1-3. (1) ¿Imanasqataq tayta-mamakunaqa munanku warmachanku sumaq allichasqacha kanankuta? (2) ¿Imanasqam Jehova Diosqa munan chuya kananchikta?

 YUYAYMANAY warmachanta allinta uywaq mamapi. Payqa warmachantam escuelaman rinanpaq sumaqta bañachin, hinaspapas warmachan escuelanman manaraq richkaptinmi pachantapas qawapaykunraq allin taqsasqa pachachayuq rinanpaq. Chaynata ruwasqanraykum warmachaqa sanoy-sanoycha wiñanqa, hinaspapas hukkunam tayta-mamanmanta allinta rimanqaku.

 ² Jehova Diosninchikpas chuya kananchiktam munan (Salmo 18:26). Payqa yachanmi chuya kayqa allinninchikpaq kasqanta, hinaspapas chuya kaspanchikqa paytam hatunchasun (Ezequiel 36:22; qaway 1 Pedro 2:12).

³ Ichaqa, ¿imaynataq chuya runaqa hinaspa imaynatam chuya kawsakusqanchikqa yanapawanchikman? Kay tapukuykunamanta yacharuspanchikqa yaqapaschá musyakusun imakunapiraq kallpanchakunanchikmanta.

4, 5. (1) ¿Imanasqam chuya kananchik? (2) ¿Imatam Diospa unanchasqankuna yachachiwanchik?

⁴ Jehova Diosqa chuyay-chuyay Diosmi (Levitico 11:44, 45). Chaymi ñuqanchikpas Jehova Dios chuya kasqanrayku ‘payta qatipakuspa’ chuya kananchik (Efesios 5:1).

⁵ Jehova Diospa tukuy unanchasqankunam yachachiwanchik imapas chuya kananta munasqanmanta. Paymi wayratawan yakutapas unancharqa kikillanmanta chuyayananpaq (Jeremias 10:12). Kay allpa pachapas kikillanmantam chuyanchakun runakuna qachachaptinchikpas. Chaypaqmi Jehova Dios unancharqa mana rikuy atina uruchakunata. Chay uruchakunam runakunapa qachachasqanta chinkachinku. Yachaysapa runakunapas chay uruchakunatam servichikunku runakunapa qachachasqanku lawkunata chuyanchanankupaq (Romanos 1:20).

6, 7. ¿Imaynatam Moisespa chaskisqan kamachikuy qawachin Diospa yupaychaqninkuna chuya kanankumanta?

⁶ Moisesman kamachikuykuna qusqanpipas Diosqa nirqam yupaychaqninkuna chuya kanankuta munasqanmanta. Israel runakunapa yupaychasqanta Jehova Dios chaskinanpaqqa, paykunam cuerponkupi chuya kananku karqa. Sacerdotekunapa kamachiqninqa iskay kutikamam bañakunan karqa “chuyay-chuyay” Diospa carpanman yaykunanpaq (Levitico 16:4, 23, 24). Wakin sacerdotekunapas  makinkutawan chakinkutam mayllakunanku karqa animalkunata manaraq Diosman quchkaspanku (Exodo 30:17-21; 2 Cronicas 4:6). Wakin kutipiqa, chay kamachikuyta mana kasukuspankuqa wañuchisqam kananku karqa (Levitico 15:31; Numeros 19:17-20).

⁷ ¿Ima nichwantaq kunan tiempomanta? Moisespa kamachikuy chaskisqanmi Jehova Diospa ima piensasqanmanta anchata yachachiwanchik. Diosqa munarqam yupaychaqninkuna chuya kanankuta (Malaquias 3:6). Chaynallataqmi kunanpas Diosqa munan yupaychaqninkuna chuya kananchikta (Santiago 1:27).

8. ¿Imakunapim chuya kananchik?

⁸ Jehova Dios chuya kasqanchikta qawananpaqqa, manam cuerpollanchikchu, pachallanchikchu hinaspa wasillanchikchu chuyaqa kanan. Aswanqa tukuy imapim chuya kananchik: Diosta yupaychayninchikpi, kawsakuyninchikpi hinaspa piensasqanchikpipas.

9, 10. ¿Imatam ruwananchik Jehova Diosta yupaychasqanchik chuya kananpaq?

⁹ Diosta yupaychayninchikpi chuya kaymanta. Manam imaniraqllatapas hukllawakunanchikchu pantay religionwanqa. Israel runakuna Babilonia nacionpi presochasqa kaspankuqa, taytacha-mamachata yupaychaq runakunawan kuskam yacharqaku. Isaiasmi willakurqa Israel runakuna Babiloniamanta llaqtankuman kutispanku kaqmanta Jehova Diosta yupaychanankumanta. Jehova Diosmi llaqtanta nirqa: ‘¡Babilonia llaqtamanta utqayman lluqsiychik, millakuypaq kaqkunataqa ama llapchaychikchu!’, nispa. Jehova Diosta imayna yupaychasqankutaqa manam chaqrunankuchu karqa Babilonia nacionpi pantay religionpa yachachikuyninkunawanqa hinaspa imapas costumbrenkunawanqa (Isaias 52:11).

 ¹⁰ Kunanpas, Jehova Diosta yupaychaqkunaqa manam hukllawakunanchikchu pantay religionkunawanqa (qaway 1 Corintios 10:21). Enteron pachapim pantay religionpa yachachisqanman hina imatapas runakunaqa ruwanku hinaspa piensanku. Wakin llaqtapi runakunam ninku animanchik kasqanmanta hinaspa wañukuptinchik purisqanmanta, chayraykum chayman hina achka costumbrekunapas kachkan (Eclesiastes 9:5, 6, 10). Jehova Diosta yupaychaqkunaqa manam chay costumbrekunataqa ruwananchikchu. Ichapas ayllunchikkunaqa hikutawachwan chaykunata ruwananchikpaq, ichaqa manam kasunanchikchu. Ñuqanchikqa munanchikmi Jehova Diospa qayllanpi chuya kayta (Hechos 5:29).

11. ¿Imatam ruwananchik kawsakuyninchikpi chuya kanapaq?

¹¹ Kawsakuyninchikpi chuya kaymanta. Jehova Diospa qayllanpi chuya kanapaqqa manam munayllapas munapayananchikchu huchapakuykunataqa (qaway Efesios 5:5). Jehova Diosmi niwanchik: “Huchapakuymanta lluptiychik [utaq karunchakuychik]”, nispa. Diosqa sutillatam nin mana wanakuspa huchapakuypi puriq runakunaqa ‘munaychakuyninman mana yaykunankumanta’ (1 Corintios 6:9, 10, 18; qaway 22 kaq willakuyta).

12, 13. ¿Imanasqam piensayninchikpi chuya kananchik?

¹² Piensayninchikpi chuya kaymanta. Yaqa llapanpim imapas piensasqanchikman hina ruwanchik (Mateo 5:28; 15:18, 19). Allin kaqkunallapi piensaspaqa allin kaqkunallatam ruwasun. Ichaqa wakinpim pantaq runakuna kasqanchikrayku mana allin piensaykuna umanchikman chayamuwachwan. Chayna kaptinqa, kallpanchakunanchikmi umanchikmanta chaylla hurqunanchikpaq. Chayta mana ruwaspanchikqa manañam chuyañachu sunqunchikpiqa kasun, hinaspapas mana allin piensasqanchikkunatam ruwaruchwan. Chay mana pasaruwananchikpaqqa, allin kaqkunallapim piensananchik (qaway Filipenses 4:8).  Chaymi mana imapipas qawananchikchu maqanakuykunatawan huchapakuykunataqa. Chaynaqa allintayá akllasun imapas ñawinchanapaq utaq qawanapaq kaqkunataqa, amataqyá mana allinkunamantaqa rimasunchu (Salmo 19:8, 9).

¹³ Dioswan hinalla kuyachikunapaqqa, yupaychasqanchikpipas, kawsakuyninchikpipas hinaspa piensasqanchikpipas chuyam kananchik. Jehova Diosqa munantaqmi cuerponchikpipas chuya kananchikta, chaymantam qatiqninpi yachasunchik.

14. ¿Imanasqam cuerponchikpi chuya kayqa ancha allin?

¹⁴ Cuerponchikpi hinaspa imapipas chuya kasqanchikqa allinmi ñuqanchikpaq chaynataq ñuqanchikwan kuska kaqkunapaqpas. Ichaqa aswan allinmi Jehova Diosta hatunchananchikpaq. Kaypi yuyaymanay: Huk warmachata sapa kuti qachallataña qawaspankuqa tayta-mamanmantam runakunaqa mana allinta rimayta qallaykunmanku ¿aw? Chaynallataqmi mana sumaqta allichakuptinchikqa hinaspa mana chuya kaptinchikqa taytanchik Jehova Diosmanta mana allinta rimanmanku. Pablom nirqa: “Manapunim imatapas ruwanikuchu pipas urmarunanpaqqa [utaq pantarunanpaqqa], chaynapi Diospaq llamkasqaykumanta pipas mana imatapas ninanpaq. Aswanmi Dios serviq kasqaykuta lliwpi riqsichikuniku”, nispa (2 Corintios 6:3, 4).

15, 16. ¿Imatam ruwananchik chuya kananchikpaq?

¹⁵ Pachanchikpas hinaspa cuerponchikpas chuyam kanan. Sapa punchawmi kallpanchakunanchik chuya kananchikpaq. Atikuptinqa sapa kutim utaq sapa punchawmi bañakunanchik. Makinchiktaqa jabonwanmi mayllakunanchik, manaraq yanukuchkaspa, manaraq mikuchkaspa hinaspa ispakuq riruspapas utaq ima qachata  hapiruspapas. Ichapas nichwan: “Manam imananchu makiyta mana mayllakusqayqa” nispa. Ichaqa mana mayllakuspanchikqa imawanpas unquruspam wañuruchwanpas. Wasinchikpi baño mana kaptinqa Israel runakuna hinam wasinchikmanta hinaspa yaku tomananchikmanta karuniqpi ispakunanchik, hinaspam hatun ispayninchiktaqa pampananchik (Deuteronomio 23:12, 13).

¹⁶ Pachanchikpas manam achka qullqipa chaninraqchu nitaq musuqraqchu kanan. Aswanqa sumaq taqsasqa hinaspa allin sirasqam kanan (qaway 1 Timoteo 2:9, 10). Ñuqanchikqa munanchikmi imayna pachakusqanchikwanpas Jehova Dios hatunchayta (Tito 2:10).

17. ¿Imanasqam imapas kapuqninchikkunata mayllananchik hinaspa wasinchiktapas sumaqta pichananchik?

¹⁷ Imapas kapuqninchikkunaqa hinaspa wasinchikqa  pichasqam kanan. Maypiña yachaspapas wasinchiktaqa sumaqtam pichakunanchik. Carronchiktapas, motonchiktapas, bicicletanchiktapas sumaqtam mayllananchik, astawanraqmi huñunakuyman utaq Diosmanta willakuq rispaqa. ¿Imanasqa? Runakunamanmi Diosmanta yachachinchik kay pacha chuyay-chuyay kaspan kuyayllapaq huerta kananmanta (Lucas 23:43; Apocalipsis 11:18). Imapas kapuqninchikkunata mayllaspa hinaspa wasinchikta sumaqta pichaspanchikmi qawachichkanchik musuq pachapi chuya kawsakunanchikmanta.

18. ¿Imanasqam huñunakunanchik wasikunataqa chuyanchananchik?

¹⁸ Diosta yupaychananchik wasikunaqa chuyam kanan. Sumaqtam chuyanchananchik sapa-kuti huñunakusqanchik wasikunata hinaspa hatun huñunakuykunata ruwasqanchik wasikunatapas. Chayllaraq hamuq achka runakunam huñunakunanchik wasi chuya kasqanta qawaspanku kusikuspanku qawapayankuraq. Chayqa Jehova Diostam hatunchan. Llapanchikmi huñunakunanchik wasita pichaytaqa hinaspa sumaqta allichaytaqa atichwan (2 Cronicas 34:10).

19. ¿Ima mana allin ruwaykunatam mana ruwananchikchu?

¹⁹ Imakuna mana allin kasqanmantaqa manam llapallanmantachu bibliaqa willawanchik. Ichaqa yachachikuyninkunam yanapawasun Jehova Diospa ima piensasqanmanta yachanapaq. Diosqa manam munanchu cigarrota pitananchiktaqa, sinkakunanchiktaqa, cocata akunanchiktaqa nitaq drogakunanchiktaqa. Jehova Diosta kuyaspaqa manam chaykunataqa ruwasunchu, ñuqanchikqa Jehova Diospa kawsakuy quwasqanchiktam anchata respetanchik. Chay mana allinkunata ruwaspanchikqa unquruspam wañuruchwan, hinaspapas ñuqanchikwan kuska kaqkunatam  unqurachichwan. Achka runakunam mana unqunankurayku chay mana allin ruwaykunata saqinankupaq kallpanchakunku. Ichaqa Jehova Diosta yupaychaqkunaqa payta kuyasqanchikraykum chaykunata saqinanchikpaqqa kallpanchakunanchik. Huk warmim nirqa: “Jehova Diospa yanapakuyninwanmi mana allin ruwasqaykunata saqirurqani, kunanqa kawsakuyniypim chuyaña kani”, nispa. Nintaqmi: “Sapallayqa manam atiymanchu karqa chaykuna saqiytaqa”, nispa. Yachasunyá bibliapa pichqa yachachikuyninkuna mana allin ruwaykunata saqinapaq yanapawananchikmanta.

20, 21. ¿Ima ruwaykuna saqinanchiktam Diosqa munan?

²⁰ “Kuyasqallaykuna, kayna promesakuna kachkaptinqa chuyanchakusunyá aychanchikpi hinaspa espiritunchikpi [utaq sunqunchikpi] qanrachaq kaqkunamanta, chaynapi Diosta manchakuspa aswan-aswanraq chuya kananchikpaq” (2 Corintios 7:1). Jehova Diosqa munanmi mana allin ruwaykunata saqinanchikta, chaynapi piensasqanchikpas hinaspa cuerponchikpas mana qachachasqa kananpaq.

²¹ 2 Corintios 6:17, 18 nisqanpim Jehova Dios niwanchik: “Amañayá llapchaychikchu [utaq ruwaychikchu] millakuypaq kaqtaqa”, nispa. Chayraykum imapas qachachawaqninchik kaqkunamantaqa chuyanchakunanchik. Diosqa niwanchiktaqmi: “Ñuqam qamkunapaq taytaykichik kasaq, qamkunañataqmi warmipas qaripas churiykunaña kankichik”, nispa. Imaynam huk tayta churinkunata kuyan, chaynam Jehova Diospas kuyawasunchik imapas millakusqankunata mana ruwaptinchikqa.

22-25. ¿Bibliapa mayqan yachachikuyninkunam yanapawanchik mana allin ruwaykunata saqinapaq?

²² ‘Jehova Diosninchiktam kuyananchik tukuy sunqunchikwan, tukuy vidanchikwan hinaspa tukuy  yuyayninchikwan’ (Mateo 22:37). Chay kamachikuymi imamantapas aswan allinqa (Mateo 22:38). Jehova Diostam pimantapas astawanqa tukuy sunqunchikwan, tukuy yuyayninchikwan hinaspa tukuy vidanchikwan kuyananchik. Manam chayna kuyasqanchiktaqa qawachichwanchu wañuyman apawaqninchik kaqkunata ruwaspaqa utaq yuyayninchikta qanrachaspaqa. Chaymi kallpanchakunanchik kawsakuyninchikta chaninchasqanchikta qawachinapaq.

²³ ‘[Diosqa] llapallan runakunamanmi quwanchik [kawsakuyta], samayta hinaspa tukuy imakunatapas’ (Hechos 17:24, 25). Riqsisqanchik runa imapas chaninniyuqta quykuwaptinchikqa manam pakiparuspachu nitaq llikiparuspachu wikaparunchik, aswanmi chaninchaspa sumaqllata churakunchik. Chaynallataqmi kawsakuyninchiktapas chaninchananchik Diospa quwasqanchik kasqanrayku. Chaymi imataña ruwaspanchikpas Diosta hatunchananchik (Salmo 36:9).

²⁴ “Kuyankim runamasikita kikikita hina” (Mateo 22:39). Mana allin ruwasqanchikkunaqa manam ñuqallanchiktachu sasachawanchik, sasachanmanmi kuyasqanchik runamasinchikkunatapas. Cigarro pitaqkunapas manam paykunallachu unqurunmanku, unqurunmankutaqmi paykunawan kuska yachaqkunapas. Chaymi hukkunata kuyasqanchikrayku saqinanchik imapas mana allin ruwasqanchikkunataqa (1 Juan 4:20, 21).

²⁵ “Iñiqkunatayá yanapay autoridadkunapa hinaspa kamachikuqkunapa makinpi kasqankuta yuyanankupaq” (Tito 3:1). Achka nacionkunapim kamachikuy kan drogata mana waqaychanapaq, drogapaq cocata mana tarpunapaq chaynataq mana drogakunapaqpas. Chaymi ñuqanchikqa Jehova Diospa kamachiwasqanchikman hina autoridadkunapa kamachikuyninkunataqa kasukunanchik (Romanos 13:1).

26. (1) ¿Imatam ruwananchik Jehova Dioswan kuyachikunapaq? (2) ¿Imanasqam Jehova Diospa qayllanpi chuya kawsakuyqa ancha allin?

 ²⁶ Yaqapaschá musyakurunchik Jehova Dioswan kuyachikunapaq imakunapiraq kallpanchakunanchikmanta. Chayna kaptinqa, chayllam chayta ruwanapaq kallpanchakunanchik. Sasam mana allinkuna ruwayta saqiyqa. Ichaqa atichwanmi Jehova Diospa yanapakuyninwanqa. Paymi niwanchik: ‘Ñuqaqa Diosnikim kani, allinnikipaq yachachiqnikim kani, maynin purinayki qawachiqnikim kani’, nispa (Isaias 48:17). Chuya kananchikpaq anchata kallpanchakuspanchikqa, Jehova Diostam hatunchasunchik.