1, 2. ¿Jas xubʼij jun ángel chke ri e ixoqibʼ che e kʼo rukʼ ri muqbʼal re ri Jesús xuqujeʼ jas taqanik xuya ri Jesús chke?

KSAQIR pa ri qʼij 16 re nisán re ri junabʼ 33. Qʼaxinaq chi más che treinta y seis horas jun jupuq ixoqibʼ che sibʼalaj kebʼisonik xekilaʼ jachiʼ xmuq wi ri Jesús. Rumal che kkaj kkikoj che ri ubʼaqil ri Jesús ri kʼokʼ taq qʼayes xuqujeʼ kʼokʼ taq kunabʼal. Are chiʼ xeʼopan chuchiʼ ri muqbʼal, kkichʼobʼ taj jasche kʼo ta kʼo chupam. Jun ángel xubʼij chke che ri Jesús xwalajisax chkixoʼl ri e kaminaqibʼ xuqujeʼ xubʼij wariʼ: «Kanabʼej kʼu na chiwach pa Galilea. Chilaʼ kʼu kiwil wi na» (Mat. 28:1-7; Luc. 23:56; 24:10).

² Are chiʼ ri ixoqibʼ xetzalij bʼik, ri Jesús xqebʼ kukʼ xubʼij wariʼ: «Chiyaʼ utzijol chke ri wachalal, rech kebʼe pa Galilea. Chilaʼ kʼut kinkil wi na» (Mat. 28:10). Qastzij riʼ, che e kʼo taqanik sibʼalaj nim kibʼanik che rajawaxik kubʼij chke ri utijoxelabʼ, rumal laʼ ri nabʼe xubʼano chiʼ xwalajisax loq are xeʼumulij ri utijoxelabʼ.

3, 4. ¿Jasche kqabʼij che ri taqanik kubʼij pa Mateo 28:19, 20 xaq xiw ta xyaʼ chke ri apóstoles? (Chawilaʼ ri wachbʼal re ri uwach ri wuj).

³ (Chasikʼij uwach Mateo 28:16-20). Pa ri riqbʼal ibʼ che Jesús xubʼan kukʼ ri utijoxelabʼ, xubʼij chke che rajawaxik kkimaj jun chak nim ubʼanik pa ri nabʼe siglo, junam rukʼ ri tajin kqabʼan oj kimik. Xubʼij chke: «Jix, chibʼanaʼ tijoxelabʼ chke ri winaq pa konojel ri tinamit cho ri uwach Ulew. Cheʼitijoj che unimaxik ronojel jas ri xixintaq wi».

⁴ Jesús kraj che konojel ri utijoxelabʼ kkitzijoj utzij ri Dios. Wajun taqanik riʼ xaq xiw ta chke ri once apóstoles  xubʼij wi. ¿Jasche kqabʼij wariʼ? Rumal che, e kʼo winaq kukʼ ri apóstoles pa ri juyubʼ re Galilea are chiʼ Jesús xuya ri taqanik che ubʼanik tijoxelabʼ. Chnaʼtaj chqe che ri ángel xubʼij chke ri ixoqibʼ che e areʼ kkil na ri Jesús pa Galilea. Weneʼ ri e sukʼalaj taq ixoqibʼ riʼ xekʼojiʼ pa ri riqbʼal ibʼ riʼ. Xuqujeʼ ri apóstol Pablo xubʼij che Jesús xukʼut ribʼ «chkiwach nikʼaj qachalal chik ri e kʼo na chuwach jobʼ sient» (1 Cor. 15:6). ¿Jachiʼ xukʼut wi ribʼ?

5. ¿Jasche qetaʼm che ri kubʼij 1 Corintios 15:6 kchʼaw chrij ri riqbʼal ibʼ che xbʼan pa Galilea che kubʼij pa Mateo capítulo 28?

⁵ Kʼo kʼi rumal che kqakojo che Pablo are xchoman chrij ri riqbʼal ibʼ che xbʼan pa Galilea che kubʼij pa Mateo capítulo 28. ¿Jasche kqabʼij? Nabʼe, e kʼi chke ri utijoxelabʼ ri Jesús keʼel pa Galilea. Rumal laʼ, ri lugar che más utz kkimulij wi kibʼ are pa ri juyubʼ re Galilea are ta pa rachoch jun winaq re Jerusalén. Ukabʼ, are chiʼ Jesús xwalajisax loq xtzijon kukʼ ri 11 apóstoles pa jun ja re Jerusalén. We ta xaq xiw chke ri apóstoles xuya wi ri taqanik re utzijoxik ri utzij ri Dios xuqujeʼ ubʼanik tijoxelabʼ, xeʼumulij ta riʼ pa Jerusalén, mat xubʼij riʼ chke ri ixoqibʼ xuqujeʼ ri nikʼaj chi tijoxelabʼ che kebʼe pa Galilea (Luc. 24:33, 36).

6. ¿Jas kubʼan Mateo 28:20 che ukʼutik che ri taqanik re ubʼanik tijoxelabʼ tajin ktzʼaqat kimik?

⁶ Urox, ri taqanik che xuya Jesús che ubʼanik tijoxelabʼ xaq xiw ta xuya chke ri once apóstoles. ¿Jasche qetaʼm? Ri kʼisbʼal taq utzij ri Jesús che xubʼij chke ri utijoxelabʼ are wariʼ: «In kʼo iwukʼ ronojel qʼij kʼa pa ri ukʼistajik ri uwach Ulew» (Mat. 28:20). Junam rukʼ ri xubʼij ri Jesús, ri chak re ubʼanik tijoxelabʼ tajin knimarik, che qas tajin kqil kimik. Ronojel junabʼ, weneʼ 300.000 winaq kkibʼan kiqasanjaʼ rech keʼux testigos rech Jehová.

7. ¿Jas kqanikʼoj kimik xuqujeʼ jasche?

⁷ E kʼi chke ri tijoxelabʼ re ri Biblia kkibʼan kiqasanjaʼ. E kʼo nikʼaj chik kubʼan kebʼ kikʼuʼx rech keʼux tijoxelabʼ re ri Cristo. Utz kkil ri tijonik re ri Biblia are kʼu kkaj taj kkibʼan kiqasanjaʼ. Qastzij riʼ che ri qachalal che kkiya etaʼmanik re ri Biblia kkaj che ri e winaq qas kkibʼan pa kikʼaslemal ri tajin kketaʼmaj xuqujeʼ kkibʼan kiqasanjaʼ. Pa wajun kʼutunem riʼ, kqetaʼmaj jas kqabʼan che kitoʼik ri winaq rech kopan pa kanimaʼ ri tajin kketaʼmaj xuqujeʼ rech kekʼiy pa ri kikojonik. ¿Jasche rajawaxik kqanikʼoj wajun jastaq riʼ? Rumal che weneʼ rajawaxik kqatanabʼaʼ kan uyaʼik ri etaʼmanik che ri winaq.

8. ¿Jasche kajwataj chuqʼabʼ che kitoʼik ri tijoxelabʼ?

⁸ Jehová kraj che ri e winaq kkipatanij rukʼ loqʼoqʼebʼal. Ri kqaj kqabʼano are keqatoʼ ri tijoxelabʼ rech kkichʼobʼo che Jehová kel ukʼuʼx chke xuqujeʼ che qas keʼuloqʼoqʼej. Kqaj keqatoʼ rech kkil ri Jehová che «areʼ kitat ri minoribʼ xuqujeʼ areʼ toʼl kech ri malkanibʼ» (Sal. 68:5). Are chiʼ ri tijoxelabʼ kkilo che ri Dios qas keʼuloqʼoqʼej, weneʼ knimar ri kiloqʼoqʼenik che. Are kʼu, e kʼo jujun tijoxelabʼ weneʼ kekun taj kkil ri Jehová junam rukʼ jun Tat che qas keʼuloqʼoqʼej, rumal che ri kitat xukʼut ta loqʼoqʼebʼal chke (2 Tim. 3:1, 3). Chqakojoʼ qachuqʼabʼ che ukʼutik chkiwach ri jeʼlalaj taq ubʼantajik ri Dios are chi kqaya tijonik chke. Cheqatoʼ ri tijoxelabʼ rech kkichʼobʼo che ri Dios keʼutoʼ xuqujeʼ kraj che kkʼojiʼ jun kikʼaslemal  che kʼo ta ukʼisik. ¿Jas más kojkunik kqabʼano?

9, 10. ¿Jas wuj kqakojo are chiʼ kqaya jun etaʼmanik chrij ri Biblia xuqujeʼ jasche are utz che kkoj ri e wuj riʼ?

⁹ Chqakojoʼ ri e wuj ¿Jas qas kukʼut ri Biblia? xuqujeʼ «Chichajij iwibʼ pa ri loqʼoqʼebʼal ukʼuʼx ri Dios». Ri e wuj xebʼanik rech kojutoʼ che ukʼutik chkiwach ri tijoxelabʼ rech kopan ri etaʼmanik pa kanimaʼ. Jun kʼutbʼal, pa ri kʼutunem 1 rech ri wuj jas qas kukʼut kuya urespuestas ri preguntas riʼ: ¿la kok ta il ri Dios chqe xuqujeʼ la ko ranimaʼ?, ¿jas kunaʼ ri Dios chiʼ kqariq kʼax? xuqujeʼ ¿la katkunik katqebʼ rukʼ ri Jehová? Ri wuj «Loqʼoqʼebʼal ukʼuʼx ri Dios» kutoʼ ri tijoxel rech kuchʼobʼo che unimaxik ri e pixabʼ che kʼo pa ri Biblia kubʼano che kkʼojiʼ jun utz ukʼaslemal xuqujeʼ rech knimar ri rachilanik rukʼ Jehová. Weneʼ qakojom chi ri e wuj riʼ kukʼ e nikʼaj tijoxelabʼ chik, rajawaxik che qas utz kqabʼan che utijoxik qibʼ xuqujeʼ kqachomaj jas qas kajwataj che ri tijoxel.

 ¹⁰ Chqachomaj che ri tijoxel utz kril jun kʼutunem che kʼo ta chupam ri chakubʼal re tijonik. We jeriʼ, kojkunik kqabʼij che, che kusikʼij uwach ri wuj pa utukel xuqujeʼ kqaya ta kan ri etaʼmanik che.

11. ¿Jampaʼ rajawaxik kqamaj ubʼanik chʼawem kukʼ ri tijoxelabʼ xuqujeʼ jas kqabʼan che ubʼixik chke che rajawaxik kqamaj ri etaʼmanik rukʼ jun chʼawem?

¹¹ Chqamajij ronojel ri etaʼmanik rukʼ jun chʼawem. ¿Jampaʼ are utz che kmaj ri etaʼmanik rukʼ jun chʼawem xuqujeʼ kkʼis rukʼ chʼawem? Rajawaxik che chanim kbʼanik, kʼi taq mul kbʼanik are chiʼ ri winaq kukʼutu che kraj ri etaʼmanik. Rajawaxik kqatoʼ ri tijoxel rech kuchʼobʼo che xaq xiw kqachʼobʼ ri kubʼij ri Biblia rukʼ ri utobʼanik ri uxlabʼixel. E kʼi ajtijabʼ re ri Biblia kkikoj Santiago 1:5 are chiʼ kechʼaw chrij ri chʼawem, che kubʼij: «We kʼu kʼo jun chiwe kʼa kʼo kraj ri unoʼj, chutaʼ che ri Dios». Tekʼuriʼ, kkibʼij che ri tijoxel: «¿Jas kqabʼan che utaʼik nojibʼal che ri Dios?». Weneʼ ri tijoxel kubʼij che kqataʼ pa chʼawem.

12. ¿Jas kqabʼan che ukojik Salmo 139:2-4 rech kqatoʼ ri tijoxel rech utz kubʼan che ubʼanik ri uchʼawem rukʼ Jehová?

¹² Chqakʼutuʼ chuwach ri tijoxel che rajawaxik kubʼan uchʼawem che ri Jehová. Chqakʼutuʼ chuwach che Jehová kraj kutatabʼej ri uchʼawem che kubʼan rukʼ ronojel ranimaʼ. Chayaʼ ubʼixik che, che kojkunik kqajaq ri qanimaʼ chuwach Jehová che kqabʼij ronojel ri kqanaʼo che weneʼ kojkun taj kqabʼij che jun winaq. Ri qastzij, are che Jehová retaʼm chi ronojel ri kʼo pa qanimaʼ (chasikʼij uwach Salmo 139:2-4). Xuqujeʼ kojkunik kqabʼij che ri tijoxel che kutaʼ tobʼanik che ri Dios rech kukʼex ri uchomanik xuqujeʼ kuya kan ri unaqʼatisabʼal che utz taj. Jun kʼutbʼal, weneʼ jun winaq kʼi chi tiempo tajin kretaʼmaj chrij ri Biblia are kʼu utz kril jujun nimaqʼij che kʼo ubʼanik rukʼ ri kojonem che qastzij taj. Paneʼ retaʼm che utz taj are kʼu utz kril jujun jastaq re ri nimaqʼij. Chqabʼij che, che kubʼij che ri Jehová ri qas kunaʼo xuqujeʼ kutaʼ tobʼanik che rech kuloqʼoqʼej ri kqaj chuwach areʼ (Sal. 97:10).

13. a) ¿Jasche utz che chanim kqaya ri sikʼinik che ri tijoxel rech kbʼe pa ri riqbʼal ibʼ? b) ¿Jas kojkunik kqabʼano rech ri tijoxel utz kril ri riqbʼal ibʼ?

¹³ Chanim chqayaʼ ri sikʼinik che ri tijoxel rech kbʼe pa ri e riqbʼal ibʼ. ¿Jasche? Rumal che ri kretaʼmaj xuqujeʼ ri kril pa ri riqbʼal ibʼ ktobʼanik rech más kopan ri qastzij pa ranimaʼ xuqujeʼ kkʼiy pa ri ukojonik. Rumal laʼ chqakʼutuʼ ri video chuwach ¿Jas kbʼan pa jun Ja rech Ajawbʼal? Tekʼuriʼ chqasikʼij rech kbʼe pa ri riqbʼal ibʼ. We kojkunik, utz kqabʼij che, che keqakʼama lo cho rachoch. Jun chi jastaq utz kqabʼano are che keqakʼam bʼi jalajoj taq qachalal rech kojkachilaj are chiʼ kqaya ri etaʼmanik che. Rukʼ wariʼ ri tijoxel kretaʼmaj kiwach ri e qachalal xuqujeʼ utz kril ri riqbʼal ibʼ.

14. ¿Jas kbʼanowik rech ri tijoxel kkʼiy pa ri ukojonik?

¹⁴ Ri kqaj are che keqatoʼ ri tijoxelabʼ rech kekʼiy pa ri kikojonik (Efes. 4:13). Are chiʼ jun winaq kraj jun etaʼmanik chrij ri Biblia, weneʼ ri kraj are che kuriq utzilal pa ri ukʼaslemal. Are kʼu, chiʼ kkʼiy ri uloqʼoqʼebʼal che ri Jehová, weneʼ kuchomaj jas kubʼan che kitoʼik ri e nikʼaj chik xuqujeʼ ri e qachalal (Mat. 22:37-39). Utz che kqabʼij che, che kkunik kuya ri utobʼanik pa ri utinamit ri Jehová rukʼ ri ukuchuj.

15. ¿Jas tobʼanik kqaya che ri tijoxel rech kuchʼij ri kʼax kuriq pa ri ukʼaslemal?

 ¹⁵ Chqatoʼ ri tijoxel rech kuchʼij ri kʼax kuriq pa ri ukʼaslemal. Chqakojoʼ jun kʼutbʼal. Jun publicador che majaʼ kubʼan uqasanjaʼ, kubʼij chqe che jun qachalal pa ri congregación xubʼij tzij che, che utz taj. ¿Jas kqabʼan che utoʼik? Are ta itzel kojchʼaw chrij ri qachalal xaneʼ chqatoʼ ri tijoxel rukʼ ri Biblia rech kuchʼobʼ ri kubʼan chuwach wajun kʼax riʼ. Kojkunik kqakʼut chuwach che kkunik kubʼan kebʼ jastaq: kusach umak ri qachalal, are kʼu we ksach ta ri kʼax xbʼan che, rukʼ utz taq tzij kchʼaw rukʼ ri qachalal (chajunamisaj rukʼ Mateo 18:15). Chqatoʼ ri tijoxel rech kuchomaj jas kubʼij che ri qachalal. Chqakʼutuʼ chuwach ri kubʼan che ukojik ri aplicación JW Library^®, ri Tobʼanik chike ri testigos rech Jehová rech ketaʼmaj más xuqujeʼ ri qakʼolbʼal jw.org^® che utzukuxik más tobʼanik rech kuchʼobʼ ri kubʼan chuwach ri kʼax. We retaʼm jas kubʼan chuwach we kʼax riʼ chiʼ majaʼ kubʼan uqasanjaʼ kutoʼ rech kkʼojiʼ jun utz rachilanik kukʼ ri e qachalal.

16. ¿Jas utzilal kuya are chiʼ kqasikʼij chi jun qachalal rech kbʼe qukʼ che uyaʼik ri etaʼmanik?

¹⁶ Chqasikʼij nikʼaj chi qachalal xuqujeʼ ri solinel re circuito che uyaʼik ri etaʼmanik. ¿Jasche? Rajawaxik che xaq xiw ta kqabʼan ri xyaʼ ubʼixik pa ri párrafo 13, rumal che weneʼ e jujun chi qachalal kekunik kkitoʼ más ri tijoxel pa jujun chi jastaq che kojkun ta oj kqatoʼ. Jun kʼutbʼal, weneʼ ri tijoxel tajin kukoj uchuqʼabʼ che uyaʼik kan ri utubʼaxik sikʼ, are kʼu kkun taj kuya kanoq. Kojkunik kqasikʼij jun qachalal che qʼaxinaq pa we jastaq riʼ, che uyaʼom kan ri sikʼ. Weneʼ areʼ kkunik kuya jujun taq pixabʼ che. We kqanaʼ che kojkun taj kqaya ri etaʼmanik che ri tijoxel rumal che oj kʼo rukʼ jun qachalal che kʼo más retaʼmanik, kojkunik kqabʼij che ri qachalal che areʼ kuya ri etaʼmanik. Xuqujeʼ, utz kqabʼan wariʼ rech kqetaʼmaj ri kkibʼan ri e qachalal che uyaʼik ri etaʼmanik. Chnaʼtaj chqe che ri kqaj are che kqatoʼ ri tijoxel rech kkʼiy pa ri ukojonik.

17, 18. ¿Jas rajawaxik kqilo we kqaya kan ri etaʼmanik rukʼ ri winaq?

¹⁷ We ri tijoxel kukʼex ta ri ukʼaslemal, rajawaxik kqachomaj we kqaya na ri etaʼmanik che. Jun jastaq che rajawaxik kqachomaj are ri kkun ri winaq kubʼano. E jujun winaq rajawaxik más tiempo chke rech kkikʼex ri kikʼaslemal chkiwach nikʼaj chik. Rumal laʼ chqachomaj: «¿La tajin kukʼex jujun jastaq ri tijoxel, xaq xiw che nojimal tajin kubʼano rumal ri ukʼulmam pa ri ukʼaslemal? ¿La tajin kubʼan pa ukʼaslemal ri tajin kretaʼmaj?» (Mat. 28:20). Paneʼ jun tijoxel nojimal kukʼex ri ukʼaslemal are kʼu rajawaxik kqʼalajin ri jastaq che tajin kukʼexo.

 ¹⁸ Are kʼu, ¿jas kqabʼano we ri tijoxel kukʼutu che qas ta nim kril wi ri etaʼmanik? Chojchoman chrij wariʼ. Ri tijoxel ukʼisom chi ri wuj Jas qas kukʼut xuqujeʼ weneʼ umajim chi ri wuj «Loqʼoqʼebʼal ukʼuʼx ri Dios», are kʼu bʼenaq ta pa jun riqbʼal ibʼ xuqujeʼ nijun mul opanaq ta pa ri unaʼtabʼalil ri ukamikal ri Jesús. Xuqujeʼ, amaqʼel kubʼij che kkun taj kubʼan ri etaʼmanik rumal jastaq che nim ta ubʼanik. We jeʼ wariʼ, rajawaxik che qas kojtzijon rukʼ. *

19. ¿Jas kqabʼij che jun tijoxel we nim ta kril ri tajin kretaʼmaj, are kʼu jas rajawaxik kqil nabʼe?

¹⁹ Kuya kqamaj ri tzijonem rukʼ wajun pregunta riʼ: «¿Jas kqʼatenik rech kux ta testigo rech Jehová?». We jun tijoxel kʼi chi junabʼ yaʼom ri etaʼmanik che, tekʼuriʼ kubʼij chqe che utz kril ri etaʼmanik chrij ri Biblia are kʼu kubʼij che kraj taj kux testigo rech Jehová, ¿la kachomaj che kqaya na ri etaʼmanik che? Are kʼu, weneʼ ri tijoxel kubʼij chqe jas ri kbʼanow che rumal che knimar ta ri ukojonik. Jun kʼutbʼal, weneʼ kuchomaj che kkun taj kbʼe che utzijoxik utzij ri Dios chuchiʼ taq ja. We qetaʼm chi wariʼ, kojkunik kqaya ri qatobʼanik che.

20. ¿Jas kojutoʼ wi Hechos 13:48 che rilik we kqaya na ri etaʼmanik che ri winaq?

²⁰ Qas bʼisobʼal, che e kʼo jujun taq tijoxelabʼ re ri Biblia kejunamataj kukʼ ri israelitas pa taq uqʼij ri Ezequiel. Jehová xubʼij che ri profeta riʼ jas kuchomaj chrij ri tinamit riʼ: «Ri e areʼ katkikoj che jachaʼ jun bʼixol taq bʼix rech takenik, ri kʼo jeʼlalaj upa uqul ri kanaw che uqʼojomaxik ri arpa. Kekitatabʼej taq ri e atzij, man kekibʼan ta kʼut jas ri kakibʼij» (Ezeq. 33:32). Weneʼ kʼax ubʼixik che jun winaq che kqaya ta chi ri etaʼmanik che, rumal «chi ri qʼij xaq qʼatatal chik» (1 Cor. 7:29). Rumal laʼ, xaq ta kqatzaq ri qatiempo rukʼ jun winaq che kkʼiy ta pa ri ukojonik, are utz che keqatzukuj ri e winaq che qas kkaj «junalik kikʼaslemal» (chasikʼij uwach Hechos 13:48).

21. ¿Jas riʼ ri texto re ri junabʼ 2020 xuqujeʼ jasche qas kajwataj chqe?

²¹ Ri texto re ri junabʼ 2020, kojutoʼ rech utz kqabʼan che ri chak re ubʼanik tijoxelabʼ. Chupam ri texto kubʼij ri tzij che Jesús xuya ubʼixik pa ri riqbʼal ibʼ che xubʼan pa ri juyubʼ re Galilea: «Rumal kʼu riʼ, jix, chibʼanaʼ tijoxelabʼ [...]. Chibʼanaʼ kibautismo» (Mat. 28:19).