1, 2. a) ¿Imayna ñannintataq Rutwan Noemiyqa richkanku? ¿Imanasqataq llakisqa tarikunku? b) ¿Maymantaq Noemiyqa richkan, ichaqa imanichwantaq Rutmanta?

RUTWAN Noemiyqa Moab nacionmantam sasa purina ñanninta hinaspa wayqonkunata pasaspa richkanku. Karutaña risqankuwanmi manaña ancha rikurinkuñachu. Rutqa cuentatam qokun risqankuman hina tutaykamusqantaña. Suegranta qawaspanmi piensan: “Yaqachusmi maypi samanaykupaq huk sitiotaña maskanay kanqa”, nispa. Suegranta kuyasqanraykum kallpanchakun payta cuidananpaq.

² Iskayninkum llaki vidapi kachkanku. Noemiyqa unay watañam viuda hinaspapas llakisqam kachkan Mahalon hinaspa Quelion sutiyoq wawankunapa wañukusqanmanta. Rutpas ancha llakisqam kachkan qosan Mahalon wañukuptin. Iskayninkum Belen llaqtaman richkanku, chayqa kachkan Israel nacionpim. Noemiyqa llaqtanmanmi kutichkan, Rutñataqmi mana reqsisqan llaqtaman familianta, llaqtanta, costumbrenta hinaspa diosninkunatapas saqespan (leey Rut 1:3-6).

3. ¿Imakunatam tapukunanchik Rut hina iñiyniyoq kanapaq?

³ ¿Imanasqataq Rutqa runapa llaqtanman ripurqa? ¿Imanasqataq huklawpi yachananpaq otaq tiyananpaq chaynataq Noemiyta cuidananpaq kallpanchakurqa? Kaykunamanta yachasqanchikmi yanapawasun Rutpa iñiyninta qatipakunapaq (qawariytaq  “Pisillapi kaspanpas ancha valorniyoqmi” niq willakuyta). Ichaqa puntataraqmi yachananchik kay iskay warmikuna Belen llaqtaman imanasqa risqankumanta.

4, 5. a) ¿Imanasqataq Noemiyqa familianwan Moab nacionman ripukurqaku? b) ¿Ima sasachakuykunapim Noemiyqa Moab nacionpi tarikurqa?

⁴ Intipa qespimunan Kachi Qocha lawpim Moab nacionqa karqa, chaypim Rutqa wiñarqa. Chay llaqtaqa tarikunmi hatun wayqokunawan rakinasqa mana ancha sachayoq pampakunapi.  ‘Moab casta runakunapa allpanpiqa’ allinmi kawsaykuna qespiq, Israel nacionpi muchuy tiempo kaptinpas (Rut 1:1).

⁵ Israel nacionpi kawsaykuna mana kaptinmi Noemiypa qosan Elimelecqa llaqtanta saqespan Moab nacionman ripukurqa señorantawan iskay churinkunata pusarikuspan, chaypim Mahalonqa Rutta reqsirurqa. Chay llaqtaman ripusqankuwanqa iñiyninkupichá sasachakurqaku. Israelitakunaqa sapa watam Diospa akllasqan sitioman yupaychaq riqku (Deut. 16:16, 17). Iñiynin mana chiriyarunanpaq kallpanchakuptinpas qosan wañukuptinmi Noemiyqa llumpay llakipi tarikurqa (Rut 1:2, 3).

6, 7. a) ¿Imanasqam Noemiyta llakichinman karqa moabita warmikunawan wawankuna casarakuptin? b) ¿Imaynatam Noemiyqa kuyakuyninta qawachirqa llumchuyninkunapaq?

⁶ Kaqmantachá Noemiyqa llakipi tarikurqa wawankuna Moab nacionniyoq warmikunawan casarakuptin (Rut 1:4). Payqa yacharqam Israel castakunapa ñawpa abuelonku Abrahamqa Jehova Diosta yupaychaq warmillawan churin Isaacta casarachinanpaq munasqanta (Gen. 24:3, 4). Jehova Diospa qosqan Leypipas clarotam willarqa payta mana yupaychaq runakunawanqa mana casarakunankupaq. Chay kamachikuyqa karqa taytacha-mamacha yupaychaqkunawan mana hukllawakunankupaqmi (Deut. 7:3, 4).

⁷ Chayna kaptinpas Mahalonwan Quelionmi Moab nacionniyoq warmikunawan casarakururqaku. Chaywan Noemiy llumpay llakisqa kaspanpas kallpanchakurqam llumchuyninkunawan sumaqllata kawsakunanpaq, paykunaqa Rutwan Orfam karqa. Payqa munarqachá tiempopa risqanman hina cheqap Diosta llumchuyninkuna yupaychanankuta, paykunapas Noemiytaqa kuyarqakum. Ichaqa manaraq wawayoq kachkaptinkum Rutpa qosan chaynataq Orfapa qosanpas wañururqaku. Chayna llakipi tarikuptinkupas kuyanakusqankum kimsankuta yanaparqa chay llakinkuta atipanankupaq (Rut 1:5).

8. ¿Imanasqam Rutqa admirakurqa Jehova Diosmanta?

⁸ ¿Rutpa religionninqa consuelanmanchu karqa qosan wañukuptin? Manapaschá. Moab nacionpiqa achka dioskunatam yupaychaqku, huknin yupaychasqan diosmi karqa Quemos (Num. 21:29). Yaqachusmi Moab runakunaqa religionninkupi taytacha-mamachankuta yupaychanankupaq warmachakunata kañaqku, chaywanmi sutillata qawachiqku mana llakipayakuq kasqankuta. Noemiypa yupaychasqan Jehova Diosqa manam chaynachu karqa. Jehova Diosqa llakipayakuq hinaspa kuyapayakuq kasqanmantach Mahalonwan Noemiyqa Rutman willarqaku, chayqa  maynatachá admirachirqa. Jehova Diosqa serviqninkuna kuyakuywan kasukunankutam munan manam manchakuspa kasukunankutachu (leey Deuteronomio 6:5). Qosan wañukuptinchá suegranwan Rutqa astawan amistadta ruwarqa. Paymantachá uyarirqa tukuy atiyniyoq Diospa ruwasqankunamanta, llaqtanta kuyakuywan cuidasqanmantapas.

9-11. a) ¿Imatam tantearurqaku Noemiywan Rutwan hinaspa Orfaqa? b) ¿Imatam ruwachwan desgraciakuna pasawaptinchik?

⁹ Noemiyqa tapukuqchá nacionninqa imayna tarikusqanmanta. Ichapas huk negociante willaptin yacharurqa Jehova Dios llaqtanta yanapaptin Israel nacionpiqa manaña yarqay kasqanmanta. Belen llaqtaqa kaqmantam sutinman hina “Tanta Wasi” karqa. Chaymi nacionninman kutinanpaq tantearurqa (Rut 1:6).

¹⁰ Chaynaqa, ¿imatam Rutwan Orfaqa ruwanmanku karqa? (Rut 1:7.) Llakipi tarikusqankum astawan yanaparqa suegranwan huk sonqolla kanankupaq. Yaqachusmi Noemiypa sumaq sonqo kaynin hinaspa Jehova Diospi iñisqan Ruttaqa astawan kallpancharqa kuyananpaq. Chaymi kimsanku Juda nacionman rinankupaq tantearqaku.

¹¹ Kay willakuymi yachachiwanchik allin ruwaqkunapas otaq mana allin ruwaqkunapas ima desgraciawanpas ñakarisqankuta (Ecl. 9:2, 11). Yachachiwanchiktaqmi llumpay llakipi tarikuspaqa hukkunapa yanapayninta maskananchikpaq, Jehova Diospi amparakuspaqa astawanraqmi llakipayasqa kasunchik (Prov. 17:17).

12, 13. ¿Imanasqam Noemiyqa Ruttawan Orfata ruegarqa wasinkuman kutikunankupaq? ¿Imatam paykunaqa nirqaku?

¹² Ñannintam kimsanku richkanku, Noemiymi ichaqa preocupasqa kachkan. Piensachkanmi llumchuyninkunapi, paykunaqa anchatam kuyarqaku Noemiypa wawankunata paytapas kuyankum, chaymantapas tukuy imankuta saqespankum richkanku. Noemiyqa manam munanchu astawan ñakarinankuta, yachanmi Belen llaqtaman riptinku mana imapas qonanpaq kasqanmanta.

 ¹³ Chaymi Noemiyqa manaña aguantaspan ruegakurqa: “Kutikuychikyá sapakama mamaykichikpa wasinman. Tayta Diosyá qamkunata favorecesunkichik imaynam qamkunapas ñoqawan chaynataq wañukuq wawaykunawan rurasqaykichikpi hina”, nispa. Noemiyqa munanmi paykunata Jehova Dios favoreceptin kaqmanta casarakunankupaq hinaspa familiayoq kanankupaq. Bibliaqa nintaqmi: ‘Iskayninta muchaykariptinmi qaparispa waqarqaku’, nispa. Rutwan Orfaqa maynatachá suegranta kuyarqaku. Kutiyta mana munaspankum kaynata nirqaku: “Ñoqaykuqa qanwanmi ripusaqku llaqtaykiman”, nispa (Rut 1:8-10).

14, 15. a) ¿Pikunamantaq Orfaqa kutikurqa? b) ¿Imaynatam Noemiyqa convencechiyta munarqa Rutpas kutikunanpaq?

¹⁴ Noemiyqa hinallam kallpancharqa kutikunankupaq. Israel nacionman riptinku paykunawan casarakunankupaq wawankuna mana kasqanmanta hinaspa qosanpas mana kasqanmantam entiendechirqa. Chaynata entiendechispanmi qawachirqa yanqapaq risqankuta. Reqsikuntaqmi paykunapaq mana ima ruway atinanmanta. Chaymi Orfaqa cuentata qokuspan Moab nacionpi mamanman hinaspa ayllunkunaman kutikurqa. Hinaptinmi suegranta muchaykuspan llakisqa kutikurqa (Rut 1:11-14).

¹⁵ ¿Rutpas kutikurqachu? ¿Noemiyqa convencechirqachu kutikunanpaq? Manam. Bibliaqa willawanchikmi Noemiywan qeparusqanta. Noemiyqa yaqapaschá kaqmanta riyta qallaykun, Rut hinalla qatisqanmanta cuentata qokuspanmi nirqa: ‘Waqaya Orfaqa kutikun llaqtanman hinaspa diosninkunaman, chaynayá qampas kutikuy’, nispa (Rut 1:15). Noemiypa chayna nisqanmantam kayta yachachwan, Orfaqa manam llaqtallanmanchu kutikurqa  ‘diosninkunamanpas’ kutikurqam. Quemos sutiyoq taytachata hinaspa huk taytachakuna yupaychaytapas allinpaqmi hapirqa. ¿Chaynatachu Rutpas piensarqa?

16-18. a) ¿Imata nispanmi Rutqa tukuy sonqonwan sientesqanta nirqa? b) Tukuy sonqonwan Noemiyta kuyasqanqa, ¿imatam yachachiwanchik? (36-37 paginapi dibujotapas qaway.)

¹⁶ Rutqa Noemiytawan Jehova Diostam anchata kuyarqa. Iskayllankuña richkaptinkum, Noemiypa uyanta qawaspan Rutqa nirqa: “Ama ruegawaychu qanmanta rakikuspa kutikunaypaq. Maymi risqaykimanmi ñoqapas risaq, maymi yachasqaykipim ñoqapas yachasaq, aylluykikunam ñoqapa aylluy kanqa, Diosnikipas ñoqapa Diosniymi kanqa, maypim wañukusqaykipim ñoqapas wañukusaq, chaypitaqmi pampakusaqpas. Sichu kawsananchikkama qanmanta rakikuptiyqa [Jehova] Diosyá llumpayta castigawachun”, nispa (Rut 1:16, 17).

¹⁷ ¡Mana qonqanapaqmi chayna nisqanqa! Kimsa waranqa wataña pasaruptinpas hinallaraqmi Rutpa nisqanta yuyanchik. Qawachinmi tukuy sonqonwan kuyakuq kasqanta. Noemiyta kuyaspanmi Rutqa maymanña riptinpas qatinanpaq tantearqa, paymantaqa wañuyllam rakinman karqa. Rutqa munanmi Noemiypa llaqtanpiña kayta hinaspa Moab nacionpi lliw reqsisqankunata chaynataq diosninkunatapas saqeyta. Munantaqmi Noemiypa yupaychasqan Jehova Diosta tukuy sonqowan serviytapas. * Orfam ichaqa mana chaynachu karqa.

¹⁸ Chaymi Belen lawman hinalla rirqaku. Chay ñanta reqsiqkunam ninku: “Yaqapaschá chayarqaku huk semanapi”, nispa. Ichaqa iskayninkum risqankuman hina kallpanchanakurqaku.

19. ¿Imaynatam kuyawaq familiaykita, amistadnikita hinaspa iñiqmasikikunatapas Rut hina?

¹⁹ Kunanpas lliwmi imawanpas ñakarinchik. Bibliapa nisqanman hinam kay “tiempokunaqa sasallaña”, chaymi tukuy imawan ñakarinchik (2 Tim. 3:1). Chayraykum tukuy sonqonchikmanta Rut hina kuyakuyninchikta qawachinanchik. ¿Imaynatam chayna kuyanakuyqa yanapawanchik? Kallpatam qowanchik kay sasa tiempopi mana allinkunata atipanapaq. Sonqomanta kuyaqqa imaña pasaptinpas hinallam kuyan señoranta, qosanta, ayllunta, amistadninta hinaspa iñiqmasinkunatapas (leey 1 Juan 4:7, 8, 20). Chaynata kuyanakuspaqa Rut hinam kasunchik.

20-22. a) ¿Imaynam Noemiyqa tarikun Moab lawpi vida pasasqanwan? b) ¿Imatam piensan ñakarisqanmanta? (Santiago 1:13 nisqantapas reparay.)

²⁰ Tukuy sonqonchikwan kuyasqanchiktaqa manam rimasqallanchikwanchu qawachina, ima ruwasqanchikwanpas qawachinam. Rutqa ruwasqanwanmi Noemiyta hinaspa Jehova Dios tukuy sonqowan kuyasqanta qawachirqa. ¿Imaynatam qawachirqa?

²¹ Iskaynin viudakunam Belen llaqtachaman chayarunku, chayqa kachkan Jerusalen llaqtapa 10 kilometro sur lawninpiraqmi. Llaqtanman chayamusqanmantam runakunaqa kusikurqaku, paypas hinaspa familianpas ancha reqsisqam karqaku. Warmikunañataqmi qawaspanku tapukunku: ‘¿Noemiychus wakqa?’, nispa. Moab nacionpi sasachakuykuna pasasqanwanmi Noemiyqa rikchayninpi hukmanyasqa tarikurqa (Rut 1:19).

²² Noemiyqa llakinkunatam willarqa familianman hinaspa ñawpaq vecinankunamanpas. Manaña sutinmanta qayanankupaqmi ruegakurqa: “Amaña Noemiywanqa sutichawaychikchu aswanqa Marawanña”, nispa. ¡Mayna llakisqachá kachkan! Payqa Job hinam piensarqa Jehova Dios ñakarichisqanmanta (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

23. ¿Imapitaq Rutqa piensan? ¿Imawan yanapasqa kanankupaqmi Diosqa Leyninpi kamachirqa? (Uray patanpi willakuytapas qawariy.)

²³ Noemiywan Rutqa punchawkuna pasasqanman hinam Belen llaqtapi costumbrachkankuña, Rutqa piensachkanchá suegranwan imayna vida pasanankumanta. Yacharuntaqmi Jehova Diospa Leyninpi wakchakuna yanapasqa kananpaq pallapakuy kasqanmanta. Cosecha tiempopiqa cosechaqkunapa usuchisqanta otaq saqesqankutam pallapakunmanku. Chakrapa patankunapi puchuq kawsaykunatapas apakunmankum * (Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21).

24, 25. ¿Imatam Rutqa ruwarqa Boozpa chakranman chayaruspa? ¿Imayna llamkaytaq pallapakuyqa karqa?

 ²⁴ Cebada cosechanapaq tiempom chayaramurqa, chayqa yaqapaschá karqa abril killapi. Rutmi chakrayoqkunapa chakranpi pallapakunanpaq rin. Mana piensayllatam haciendayoq Booz runapa chakranman chayarurqa, payqa karqa Noemiypa wañukuq qosan Elimelecpa ayllunmi. Rutqa mana imatapas nispallanmi pallapakuq yaykunman karqa, ichaqa rutuqkunapa capataznintam permisakurqa. Yaykunanpaq niptinmi Rutqa chaylla pallapakuyta qallaykurqa (Rut 1:22–2:3, 7).

²⁵ Cebada rutuqkunapa qepankuta rispanmi Rutqa pallapakuq. Wichichisqankuta otaq mana rutuspa saqesqankutam huñuq, gavillakunata wataruspanmi huk sitioman churaq cebadapa granonkunata horqonanpaq. Chay ruwayqa sasallañam karqa, astawanraqmi llumpayta rupamuptinqa. Chaywanpas Rutqa hinallam mana samaykuspan llamkaq, samaykuqqa sudorninta pichakunanpaq otaq ‘wasipi’ imallatapas mikunapaqmi (yaqapaschá chay wasiqa karqa llantukunankupaq wasi).

26, 27. ¿Imayna runataq Boozqa karqa? ¿Imaynatam Rutta yanaparqa?

²⁶ Rutqa manachá munaqchu allin llamkaq kasqanta hukkuna qawanantaqa. Rutta rikuspanmi Boozqa capatazta tapurqa pi kasqanmanta. Boozqa tukuy sonqonwanmi Jehova Diosta kuyaq hinaspapas iñiyniyoq runam karqa. Chakranman chayaspanpas llamkaqkunatam saludaq: “Diosyá qamkunawan kachun”, nispa. Llamkaqkunapas chaynatam contestaqku. Boozqa Rutpa mayornin kasqanraykum churinmanta hina nanachikun (Rut 2:4-7).

 ²⁷ Chaymi respetowan nirqa: “Mamáy”, nispa. Hinaspam chakrankunapi hinalla pallapakunanpaq chaynataq paypaq llamkaq sirvientankunawan kuska kananpaq nirqa, chaynapi rutuqkuna mana fastidianankupaq. Nanachikurqataqmi mikunanpas mana faltananpaq (leey Rut 2:8, 9, 14). Alabaspanmi kallpanchaq, ¿imanasqa?

28, 29. a) ¿Imayna warmi kasqanwanmi Rutqa reqsichikurqa? b) ¿Imaynatam ñoqanchikpas Jehova Diospi Rut hina amparakuchwan?

²⁸ Rutñataqmi Boozta tapurqa imanasqa huklaw nacionniyoq kachkaptinpas kuyapayaykusqanmanta. Boozñataqmi nirqa, aylluy Noemiypaq tukuy ima ruwasqaykimantam yacharuni, nispa. Noemiyqa allintachá llumchuyninmanta willakurqa Belenpi warmikunaman. Boozqa yacharqataqmi Diosta servinanpaq Rut tantearusqanta, chaymi nirqa: “Tukuy chay rurasqaykimantayá Tayta Dios kutichipusunki, [. . .] Diosyá qanman llumpayta pagapusunki. Hamurqankiqa paypa waqaychasqan kanaykipaqmi”, nispa (Rut 2:12).

²⁹ Imaynam chiwchichakunapas mamanpa rapran ukupi amparakunku chaynam Rutpas amparakurqa Jehova Diospi. Boozpa kallpanchasqanmantam tukuy sonqonwan agradecekurqa. Doceruspanpas tutaykuqkamam hinalla llamkarqa (Rut 2:13, 17).

30, 31. ¿Imaynatam Rut hina agradecekuq, allin llamkaq hinaspa tukuy sonqonchikwan kuyakuq kachwan?

³⁰ Sasachakuy tiempopi kawsaspanpas Rutqa Jehova Diospim confiarqa. Suegranta yanapananraykum imata qoptinkupas agradecekuspan chaskikurqa. Payta kuyasqanraykum rupaypi tukuy punchaw mana penqakuspan pallapakurqa. Imaynata hinaspa pikunawan llamkananpaq consejaptinkupas allinpaqmi hapirqa. Ichaqa astawanmi Jehova Diospi hapipakurqa amparasqa kananpaq. Ñoqanchikpas pay hinam Jehova Diospi confiananchik imawanña sasachakuspapas.

³¹ Rut hina tukuy sonqonchikwan kuyakuq chaynataq pay hina humillakuq hinaspa allin llamkaq kaspanchikqa hukkunatam kallpanchasun. Ichaqa, ¿imaynatam Jehova Diosqa Rutta hinaspa Noemiyta bendecirqa? Chaymantam qatiqnin yachachikuypi yachasunchik.