1, 2. (1) ¿Imatataq Jehovä rurarqan Biblia qellqakanqan witsankunachö? (2) ¿Imatataq tapukuyan kanan witsan nunakuna?

LLAPANTSIKPIS sänu këtam munantsik. Imëllapis alläpa qeshyashqa karninqa, “¿imëllapis kë qeshyäpita kachakäshaqtsuraq?” nir itsa tapukurqunki. Itsa tsënölla tapukurqunki juk amïguïki o familiëki alläpa qeshyaptimpis. Bibliam willakun alläpa qeshyarnin yarpachakoq nunakunapaq. Jukqa karqan rey Ocozïasmi. Pëqa ishkirirmi alläpa malograkurirqan, tsëmi kachakänampaq kaqta o mana kachakänampaq kaqta musyëta munarqan. Y Siriapa reynin Ben-hadadpis musyëtam munarqan imëllapis kachakänampaq kaqta (2 Rëyes 1:2; 8:7, 8).

² Bibliata qellqayanqan witsankunachöqa, Jehoväqa puëdeq kënintam höraqa utilizarqan qeshyaqkunata kachakätsinampaq. Y wakin profëtakunataqa hasta wanushqakunata kawaritsimunampaqmi poderta qorqan (1 Rëyes 17:17-24; 2 Rëyes 4:17-20, 32-35). Tsëmi kanan witsanchö qeshyëkaq wakin nunakunaqa kënö tapukuyan: “¿Kanan witsanqa Dios  utilizanqatsuraq puëdeq këninta kachakätsimänampaq?”.

3-5. (1) ¿Imatataq Jehoväwan Jesus rurëta puëdiyan? (2) ¿Ima tapukïkunapa respuestantataq yachakushun?

³ Jehoväqa puëdeq këninta utilicëta puëdinmi wakin nunakunata qeshyatsinampaq. Tantiyarinapaq, Egiptupa reyninta y Moisespa panintapis qeshyawanmi castigarqan (Genesis 12:17; Nümerus 12:9, 10; 2 Samuel 24:15). Y israelïtakuna mana wiyakoq tikrakuriyaptimpis, imëka qeshyakunawanmi castigarqan (Deuteronomiu 28:58-61). Peru Jehoväqa puëdeq këninta utilicëta puëdinmi sirweqninkunata mana allikunapita y qeshyakunapita tsapänampaqpis (Exodu 23:25; Deuteronomiu 7:15). Höraqa hasta wakinkunataqa jampirirqanmi. Tantiyarinapaq, alläpa qeshyarnin wanukïta munëkaptinmi Jobta kachakäratsirqan (Job 2:7; 3:11-13; 42:10, 16).

⁴ Jina Jesuspis Jehovänömi nunakunata kachakätsita puëdin. Kë Patsachö këkarmi leprayoqkunata, atäkiwan qeshyaqkunata, wiskukunata, kuyukïta mana puëdeqkunata y mas qeshyayoqkunata kachakätsirqan (leyi Mateu 4:23, 24; Juan 9:1-7). Kë milagrukunaqa Paraïsuchö ruranampaq kaqkunamanmi pensatsimantsik. Tsëchö kawashqaqa, mananam ni pï “qeshyämi” ninqanatsu (Isaïas 33:24).

⁵ Peru alläpa qeshyëkarninqa, ¿shuyarashwanku Jehovä o Jesus kanan witsan kachakätsimänata? ¿Imakunatataq cuentachö katsinantsik imanö jampikunapaqpis akranqantsikchö?

6. ¿Ima nintaq Biblia apostolkuna kawayanqan witsanchö cristiänukuna milagrukunata rurayanqampita?

⁶ Jehoväqa apostolkuna kawayanqan witsanchö cristiänukunatam santu espïritunta qorqan y wakinkunaqa milagrukunata rurëtam puëdiyarqan (Hëchus 3:2-7; 9:36-42). Tantiyarinapaq, wakinkunam qeshyaqkunata kachakätsiyarqan y mana parlayanqan idiömakunata parlayarqan (1 Corintius 12:4-11). Peru Bibliaqa willakurqan milagrukunata rurëqa manana sïguinampaq kaqtam y tsënömi kashqa (1 Corintius 13:8). Tsëmi kanan witsanqa shuyarantsiktsu kikintsikta o familiantsikta milagruta rurarnin Dios kachakätsimänata.

7. ¿Imanötaq yanapamantsik Salmu 41:3 textu?

⁷ Peru alläpa qeshyashqaqa Jehovämi shoqamäshun y yanapamäshun. Pëqa unë witsan sirweqninkunatapis yanaparqanmi. Rey Davidmi kënö nir qellqarqan: “Kushishqam kanqa waktsakunata llakipaqqa; desgraciakuna kanqan tiempuchömi Jehovä tsapanqa. Kikin Jehovämi tsapanqa y kawëkaqta katsinqa” (Salmu 41:1, 2). Juk humildi nunata pipis yanapariptinqa, ¿tsë yanapaq nuna mana wanunampaqna kaqtaku David nikarqan?  Manam. Sinöqa qeshyaptin Dios yanapanampaq y cuidanampaq kaqtam nikarqan (Salmu 41:3). Alläpam kushikuntsik sufrinqantsikta Jehovä musyanqanta y mana qonqamänapaq kaqta musyar. Pëqa kallpata y yachëtam qomantsik ima qeshyapapis pasanqantsik höra alleq tsarakunapaq. Jinamampis cuerpuntsiktam kamashqa wakin qeshyakunapita kikinlla kachakänampaq.

8. ¿Ima nirqantaq Jehoväta David Salmu 41:4 textuchö?

⁸ David alläpa qeshyanqan witsampaqmi Salmu 41 textuqa parlan. Tsurin Absalon rey këninta qochita munaptinchi alläpa yarpachakurqan. Davidqa alläpam qeshyarqan, tsëmi ima rurëtapis puëdirqantsu Absalonta michänampaq. Davidqa musyarqanmi Bat-sëbawan jutsata ruranqanrëkur familianchö problëma këkanqanta (2 Samuel 12:7-14). ¿Imatataq rurarqan David? Jehovätam kënö nirqan: “Yanapëkallämë, kachakëkatsillämë, porqui qampa contrëkim jutsata rurarqü” (Salmu 41:4). Davidqa musyarqanmi Jehovä perdonashqana kanqanta, tsëmi qeshyëkarnimpis yanapanampaq mañakurqan. ¿Peru milagruta rurar kachakäratsinantaku shuyararqan?

9. (1) ¿Imanötaq Ezequïasta Jehovä yanaparqan? (2) ¿Jehovä imanö yanapanantataq David shuyararqan?

⁹ Unë witsanmi Jehoväqa decidirqan wakin nunakunata kachakätsinampaq. Tantiyarinapaq, wanunampaqna këkaptinmi rey Ezequïasta kachakäratsirqan y 15 wata masraq kawananta permitirqan (2 Rëyes 20:1-6). ¿Tsënö kachakätsinantatsuraq Davidpis shuyararqan? Manam. Pëqa shuyararqan, humildikunata yanapaq nunakunata yanapanqannö yanapanantam. Davidqa Jehoväpa alli amïgunmi karqan, tsëmi qeshyëkaptin shoqanampaq y cuidanampaq mañakurqan, jina mañakurqanmi qeshyampita alliyänampaqpis. Noqantsikpis Davidnömi Jehoväta mañakïta puëdintsik (Salmu 103:3).

10. ¿Imatataq yachakuntsik Tröfimuta y Epafrodïtuta pasanqampita?

¹⁰ Apostol Pablu y wakin cristiänukunapis Diospa podernintam chaskiyarqan nunakunata kachakätsiyänampaq (leyi Hëchus 14:8-10). Tantiyarinapaq, juk kutim Pablu kachakätsirqan fiebriwan y sinchi infeccionwan qeshyëkaq nunata. Hëchus 28:8 textum kënö willakun: “Diosman mañacurirninnam, maquinta qeshyaq nunaman churarqan y cachacäratserqan”. Peru Pabluqa manam llapan reqinqan qeshyaqkunatatsu kachakätsirqan. Tantiyarinapaq, Diospita yachatsikur yanaqaqnin Tröfimu jutiyoq nunam amïgun karqan (Hëchus 20:3-5, 22; 21:29). Pabluwan viajëkarmi qeshyarirqan, peru Pabluqa manam kachakätsirqantsu. Y Tröfimuqa mananam yanaqëta puëdirqannatsu (2 Timoteu 4:20). Jina Epafrodïtupis Pablupa amïgunmi karqan. Bibliam willakun alläpa qeshyarnin cäsi wanunqanta, peru manam nintsu Pablu kachakätsinqantaqa (Filipensis 2:25-27, 30). Rikanqantsiknöpis, Pablu y wakin cristiänukunapis manam llapan cristiänu mayinkunatatsu kachakätsiyarqan.

11, 12. (1) ¿Imanöraq Lücasqa Pabluta yanaparqan? (2) ¿Imatataq Lücaspita musyantsik?

¹¹ Lücasqa mëdicum karqan y Pablu yachatsikur viajaptinmi höraqa yanaqarqan  (Hëchus 16:10-12; 20:5, 6; Colosensis 4:14). Itsa viäjichö këkarnin Pablu y wakin yanaqinkuna qeshyayaptin jampirqan (Gälatas 4:13). Jesus ninqannöpis, qeshyëkaqkunam doctorpa yanapakïnintaqa wanayan (Lücas 5:31).

¹² Lücasqa manam, alli saloryoq kayänampaq consejakoqllatsu karqan. Pëqa rasumpa mëdicum karqan. Tsëmi Lücas y Hëchus librukunata qellqarqa höraqa mëdicukuna parlayanqan palabrakunata utilizarqan y Jesus nunakunata kachakätsinqampita qellqarqan. ¿Mëchötaq y imëtaq mëdicu kanampaq estudiarqan? Bibliaqa manam willakuntsu. Peru itsachi Colosas markapa amänun Laodicëa markachö mëdicukunapaq escuëlachö estudiarqan. Tsëchi Pabluqa colosensiskunaman cartakurnin Lücas salüduta apëkätsinqanta nirqan.

13. ¿Imatataq yarpänantsik imanöpis jampikunapaq wakinkuna nimashqa?

¹³ Kanan witsanqa manam ni mëqan cristiänupis milagruta rurëta puëdintsu kachakätsimänapaq. Peru wakinkunaqa alli saloryoq kanantsikta munar, mana tapïkashqa itsa imanö jampikunapaq kaqta niramashwan. Rasunmi, wakin consëjukunaqa allim kanman. Porqui Pablupis, Timoteuta consejarqan rakcha yakuta upunqanrëkur pachan nanaptin vïnuta ichikllata upunampaqmi (leyi 1 Timoteu 5:23). * Tsënö kaptimpis, alleqmi cuidakunantsik imanö jampikunapaq nimanqantsikpita. Itsa juk wawqi o pani niramashwan plantakunapita rurashqa jampiwan o juk jampikunawan jampikunapaq, o ima mikïta mikunapaq y mana mikunapaqpis. Itsa nimashwan tsënö qeshyawan qeshyëkaq familianta alliyätsishqa kanqanta. Peru familianta alliyätsinqanrëkurqa manam noqantsiktapis alliyätsimäshuntsu. Mëtsikaqta alliyätsishqa karpis, wakinkunataqa mana allitam rurarinman (leyi Proverbius 27:12 *).

14, 15. (1) ¿Imanirtaq yachaq nuna kanantsik? (2) ¿Imatataq yachatsimantsik Proverbius 14:15 textu?

¹⁴ Llapantsikmi alli saloryoq këta munantsik kushishqa kawakunapaq y Jehoväta sirwinapaq. Peru jutsasapa karmi qeshyantsik. Itsa imanö jampikunapaq kaqtapis kikintsik akrashwan. Peru yachaq nunam kanantsik. Itsa wakin nunakunaqa o yanaqintsikkunaqa nimashwan qeshyëkanqantsik qeshyapaq jampita katsiyanqanta y mëtsikaqna tsë jampiwan kachakëkäyanqanta. Itsa tsënöqa nikämantsik rantikamënintsikta munarlla. Peru kachakëta munarllaqa manam ima jampiwampis lluta jampikur qallëkushwantsu. Proverbius 14:15 textum nimantsik yachaq nunaqa llapan niyanqankunaman mana creinqanta, sinöqa imata ruranampaqpis alleqraq pensanqanta.

¹⁵ Yachaq nuna karqa, imanöpis jampikunapaq  nimashqa manam creikurkunantsiktsu, y masran cuidakunantsik mëdicupaq mana estudiashqa këkanqanta musyarnäqa. Kënömi tapukunantsik: “¿Rasumpaku munëkätsimanqan vitamïna o plantakunapita rurayanqan jampi o imata mikunäpaq o mana mikunäpaq nikämanqan wakin nunakunata yanapashqa? Y wakinkunata alliyätsishqa kaptinqa, ¿imanötaq musyä noqata alliyätsimänampaq kaqta? ¿Manatsuraq mastaraq musyapakurïman y juk mëdicukunataraq tapurïman?” (Deuteronomiu 17:6).

16. ¿Imakunapitataq cuidakunantsik imanö jampikunapaq kaqta akrarnin?

¹⁶ Jina yachaq nunam kanantsik ima exäminkunata rurakunapaq o ima tratamientuta qatinapaq pipis nimashqa (Tïtu 2:12). Alläpam precisan alkäbulla këkänantsik rurakunapaq kaq exämin o ima tratamientutapis qatinapaq kaq imëpis mana wiyanqantsiknö kaptin. ¿Manatsuraq mas cläru willaramashwan imanö kanqanta? ¿Willëkämanqantsikqa imëpis wiyanqantsikpita alläpa jukläyaku o mana allinö kanqantaku tantiyëkätsimantsik? ¿Ima niyantaq wakin mëdicukuna tsë asuntupaq? (Proverbius 22:29.) Itsa pipis nimashwan tsë jampita karu markachö tariyashqa kayanqanta y wakin mëdicukunaqa manaraq musyayanqanta. ¿Peru imataq rikätsikun  qeshyëkanqantsik qeshyapaq tsë jampi rasumpa alli kanqanta? O itsa munaratsimashwan brujerïa jampikunata. Tsëqa alläpa peligrösum kanman. Jehoväqa manam munantsu brujerïa cösaskunawan jampikunata (Deuteronomiu 18:10-12; Isaïas 1:13).

17. ¿Imatataq llapantsikpis munantsik?

¹⁷ Apostolkuna kawayanqan witsanmi, Diospita yachatsikïta dirigeq wawqikuna cristiänu mayinkunaman juk cartata apatsiyarqan imakunata mana rurayänampaq kaqta musyatsiyänampaq. Y tsë cartapa ushananchömi kënö niyarqan: “Llapayqui alli päsacuychö caycuyällay” (Hëchus 15:29, NTCN). Rasunmi, kënö nirqa despedikïkäyarqanllam. Peru këmi yarpätsimantsik, llapantsikpis alli saloryoq këta munanqantsikta.

18, 19. ¿Imataraq Jehovä qomäshun Paraïsuchö?

¹⁸ Jutsasapa karmi imë höra karpis qeshyarishun. Yachakunqantsiknöpis kanan witsanqa manam shuyarashwantsu milagruta rurarnin Jehovä kachakätsimänapaq kaqta. Peru musyantsikmi shamoq tiempuchöqa Diosnintsik sänuta katsimänapaq kaqta. Apostol Juanmi parlarqan “wiñepa cawatsicoq cristalyäquicaq” yaku y “wiñepa cawatsicoq” montikuna llapan nunakunata kachakätsinampaq kaqta (Apocalipsis 22:1, 2). ¿Kanan witsan kar o Paraïsuchö karpis plantapita rurashqa jampita upunapaq kaqtaku parlëkarqan? Manam. Tsëpa rantinqa, imëyaqpis kawakunapaq Jehoväwan Jesus rurayämunampaq kaqpaqmi parlëkarqan (Isaïas 35:5, 6).

¹⁹ Alläpa kushishqam shuyarantsik Paraïsuchö kawakïta. Peru tsëyaqqa alläpam kushikuntsik Jehovä kuyamanqantsikta y qeshyarnin imanö sufrinqantsikta cuentachö katsinqanta musyarnin. Davidnömi alläpa markäkuntsik Jehovä mana jaqiramänapaq kaqman. Munanqannö kawëkashqaqa imëpis cuidekämäshunmi (Salmu 41:12).