1, 2. (1) ¿Ima willakïtapis rasllaku creirishwan, y imanirtaq alleqraq musyanantsik precisan? (2) ¿Imapitataq kë yachatsikïchö yachakushun?

CRISTIÄNUKUNAQA manam ima willakïtapis rasllaqa creirinantsiktsu, tsëpa rantinqa rasumpa kanqanta o mana rasumpa kanqantam alleqraq musyanantsik (Prov. 3:21-23; 8:4, 5). Tsëta mana rurashqaqa, Satanas y pëta sirweq nunakunaqa rasllam llutankunata pensaratsimashwan (Efes. 5:6; Col. 2:8). Peru rasumpa o mana rasumpa kanqanta musyanapaqqa, imapis imanö pasakushqa kanqantam musyëta procuranantsik. Tsëmi Proverbius 18:13 textuqa kënö nin: “Pipis manaraq wiyarnin ima asuntupaqpis raslla contestarqa, upa kanqantam rikätsikun y penqakïchömi ushan”.

² Kë yachatsikïchömi rikäshun, imapis rasumpa kanqanta o mana rasumpa kanqanta musyëqa imanir fäcil mana kanqanta. Jina rikäshunmi, Bibliachö këkaq consëjukuna y unë nunakunata pasanqankuna imanö yanapamanqantsiktapis.

3. ¿Imanirtaq precisan Proverbius 14:15 textuchö këkaq consëjuta cäsukunantsik? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta).

³ Kanan witsanqa ima asuntupaqpis imëkatam niyan. Tsënö kanqantaqa musyantsik Internetpa, televisionpa o maskunapa niyanqankunata rikarnin y wiyarninmi. Jina wakinkunaqa amïgunkunapita y  reqinakushqankunapitam Internetpa correukunata, mensäjikunata y noticiakunata chaskiyan. Peru wakin nunakunaqa, engañakïta munarmi ima willakïtapis llutanman tumaratsir mandayan. Tsëmi llapan leyinqantsikkuna y wiyanqantsikkuna rasumpa kanqanta o mana rasumpa kanqanta alleqraq musyanantsik. Y tsëpaqqa Proverbius 14:15 textuchö këkaq consëjum yanapamäshun, kënömi nin: “Mana musyaqqa imëka niyanqanmanmi markäkun, peru musyaq kaqqa mëpa ëwanampaq kaqtapis alliraqmi rikan”.

4. (1) Filipensis 4:8 y 9 textuqa, ¿imanötaq yanapamantsik leyinapaq kaqkunata alleqraq akranapaq? (2) ¿Imanirtaq precisan confiakïpaq willakïkunachö yanapakïta ashinantsik? (Rikäri “ Confiakïpaq yanapakïkuna” neq recuadruta).

⁴ Allita decidita munarqa, confiakïpaq willakïkunachömi yanapakïta ashinantsik. Tsëmi alläpa precisan leyinantsikpaq kaqkunata alleqraq akranantsik (leyi Filipensis 4:8, 9). Manam tiemputa perdinantsiktsu, Internetchö këkaq mana confiakïpaq päginakunachö o correukunachö willakïkunata ashirninqa. Y masran cuidakunantsik Diospa contran churakashqa nunakuna utilizäyanqan päginakunapitanäqa. Pëkunaqa Diosman markäkunqantsiktam ushakätsita munayan y rasumpa kaqtam llutanman tumaratsiyan. Y niyanqanta leyirninqa mana allikunatam decidishun. Tsënö willakïkunaqa alläpa peligrösum kayan (1 Tim. 6:20, 21).

5. ¿Ima mana alli willakïtataq israelïtakuna wiyayarqan? ¿Y imamantaq tsë willakïta creiyanqan chätsirqan?

⁵ Mana alli willakïkunata creirqa mana allikunamanmi chäshun. Israelïtakunata pasanqanta rikärishun. Moisesmi chunka ishkë israelïtakunata mandarqan Dios Änikunqan Patsata rikapakuyänampaq. Tsëmi chunka kaq israelïtakunaqa, tsë rikapakuyaqan markapita kutirqa mana allikunata willakuyarqan (Nüm. 13:25-33). Manam rikäyanqanllatatsu willakuyarqan, sinöqa maskunata yapëkurmi willakuyarqan. Tsëmi israelïta mayinkunaqa mantsakarnin Dios Änikunqan Patsaman yëkïta munayarqannatsu (Nüm. 14:1-4). ¿Imanirtaq creikurkuyarqan? Itsa kënö pensayarqan: “Cäsi llapanmi tsënö nikäyan, tsëqa rasumpa kaqchi”. Y confiakïpaq nunakuna këkäyaptimpis, Josuëta y Calebtaqa manam wiyëta munayarqantsu (Nüm. 14:6-10). Tsë chunka nunakuna willakuyanqan rasumpa kanqanta o mana rasumpa kanqanta alleqraq musyayänampa rantin y Jehoväman confiakuyänampa rantinmi, tsë mana alli willakoqkunata creiriyarqan.

6. ¿Imanirtaq espantakushwantsu Diospa markampaq mana alli willakïkunata wiyarqa?

⁶ Jehoväpa markampaq mana alli willakïkunata wiyarqa, ¿imanirtaq rasllaqa creinantsiktsu? Porqui Satanasqa, Diospa sirweqninkunapaqmi imëka mana allikunata engañakïkan (Rev. 12:10). Tsëmi Jesusqa cläru willakurqan, chikimaqnintsikkuna noqantsikpaq imëka mana allikunata parlayänampaq kaqta (Mat. 5:11). Jesus ninqanta cuentachö katsirninqa, manam creishuntsu ni espantakushuntsu Diospa markampaq mana alli willakïkunata wiyarninqa.

7. Juk mensäjita o juk correuta pimampis manaraq mandarninqa, ¿imakunatataq tapukunantsik?

⁷ ¿Gustamantsikku mensäjikunata y correukunata amïguntsikkunaman y reqinakushqantsikkunaman mandëta? Juk noticiata o gustamanqantsik willakïta wiyarirqa, ¿Periodistakunanöku mas puntata willakurita munantsik? Tsënö kaptinqa, juk correuta o juk mensäjita manaraq mandarninmi kënö tapukunantsik: “¿Kë mandanäpaq kaqqa rasumpa kaqtatsuraq nikan? ¿Alleqku musyä rasumpa kanqanta?”. Rasumpa kanqanta alleq mana musyëkarnin juk willakïta cristiänu mayintsikkunaman mandarninqa, itsa mana munëkarpis engañëkashwan. Tsëmi mas alliqa kanman, pimampis manaraq mandarnin ras borrarinantsik.

8. (1) Wakin markakunachöqa, ¿imatataq chikimaqnintsikkuna rurayashqa? (2) ¿Imata rurartaq chikimaqnintsikkunata mana munëkarpis yanapëkashwan?

⁸ Chaskinqantsik juk correuta o juk mensäjita  pimampis raslla mandarqa, mas peligrukunamanmi chätsikun. Wakin markakunachö autoridäkunaqa yachatsikunantsiktam prohibimarquntsik. Itsa tsë markakunachö chikimaqnintsikkunaqa mantsakätsimënintsikta munar y cristiänu mayintsikkunawan rakikätsimënintsikta munarnin, mana kaqkunata willakuyanman. Maslla entiendirinapaq Union Soviëtica nishqanchö pasakunqanta rikärishun. Gobiernupaq trabajaq guardiakunam kënö ulikuyarqan (llullakuyarqan): “Precisaq carguyoq Jehoväpa testïgunkunaqa gobiernupa lädunmanmi churakäyashqa”. * Mëtsikaq Testïgukunam tsëta creirirnin Jehoväpa markanta jaqiriyarqan. Tiempuwanqa wakinkunaqa Jehoväpa markanman kutiyämurqanmi, peru wakinkunaqa mananam. Biblia ninqannöpis ‘markäkïninkunaqa imëka lamarchö hundikëkaq barcunömi ushakärirqan’ (1 Tim. 1:19). ¿Imatataq ruranantsiktsu tsëkuna mana pasakunampaq? Manam pimampis mana alli willakïkunataqa mandanantsiktsu, ni manam llapan willakuyanqantaqa creirinantsiktsu. Jina rasumpa kanqanta o mana rasumpa kanqantam alleq musyanantsik.

9. ¿Imanirtaq ima willakïpis rasumpa kanqanta musyëqa fäciltsu?

⁹ Wakinkunaqa ima pasakunqantapis maskunata yapëkuryanmi willakuyan o wakin wakinllatam willakuyan, tsëmi rasumpa kaqta musyëqa fäciltsu. Tsënö wakin wakinllata willakuyanqanqa, rasllam mana kaqkunata creiratsimashwan. ¿Imatataq rurashwan tsënö mana pasamänapaq? (Efes. 4:14).

10. (1) ¿Imanirtaq israelïtakunaqa kikinkunapura cäsi guërrata rurayarqan? (2) ¿Y imanirtaq guërrata rurayarqannatsu?

¹⁰ Josuë kawanqan witsan, israelïtakunata ima pasanqanta rikärishun (Jos. 22:9-34). Jordan mayupa juknin kaq läduchö täräyänampaq quedakoq israelïtakunaqa, mayupa amänunchö juk jatun altarta rurariyarqan. Y tsë altarta rurayashqa kayanqanta musyarirmi Jordan mayupa wak tsimpanchö täraq israelïtakunaqa pëkunawan pelyayänampaq alistakuyarqan. Porqui Jehoväpita rakikäkurishqa kayanqantam pensayarqan. Altarta rurayashqa kayanqanta willakuyanqanqa rasumpam karqan, peru imanir rurayashqa kayanqantaqa  manam musyayarqantsu (leyi Josuë 22:9-12 *). Peru pelyaq manaraq ëwarninmi, respetashqa nunakunata mandayarqan tsë altarta imanir rurayashqa kayanqanta tapukuyänampaq. Tsënöpam musyariyarqan, tsë altartaqa ofrendata rurayänampaq mana rurashqa kayanqanta. Sinöqa wamrankuna y willkankunapis Jehoväpa sirweqnin kayanqanta imëpis yarpäyänampaqmi rurashqa kayarqan. Jordan mayupa wak tsimpanchö täraq israelïtakunaqa, alläpachi kushikuyarqan tapukuyanqampita, porqui tsënöpam israelïta mayinkunata wanutsiyarqantsu.

11. (1) ¿Imanirtaq Mefiböset-ta mana allikunapa pasarqan? (2) ¿Imatataq Davidqa ruranan karqan?

¹¹ Noqantsikpis mana allikunapam pasashwan, ima willakïtapis wakin wakinllata o mana rasumpa kaqta noqantsikpita willakuyaptinqa. Rey Davidta y Mefiböset-ta pasanqanta rikärishun. Rey Davidqa alläpa alli karmi, Mefiböset-ta entreguëkurqan awilun Saulpa llapan chakrankunata (2 Sam. 9:6, 7). Peru tiempuwanqa, Mefibösetpaqmi mana kaqkunata Davidta willariyarqan. Tsëmi alleq manaraq musyapakurnin qonqan chakrakunata qochirirqan (2 Sam. 16:1-4). Peru tsëpita Mefibösetwan parlarninmi, Davidqa cuentata qokurirqan engañashqa kayanqanta y qochinqan chakrakunataqa wakinllatanam kutitsirqan (2 Sam. 19:24-29). Tsë willayanqan rasumpa o mana rasumpa kanqanta tapukushqa karninqa, Davidqa manam tsë mana allita ruranmantsu karqan.

12, 13. (1) ¿Imatataq Jesus rurarqan pëpaq mana kaqkunata parlayaptin? (2) ¿Imatataq rurashwan noqantsikpita pipis mana kaqta parlaptin?

¹² ¿Imatataq rurashwan noqantsikpita mana kaqta parlayaptin? Jesuspaq y Bautizakoq Juanpaqpis mana kaqkunatam parlayarqan (leyi Mateu 11:18, 19). ¿Imatataq Jesusqa rurarqan? Tsënö niyanqankunapita defendikunampa rantinmi, nunakunata nirqan ruranqankunata y yachatsikunqanta alleq rikäyänampaq. Tsënöpa pëpita wakinkuna parlayanqan rasumpa o mana rasumpa kanqanta kikinkuna cuentata qokuyänampaq. Jesus ninqannöpis, “alli kaqta ruranqankunachömi juk nuna yachëyoq kanqanqa rikakun” (Mat. 11:19).

¹³ Itsa noqantsiktapis mana allita parlarnin o mana kaqpita acusamarnintsik, pipis mana allichö quedaratsimashwan. Tsëqa, ¿imatataq rurashwan? Niyanqankunata cäsupänantsikpa rantinqa, Diosnintsik munanqannömi kawakïta procuranantsik. Jesus ruranqannö alli kawakushqaqa, noqantsikpaq mana allita parlayanqantaqa manam creiyanqanatsu.

14, 15. ¿Imanirtaq allitsu kanman llapantana musyanqantsikta pensanqantsikqa?

¹⁴ Yachakurinqantsiknöpis, llapanta musyëqa manam fäciltsu. Peru ¿imanir mastaq juk willakïta wiyarirqa raslla mana allipa pensarishwan? Jutsasapa nuna karmi. Këta maslla entiendirinapaq këllaman pensarishun. Itsa Jehoväta mëtsika watapana sirwikantsik, y tsërëkur alli yachaq nuna y imatapis alli pensëkur ruraq nuna tikrarquntsik. Y tsënö nuna kanqantsikpita, itsa wakinkunapis alläpa respetamantsik. Peru yachaq kanqantsikta pensarqa, ¿mana allikunaman chärishwantsuraq?

¹⁵ Awmi, alläpa yachaq kanqantsikman confiakurqa mana allikunamanmi chärishwan. Tsëmi ima willakïtapis wiyarirqa, alleq mana musyëkarpis imanö pasakushqa kanqanta musyanqantsiktana pensar qallëkushwan. Y tsëqa alläpa  mana allimanmi chäratsimashwan. Tsëmi Bibliaqa kënö nir consejamantsik: “Kikikipa yachënikillamanqa ama markäkïtsu” (Prov. 3:5, 6; 28:26).

16. Kë leyirinqantsikchö, ¿imatataq juk restaurantichö Tomas rikärin, y imatataq raslla pensarin?

¹⁶ Këta maslla entiendirinapaq këman pensarishun: atska tiempupana yanapakoq Tomas jutiyoq anciänum, juk restaurantichö këkan. Tsëchö këkarmi anciänu mayin Juanta juk warmitawan tëkaqta rikar alläpa espantakun, tsë warmiqa manam warmintsu. Juanwan tsë warmiqa alläpa kushishqam parlayan, ashikuyan y hasta alläpa kuyakïwanmi waqunakuyan (makallanakuyan). Tsëta rikarmi Tomasqa pensarin Juanqa warminta engañëkanqanta, y kënömi pensan: “¿Kananqa divorciakuyanqatsuraq? ¿Y wamrakunaqa imanöraq kayanqa?”. Tomasqa alläpam yarpachakun, porqui juk kutikunachöpis jukkuna tsënöpa pasayashqa kayanqanta rikashqanam karqan. Itsa noqantsikpis, tsëta rikarqa Tomasnö pensashwan karqan.

17. (1) ¿Imatataq Tomasqa musyarirqan? (2) ¿Imatataq tsë pasanqampita yachakuntsik?

¹⁷ Tsënö pensanampaqqa, ¿Tomas alleqku musyarqan imanö kanqanta? Tsë ampillam Juanta qayarqan tsë warmi pï kanqanta tapunampaq. Y Juannam Tomasta willarirqan, tsë warmiqa panin kanqanta y atska watapana mana rikänakushqa kayanqanta. Jina Juan täranqan markaman raslla ëwashqa kaptin y Juanpa warmin ëwëta mana puëdishqa kaptinmi, ishkanlla mikoq ëwashqa kayanqanta nirirqan. Tomas tsëta musyarirqa mas allinam sientikurqan. Y kushikïpaqqa karqan, rikanqampita pitapis manaraq willashqa kanqanmi. ¿Imatataq yachakuntsik Tomasta pasanqampita? Mëtsika watapana Jehoväta sirwishqapis, imata wiyarnin y rikarnimpis manam rasllaqa mana alli pensarinantsiktsu, sinöqa alleqran imanö kashqa kanqanta musyanantsik.

18. Juk cristiänu mayintsikta mana allipa rikarninqa, ¿imatataq pëpita pensarishwan?

¹⁸ Juk cristiänu mayintsikwan piñatsinakushqa karqa, rurëkanqampita allita pensëqa sasam (ajam) kanqa. Tsënö mana allipa rikarninqa, itsa imë hörapis mana allillata rurëkanqanta pensashun. Tsënö kaptinqa, tsë cristiänupita pipis mana allita willaramashqaqa rasllam creirishwan. ¿Imatataq këpita yachakuntsik? Manam cristiänu mayintsikkunata mana allipaqa rikänantsiktsu, tsënöpa pëkuna rurayanqampita mana allikunata mana pensanapaq (1 Tim. 6:4, 5). Tsënö mana pensanapaqqa, manam cristiänu mayintsikkunata shonquntsikchö ni ichikllapis chikipänantsiktsu. Y yarpäshun, cristiänu mayintsikkunataqa kuyanantsik y shonqupita patsëmi perdonanantsik (leyi Colosensis 3:12-14).

19, 20. (1) ¿Ima textukunataq yanapamantsik ima willakïpis rasumpa kanqanta o mana rasumpa kanqanta alleqraq musyanapaq? (2) Y ¿imatataq qateqnin kaq yachatsikïchöqa yachakushun?

¹⁹ Kë yachatsikïchömi yachakurquntsik, imapis pasakunqanta musyëqa mana fäcil kanqanta. Porqui ima willakïpis wakin wakinllanam chämun, manam rasumpa kaqtatsu willakuyan y jutsasapa nunam kantsik. Peru ¿imataq yanapamäshun mana alli kanqanta raslla mana pensarinapaq? Diospa Palabran nimanqantsikkunam. Tsëchömi nimantsik, imatapis alliraq mana wiyarnin raslla contestëqa upa rurë kanqanta y penqakïpaq kanqanta (Prov. 18:13). Y nimantsikmi, imanö kanqanta alleq manaraq musyarninqa raslla mana creikurkunapaq (Prov. 14:15). Jina nimarquntsikmi, mëtsika watapana Jehoväta sirwikarnimpis kikintsikllaman mana markäkunapaq (Prov. 3:5, 6). Diospa Palabran tsënö nimanqantsikqa yanapamantsik imatapis alleqraq musyanantsikpaq, confiakïpaq kaqkunallachö yanapakïta ashinantsikpaq y imatapis alleq decidinantsikpaqmi.

²⁰ Peru ¿imanir mastaq pipaqpis willaramashqa mana allikunata pensarishwan? Rikanqantsikllapita pitapis raslla juzgarninmi. Tsëmi qateqnin kaq yachatsikïchöqa yachakushun, kima rurëkuna pitapis juzguëman chätsikunqampita, y tsëman mana ishkinapaq imata ruranampaq kaqtapis.