1, 2. a) ¿Jas taqanik xyaʼ chke oxibʼ rapóstoles ri Jesús y jas xkibʼano? b) ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

 ARE chiʼ xqʼax ri Pascua pa ri junabʼ 32, ri apóstoles Pedro, Santiago y Juan xkil jun visión nim ubʼanik. Pa jun nimalaj juyubʼ, weneʼ chunaqaj ri juyubʼ Hermón, ri Jesús xkʼextaj ri uwachbʼal. Ri Biblia kubʼij: «Xjuluw ri upalaj je jas ri qʼij, ri ratzʼyaq xeʼux saqloloj je jas ri saqil» (Mat. 17:1-4). Chukʼisbʼal ri visión, ri apóstoles xkita ri uchʼabʼal ri Dios, xubʼij: «Are loqʼalaj nuKʼojol waʼ, ri kqaj chnuwach. Chitatabʼej bʼaʼ ri utzij» (Mat. 17:5). Rukʼ ri xkibʼan pa ri kikʼaslemal, waʼ taq oxibʼ apóstoles riʼ xkikʼutu che qas xkitatabʼej ri xubʼij ri Jesús chke, oj xuqujeʼ kqaj kqabʼan qe.

² Pa ri jun kan kʼutunem, xqetaʼmaj che utatabʼexik ri Jesús kraj kubʼij che kqaya kan ubʼanik jujun taq jastaq. Pa wajun kʼutunem riʼ kqil na che ri Jesús xubʼij che rajawaxik kqabʼan kebʼ jastaq.

3. Junam rukʼ ri kubʼij Mateo 7: 13, 14, ¿jas rajawaxik kqabʼano?

³ (Chasikʼij uwach Mateo 7:13, 14). Chqilaʼ che ri Jesús xubʼij che kʼo kebʼ okibʼal y chkijujunal kekʼaman bʼi pa jalajoj taq bʼe, jun «nim [u]wach» y ri jun chik «latzʼ [...] uwach». Xa kebʼ bʼe kʼolik. Chqajujunal kqachaʼo jachike bʼe kojbʼe wi. Are ri jastaq más nim ubʼanik kqachaʼo rumal che kʼo ubʼanik rukʼ ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik.

4. ¿Jas ubʼanik ri bʼe «nim [u]wach»?

⁴ Rajawaxik che kqetaʼmaj che e junam ta ri kebʼ bʼe riʼ. Más e kʼi ri kebʼe pa ri bʼe che «nim [u]wach» rumal che  kʼax ta okem chupam. Kʼi kekanaj kan chilaʼ, rumal che kkilo che más e kʼi je kkibʼano. Ketaʼm taj che are ri Satanás, ri Itzel, kraj che kkichaʼ wajun bʼe riʼ che keʼukʼam bʼi pa ri kamikal (1 Cor. 6:9, 10; 1 Juan 5:19).

5. ¿Jas kibʼanom e jujun rech kiriqom ri okibʼal ri latzʼ uwach y xeʼok chupam?

⁵ Ri jun bʼe «nim [u]wach», junam ta rukʼ ri jun chi bʼe che «latzʼ [...] uwach», rumal che ri Jesús xubʼij che kʼi ta winaq keʼok pa ri bʼe «latzʼ [...] uwach». ¿Jasche? Nim ubʼanik che pa ri versículo 15, ri Jesús xubʼij che rajawaxik kqachajij qibʼ chkiwach ri kkijaluj kibʼ che e qʼaxal utzij ri Dios (Mat. 7:15). Ajilam che kʼo miles kojonem cho ri uwach Ulew y e kʼi chke ri kojonem riʼ kkibʼij che qas kkiya uqʼij ri Dios. Rumal che e kʼo kʼi kojonem, e kʼi winaq kebʼisonik y ketaʼm taj jas kkibʼano, rumal laʼ kkaj ta chik kkitzukuj ri bʼe che keʼukʼam bʼi pa ri kʼaslemal. Are kʼu kekun che uriqik rumal che Jesús xubʼij: «We kixjeqiʼ pa ri nutzij, qas ix nutijoxelabʼ riʼ. Kiwetaʼmaj kʼu na ri qastzij, areʼ kʼu ri qastzij kixtzoqopin na» (Juan 8:31, 32). Utz che ri at are ta xeʼaterenej ri e nikʼaj chik, xaneʼ xatzukuj ri qastzij. Xamaj jun etamanik re ri Biblia rech kawetaʼmaj chrij ri utaqanik ri Dios y xata ri xubʼij ri Jesús. Jun kʼutbʼal, xawetaʼmaj che ri Jehová kraj che kqaxutuj ri kʼutunem che qastzij taj y kqaya kan ubʼanik naqʼatisabʼal y nimaqʼij che petinaq pa ri kojonem che qastzij taj. Xuqujeʼ xawetaʼmaj che jujun taq mul kʼax ubʼanik ri kukʼut ri Jehová y kʼax uyaʼik kan ri jastaq che kqaj ta chuwach (Mat. 10:34-36). Weneʼ xariq kʼax che uyaʼik ubʼanik waʼ taq jastaq riʼ are kʼu xabʼano rumal che sibʼalaj kaloqʼoqʼej ri Jehová y kawaj katqaj chuwach. Sibʼalaj kkikot riʼ ri Jehová awukʼ (Prov. 27:11).

6. Junam rukʼ ri kubʼij Salmo 119:9, 10, 45 y 133, ¿jas kojtoʼwik rech kojel ta kan pa ri latzʼ bʼe?

⁶ We oj kʼo chi pa ri bʼe ri latzʼ uwach, ¿jas kojtoʼwik rech kojel ta kanoq? Chqakojoʼ jun kʼutbʼal. Pa jujun taq tinamit, yakom jun qʼatebʼal chuchiʼ taq ri bʼe che latzʼ uwach puwiʼ taq ri juyubʼ. Ri qʼatebʼal kubʼano che kbʼe ta ri chʼichʼ pa jun nimalaj siwan. ¿La mat qastzij riʼ che ri kbʼinisan ri chʼichʼ kuchomaj taj che ri qʼatebʼal xa kubʼan kʼax che? Xaq junam, wajun kʼutbʼal riʼ kukʼut chqawach che ri taqanik che kuya ri Jehová chqe kjunamataj rukʼ ri qʼatebʼal: kojutoʼo rech kojel ta pa ri latzʼ bʼe (chasikʼij uwach Salmo 119:9, 10, 45, 133).

7. ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri alabʼom alitomabʼ che rilik ri bʼe ri latzʼ uwach?

⁷ Ala ali, ¿la kʼo jujun mul achomam che ri taqanik kuya ri Jehová xa kubʼan kʼax chqe? Are riʼ ri kraj ri Satanás che kachomaj. Areʼ kraj che kachomaj che ri tajin kkibʼan ri e nikʼaj chik sibʼalaj utz. Kraj che kachomaj che ri e awachiʼl pa ri tijobʼal y nikʼaj chi winaq che keʼawil pa internet sibʼalaj kekikot rukʼ ri jastaq che kabʼan ta at y che ri taqanik che kuya ri Jehová chqe xa katuqʼatej rech kabʼan ta jastaq che kuya kikotemal pa ri akʼaslemal. * Tekʼuriʼ ksach ta  chawe che ri Satanás kraj taj che ri winaq kketaʼmaj ri kkiriq chukʼisbʼal ri bʼe ri e ukʼamom wi bʼik. Are kʼu, ri Jehová qas ukʼutum chawach ri tewchibʼal kkiriq na ri kebʼe pa ri bʼe re ri kʼaslemal (Sal. 37:29; Is. 35:5, 6; 65:21-23).

8. ¿Jas kekunik kketaʼmaj ri alabʼom alitomabʼ chrij ri ukʼutbʼal ri qachalal Olaf?

⁸ Chachomaj ri katkunik kawetaʼmaj chrij ri ukʼaslemal ri qachalal Olaf. * Ri e rachiʼl pa ri tijobʼal xkitaqchiʼj che ubʼanik tzʼil taq jastaq. Are chiʼ xubʼij chke che ri testigos rech Jehová are kkibʼan pa ri kikʼaslemal ri kukʼut ri Biblia, kʼi chke ri alitomabʼ che xkita wariʼ xkaj xkibʼano che kmakun kukʼ. Are kʼu ri qachalal xqaj ta pa kiqʼabʼ y xaq xiw ta wariʼ xukʼulmaj. Kubʼij: «Ri wajtijabʼ xkibʼij chwe che rajawaxik kinbʼe pa universidad, rumal che rukʼ wariʼ kinux jun winaq nim ubʼanik. Xkibʼij chwe che we kinbʼe taj, nim ta nubʼanik riʼ pa ri nukʼaslemal». ¿Jas xubʼano rech xuchʼij kʼi taq kʼax? Ri areʼ kubʼij: «Xeʼintzukuj utz taq wachiʼl pa  ri congregación. Xeʼux jetaneʼ nufamilia. Xuqujeʼ xinkoj más nuchuqʼabʼ rech kwilij ri wetaʼmanik chrij ri Biblia. Are chiʼ más tajin kwetaʼmaj chrij, más xinkojo che in kʼo pa ri qastzij kojonem y más xwaj xinpatanij ri Jehová».

9. ¿Jas rajawaxik kqabʼano we kqaj che kojel ta kan pa ri latzʼ bʼe?

⁹ Ri Satanás are kraj che kojel kan pa ri bʼe che kojukʼam bʼi pa ri kʼaslemal y are kojbʼe kukʼ ri e kʼi winaq che e bʼenaq pa ri bʼe che kkʼaman bʼi pa ri kamikal (Mat. 7:13). Are kʼu we kqaya ta kan utatabʼexik ri kubʼij ri Jesús y we kqilo che ri latzʼ bʼe xa kojuchajij, kojel ta kan riʼ chupam. Chqilaʼ chi jun jastaq che xubʼij ri Jesús che rajawaxik kqabʼano.

10. Junam rukʼ ri kubʼij Mateo 5:23, 24, ¿jas xubʼij ri Jesús che rajawaxik kqabʼano?

¹⁰ (Chasikʼij uwach Mateo 5:23, 24). Pa waʼ taq versículos, ri Jesús tajin kchʼaw chrij jun jastaq nim ubʼanik chkiwach ri judíos che tajin ketatabʼenik. Chojchoman chrij che pa ri templo jun winaq xopanik rukʼam jun alaj awaj y kuya che ri kojol tabʼal toqʼobʼ rech kkoj che tabʼal toqʼobʼ. We knaʼtaj che chilaʼ che kʼo jun jastaq majaʼ kusukʼumaj rukʼ ri rachalal, rajawaxik kuya kan ri awaj y kbʼek. ¿Jasche? Ri Jesús xuya ri urespuesta: «Chatutzir nabʼe rukʼ ri awachalal».

11. ¿Jas jastaq xubʼan ri Jacob rech xutzir rukʼ ri Esaú?

¹¹ Kojkunik kqetaʼmaj jujun jastaq nim ubʼanik rech kojutzir rukʼ jun chi winaq are chiʼ kqanikʼoj ri xukʼulmaj ri Jacob. Are chiʼ 20 junabʼ kʼo chi ri Jacob pa jun tinamit che are ta ri utinamit, ri Dios xukoj jun ángel rech xubʼij che che ktzalij bʼi pa ri utinamit (Gén. 31:11, 13, 38). Are kʼu we ktzalij bʼik, weneʼ kkamisax rumal ri Esaú, rumal che are ta waʼ ri nabʼe mul che Esaú kraj kukamisaj (Gén. 27:41). Ri Jacob «sibʼalaj xuxeʼj ribʼ, sibʼalaj xok il» rumal che xuchomaj che weneʼ ri Esaú kʼa ukʼolom na oyowal pa ranimaʼ chrij (Gén. 32:7). ¿Jas rajawaxik xubʼan ri Jacob rech xutzir rukʼ ri rachalal? Nabʼe, xubʼan uchʼawem che ri Jehová. Ukabʼ, xutaq bʼi kʼi jastaq che ri Esaú (Gén. 32:9-15). Y urox, are chiʼ xkiriq kibʼ are ri Jacob xmajin ubʼanik ri jastaq rech xukʼut chuwach ri Esaú che nim kril wi. Xumej ribʼ chuwach ri Esaú xa ta jumul ni kamul, xaneʼ siete mul. Rumal che ri Jacob kumachʼ ribʼ y nim keril wi ri winaq xraj xeʼutzir chi rukʼ ri rachalal (Gén. 33:3, 4).

12. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri Jacob?

¹² Kojkunik kqetaʼmaj jun jastaq nim ubʼanik chrij ri xubʼan ri Jacob are chiʼ kʼa majaʼ kuriq ri rachalal y ri xubʼano are chiʼ xuriqo. Ri nabʼe xubʼano are che rukʼ machʼachʼem xutaʼ ri utobʼanik ri Jehová. Tekʼuriʼ xubʼan ronojel ri xubʼij pa ri uchʼawem rech kekikotik are chiʼ kuriq ri Esaú. Y are chiʼ xkiriq kibʼ xok ta che ubʼixik che are ri Esaú ajmak. Ri xraj are che keʼutzir rukʼ ri rachalal. ¿Jas kqabʼan che resaxik uwach?

13, 14. ¿Jas rajawaxik kqabʼano we xqabʼan jun kʼax che jun qachalal?

¹³ Ri oj kʼo pa ri bʼe che kojukʼam bʼi pa ri kʼaslemal kqaj kkʼojiʼ jamaril chqaxoʼl kukʼ ri qachalal (Rom. 12:18). Rumal laʼ,  ¿jas rajawaxik kqabʼano we kqanaʼo che xqabʼan kʼax che jun chi qachalal? Junam rukʼ ri Jacob, kqabʼan qachʼawem che ri Jehová y kqabʼij che che kutewchij ri chuqʼabʼ kqakojo rech kojutzir rukʼ ri qachalal.

¹⁴ Xuqujeʼ rajawaxik kqanikʼoj jas ubʼanik ri qachomanik y ri qabʼantajik. Jun kʼutbʼal, kojkunik kojchoman chrij waʼ taq preguntas: «¿La kwaj rukʼ machʼachʼem kintaʼ kuybʼal numak che ri jun chik rech kojutzir rukʼ? ¿Jas kkinaʼ riʼ ri Jehová y ri Jesús we kinkoj nuchuqʼabʼ rech kojutzir rukʼ ri wachalal?». Ri kqabʼan che utzalixik uwach waʼ taq preguntas kojutoʼo rech kqatatabʼej ri kubʼij ri Jesús y rukʼ machʼachʼem kojqebʼ rukʼ ri qachalal rech kojutzirik. Ri ukʼutbʼal ri Jacob kojutoʼo rech kkʼojiʼ utzil chqaxoʼl kukʼ ri qachalal.

15. ¿Jas tobʼanik kuya chqe ri pixabʼ che kʼo pa Efesios 4:2, 3 rech kojutzir rukʼ ri qachalal?

¹⁵ ¿Jas ta xkʼulmataj riʼ wet ri Jacob xubʼan nim che ribʼ are chiʼ xuriq ri rachalal? Weneʼ mat xkʼojiʼ utzilal chkixoʼl. Xaq junam rukʼ, we kqaj kkʼojiʼ utzilal chqaxoʼl rukʼ jun qachalal, rajawaxik kqamachʼ qibʼ (chasikʼij uwach Efesios 4:2, 3). Proverbios 18:19 kubʼij: «Xa sibʼalaj kubʼan utzʼapixik ribʼ ri achalaxel ri kʼaxkʼobʼisam, chuwach ri jun tinimit ri sutim rij kumal nimaʼq taq tapya. Ri chʼoʼj ketasanik jachaʼ ri tasbʼal upam jun rachoch ajawinel». We kqataʼ kuybʼal qamak che ri qachalal rukʼ machʼachʼem are ri kojtoʼwik rech jetaneʼ kqajaq «jun rachoch ajawinel», kraj kubʼij ri ranimaʼ.

16. ¿Jas rajawaxik kqachomaj y jasche?

¹⁶ Xuqujeʼ rajawaxik nabʼe kojchoman chrij ri kqabʼij che y jas kqabʼan che ubʼixik che ri qachalal ri xqabʼan jun kʼax che. We qabʼanom chi wariʼ, utz riʼ che kojqebʼ rukʼ ri qachalal, rech kqilo jas kqabʼan che usukʼumaxik ri xqabʼano. Weneʼ nabʼe kubʼij tzij chqe che qas ta utz ktatajik. Weneʼ kpe qoyowal o kqabʼij che kʼo ta qamak oj, are kʼu ¿la kuya jamaril wariʼ chqaxoʼl? Chnaʼtaj chqe che ri utzilal kkʼojiʼ chqaxoʼl rukʼ ri qachalal, más nim ubʼanik chuwach ri uriqik jachin ajmak (1 Cor. 6:7).

17. ¿Jas xawetaʼmaj chrij ri ukʼutbʼal ri qachalal Gilbert?

¹⁷ Chqilampeʼ ronojel ri xubʼan jun qachalal  a Gilbert ubʼiʼ rech kkʼojiʼ jamaril chkixoʼl rukʼ jun ufamiliar. Ri areʼ kubʼij: «Oj chʼojinaq rukʼ jun nufamiliar. Más che kebʼ junabʼ xinkoj nuchuqʼabʼ che uchʼabʼexik rukʼ utz taq tzij y rukʼ ronojel wanimaʼ rech kojutzir chi rukʼ». ¿Jas más xubʼan ri qachalal? Ri areʼ xuqujeʼ kubʼij: «Are chiʼ majaʼ kintzijon rukʼ ri nufamiliar, kinbʼan nuchʼawem y kintijoj wibʼ rech kinoyowar taj are chiʼ kubʼij kʼax taq tzij chwe. Rajawaxik kinkuy ronojel ri kubʼij o ri kubʼan chwe. Xinchʼobʼo che paneʼ kʼo jastaq kinkunik kinbʼij o kinbʼano, are kʼu xwilo che más nim ubʼanik ri jamaril kkʼojiʼ chqaxoʼl». ¿Jas xkʼulmataj chukʼisbʼal? Ri qachalal Gilbert kubʼij: «Kimik riʼ kinkikotik, rumal che in utz kukʼ konojel ri e kʼo pa ri nufamilia».

18, 19. We qabʼanom kʼax che jun winaq, ¿jas rajawaxik kqabʼano y jasche?

¹⁸ Junam rukʼ ri qilom chik, ¿jas rajawaxik kqabʼano we kqanaʼo che qabʼanom kʼax che jun qachalal? Kqanimaj ri utaqanik ri Jesús che kojutzir kukʼ ri e nikʼaj chik. Chqabʼanaʼ qachʼawem che ri Jehová y chqataʼ che che kuya ri ruxlabʼixel chqe rech kojutzir kukʼ ri e qachalal. We je kqabʼano, kqariq kikotemal y kqakʼutu che tajin kqatatabʼej ri Jesús (Mat. 5:9).

¹⁹ Sibʼalaj kqamaltyoxij che ri Jehová che rukʼ loqʼoqʼebʼal kukoj ri Jesús che ukʼamik qabʼe, che are ri «ujolom ri komon kojonelabʼ» (Efes. 5:23). Junam rukʼ ri xkibʼan ri apóstoles Pedro, Santiago y Juan, chqata bʼaʼ ri kubʼij ri Jesús (Mat. 17:5). Qilom chik che ri kqabʼan che ukʼutik che kqata ri kubʼij ri Jesús, are che kojutzir kukʼ ri e qachalal che qabʼanom kʼax chke. We xuqujeʼ kojkʼojiʼ pa ri bʼe latzʼ uwach che kkʼaman pa ri kʼaslemal, kqariq kʼi tewchibʼal kimik y sibʼalaj kojkikot na chbʼe qʼij saq.