1-3. a) ¿Imatataq Jehová Diosnintsik qaramarqontsik, y imanöpataq nuna mayintsikta llakitsishwan? b) Diosnintsikpa kuyakïninchö imëpis kawakunapaqqa, ¿imanötaq parlakïnintsik kanman?

KËMAN yarpärishun: huk kastantsikta huk cärron qarëkushwan, y këqa lluta manejarnin nunakunatapis halutsir puritsikïkanman. ¿Tsëta rikar imaraq nishwan? Alläpachi llakikushwan tsënö lluta puritsikuptin.

² Tsënöllam Jehová Diospis imëkantsik qaramashqantsik y llapampis “allapa allim” (Santiagu 1:17). Animalkunapitapis hukläya kanapaqmi huk shumaq qarënintsik qaramashqantsik, y tsë qarëqa pensanqantsikta yarpanqantsikta y munanqantsikkunatapis musyatsikunapaqmi: tsë shumaq qarëqa parlakïnintsikmi. Pero cärronöpis, lluta parlakïqa mana allipaqpis kanmanmi. Tsëmi atska nunakuna imëka mana allikunata parlar nuna mayinkunata llakitsiyan. Y tsëta rurashqaqa, ¿manatsuraq Jehová Diosnintsik llakïkun?

³ Kamakoq Diosnintsikpa kuyakïninchö kawëta munarqa Pë munanqannömi parlakunantsik. Bibliam kënö nimantsik: “Ama mana alli palabracunataqa parlayëtsu; antis parlayë conbieneqllata. Tsenopam yachacuyanki alli cawaquita; y wiyayäshoqniquicunatapis  biennincunapaqmi yanapecuyanqui” (Efesios 4:29). Tsëpaqmi qateqninchö yachakushun mana alli parlakïkunata mana parlanapaq, y imanöpis parlakïnintsikwan nuna mayintsikta yanapanata. Pero këta yachakunapaqqa shimintsik sujetaki alläpa alli kanqanta puntata rikärishun.

4, 5. ¿Imataq nin Biblia proverbioschö shimintsik sujetakïpita?

⁴ Puntataqa musyanantsik: parlakïnintsikqa kushitsikonqanta o llakitsikonqantam, tsëmi alleq sujetashwan. Proverbios 15:4 textochömi nimantsik: “Alli wayoq plantanömi, allita parlaq shimiqa, pero nuna mayintam llakitsin nina qallu nunaqa”. Imanömi achachë hunaqchö yakunëkaptiki qarëkuyäshunkiman alalaq yakuta, tsënömi shumaq parlakïpis shonquta kushiratsin, y herïdata kachakätseq alli hampinöran. Pero mana alli parlakïkunaqa pasëpam llakitsikun. Tsëmi parlakïnintsikqa allipaq o mana allipaqpis kanman (Proverbios 18:21).

⁵ Hina Proverbios 12:18 textochöpis willamantsikmi shimintsikta alli sujetakunapaq. Tsëchömi willamantsik  mana pensashpa lluta parlakïqa “espädawan tuksïkoqnö” kanqanta. Mana pensashpa shiminman chanqanta parlarqa alläpam llakitsenqa wiyaqninta y alli amïgotapis oqranqam. Awmi huk espädawan shonquntsikta tuksïkamanqantsikpitapis masmi nanëkamashwan mana allipa parlapämashqaqa. Pero allipaqpis kanmanmi proverbio nenqannö, “yachaq nunapa parlakïnenqa hampi cuentam” kanman. Diospa consëjonta wiyakoq kaqqa alli pensëkur-ran parlan. Tsënö alli parlakïninwanmi llakishqa këkaqkunatapis kushiratsin, y masmi amïgonkunapis kanqa. Awmi llapantsikmi musyantsik shumaq parlapämashqaqa, alläpa kushikïpaq kanqanta (leyi Proverbios 16:24). Parlakïnintsikqa allipaq o mana allipaqpis kanmanmi; tsëmi alli kaqllata parlarnin wiyamaqnintsikkunata yanapanantsik y manam llakitsinantsiktsu.

6. ¿Imanirtaq fäciltsu shimi sujetë?

⁶ Allillata imëpis parlëta munëkarpis imanöllapapis mana allita parlarintsikmi. Tsëmi alleq musyanantsik: hutsasapa kënintsik mana allita parlatsimanqantsikta. Imëpis shimi sujetëqa manam fäciltsu, llapan parlakïnintsikqa shonquntsikpitam yarqun, Biblia nenqannöpis: “Nunapa shonqun munanqanqa mana allillam” (Génesis 8:21; Lucas 6:45; leyi Santiagu 3:2-4). Tsënö hutsasapa këkarnimpis shimintsiktaqa sujetëta puëdentsikmi alli kaqta parlanapaq. Tsëpaqqa cada hunaqmi sinchikunantsik.

7, 8. ¿Cuentata mañamäshuntsuraq Jehová Dios parlakïnintsikpita?

⁷ Hina musyanantsikmi: parlakïnintsikpita Teyta Dios cuentata mañamänantsikta. Parlakïnintsikqa manam nuna mayintsikllatatsu llakitsin, sinöqa Teyta Diosnintsikwan alli kënintsiktapis oqraratsimashwanmi. Tsëtam alleq willamantsik Santiagu 1:26: “Sitsun meqan nunapis relijiosu tuconqa, peru llutata parlar shiminta mana sujetaconqatsu, quiquinllam enqañaquican. Y tse relijiosu quenin  manam imapaqpis balintsu”. * Punta capïtulochö rikanqantsiknöpis parlakïnintsikqa rikätsikun imanöpis Teyta Diosta adoranqantsiktam. Tsëmi shimintsikta mana sujetakushqaqa, wanutsikoq veneno cuenta parlakïnintsik kanqa, tsëqa Diosta adorëkanqantsikpis manam imapaqpis välenqatsu. Tsëmi këkunamanqa alleq yarpänantsik (Santiagu 3:8-10).

⁸ Shimintsikta alli sujetakunapaqqa rikärerqontsik kima yanapakïkunatam. Pero kananqa yachakushun mana alli parlakïkunata mana parlanapaq, y imanöpis parlakïnintsikwan nuna mayintsikta yanapana kanqantam.

9, 10. a) ¿Imanö parlakïtaq muyakoq qeshyanö tikrarishqa? b) ¿Imanirtaq rakcha parlakïkunata chikishwan? (Hawanchö ichisaq letrakunawan qellqashqata rikäri.)

⁹ Llutakunata y mana allikunata parlakï. Kanan tiempoqa imëka muyakoq qeshya cuentam, rakcha, melanëpaq, piñashqa ashanakïpa o shutitsinakïpa parlakïkuna. Tsënöqa parlayan nuna mayinkunata ganëta munar, y lluta shiminkunawan imëkakunatapis ninakuyan. Hina televisionchö o radiokunachöpis, llutakunata parlarmi chisteta rurarnin nunakunata asitsiyan. Pero cristiänokunaqa manam tsëkunapitaqa asikushwantsu, pasëpa mana alli kaptin. Ishkë waranqa watanam pasarishqa apóstol Pablu Colosas cristiänokunaman cartakonqan, tsëchömi kënö qellqarqan: “Nuna mayiquicunapaq wasan rimayetsu lluta shimiquicunawan” (Colosenses 3:8). Y Ëfesochö cristiano mayinkunamannam kënö qellqarqan: “Mana cabeqcunata parlar penqaquipaq llutan bromacunata parlayëtsu, porqui tseno parlayanqequicunaqa manam allitsu” (Efesios 5:3, 4).

 ¹⁰ Mana alli parlakïkunaqa Diosnintsiktam piñatsin. Tsëmi noqantsikqa chipyëpa chikinantsik y apóstol Pablunöpis alleq musyantsik “melanepaq mana alli” munëkuna kanqanta (Gálatas 5:19-21). Tsënö lluta parlakïqa rasumpëpam allitsu. ¿Imaraq pasanqa huk cristiänota mana allillata y rakchallata imëpis parlaptin? Puntataqa atska kutim willapayanqa tsëkunata mana parlanampaq. Mana wiyakur tsënölla parlakïkaptenqa, congregacionpitam qarqushqa kanqa. *

11, 12. a) ¿Imëtaq allitsu kanman nuna mayintsikpaq parlë? b) ¿Imanirtaq tumpakoqqa kashwantsu?

¹¹ Cuentostero y tumpakoq kë. Bautizakonqampita, yanapakïta wananqampita, y allikunata ruranqampita pipaqpis parlëqa alläpa allim. Punta cristiänokunapis alläpam kuyanakuyaq, tsëmi cristiano mayinkunapaq allita parlayaq (Efesios 6:21, 22; Colosenses 4:8, 9). Pero mana alliqa, nuna mayintsikpaq wasan rimë y mana rasumpa kaqta parlëmi. Tsënö parlakïqa tumpëmampis chätsimashwanmi: Tumpëqa “pitapis penqakatsita munarnin o mana allipa rikäyänampaq, mana rasun kaqta parlëmi”, ninmi Diccionario del español usual en México nishqan. Tsënömi ulikurkuryan o llullakurkuryan fariseokunapis parlayarqan Jesuspaq penqakatsita munarnin (Mateo 9:32-34; 12:22-24). Tumpanakïqa apamantsik chikinakïmanmi (Proverbios 26:20.)

¹² ¿Imanötaq Jehová Dios rikan lluta parlakïninkunawan chikitsinakoqkunata? Pëpa rikënimpaqqa pasëpa mana allim, y cristiano mayinkunawan chikitsinakoqkunatanäqa alläpam chikin (Proverbios 6:16-19).  “Tumpakoq” palabraqa, griegu idiömachö diábolos ninanmi, tsënöllam hina Satanastapis “Diablu” nishpa qayan, y tsë shutitaqa chaskin Diosta tumpashqa kaptinmi (Apocalipsis 12:9, 10). Manachi ni mëqantsikpis “diablu” këtaqa o “tumpakoq” këtaqa munashwantsu. Tsëmi Teyta Diosqa permitintsu markanchöqa tumpakoqkunata ni mana allikunata rurarnin plëtukoqkuna kananta (Gálatas 5:19-21). Tsëmi imatapis nuna mayintsikpaq manaraq parlarnin tapukushwan: “¿Rasumpa kaqtatsuraq parlashaq? ¿Nenqäwanqa kuyakonqätatsuraq rikätsikushaq? ¿Presisantsuraq wakinkuna musyayänan?” nishpa (leyi 1 Tesalonicenses 4:11).

13, 14. a) ¿Imanötaq lluta qayapëpa parlakï nuna mayintsikta llakitsinman? b) ¿Ima peligrochötaq këkäyan mana alli parlakoqkuna?

¹³ Llakitsikoq parlakïkuna. Rikanqantsiknöpis mana alli parlakïkunaqa alläpam llakitsikunman. Y hutsasapa kënintsikqa imanöllapapis mana allita parlaratsimantsikmi. Pero Bibliaqa willamantsikmi congregacionchö o mëchö këkarnimpis mana alli kaqta mana parlanapaq. Tsëpaq parlarmi apóstol Pablu këta qellqarqan: “Tsëmi mana piñacushpa, mana wäputupanacushpa, mana coleracushpa, mana qayapanacushpa, wasata mana rimashpa y mana lluta tratanacushpa cawacuyë” (Efesios 4:31). Huk Bibliachöqa ‘wasa rimëtaqa’ “maldisikï” “qayapanakï” ninmi. Kënö lluta qayapëpa y mana respetashpa parlakïqa nunata pasëpam penqakatsin. Y wambrakunanäqa tsënö parlapäyaptenqa pasëpam llakikuyan (Colosenses 3:21).

¹⁴ Mana alli parlaqkunataqa Bibliachö condenanmi, y pasëpa mana allikunamanmi ishkenqa ninmi. ¿Imataq shuyaran kënö ofendikïpa mana alli parlakoqkunata? Puntataqa atska kutim willapäyanqa. Pero mana wiyakuptenqa congregacionpitam qarqushqa kanqa. Mana arrepentikurnin congregacionman mana kutirnennaqa, mana wanushpa  kawakïta manam chaskenqatsu (1 Corintios 5:11-13; 6:9, 10). Alleq clärom këkan, Teyta Diospa kuyakïninchö imëpis kawakïta munarqa pasëpam haqinantsik qayapänakïta, wasa rimëta, tumpakïta, y llapan mana alli llakitsikoq parlakïkunata.

15. ¿Imanö parlakïtaq yanapan nuna mayintsikta?

¹⁵ ¿Imanö parlakïnintsik kanantataq Teyta Diosnintsik munan? Yarpäshun, Bibliaqa “parlayë combieneqllata” nuna mayikikunata yanapayänëkipaq nimantsikmi (Efesios 4:29). Allikunata parlanapaq sinchikushqaqa Jehová Diosnintsik alläpam kushikun. Pero Bibliachöqa manam willamantsik kuchumpita kuchunyaqtsu imatapis parlakunapaq, sinöqa alleq tantiëkurnin parlanapaqmi nimantsik (Titu 2:8). Parlakïnintsik yanapakoq kanqanta musyanapaqqa këmanmi yarpänantsik: alli kanqanman, rasumpa kaq kanqanman, yanapakoq kanqanman. Y ¿imanötaq rurashwan? Këtaqa rikärishun qateqnin pärrafokunachömi (rikë “ ¿Parlakonqä yanapakunku?” nishqan recuadrota).

16, 17. a) ¿Imanirtaq alli rurayanqampita shumaq parlapärishwan? b) ¿Ima alli rurëninkunapitataq congregacionchö y wayintsikchö kaqkunata shumaq parlapärishwan?

¹⁶ Allita rurëkaqkunataqa allitam rurëkanki niri. Jehová Dioswan Jesusqa musyayanmi alli rurëninkunapita shumaq parlapäriqa yanapanqanta (Mateo 3:17; 25:19-23; Juan 1:47). Tsënöllam noqantsikpis rurashwan. Awmi, “tiemponchö shumaq animanakur parlapänakuriqa ¡imanö shumaqmi!” (Proverbios 15:23). Allita ruranqantsikpita pillapis shonqumpita patsë, shumaq parlapäramashqaqa alläpam kushikuntsik. Tsënöpam rikantsik kuyamanqantsik y ruranqantsikpis alli kanqanta. Tsëmi yanapamantsik llapan ruranqantsik alli kanqanta rikänapaq,  y llapan rurëkanqantsikchöpis kushishqa trabajanapaq. Tsënö parlapäramashqaqa alläpam kushikuntsik, y ¿manatsuraq noqantsikpis tsënö wakinwan rurashwan? (leyi Mateo 7:12.)

¹⁷ Nuna mayintsikpa alli rurëninkunata rikarqa, imëpis listom këkäshun animarinapaq. Tsëpaqqa ¿imatataq rikashwan congregacionchö? Tsëchöqa rikashwan huk cristiano discursamonqanta, huk joven Jehoväpa kaqchö sinchikur rurëkanqanta, huk edäna cristiana o cristiano qeshyëkarpis reunionkunaman mana faltashpa ëwanqantam. Pëkunata shumaq parlapärenqantsikqa shonqunmanmi chärenqa y rurëkäyanqanchö más sinchikuyänampaqmi yanapanqa. Y ¿wayichö kaqkunaqa imanö parlapänakïtataq wanayan? Casädokunaqa ishkampis shumaq parlapänakïta, y alli rurayanqampita animanakïtam wanayan (Proverbios 31:10, 28). Wambrakunapis wanayan rurayanqampita parlapäriyänanta y kuyayänantam. Imanömi huk planta wanan yakuta y Intita o Rupayta shumaq winanampaq, tsënöllam wambrakunapis wanayan teytankuna shumaq parlapäriyänanta y kuyayänanta. Tsëmi teytakunaqa alcabo karëkäyanman wambrankuna rurayanqampita shumaq parlapar animariyänampaq. Tsënö rurayaptinmi wambrankuna teytankunaman más confiakuyanqa y alli kaqta rurayänampaqmi más sinchikuyanqa.

18, 19. ¿Imanirtaq cristiano mayintsikkunata animanapaq sinchikushwan, y imanötaq rurashwan?

¹⁸ Llakishqa këkaqkunata shumaqpa parlapë. Jehová Diosqa alläpam yarparan “waktsakunapaq [...] y llakikïpa pasëkaqkunapaq” (Isaías 57:15). Bibliachömi kënö willapämantsik: “Balorta y callpata qonacur quecayanqequinolla jucniqui jucniqui quecayë [...] y creyiquinincunapita desanimecaqcunata [...] yanapecuy[ë]” nishpa (1 Tesalonicenses 5:11, 14). Teyta Diosnintsikqa  rikëkämunmi, wakinta shoqarnin y animaparnin parlapëkanqantsikta, y tsëqa alläpam kushitsin.

¹⁹ ¿Imataraq rurashwan cristiano mayintsik llakinashqa këkaptin? Puntataqa shumaq animaparninmi parlapärishwan. Itsa tsë parlapënintsikwanqa manachi llakikïninta altsarishuntsu. Pero más alliqa pëkunaman yarparar lädonchö këkanqantsikmi. Hina pëwanmi Jehová Diosman mañakushwan yanapëkunampaq, y llapantsikpaq y Jehová Diospaqpis alläpa kuyashqa kanqantam rikätsishwan mañakïnintsikchö (Santiagu 5:14, 15). Hina rikätsishwanmi congregacionchö wananqantsikta y alläpa kuyanqantsikta (1 Corintios 12:12-26). Hina Bibliatapis leirapushwanmi, Jehová alläpa kuyanqanta rikätsirnin (Salmo 34:18; Mateo 10:29-31). Tsëpaqqa tiempontsiktam rakinantsik shonquntsikpita patsë shumaq parlapärinapaq y tsënöpa kuyashqa kanqanta musyarinampaq (leyi Proverbios 12:25).

20, 21. ¿Ima kima yanapakïkunataq kan willapäkinintsikkuna alli kanampaq?

²⁰ Shumaq willapäkïkuna. Llapantsikpis hutsasapa karninmi wanantsik willapämänantsikta. Tsëmi Biblia nimantsik: “Willapäyäshonqëkita wiyakï y piñapëtapis chaskikï, shamoq tiempochö yachaq kanëkipaq” (Proverbios  19:20). Congregacionchöqa anciänokunam willapämantsik. Pero pëkunallatsu manam willapäkoqkuna kayan. Teytakunapis wambrankunata willapayan y yachatsiyanmi (Efesios 6:4). Tsënöllam hina shipashllaraq cristiänakunatapis, mayor cristiänakuna willapäyanman (Titu 2:3-5). Y willapäkoqqa shumaq yachëllapam parlapänan, mana llakitsinampaq. Alli willapäkoq kanapaqqa kima yanapakïkunam kan, tsëta rikärishun: Shumaq y shonqupita patsëmi kanan, Diospa Palabrampitam kanan, y kuyëllapa respëtowanmi kanan.

²¹ Willapäkïnintsik alli kanampaq punta kaq yanapakïqa, shumaq y shonqupita patsëmi kanan. ¿Imataq yanapamäshun willapämanqantsikta kushishqa chashkikunapaq? Tsëpaqqa yanapamäshun shonqunkunapita patsë willapëkämanqantsikta musyëmi, y manam pensanantsiktsu chikimarnintsiklla o penqakatsimënintsikta munarlla willapëkämanqantsikta. Tsëmi wakinta willaparnenqa shonquntsikpita patsë parlapärishwan. Ishkë kaq yanapakïnam, Diospa Palabranllapita willapäkïnintsikqa kanan (2 Timoteu 3:16). Willapanqantsikqa, leipushqa o mana leipushqapis Bibliallapitam kanan. Anciänokunapis kikimpa munëninta o huk textota llutampa mana niriyänampaqmi alcabo këkäyan. Kima kaq yanapakïnam, kuyëllapa y respëtowan kanan. Tsënö rurashqaqa kushishqam wiyakuriyanqa (Colosenses 4:6).

22. ¿Imanötaq parlakïnintsik kanman, y imanir?

²² Awmi, parlapänakunapaq Jehová Diosnintsik kamamanqantsikqa huk shumaq qarëmi. Pëta alläpa kuyarninmi parlakïnintsik allilla kananta munantsik. Ama ni imëpis qonqashuntsu, allipaq o mana allipaqpis parlakïnintsik kanqanta. Tsëpaqqa, Jehová Diosnintsik munanqannömi parlanantsik nuna mayintsikta yanaparnin. Tsënöpam alli yanapakoq kashun llapan nuna mayintsikpaq y Diosnintsikpa kuyakïninchöpis kawakïkäshunmi.