1, 2. Chabʼij rukʼ jun kʼutbʼal jasche utz kril ri Jehová che kqakoj qachoqʼabʼ che ubʼanik ri sukʼilal.

PA JUN kʼaybʼal xel bʼi jun ixoq rukʼ ri alaj ral. Tekʼuriʼ xaq kʼateʼ, ktakʼiʼ ri akʼal xuqujeʼ uxibʼim ribʼ. ¿Jasche? Rumal che xril täj, xukʼam bʼi jun etzʼabʼaʼl. Xuchomaj che kubʼij che ri unan kuloqʼ che, tekʼuriʼ xsach che. Rumal wariʼ, xok pa oqʼej. Ri unan kubʼij che, che koqʼ ta chik xuqujeʼ xetzalij pa ri kʼaybʼal. ¡Ri unan sibʼalaj kkikotik rumal che ri ral xutzalij ri etzʼabʼaʼl xuqujeʼ xutaʼ sachbʼal umak!

² Chiʼ jun alkʼwal kelaqʼ täj sibʼalaj kuya kikotemal chike ri utat unan. Xuqujeʼ qas kuya nim kikotemal che ri Qatat che kʼo pa ri kaj, rumal che are ri «Dios, aj qastzij» (Salmo 31:5). Jehová utz krilo, rumal che kqaj knimar ri qachilanik rukʼ, kqakoj qachoqʼabʼ rech öj sukʼ pa ri qakʼaslemal. Rumal che kqaj kqakikotemaj xuqujeʼ rech kresaj ta ri uloqʼoqʼenik chaqe, «kaqaj kʼut —junam che xubʼij Pablo— chi utz kujbʼin pa ronojel» (Hebreos 13:18). Nabʼe chqilaʼ kajibʼ jastaq che kʼäx ubʼanik rukʼ sukʼilal xuqujeʼ kqil ri tewchibʼal kuya we kqabʼan ri sukʼilal.

3-5. a) ¿Jas kubʼan ri Loqʼalaj Pixabʼ che ukʼutik chqawach che rajawaxik kqachajij qibʼ rech kqasach ta qibʼ? b) ¿Jas kojutoʼ rech kqil ri tajin kqabʼano rukʼ sukʼilal?

³ Nabʼe, rumal ri qamak kʼäx täj kqasach qibʼ. Je waʼ xkibʼan  ri cristianos rech Laodicea. Jesús xubʼij, pa neʼ are kkibʼij che e qʼinomabʼ, ri qastzij are e «mebʼaʼ», e «moy» xuqujeʼ e «chʼanalik» chuwach ri Ajawaxel (Apocalipsis 3:17). Wariʼ xaq xiw ta bʼisobʼal, are sibʼalaj kʼäx, rumal che kkaj täj kechoman chirij ri kiriqom.

⁴ Rumal laʼ, Santiago xubʼij: «We kʼo jun chixoʼl ri kuchomaj chi kuqʼijilaj ri Dios, ri man kataqan ta kʼu puwiʼ ri raqʼ xaneʼ kusubʼ ri ranimaʼ, ri uqʼijilanik ri areʼ che ri Dios man kʼo ta upatan» (Santiago 1:26). We kqachomaj che pa neʼ utz ta ukojik ri qaqʼ kqabʼano ri Jehová utz kril ri qaqʼijilanik, wariʼ xuqujeʼ are usachik qibʼ. We je kqabʼan waʼ ri qaqʼijilanik chuwach ri Ajawaxel kʼot upatan. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kqabʼan ta wariʼ che sibʼalaj bʼisobʼal?

⁵ Pa ri textos che xeqil kanoq, ri Santiago kchʼaw chirij ri utaqonik ri Ajawaxel, che kʼo pa ri Loqʼalaj Pixabʼ, xuqujeʼ kujunamaj rukʼ jun kaʼyebʼal ibʼ (o espejo) xuqujeʼ kubʼij che «kqil qibʼ» chupam rech kqilo jas ri rajawaxik kqabʼano (chasikʼij uwach Santiago 1:23-25). Qastzij wi, ri Loqʼalaj Pixabʼ kojutoʼ che rilik we tajin kqabʼan ri sukʼilal xuqujeʼ kojutoʼ rech kqilo jas ri rajawaxik kqabʼano (Lamentaciones 3:40; Ageo 1:5). Rajawaxik kqataʼ che ri Jehová che krilo ri tajin kqabʼano, kojutoʼ che rilik ri utz täj che tajin kqabʼano xuqujeʼ kuya qachoqʼabʼ rech kqabʼan ta chik (Salmo 139:23, 24). Rumal che, weneʼ kqil täj, tajin kqabʼan jastaq che e utz täj. Tekʼuriʼ rajawaxik ksach ta chaqe ri kuchomaj ri Qatat kʼo pa ri kaj. Ri Proverbios 3:32 kubʼij wariʼ, chikij ri winaq che kkibʼij ta ri qastzij, «ri Ajawaxel karetzelaj kʼu kiwach ri e bʼanal täq etzelal, kape kʼu che jeqelem kukʼ ri e sukʼ». Qastzij wi, ri Ajawaxel kojutoʼ rech kqil ri qabʼantajik junam rukʼ ri kril areʼ xuqujeʼ kraj kqabʼano ri kraj areʼ. Rumal wariʼ, kojkunik kqabʼij qe junam rukʼ ri Pablo, che xubʼij «kaqaj kʼut chi utz kujbʼin pa ronojel». Qastzij wi, rajawaxik rukʼ ronojel qanimaʼ kqakoj qachoqʼabʼ che ubʼanik, pa neʼ kʼäx ubʼanik kimik.

6. ¿Jasche rajawaxik che ri kʼulaj kkibʼij ri qastzij chibʼil kibʼ, xuqujeʼ jas jastaq utz täj kkibʼano?

⁶ Ri sukʼilal rajawaxik kukʼutu che ri qafamilia xaq ta junam kukʼ ri nikʼaj chik. Ri e kʼulaj rajawaxik kkibʼij ri qastzij chibʼil kibʼ. Xuqujeʼ kkichajij kibʼ rech kkibʼan ta ri jastaq che tzʼil xuqujeʼ kubʼan kʼäx, jun chike, are rajawaxik kkichajij ri kkibʼij che jun chik che are ta ri kikʼulaj, rech kkichʼabʼej ta jun chik winaq chelaqʼal pa Internet o rech kkil ta pornografía. Qas bʼisobʼal, e kʼo jujun cristianos kkibʼan wariʼ chkiwach ta ri kikʼulaj. ¡Wariʼ ukʼutik ta sukʼilal! Chqachajij qibʼ rech kqabʼan ta jastaq chelaqʼal chuwach ri qakʼulaj. Are chqabʼanaʼ qe, ri xubʼan ri ajawinel David, che xubʼij: «Mawi jumul xebʼenwachilaj ri bʼanal täq tzij, mawi xinwukʼaj ta wibʼ kukʼ ri kiʼebʼ kiwach» (Salmo 26:4).

7, 8. ¿Jas kʼutbʼal kʼo pa ri Loqʼalaj Pixabʼ che utz kqakoj che ukʼutik chkiwach ri e qalkʼwal rech kkibʼan ri sukʼilal?

⁷ Ri e tat nan rajawaxik kkikʼut chkiwach ri kalkʼwal che kkibʼij ri qastzij. Rumal laʼ, are utz che kkikoj ri Loqʼalaj Pixabʼ che ukʼutik chkiwach. Xuqujeʼ, chupam ri Loqʼalaj Pixabʼ kʼo kʼutbʼal che utz täj kqabʼan qe. Jun chike are ri xubʼan ri Acán, che xelaqʼik xuqujeʼ xukʼuʼ ri xrelaqʼaj; o ri xubʼan ri Guehazí, che xumol tzij rech kuriq jun jastaq,  xuqujeʼ ri xubʼan ri Judas, xaq xiw ta xrelaqʼaj ri pwaq, xuqujeʼ xubʼan ta sukʼ chuwach ri Jesús are xubʼan kʼäx che (Josué 6:17-19; 7:11-25; 2 Reyes 5:14-16, 20-27; Mateo 26:14, 15; Juan 12:6).

⁸ Xuqujeʼ kʼo utz kʼutbʼal. Jun are ri Jacob, chiʼ xretaʼmaj che ri e ukʼojol xkiriq pwaq pa ri kikoxtar, xubʼij chike che kkitzalij, xuchomaj che weneʼ xa xesach ri xeyaʼo bʼi ri pwaq. O ri xubʼan ri Jefté xuqujeʼ ri umiʼal, che xubʼan ri xubʼij ri utat pa neʼ kʼäx ubʼanik. O ri xubʼan ri Jesús, are chiʼ xkʼejeʼ chkiwach kʼi winaq che petinaq koyowal, areʼ xuxibʼij ta ribʼ xuqujeʼ xukʼuʼ ta ribʼ, are xukʼutu che qas kok il che ubʼanik ri bʼim kan pa ri Loqʼalaj Pixabʼ ojer xuqujeʼ qas xok il chike ri e rachiʼl (Génesis 43:12; Jueces 11:30-40; Juan 18:3-11). Wariʼ xa jujun chike ri sibʼalaj e kʼi utz kʼutbʼal che kʼo pa ri Loqʼalaj Pixabʼ che kojkunik kqakojo chiʼ kqakʼut chkiwach ri e qalkʼwal che rajawaxik qas kkibʼan ri sukʼilal.

9. ¿Jasche are utz che kyaʼ jun utz kʼutbʼal rech sukʼilal chkiwach ri alkʼwalabʼ, xuqujeʼ jas ri utz täj kbʼanik?

⁹ Wajun etaʼmanik riʼ, xaq xiw ta rukʼ ri tzij kkʼut wi. Are utz che xuqujeʼ kkʼut rukʼ ri kbʼanik. Rumal laʼ, ri apóstol Pablo xubʼij wariʼ: «At, ri kebʼatijoj nikʼiʼaj winaq chik, ¿jas kʼu che man katijoj ta awibʼ pa awech wi? At, ri katzijoj chi mabʼan elaqʼ, ¿jas kʼu che katelaqʼik?» (Romanos 2:21). E kʼo jujun tat nan, pa neʼ kkibʼij che utz we jun kelaqʼan täj, tekʼuriʼ e areʼ kkibʼano jujun mul, weneʼ chiʼ kkibʼij ta ri qastzij o kkelaqʼaj jujun jastaq. Tekʼuriʼ kkibʼij: «Wariʼ qas ta molom tzij rumal che kʼot kʼäx kubʼan che jun winaq» o kkibʼij «ketaʼm chik che ri winaq kkikʼam bʼik wa täq jastaq riʼ». Wariʼ kubʼan chike ri e kalkʼwal che kesachik. Ri elaqʼ are elaqʼ, pa neʼ ri jastaq nim ta rajil o nim ta ubʼanik; xuqujeʼ ri molom tzij are molom tzij, pa neʼ kqachomaj che nim ta ubʼanik  (chasikʼij uwach Lucas 16:10). * Xuqujeʼ, ri akʼalabʼ qas kkilo we ri tat nan xa kkijaluj ubʼanik ri jastaq, wariʼ sibʼalaj kubʼan kʼäx chike (Efesios 6:4). Tekʼuriʼ, we ri tat nan qas kkikoj kichoqʼabʼ rech kkiya jun utz kʼutbʼal chkiwach ri kalkʼwal, weneʼ kubʼan chike che kkibʼan ri utz chiʼ e rijabʼ chik xuqujeʼ kkiya uqʼij ri Jehová pa wajun uwach Ulew riʼ che itzel (Proverbios 22:6).

10. Rech kqabʼan ta molom tzij, ¿jas rajawaxik kqabʼano chiʼ kojtzijon kukʼ ri qachalal?

¹⁰ Xuqujeʼ kʼo kʼi jastaq che rajawaxik kqabʼij ri qastzij chirij chike ri qachalal. Junam rukʼ ri xqetaʼmaj pa ri kʼutunem 12 chiʼ öj kʼo kukʼ rajawaxik kqachajij ri kqabʼij, rumal che weneʼ kqabʼij tzij che qastzij täj, o kqamol tzij. We kqabʼij jastaq che qetaʼm täj we qastzij, weneʼ kubʼan chaqe che kqabʼan molom täq tzij, pa neʼ kqaj täj kqabʼano. Qastzij wi, ri utz are qas kqachomaj na ri kqabʼij (Proverbios 10:19). Xuqujeʼ utz pa neʼ ri kqaj kqabʼij are qastzij. ¿Jasche? Rumal che weneʼ kubʼan chaqe che kqanim qibʼ che ubʼixik jastaq che kech nikʼaj chik o kubʼan chaqe che kqakʼut ta  ri loqʼoqʼenik (1 Tesalonicenses 4:11). Chnaʼtaj chaqe che junam ta ri ubʼixik ri qastzij rukʼ ubʼanik itzelal; kojkunik kqabʼij ri jastaq rukʼ utzil xuqujeʼ utz ubʼixik (chasikʼij uwach Colosenses 4:6).

11, 12. a) ¿Jas kkibʼan jujun cristianos che unimarisaxik ri kimak? b) ¿Jas molom täq tzij kubʼij ri Satanás chirij ri nimaʼq täq mak, xuqujeʼ jas kqabʼano rech kojqaj ta pa uqʼabʼ? c) ¿Jas kqabʼano rech kqabʼij ri qastzij pa ri utinamit ri Jehová?

¹¹ Xuqujeʼ sibʼalaj rajawaxik che kqabʼij ri qastzij chike ri ajkʼamal täq bʼe pa ri congregación. We kʼo jun kubʼij ta ri nimaʼq täq mak —weneʼ kubʼij molom täq tzij chiʼ ktaʼ che chirij jun mak—, ri kkibʼan wariʼ xa kkinimarisaj ri mak. Wariʼ kubʼan che jun winaq kubʼan kebʼ upalaj, jun ajmolom tzij, che kujaluj ribʼ che kupatanej ri Jehová xuqujeʼ kubʼan ri mak (Salmo 12:2). Jun chik che utz ta kqabʼano are chiʼ kqabʼij ta ronojel ri xbʼantajik chike ri ajkʼamal täq bʼe, weneʼ kqabʼij ta jastaq che rajawaxik kketaʼmaj (Hechos 5:1-11). Kʼo jujun mul, ri kkibʼan wariʼ kiyaʼom che ri Satanás e usachom (chawilaʼ ri recuadro « Ri molom tzij rech ri Satanás chirij ri nimaʼq mak»).

¹² Xuqujeʼ, rajawaxik kqabʼij ri qastzij chirij ri jastaq kqabʼan pa ri utinamit ri Jehová chiʼ kqanojisaj ri e wuj rajawaxik are kqatzʼibʼaj ri qastzij. ¿Jas kqabʼan che ubʼanik? Jun kʼutbʼal re, chiʼ kqanojisaj ri wuj jachiʼ kqatzʼibʼaj wi ri kqabʼan che jun ikʼ chiʼ kqatzijoj ri utzalaj täq tzij chuchiʼ täq ja rajawaxik are kqatzʼibʼaj ri qastzij o chiʼ kqatzʼibʼaj chirij we kʼo jun yabʼil chaqe —o ri xqabʼan pa ri qakʼaslemal ojer— chiʼ kqanojisaj jun wuj rech kqabʼan ri qachak pa ri utinamit ri Ajawaxel (chasikʼij uwach Proverbios 6:16-19).

13. ¿Jas kqabʼan che ubʼanik ri sukʼilal chiʼ kqabʼan jun jastaq rech chak kukʼ ri e qachalal pa ri congregación?

¹³ Xuqujeʼ rajawaxik kqabʼan ri sukʼilal pa ri chak rukʼ jun qachalal o chiʼ kqakʼayij jun jastaq che. Qastzij wi, wariʼ utz täj che kbʼan pa ri Ja rech Ajawbʼal o chiʼ tajin kqaya  ubʼixik ri utzalaj täq tzij chike nikʼaj chi winaq. We kqaya kichak nikʼaj chik cristianos, are utz che kqaya ri tojbʼal ke pa ri qʼij che qabʼim chike xuqujeʼ kqaya ronojel ri kkichʼako junam rukʼ ri kubʼij ri taqonik (1 Timoteo 5:18; Santiago 5:1-4). Xuqujeʼ we are öj kojchakun rukʼ jun chik Testigo, rajawaxik qas kqabʼan ri qachak (2 Tesalonicenses 3:10). Kqeyej täj che más utz kojilik, rumal che xaq junam ri qakojonik wariʼ kubʼan ta chaqe che kqaj che más utz kojil chkiwach ri nikʼaj chik ajchakibʼ o kyaʼ más qʼij chaqe rech kojuxlanik chkiwach ri e areʼ (Efesios 6:5-8).

14. ¿Jas utz kkibʼan ri cristianos chiʼ kkaj kkiya pwaq rech junam kkibʼan jun kikʼay, xuqujeʼ jasche?

¹⁴ We jun cristiano kuqaj pwaq che jun chik o chiʼ kebʼ oxibʼ winaq kkiya pwaq rech kkibʼan kikʼay, ri Utzij ri Ajawaxel kuya jun utzalaj pixabʼ chike: are rajawaxik kkitzʼibʼaj ronojel. Je wariʼ, xubʼan ri Jeremías chiʼ xuloqʼ jun ulew, xubʼan jun wuj chkiwach nikʼaj winaq chik xuqujeʼ xubʼan kʼi che wajun wuj riʼ, xuqujeʼ utz ukʼolik xubʼano (Jeremías 32:9-12; xuqujeʼ chawilaʼ pa Génesis 23:16-20). Chiʼ kqatzʼibʼaj, kqabʼan chkiwach nikʼaj winaq chik xuqujeʼ kqajuchʼ ri wuj wariʼ kraj täj kubʼij che kqachomaj che xa elaqʼom ri qachalal, are jun utz chomanik rumal che kubʼano che ksach ta chaqe, kojelaqʼ täj xuqujeʼ kojchʼojin täj. We kqaj kqabʼan jun chak rukʼ jun chik cristiano, chnaʼtaj chaqe che utz täj keqatukij ri qachalal xuqujeʼ maqesaj ri jororibʼal pa ri congregación xa rumal chak (1 Corintios 6:1-8). *

15. ¿Jas kuchomaj ri Jehová chirij ri elaqʼ kbʼan pa ri kʼayij, xuqujeʼ jas rajawaxik kkibʼan ri cristianos?

¹⁵ Ri e cristianos xuqujeʼ rajawaxik qas kkibʼan ri sukʼilal kukʼ nikʼaj chik winaq che junam ta ri kikojonik kukʼ.  Junam rukʼ ri Pablo, «kaqaj kʼut chi utz kujbʼin pa ronojel» (Hebreos 13:18). Chuwach ri Ajbʼanol qe sibʼalaj rajawaxik che kqabʼan ri kʼayij o chak junam rukʼ ri kubʼij ri taqonik, kukʼ konojel ri winaq. Jun kʼutbʼal re, xaq xiw chojchʼaw chirij ri wuj rech Proverbios che che kʼi taq mul kchʼaw chirij ri pajbʼal che tzʼaqat taj xuqujeʼ che kkikʼut ta sukʼilal (Proverbios 11:1; 20:10, 23). Ri pajbʼal kkoj ojer che loqʼoj xuqujeʼ che kʼayinik xuqujeʼ che upajik ri qʼan pwaq o ri saq pwaq che kyaʼ che rajil jun jastaq. Kʼi chike ri ajkʼayibʼ keʼelaqʼik chiʼ kkikoj kebʼ pajpal re elaqʼ. * Tekʼuriʼ wariʼ utz täj kril ri Jehová. We kqaj kresaj ta ri uloqʼoqʼenik chaqe, utz täj che kqabʼan ri elaqʼ.

16, 17. ¿Jas elaqʼ o molom täq tzij kbʼan kimik, xuqujeʼ jas rajawaxik kkibʼan ri qastzij cristianos?

¹⁶ Ri cristianos ronojel qʼij kqariq jastaq che kubʼan chaqe che kqabʼij ta ri qastzij o kojelaqʼik. Wariʼ qastzij qetaʼm, rumal che öj kʼo pa wajun uwach Ulew riʼ che are ri Satanás ajqʼatal tzij puwiʼ rumal laʼ e kʼo kʼi winaq che kkibʼij ta ri qastzij. Rech utz keʼelik, kkiya uwiʼ ri kkibʼij chirij ri ketaʼm xuqujeʼ ri kekun che ubʼanik chiʼ kkaj jun chak. O kkibʼij ta ri qastzij chiʼ kkitzʼibʼaj jun wuj chiʼ kebʼe pa jun chik tinamit, ri wuj che kkoj che utojik ri pwaq ri kkita ri ajqʼatal tzij xuqujeʼ ri wuj re utaʼik ri pwaq che tzujum chaqe. Weneʼ kkesaj pa Internet ri chak rech ri tijobʼal tekʼuriʼ kkibʼij che e areʼ xebʼanowik. Xuqujeʼ kkiya pwaq chike winaq che nim kibʼanik rech kyaʼ jun chak chike. Qastzij wi, che ri uwach Ulew nojinaq che winaq che «kakibʼan kikʼulel che ri utz», «kakiloqʼoqʼej kibʼ» xuqujeʼ «kakiloqʼoqʼej ri pwaq» (2 Timoteo 3:1-5).

¹⁷ Kʼo jujun mul, rukʼ kʼäx kqabʼan ri sukʼilal. Rumal che qʼalaj che kimik xaq xiw utz keʼel ri kkibʼij ta ri qastzij,  tekʼuriʼ ri kkipatanej ri Ajawaxel kʼäx kkiriq che uchʼakik ri jastaq ke rumal che kkaj utz kebʼin pa «ronojel» ri jastaq (Salmo 73:1-8). Tekʼuriʼ, qas chnaʼtaj chaqe: wa kʼäx riʼ sibʼalaj utz kbʼanik. ¿Jasche? Chqilaʼ ri tewchibʼal kuyaʼo chiʼ kqabʼan ri sukʼilal.

18. ¿Jasche sibʼalaj nim ubʼanik chiʼ jun winaq utz?

¹⁸ Kʼot jun jastaq nim ubʼanik chuwach che jun winaq che utz xuqujeʼ kubʼan ronojel ri kubʼij (chawilaʼ ri recuadro « ¿La qas in sukʼ?»). Qonojel kojkunik kqabʼano. Rajawaxik ta jastaq che kojkun täj kqariqo, junam rukʼ ri kojkun che ubʼanik, ri qʼinomal, ri qabʼanik o ri jastaq. Qastzij wi, che jun utz chuwach ri Ajawaxel konojel täj kiriqom (Miqueas 7:2). Pa neʼ, kʼo winaq che ketzeʼn chqij rumal che kqabʼan ri sukʼilal, tekʼuriʼ e kʼo nikʼaj che utz kojkilo xuqujeʼ kkikubʼsaj kikʼuʼx chqij rumal wariʼ. Xuqujeʼ weneʼ rumal kojkunik kqachʼak pwaq. ¿Jas ubʼanik? Rumal che, ri e testigos rech Jehová keʼesax ta bʼi pa chak chiʼ keʼesax bʼi ri ajchakibʼ che kkibʼan molom tzij o keʼelaqʼik, o kechaʼik rech kkibʼan chak che ri winaq kkaj che utz ubʼanik kbʼanik.

19. ¿Jas utzilal kqariq pa ri qanimaʼ xuqujeʼ ri qachilanik rukʼ ri Jehová rumal che öj sukʼ?

¹⁹ Pa neʼ kbʼan ta chaqe ri xqil kan nabʼe, kʼo nikʼaj chik che más nim kibʼanik che qastzij kbʼanik. Ri nabʼe, are ri kikotemal, junam rukʼ ri xubʼij ri Pablo, «qas kaqanaʼ pa ri qanimaʼ chi man kʼo ta etzelal qabʼanom» (Hebreos 13:18). Ri ukabʼ, ri kikotemal kuya chaqe che qetaʼm che ri Ajawaxel kresaj ta ri uloqʼoqʼenik chaqe, areʼ sibʼalaj utz kril ri kisukʼilal ri kepatanin che (chasikʼij uwach Salmo 15:1, 2; Proverbios 22:1). Qastzij wi, kʼot jun jastaq sibʼalaj nim ubʼanik chuwach wariʼ. Chqilaʼ chi jun jastaq che xuqujeʼ kʼo ubʼanik rukʼ: ri kraj ri Jehová che kqabʼan che ri chak.