1, 2. ¿Imanirtaq Biblia nin parlakïnintsikqa imëka nina cuenta kanqanta?

ESTÄDUS UNÏDUSCHÖMI 1871 wata, atska montikuna kayakarqan. Ichik tiempullachömi 2.000 millon plantakuna ushakärirqan y 1.200 nunakunam wanuyarqan. ¿Imanötaq kë pasakurqan? Tsë montikunapa pasaq wakin trenkunapa chispanchi tsariratsirqan. Këqa yarpätsimantsik Santiägu 3:5 kënö ninqantam: “Atsca monticunata[m] ichiclla nina rupar usharin”. ¿Imanirtaq Santiägu këta nirqan?

² Santiäguqa nirqan, ‘qallupis tse ichiclla nina cuenta’ kanqantam (Santiägu 3:6). Kë versïculuchö qallupaq parlarqa parlakïnintsikpaqmi parlëkan. Imanömi nina imëkatapis ushakäratsita puëdin, tsënöllam parlakïnintsikpis pitapis mana allita rurarinman. Tsëwanqa manam imatapis manana parlanapaqnatsu nikantsik. Këllaman pensarishun, nina peligrösu kaptimpis manam tsërëkurtsu utilicëta jaqirintsik, sinöqa alli utilicëtam tïrantsik cosinakunapaq, qoñükunapaq y aktsita qomänapaq. Jina tsënöllam parlakïnintsikpis allipaq o mana allipaq kanman (Proverbius 18:21). Tsëmi parlakïnintsikta alleq utilicëta procuranantsik. Tantiyarinapaq, Diosta alabanapaq y wakinkunata yanapanapaqmi utilizänantsik (Salmu 19:14).

3. ¿Imatataq musyëta wanantsik wakinkunata animanapaq?

 ³ Imanö sientikunqantsikta y imata pensanqantsikta parlarnin o sëñaspa kar wakinkunata willëta puëdeqtam Jehoväqa kamamarquntsik. ¿Imanötaq parlë yachënintsikta utilizashwan wakinkunata animanapaq? (Leyi Santiägu 3:9, 10.) Tsëpaqqa musyëta wanantsik imë parlanapaq kaqta, imata y imanö ninapaq kaqtam.

4. ¿Ima cäsukunachötaq upällalla kakunantsik?

⁴ “Kanmi tiempu upälla kanapaq” ninmi Bibliaqa (Eclesiastes 3:7). Tsë ninanqa, höraqa upälla kanapaq tiempu kanqantam nikan. Tantiyarinapaq, wakinkuna parlëkäyaptinqa, respetakoq karmi upällalla wiyanantsik (Job 6:24). Jina mana willakunapaq kaqta imatapis musyarirqa, manam willakur qallëkushwantsu (Proverbius 20:19). Y mana gustamanqantsikta pipis niramashqaqa upällallam wiyanantsik y manam rasqa imatapis ninantsiktsu (Salmu 4:4).

5. ¿Imanötaq parlë yachaqta kamamanqantsikpita Jehoväta agradecikunqantsik?

⁵ Peru höraqa parlakurinapaq tiempu kanmi (Eclesiastes 3:7). Tantiyarinapaq, Jehoväta alabanapaq, wakinkunata animanapaq o imanö sientikunqantsikta y imata wananqantsikta musyatsikunapaq (Salmu 51:15). Tsënö parlakurqa Jehovätam agradecikïkantsik parlë yachaqta kamamanqantsikpita. Juk amïguntsik qomanqantsik qarëta alli utilizanqantsiknömi, Jehovä qomanqantsik qarëtapis alli utilicëta munantsik.

6. ¿Imanirtaq imatapis ninapaqqa imë parlanapaq kaqta alleq rikänantsik precisan?

⁶ ¿Imanirtaq imatapis ninapaqqa imë parlanapaq kaqta alleq rikänantsik precisan? Porqui Proverbius 25:11 textum nin, mas wanayanqa hörachö shumaq palabrakunaqa, “qellëpita shumaq rurashqachö churaraq örupita” manzänanö kanqanta. ¿Ima ninantaq këqa? Örupita rurashqa manzänakunaqa alläpa shumaqmi kayan. Peru mas shumaqran rikakan plätapita rurashqa churakunaman churëkuyaptinnäqa. Jina tsënömi parlakïnintsikwampis pasan. Pitapis parlapärinapaq mas alli kaq tiemputaraq akrashqaqa, masmi yanapanqa. Këta mas tantiyarinapaq juk pasakunqampita parlarishun.

7, 8. ¿Imanötaq Jesus ruranqanta qatiyarqan Japonpita cristiänu mayintsikkuna?

⁷ Mana conviëninqan hörachö parlarishqaqa, itsa entiendiyanqatsu ni chaskikuyanqatsu (leyi Proverbius 15:23 *). Këllaman pensarishun, 2011 wata marzu killam Patsa alläpa kuyurnin y lamar yaku yarqamur Japon nacionpa atska markankunata ushakäratsirqan. 15 milpitapis masmi nunakuna wanuyarqan. Y atskaq Testïgukunapam familiankuna y amïgunkuna wanuyarqan. Tsënö kaptimpis vecïnunkunatam Bibliawan yanapëta munayarqan. Peru wanushqakuna kawariyämunampaq kaqpita tsë hörakunachö mana parlapäriyänampaqmi decidiyarqan. ¿Imanirtaq tsëpita parlapäyarqantsu? Porqui tsëchö nunakunaqa budista religionyoqmi kayan y Bibliapitaqa manam musyayanllatsu. Tsëmi wawqikuna y panikunaqa shoqayarqan y mana allikuna imanir pasakunqankunallata entienditsiyarqan.

⁸ Jesusqa alleqmi musyaq imë parlanampaq  y mana parlanampaq kaqta (Juan 18:33-37; 19:8-11). Tantiyarinapaq, pëqa juk alli tiemputaran shuyararqan discïpulunkunata wakin yachatsikïkunata yachatsinampaq (Juan 16:12). Tsënömi Japonpita cristiänu mayintsikkuna Jesusta qatir juk alli tiemputaraq shuyäyarqan wanushqakuna kawariyämunampaq kaqpita nunakunata parlapäyänampaq. Desgracia pasakunqampita ishkë wata pullan pasariptinmi, nunakunata munatsir qallëkuyarqan ¿Wanushqakuna kawariyämunqatsuraq? nishqan tratäduta. Mëtsikaqmi chaskikuyarqan y alläpam kushikuyarqan yachatsikïnimpita. Noqantsikpis alleqmi pensanantsik nunakunapa costumbrinkunaman y creiyanqankunaman. Tsënöpam musyashun parlapärinapaq imë mas alli kanqanta.

9. ¿Imëtaq rasllaqa parlanantsiktsu?

⁹ ¿Jina imëtaq rasllaqa parlanantsiktsu? Imatapis piñatsimaqnintsikkunata pipis nimanqantsik hörakunam. Raslla contestarqa itsa mana conviëneqkunata parlarishun y tsëpita penqakushun. Tsëmi manaraq parlarnin kënö tapukunantsik: “¿Rasumpaku alläpa sinchi cösaskunata nikäman?”. Alläpa mana precisaq kaptinqa, mas allim kanqa upällalla kakunantsik. Peru precisaptinqa, mas alli këkanqantsik hörataran shuyänantsik parlapärinapaq (leyi Proverbius 15:28 *). Jina mana Testïgu familiantsikkunata Jehoväpita yachakuyänampaq animëta munarpis, mas alli tiemputaran shuyänantsik. Pacienciayoqmi kanantsik y alleqran pensanantsik imata ninapaq kaqta, y wiyëta munanqan höratam ashinantsik.

10. (1) ¿Imanirtaq alleqraq pensanantsik imatapis parlanapaq kaqman? (2) ¿Imanö parlakïkunatataq cristiänukunaqa imëpis parlanantsiktsu?

¹⁰ Ninqantsikkunawanqa nunakuna bienmi kushikuyanman o llakikuyanman. Tsëmi alläpa precisan imata ninapaq kaqta alleqraq pensanantsik (leyi Proverbius 12:18 *). Mëtsikaq nunakunam mana alli kayan y llakitsikoq y tosku palabrakunata utilizäyan imëka espädawan tuksikoqnö (Salmu 64:3). Tsënö parlakïtaqa yachakuyan pelïculakunachö y televisionchö rikarninmi. Peru cristiänukunaqa manam brömallachöpis tsënö tosku y llakitsikoq parlakïkunata utilizantsiktsu. Imatapis brömakur parlarinqantsikqa allim hasta parlakïkanqantsiktam shumaqyäratsin. Peru manam pitapis ofendinantsiktsu ni burlakunantsiktsu jukkuna asikuyänanta munarllaqa. Bibliaqa nimantsik, llakitsikoq y mana alli palabrakunata imëpis mana utilizänapaqmi, sinöqa wakinkunata yanapaq y animaq palabrakunata utilizänapaqmi (Efesius 4:29, 31).

11. ¿Imaraq yanapamäshun imëpis animakoq y alli palabrakunata utilizänapaq?

 ¹¹ Jesusmi kënö nirqan: “Nunaqa parlan shonquncho imatapis yarpanqantam” (Mateu 12:34). Tsëmi parlanqantsikkunaqa shonquntsikchö imapis kanqanta rikätsikun. Nunakunata shonquntsikchö rasumpa kuyarqa, animakoq y alli palabrakunatam imëpis utilizäshun.

12. ¿Imakuna masraq yanapamäshun alli palabrakunawan parlanapaq?

¹² Rey Salomonqa yachaq nunam karqan, peru qellqanampaqqa shumaq y conviëneq palabrakunataran akrarqan (Eclesiastes 12:9, 10). Këmi rikätsimantsik alli palabrakunata akranantsikpaqqa sinchikunantsikraq precisanqanta. ¿Imaraq yanapamäshun alli palabrakunata akranapaq? Bibliata y publicacionkunata leyirninmi mushoq palabrakunata yachakushun. Y tsë palabrakunata mana entiendirqa, ima ninan kanqantam diccionariuchö ashinantsik. Jina Jesuspitapis yachakushwanmi. Pëmi nirqan alli palabrakunawan sufrikaq nunakunata yanapanampaq y shoqanampaq Jehovä yachatsishqa kanqanta (Isaïas 50:4). Jina pensanantsikmi ninqantsikwan imanö sientikuyänampaq kaqman (Santiägu 1:19). Kënömi tapukunantsik: “¿Këta niptïqa entiendimanqatsuraq? ¿Imanöraq sientikunqa?”.

13. ¿Imanirtaq precisan fäcil entiendinallata parlakunantsik?

¹³ Fäcil entiendiyänanllapaqmi parlakïnintsik kanan. Imanir precisanqanta rikärishun. Israelïtakunam trompëtata tocayaq wakinkunata imatapis willayänampaq. Imanöpis tocayanqanmi musyatsikoq israelïtakuna ëllukäyänampaq o soldädukuna pelyar qallayänampaq. Imanöpis tocayanqan mana cläru kaptinqa soldädukuna pantariyanmanmi karqan. Tsënöllam parlakïnintsikwampis pasakun. Bibliam nimantsik fäcil-lla entiendiyänampaq parlanantsikpaq. Tsënö mana kaptinqa pantariyanqam o manam entiendimäshuntsu. Peru fäcil entiendinallata y cläru parlakurnimpis cuidakunantsikmi mana respetakïpa y sinchipa pitapis mana parlapärinapaq (leyi 1 Corintius 14:8, 9).

14. ¿Imataq rikätsikun Jesusqa imëpis fäcil entiendinallata parlanqanta?

¹⁴ Jesusqa imëpis parlaq fäcil entiendinallatam. Mateu 5 kaq capïtulupita 7 kaq capïtuluyaq parlanqanllaman pensarishun. Pëqa manam alläpa mana precisaq y mana entiendipaq palabrakunatatsu utilizarqan. Jina manam ninqanwanqa pitapis piñatsirqantsu. Precisaq cösaskunapitam fäcil palabrakunallawan entienditsikoq. Tantiyarishun, tsë discursuchömi discïpulunkunata nirqan cada junaq mikuyänampaq kaqman mana yarpachakuyänampaq. Y ninqanta mana qonqayänampaqmi pishqukunata Jehovä imanö wätanqanman pensayänampaq nirqan. Tsëpitanam kënö nirqan: “Pishqucunapitaqa qamcunam mas baleq cayanqui” (Mateu 6:26). Tsënö fäcil entiendina palabrakunallawanmi Jesusqa discïpulunkunata animarqan y precisaq yachatsikïta yachatsirqan.

15. ¿Imanirtaq kuyëpa parlakushwan?

¹⁵ Rikanqantsiknömi alleqraq pensanantsik imata ninapaq kaqta. Jina alleqran pensanantsik imanö ninapaq kaqtapis. Kuyëpa parlapaptinmi nunakunaqa Jesus parlanqanta wiyëta gustayaq  (Lücas 4:22). Noqantsikpis kuyëpa parlakushqaqa, nunakuna kushishqam wiyamäshun y ninqantsikta chaskimäshun (Proverbius 25:15). ¿Imaraq yanapamäshun kuyëpa parlakunapaq? Wakinkunata respetanqantsik y imanö sientikuyanqanta cuentachö katsinqantsikmi. Tsëtam Jesus rurarqan. Tantiyarishun, yachatsinanta munar mëtsikaq nunakuna imëka rurëninkunata jaqirir qepanta ëwayashqa kayanqanta musyarirmi, tiemputa kushishqa jorqarqan imëkakunapita yachatsinampaq (Marcus 6:34). Y nunakuna mana allipa tratariyaptimpis manam mana allipaqa imëpis kutitsirqantsu (1 Pëdru 2:23).

16, 17. (1) ¿Imanötaq Jesus ruranqanta qatishwan familiantsikkunawan y amïguntsikkunawan parlanqantsikchö? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta.) (2) ¿Imatataq juk pani lograrqan kuyëpa parlakunqampita?

¹⁶ Llapantsikmi kuyantsik familiantsikta y amïguntsikkunata. Peru imëpis juntu karnin itsa pensashwan pëkunata respëtuwan y shumaq parlapëqa manana precisanqanta. Höraqa itsa hasta nirishwan llakitsinqan cösaskunata. Peru Jesusman pensarishun, pëqa amïgunkunata imëpis respëtuwanmi trataq. Precisaq këta qochinakur wakin discïpulunkuna plëtuyaptinmi kuyëllapa consejarirqan. Hasta juk wamrawan igualatsirmi yanaparqan pensëninkunata cambiayänampaq (Marcus 9:33-37). Tsënöllam anciänukunapis pitapis consejarqa kuyëpa consejayänan (Gälatas 6:1).

¹⁷ ¿Peru imanötaq contestashwan pipis ofendiramashqaqa? Kuyakïwan imëpis contestanqantsikmi mas alliqa kanqa (Proverbius 15:1). Rikärishun juk jövinna wamrayoq pani ruranqanta. Jövin wamranqa pakëllapam mana allikunata rurëkänaq. Tsëta juk pani musyarirnam jövinpa mamanta animëta munarqan. Peru cuentata mana qokushpam kënö nirirqan: “¡Alläpa llakikïpaqmi wamrëkita shumaq watëta mana yachanqëkiqa!”. Jövinpa mamanqa manaraq contestarninmi alleq pensarqan y raslla imatapis mana ninampaq sinchikurqan. Tsëpitanam nirirqan wamranta yachatsir sïguinampaq y mana jaqirinampaq kaqta. Tsënö shumaq contestanqampitam yanasalla sïguiyarqan. Jina wamrampis wiyashqam kanaq mamänin parlanqanta. Y alliyänampaq kaqman mamänin markäkunqanta cuentata qokurirmi mana alli rurëkunata jaqirirqan, bautizakurirqan y tiempuwanna Betelchö sirwirqan. Këpitaqa yachakuntsik cristiänu mayintsikwan, familiantsikwan o mana reqinakushqantsikwan parlashqapis parlakïnintsikqa imëpis kuyëpa y respëtuwan kanan precisanqantam (Colosensis 4:6).

18. ¿Imanötaq Jesus ruranqanta qatishwan?

¹⁸ Pensanqantsikta y sientinqantsikta wakinkunata willëta puëdeqta Jehovä kamamanqantsikqa alläpa shumaq qarëmi. Tsënö këkaptinqa Jesus ruranqannö alleq pensashun imë, imata y imanö parlanapaq kaqta. Imëpis kuyëpa parlashun y shumaq palabrakunata utilizäshun wakinkunata yanapanapaq y Jehoväta kushitsinapaq.