1-3. ¿Imam pasarqa warmankuta tayta-mamakuna Jesusman pusamuptinku? ¿Jesus imayna kasqanmantam kay willakuy yachachiwanchik?

 JESUSQA yacharqañam iskay-kimsa semanakunallamantaña wañukunanta. Chayna kaptinpas ruwayninkunaqa achkaraqmi karqa. Apostolninkunawan kuskam Diosmanta willakurqa Jordan mayupa chimpan Perea lawpi. Chaymantam Jerusalenman rirqa pascuata chay kutillapiña ruwanankupaq, chay pascuaqa mana qunqanapaq hinam karqa.

² Fariseokunawan hinaspa leymanta yachachiqkunawan Jesus rimayta tukuruptinmi chaqwa qallaykurqa runakuna warmachankuta qawaykunanpaq pusamuptinku. Hinaptinmi Jesuspa qatiqninkunaqa tayta-mamakunata qaqcharqaku, yaqachá chaynataqa ruwarqaku achka ruwayniyuq Jesus kasqanrayku warmakunata mana chaskinanta piensaspanku. Warmachakunaqa manapaschá wiñaypurallachu karqaku. ¿Imanasqam chaynata ninchik? Marcospa hinaspa Lucaspa qillqasqanku palabraqa griego rimaypiqa kanmanmi ñuñuq wawakunapas chaynataq 12 watanpi kaq warmakunapas (Marcos 5:41, 42; 10:13; Lucas 18:15). Yachasqanchikman hinaqa warmakunaqa waqwaqyaspankum chaqwata ruwanku. Ichaqa, ¿imatam Jesus ruwarqa qatiqninkuna tayta-mamakunata qaqchaptinku?

 ³ Chayta qawaspanmi Jesusqa piñakurqa. ¿Pikunapaq? Manam warmachakunapaqchu nitaq tayta-mamakunapaqchu, aswanqa qatiqninkunapaqmi. Paykunatam nirqa: “Hinayá warmachakunaqa ñuqaman hamuchun, amayá harkaychikchu. Kay warmachakuna hina kaqkunapaqmi Diospa gobiernonqa. Pipas warmacha hina kaspa Diospa gobiernonta chaskiqqa chaymanmi yaykunqa”, nispa. Chaymantañataqmi wawakunata abrazaykuspa bendecirqa (Marcos 10:13-16). Marcospa nisqanman hinaqa kuyakuywanmi “marqarikuykurqa”, marqarikuykurqaqa aswan wawa kaqkunatachá. Kay willakuymi yachachiwanchik warmachakunata señorninchik Jesucristo kuyasqanta hinaspa llampu sunqu kasqanrayku payman pipas asuykusqanta.

4, 5. (1) ¿Imanasqataq ninchik Jesusqa lliw runapa asuykunan kasqanta? (2) ¿Imakunamantam kay yachachikuypi yachasun?

⁴ Rumi sunqu, mana llakipayakuq hinaspa manchakunapaq hina Jesus kaptinqa manachá warmakunawan tayta-mamakunaqa asuykunmankuchu karqa. Ichaqa, ¡maynatachá tayta-mamakunaqa kusikurqaku warmachakunata Jehova Dios kuyasqanmanta Jesus willaptinqa hinaspa kuyakuywan marqarikuykuspa bendeciptinqa! Arí, Jesusqa tukuy ima ruwayniyuq kachkaspanpas llapallan runakunapa asuykunanmi karqa.

⁵ Hinaptinqa, ¿imayna runakunataq Jesusman asuykurqaku hinaspa imayna kasqanraykutaq? ¿Imatam ruwachwan ñuqanchikpas pay hina kanapaq?

6-8. ¿Pikunam Jesusman asuykuqku? ¿Imaynam Jesus karqa fariseokunamantawan leymanta yachachiqkunamantaqa?

⁶ Jesusmanta rimaq 4 librokunam willawanchik Galileamanta “achkallaña runakuna” qatisqanmanta, Jesuspa ladonman “achkallaña runakuna” huñunakamusqanmanta, unquqkunata “achkallaña runakuna” pusamusqanmanta hinaspa “achkallaña runakuna” risqankumanta (Mateo 4:25; 13:2; 15:30; Lucas 14:25). Chaykunata leespam cuentata qukunchik achkallaña runakuna mana manchakuspa Jesusman asuykusqanmanta.

⁷ Asuykuqnin runakunaqa karqaku llaqtapi mana ancha riqsisqa runakunam. Chay runakunatam fariseokunawan leymanta yachachiqkunaqa chiqnispanku niqku “Moisespa chaskisqan kamachikuykunata mana riqsiq” kasqankuta (Juan 7:49). Chaymanta qipakunata judiokunapa yachachiqninkunapa qillqasqankupipas chaynatam nin. Chaymi paykunawanqa mana mikuqkuchu, rimaqkuchu nitaq imankutapas rantiqkuchu. Astawanraqmi wakinkuqa niqku runakunapa rikurichisqan kamachikuykunata mana yachaspankuqa wañuspapas mana kawsarimunankuta. Chaychiki runakunaqa yanapakuyninkuta maskanankumantaqa paykunamanta karunchakuqku. Jesusmi ichaqa mana paykuna hinachu karqa.

⁸ Jesusqa llaqtapi runakunawan kuskanchakuspanmi paykunawan mikuq, paykunata yachachiq,  hampiq hinaspa hamuq tiempopi sumaq kawsakuymanta willaq. Ichaqa cuentatam qukurqa yaqa lliw uyariqninkuna Jehova Diosta mana servinankumanta (Mateo 7:13, 14). Chayna kaptinpas allinkunata sapakama ruwanankutam suyarqa. Jesusqa manam fariseokunawan leymanta yachachiqkuna hina rumi sunquchu karqa. Chaymi wakin fariseokunawan leymanta yachachiqkuna Jesusman asuykuspanku qatiqninkunaña karqaku (Hechos 6:7; 15:5). Jesusman asuykuqkunaqa karqataqmi kapuqniyuq hinaspa kamachiq runakunapas (Marcos 10:17, 22).  

9. ¿Imanasqataq warmikuna mana manchakuspa Jesusman asuykuqku?

⁹ Warmikunapas mana manchakuspanmi Jesusmanqa asuykuqku. Fariseokunawan leymanta yachachiqkunam ichaqa warmikunata mana valeqpaq hapiqku. Paykunaqa manam munaqkuchu warmikunata yachachiytaqa, llullakuq kasqankuta nispankutaqmi mana munaqkuchu quejakunapi testigakuq kanankutapas. Diosta mañakuspankupas warmi mana kasqankumantam agradecekuqku. Jesusmi ichaqa mana chaynachu karqa. Jesusmanqa achka warmikunam asuykuqku yachachisqanta uyarinankupaq. Chaynatam Lazaropa panin Maria ruwarqa. Ñañan Marta yanukuypi afanakuchkaptinmi Mariaqa Jesuspa waqtanpi tiyaykuspan yachachisqanta allinta uyarirqa, hinaptinmi Jesusqa alabarqa allinnin kaqta akllakusqanmanta (Lucas 10:39-42).

10. Fariseokunamantawan leyta yachachiqkunamantaqa, ¿imaynam Jesusqa unquqkunawan karqa?

 ¹⁰ Achkallañam unquqkunapas Jesusmanqa asuykuqku, fariseokunawan leymanta yachachiqkunam ichaqa paykunata millakuqku. Arí, Diospa leyninpim nirqa leprawan unquqkuna hukkunaman unquynin mana contagiaykunanpaq rakisqa kanankumanta, ichaqa manam chayraykuchu chiqnisqa kananku karqa (Levitico capitulo 13). Chay yachachiqkunapa rikurichisqan kamachikuykunapim ichaqa nirqa leprawan unquqkunata hatun ispayta hina qawanankupaq. Wakinkuqa mana asuykunankupaqmi rumiwanraq chamqaqku. ¡Manachá chayna chiqnisqa runakunaqa paykunamanqa asuykunmanchu karqa! Jesusmanmi ichaqa leprawan unquqkunapas asuykuqku. Yuyachkankichá hampiykunanmanta mana iskayrayaspan hukninpa “¡señorlláy, munaspaykiqa sanoyaykachillawayá!” nisqanta (Lucas 5:12). Qatiqnin yachachikuypiñam yachasun Jesuspa ima ruwasqanmanta. Ichaqa kay willakuymi sutillata qawachiwanchik Jesusqa lliw runakunapa asuykunan kasqanta.

11. ¿Ima willakuymi qawachin huchankumanta hukmanyasqakuna Jesusman mana manchakuspa asuykusqankuta? ¿Imanasqataq chayqa ancha allin?

¹¹ Huchankumanta hukmanyasqa runakunapas Jesusmanqa mana manchakuspankum asuykuqku. Huk kutipim fariseopa wasinpi mikuchkaptinku huchasapa warmi Jesusman asuykurqa. Ñawpaqninpi qunqurakuykuspanmi huchanmanta pesakuspan waqarqa. Chakinta wiqinwan mayllaykuspanmi chukchanwan pichaspa chakichirqa. Chaymi wasiyuqqa Jesuspaq piñakurqa chayna warmi asuykusqanmanta,  Jesusmi ichaqa kuyakuywan nirqa wanakusqanrayku Jehova Dios pampachasqanmanta (Lucas 7:36-50). Kay tiempopim astawanqa huchankumanta llakisqa tarikuqkunaqa munanku Dioswan allinyanakunankupaq yanapaqnin runakunata. Chaynaqa, ¿imayna kaptintaq Jesusmanqa achka runakuna mana manchakuspa asuykuqku?

12. ¿Imanasqataq Jesusqa runakunapa asuykunan karqa?

¹² Jesusqa kuyasqan taytan Jehova Diostam allintapuni qatipakurqa (Juan 14:9). Bibliam willawanchik Diosqa ñuqanchikpa hichpallanchikpi kasqanta (Hechos 17:27). Diosqa “pipapas mañakusqanta uyariq” kaspanmi munan serviqninkuna hinaspa llapallan maskaqnin runakuna payman asuykunankuta (Salmos 65:2). Pimantapas aswan atiyniyuq Jehova Diosqa llapallan runakunapa asuykunanmi. Jesuspas taytan hinam runakunataqa kuyan, chaymantam qatiqnin yachachikuykunapi yachasun. Jesuspa kuyakuyninqa sutillam karqa, chaymi runakunaqa mana manchakuspa asuykuqku. Chayraykuyá yachasun kuyakuyninta imayna qawachisqanmanta.

13. ¿Imaynatam tayta-mamakuna Jesusta qatipakunmanku?

¹³ Runakunaqa chayllam cuentata qukuqku sapakamata Jesus kuyasqanta. Sasachakuypiña kaspanpas paykunataqa hinallam kuyarqa. Yachamusqanchikman hinam payqa achka ruwayniyuq kachkaspanpas tayta-mamakuna warmankuta pusamuptinku kuyakuywan chaskiykuq. Jesuspa kuyakuq kasqantaqa tayta-mamakunapas qatipakunmankum.  Tayta-mamapaqqa sasam kay tiempopi warmakunata uywayqa, chayna kaptinpas warmakunaqa yachanankum tayta-mamanku yanapananta. Cuentatachá qukunki tukuy ima ruwayniyuq kasqaykirayku warmaykikunapaq mana tiempoyki kasqanta. Ichaqa achkaña ruwayniki kaptinpas niwaqmi paykunapaq tiempochakunaykita. Nisqaykiman hina ruwaptikiqa warmaykikunam yachanqaku pacienciakusqanku allinpuni kasqanta hinaspa tukuy tiempo imapipas yanapanaykita.

14-16. (1) ¿Imaynanpitaq Jesusqa punta kaq milagrota ruwarqa? ¿Imanasqataq chayqa sasa rikchakuwachwan? (2) ¿Imayna runa kasqantataq Jesus qawachirqa chay milagrowan? ¿Imatam tayta-mamakuna yachanmanku?

¹⁴ Jesusqa llakiyuq runakunatam llakipayarqa.  Rimasunyá punta kaq milagro ruwasqanmanta. Jesusmi rirqa Galilea law Cana llaqtapi casarakuyman, hinaptinmi chaypi kachkaptin vino pisirurqa, ¡imapiraq casarakuqkunaqa rikukurqaku! Chaynaqa, ¿imatam Jesus ruwarqa maman Maria chaymanta willaykuptin? Sirvientekunatam kamachirqa 6 urpukunaman utaq hatun puyñukunaman yakuta hillpunankupaq hinaspa wisispa mayordomoman apanankupaq. Malliykuspanmi mayordomoqa musyarurqa allinnin vino kasqanta. Jesusqa, ¿engañarurqachu? Manam, ¡yakutamá vinoyarachirqa! (Juan 2:1-11). Runakunam unayña imatapas hukman tikraruyta munaspanku tititapas quriman tikraruyta munarqaku, ichaqa manam atirqakuchu titiwan quri niraqlla kachkaptinpas. Aswanraqmi yakuwan vinoqa mana chaynallachu, chaymi yakuta vinoman tikraruyqa sasa rikchakuwachwan. Hinaptinqa, ¿imanasqataq Jesusqa yakuta vinoyarachirqa?

¹⁵ Vinonku pisiruptinmi casarakuqkunaqa hatun sasachakuypi karqaku, ¿imanasqa? Chay llaqtakunapi runakunaqa chaskikuykuqllañam karqaku. Chaymi vinopa pisirusqanqa casarakuqkunapaq hatun pinqay karqa, kusikuyninkuta yuyarinankumantaqa llakipi tarikusqankutachá qipa punchawpi mana qunqanmankuchu karqa. Chaymi Jesusqa llakipayaspan yakuta vinoyarachirqa. Chaynaqa, ¿cuentata qukunkichu imanasqa llakiyuq runakuna payman asuykusqankuta?

¹⁶ Kaypipas tarinchikmi tayta-mamakunapaq huk yachachikuyta. ¿Imatam ruwanki yanapanaykipaq warmayki asuykamusuptiki? ¿Mana kaqpaqpas  hapispachu asikunki? Ichapas warmaykipa sasachakuyninqa chaylla allicharunapaq qampaqqa kanman, paypaqmi ichaqa mana chaynachu. Kuyasqa warmayki chay sasachakuyninwan llakikuptinqa, ¿manachu qampas llakipayanayki? Sasachakuyninkunapi yanapaptikiqa mana manchakuspanmi asuykamusunki.

17. ¿Imaynatam Jesus qawachirqa llampu sunqu kasqanta? ¿Imanasqataq kallpata necesitanchik llampu sunqu kanapaq?

¹⁷ Kimsa kaq yachachikuypi yachamusqanchikman hinaqa llampu sunqu hinaspa humildem Jesusqa karqa (Mateo 11:29). Llampu sunqu kayqa sumaqmi, runakuna mana hatuntukuq kasqantam qawachin. Chaymantapas chuya espiritu yanapawaptinchikmi chaynaqa kanchik, hinaspapas Diospa yachachisqanman hina kawsakuywanmi tupan (Galatas 5:22, 23; Santiago 3:13). Jesusqa chaynam karqa, payqariki hatun sasachakuykunapipas manam chayllachu piñakuruq. Ichaqa llampu sunqu kaspanpas manam wañuli runachu karqa. Llampu sunqu runamanta rimaspanmi bibliamanta yachaq runa nirqa: “Mana kallpayuqman rikchakuspanpas kallpasapam”, nispa. Arí, kallpatam necesitanchik mana chaylla piñakuruspa llampu sunqu kanapaqqa. Jehova Diospa yanapakuyninwanqa atichwanmi Jesus hina llampu sunqu kayta, chaynapim runakunapa asuykunan kasunchik.

18. ¿Ima willakuymi qawachiwanchik Jesusqa runakunata entiendeq kasqanta? ¿Imanasqataq ñuqanchikpas Jesus hina kananchik?

¹⁸ Jesusqa runakunata entiendeqmi karqa. Tiro llaqtapi kachkaptinmi huk warmi asuykurqa “warmi  wawallaymi demoniopa ñakarichisqan kachkan” nispan. ¿Imatam Jesus ruwarqa? Qallariypiqa manam kasurqachu, hinaspañataqmi nirqa imanasqa mana yanapananmanta, chaymantañataqmi cuentata qukunanpaq rikchanachiywan entiendechirqa. ¿Rumi sunqu kaspanchu chaynata nirqa? ¿Warmitachu hukmanyachirqa chayna rimasqanmanta? Manam. Yanapaykuyta Jesus mana munachkaptinpas mana iskayrayaspanmi warmiqa hinalla ruegakurqa. Chaymi Jesusqa warmipa wawanta sanoyaykachirqa (Mateo 15:22-28). Arí, runakunata Jesus entiendeykuq, uyariykuq hinaspa yanapaykuq kasqanraykum paykunaqa asuykurqaku.

19. ¿Imaynatam yachachwan runakunapa rimapayanan kasqanchikta?

¹⁹ Runakunaqa piensankum hukkunapa asuykunan utaq rimapayanan kasqankuta. Llamkaypi wakin kamachiqkunaqa ninkuraqmi: ‘Ñuqawan llamkaqkunaqa mayqanninkupas ñuqawanqa rimanmanmi’, nispa. Ichaqa bibliam nin: “Achkam ninku: ‘Imaña-haykaña kaptinpas kuyasqaykim’, nispa. Ichaqa chiqaptapuni sunqumanta kuyakuq runaqa sasa tariymi”, nispa (Proverbios 20:6). “Runapa rimapayananmi kani” niyqa manam sasachu. Ichaqa, ¿Jesus hinachu runakunapa asuykunan kanchik? Chayqa kanqa manam ñuqanchikpa rimasqanchikmantachu, aswanqa ñuqanchikmanta hukkuna imayna piensasqankumantam. Apostol Pablom nirqa: “Llapallan runakunayá yachachunku ama hikutakuqllaña kasqaykichikta”, nispa (Filipenses 4:5). Chaymi  tapukunanchik: “¿Ima ninkutaq ñuqamanta runakuna? ¿Imayna kasqaywantaq riqsichikuni?”, nispa.

20. (1) ¿Imanasqataq ancianokunaqa hukkunapa asuykunan kananku? (2) ¿Imanasqataq ancianokunata mana llumpayta hikutananchikchu?

²⁰ Ancianokunam astawanqa kallpanchakunku hukkunapa asuykunan utaq rimapayanan kanankupaq. Paykunamantam Isaias nirqa: “Paykunaqa sapakamam kanqaku llumpa-llumpay wayramanta pakakuna hina, llumpa-llumpay paramanta llantukuna hina, chaki allpapi yaku hina, chaki allpapi hatun rumipa llantuynin hina”, nispa (Isaias 32:1, 2). Ancianokunaqa Isaiaspa nisqanman hina kanankupaqmi kallpanchakunku. Chaymi iñiqmasinkuta cuidanankupaq hinaspa hawkayachinankupaqqa asuykunapaq hina kananku. Chayna kayqa sasam kay sasa tiempopi achka ruwayniyuq kasqankurayku. Chaywanpas ancianokunaqa kallpanchakunkum iñiqmasinkuta hinalla yanapanankupaq (1 Pedro 5:2). Iñiqmasinkupas manataqmi mana atinankuta ruwanankupaqqa hikutankuchu, aswanqa kasukuspankum yanapakunku (Hebreos 13:17).

21. ¿Imaynatam tayta-mamakuna warmankupa asuykunan kanmanku? ¿Imamantam qatiqninpi yachasun?

 ²¹ Tayta-mamakunapas kallpanchakunkum warmanku mana manchakuspa paykunaman asuykunankupaq. ¡Chayqa ancha allinmi! Warmakunaqa yachanankum tayta-mamanku yanapananta. Chaymi tayta-mamakunaqa llampu sunqu hinaspa entiendeq kananku, manataqmi chayllaqa piñakunankuchu mana allin ruwarusqankumanta willakuptinkuqa utaq mana allinta tantiaptinkuqa. Pacienciakuspankutaqmi warmankuta uywananku hinaspapas paykunawanmi sapa kuti rimananku. Arí, llapallanchikmi munanchik Jesus hina kayta. Qatiqnin yachachikuypim yachasunchik imanasqa runakuna astawan Jesusman asuykusqanmanta. Chaypaqmi yachasun llakipayakuq kasqanmanta.