? ¿La karayij retaʼmaxik uwach? Kawaj taj. Qastzij laʼ che kawilo che xa jun itzel winaq. Tekʼuriʼ, are laʼ kraj ri Satanás che kqakojo: che Jehová kubʼan kʼax chke ri winaq pa jun nimalaj qʼaqʼ kʼot ukʼisik.

18. ¿Jas taq molom tzij kkikʼut ri e kojonem rech kyaʼ kiqʼij ri e kaminaqibʼ?

 ¹⁸ Xuqujeʼ Satanás kukoj e jujun taq kojonem rech kkikʼutu che ri e kaminaqibʼ kkibʼan uxlabʼal che nim keʼil wi kumal ri winaq. Ri e kojonem kkibʼij che ri e uxlabʼal kekunik kkibʼan nimalaj taq achiʼl o e kʼulel che kxibʼix ibʼ chke. Kʼi taq winaq kkikoj wariʼ rumal laʼ kkixibʼij kibʼ chke, nim kkil wi xuqujeʼ kkiya kiqʼij. Ri Biblia, kukʼutu che ri e kaminaqibʼ xa tajin kewarik xuqujeʼ xaq xiw che ri Jehová, ri qastzij Dios, rajawaxik kqaya uqʼij rumal che areʼ ojbʼanownaq xuqujeʼ uyaʼom ronojel chqe (Apocalipsis 4:11).

19. ¿Jas jun chik kʼutunik rech ri Biblia kojkunik kqachʼobʼo chiʼ kqetaʼmaj ri qastzij chrij ri kamikal?

¹⁹ Chiʼ kqetaʼmaj ri qastzij chrij ri e kaminaqibʼ, kojkisach ta chi ri e kojonem kukʼ ri molom taq tzij. Xuqujeʼ, rukʼ wariʼ kqetaʼmaj chi nikʼaj kʼutunik rech ri Biblia, are jun tzujunik che kʼo jun kʼaslemal che kʼot ukʼisik pa jun kotzʼiʼjalaj uwach Ulew. Wajun kubʼsal kʼuʼx qastzij kqachʼobʼo chiʼ kqetaʼmaj che ri e kaminaqibʼ kʼot pa jun chik lugar.

20. ¿Jas pregunta kqil na pa ri jun chik kʼutunem?

²⁰ Ojer, ri sukʼalaj achi Job xubʼan wajun pregunta riʼ: «We kkam jun winaq, ¿la kkʼasiʼ ta chi lo jumul?» (Job 14:14). Rukʼ nikʼaj chik tzij, ¿la kekun chi na ri e warinaq pa ri kamikal kekʼaseʼ chi na? Ri kukʼut ri Biblia kuya kubʼsal kʼuʼx chqe, junam che kqil na pa ri jun chik kʼutunem.