1-3. (1) ¿Imatam yachachiwanchik Proverbios 13:20? (2) ¿Imanasqataq Diosta kuyaqkunawan hukllawakunanchik?

 WAWACHAKUNAQA tayta-mamankupa imapas ruwasqankutam qawanku. Manaraqpas rimayta yachachkaspankum qawasqankutawan uyarisqankuta umankuman churanku, wiñasqankuman hinataqmi tayta-mamankuta imapipas qatipakunku. Chaynallataqmi yuyayniyuqkunapas piwanpas hukllawakuspankuqa paykuna hinaña piensanku hinaspa imatapas ruwanku.

² Proverbios 13:20 nisqanman hinaqa “yachayniyuqkunawan hukllawakuqqa yachayniyuqmi kanqa”. Huk yachaysapa runam nirqa ‘hukllawakuy’ nispa bibliapa nisqanqa pitapas kuyaspa paywan imapipas kuskalla kasqanmanta. Piwanpas astawan hukllawakuspanchikqa pay hinam imatapas ruwasunchik, astawanraqmi payta kuyaspaqa.

³ Hukllawakusqanchik runakunaqa wichiykachiwachwanmi mana allinmanpas. Proverbios 13:20 ninraq: ‘Mana yachayniyuqkunawan hukllawakuqqa sasachakuypim tarikunqa’, nispa. Jehova Diosta  kuyaqkunawan hukllawakuptinchikqa yanapawasunmi Diosman sunqu kananchikpaq. Allintam tantiananchik piwan hukllawakunanchikpaqqa. Jehova Diospas allintam akllan kuyaqnin runakunataqa. Chaymantayá yachaykusun.

4. (1) ¿Imanasqam Diospa kuyasqan kayqa ancha kusikunapaq? (2) ¿Imanasqam Jehova Diosqa Abrahanta nirqa “amistadniy” nispa?

⁴ Tukuy ima kamachiq Jehova Diosqa kuyasqan kananchiktam munan. Chayqa ancha kusikunapaqmi, Diosqa pay kuyaqkunatawan payman sunqu kaqkunallatam akllan kuyasqan kananpaqqa. Rimarisun Abrahanmanta, payqa Jehova Diospa imapas nisqantam kasukuqpuni. Churin Isaacta wañuchipunanpaq Dios niptinpas iñiyniyuq hinaspa kasukuq kasqantam qawachirqa. Abrahanqa manamá iskayrayarqachu churin Isaacta ‘Dios atiyninwan kawsarichinanmantaqa’ (Hebreos 11:17-19; Genesis 22:1, 2, 9-13). Iñiyniyuq hinaspa kasukuq kasqanraykum Jehova Diosqa Abrahanta nirqa “amistadniymi” nispa (Isaias 41:8; Santiago 2:21-23).

5. ¿Imaynam Jehova Diosqa kuyaqnin runakunawanqa?

⁵ Jehova Diosqa anchatam kuyan kuyaqnin runakunataqa. Paykunaqa anchatam kallpanchakunku Diosman sunqu kanankupaq (qaway Salmo 37:28). Chaytaqa ruwanku Diosta kuyasqankuraykum. Bibliapim willakun Diosta kasukuqkunaqa paypa ancha kuyasqan kasqankumanta (Proverbios 3:32). Salmo 15:1-5 nin Jehova Diosta kuyaqkunaqa ‘chuya wasinpi yachanankupaq’ qayasqa kasqankumanta.  Huk rimaypiqa Diosqa munanmi kuyasqan runakuna yupaychanankuta hinaspa sapa kuti mañakunankuta.

6. ¿Imaynatam Jesus kuyasqanchikta qawachinchik?

⁶ Jesusmi nirqa: “Pipas kuyawaspanqa nisqaykunatam kasukunqa, paytaqa taytaypas kuyanqam”, nispa (Juan 14:23). Arí, Jehova Dios kuyawananchikpaqqa Jesustapas kuyananchikmi, kasukunanchiktaqmi Jesuspa qatiqnin kanankupaq runakunaman Diosmanta willakunapaq kamachikuytapas (Mateo 28:19, 20; Juan 14:15, 21). Jesusta kuyasqanchikraykutaqmi imayna kasqantapas qatipakunanchik (1 Pedro 2:21). Jehova Diosqa kusikunmi Jesus hina kananchikpaq anchata kallpanchakuptinchikqa.

7. ¿Imanasqataq hukllawakusqanchik runakunaqa Diospa kuyasqan runakuna kananku?

⁷ Jehova Diospa kuyasqan runakunaqa paypim hapipakunku, payman sunqum kanku, kamachisqantapas kasukunkum, Jesustapas kuyankum. ¿Ñuqanchikpas chayna runakunawanchu hukllawakunchik? Hukllawakusqanchik runakuna Jesusta imapipas qatipakuspankuqa Diosman sunqu hinaspa allin runakuna kanapaqmi yanapawasun.

8. ¿Rutwan Noemiy imayna kasqankutaq sumaq karqa?

⁸ Bibliapiqa willakunmi kuyanakuq achka runakunamanta. Huk kaqninkum karqaku Rutwan suegran Noemiy. Paykunaqa sapakamam huk law llaqtayuq karqaku, chaymantapas Rutqa Noemiypa karu sullkanmi karqa. Chaywanpas Jehova Diosta iskayninku  kuyasqankuraykum anchata kuyanakurqaku. Chaymi Noemiy Moab llaqtamanta ripukunan kaptin Rutqa rakikuyta mana munaspan Noemiyta nirqa: “Llaqtaykim kanqa llaqtay, Diosnikim kanqa Diosniy”, nispa (Rut 1:14, 16). Rutqa Noemiyta kuyaspanmi Israelman chayaruptinkupas llamkaspan yanaparqa. Noemiypas Rutta kuyaspanmi allinninpaq imatapas rimapayaq. Chayta Rut kasukuptinmi iskayninku bendecisqa karqaku (Rut 3:6).

9. ¿Davidpawan Jonatanpa imayna kasqankutaq sumaq karqa?

⁹ Davidwan Jonatanpas kuyanakurqakum, hinaspapas Diosman sunqum karqaku. Jonatanqa 30 watawanmi Davidtaqa aparqa, chaymantapas Israel nacionpi kamachiqmi kanan karqa (1 Samuel 17:33; 31:2; 2 Samuel 5:4). Ichaqa Davidtam Jehova Diosqa akllarurqa kamachiq kananpaq, chaywanpas Jonatanqa manam piñakurqachu nitaq Davidpa contranpiqa hatarirqachu, aswanqa atisqanman hinam yanaparqa. Chaymi Jonatanqa David sasachakuypi kaptinpas Jehova Diospi hapipakunanpaq wañuytapas mana manchakuspan kallpanchaq rirqa (1 Samuel 23:16, 17). Davidpas Jonatantaqa manam qunqarurqachu. Chaymi Jonatan wañukuptinpas rimanakusqankuman hina ayllunta yanaparqa (1 Samuel 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samuel 9:1-7).

10. ¿Sadracpa, Mesacpa hinaspa Abednegopa imayna kasqankutaq sumaq karqa?

¹⁰ Sadracwan, Mesacwan Abednegopas kuyanakurqakum. Paykunataqa musullaraq kachkaptinkum llaqtankumanta Babiloniaman aparurqaku, chaymi ayllunkumantaqa karupi karqaku, ichaqa Diosman  sunqu kanankupaqmi yanapanakurqaku. Chaynam karqa hatunyaruptinku qurimanta taytachata yupaychanankupaq Nabucodonosor kamachiptin. Paykunam Nabucodonosorta nirqaku: ‘Manam taytachaykikunataqa yupaychasaqkuchu, nitaqmi qurimanta sayachisqayki taytachatapas hatunchasaqkuchu’, nispa. Paykunaqa chayna sasachakuypi kaspankupas Diosman sunqum karqaku (Daniel 1:1-17; 3:12, 16-28).

11. ¿Imaynanpim Pablowan Timoteoqa kuyanakurqaku?

¹¹ Apostol Pablopas Timoteota riqsiruspanmi qawarqa Jehova Diostawan iñiqmasinkunata ancha kuyasqanta. Hinaspam Timoteota yanaparqa tukuy lawpi iñiqmasinkunata hinalla yanapananpaq (Hechos 16:1-8; 17:10-14). Chaymi Timoteoqa kallpanchakuspan kuyakuywan iñiqmasinkunata allinta yanaparqa. Chayraykum paymanta Pablo nirqa: ‘Payqa sumaq willakuy aswan willakusqa kananpaqmi tukuy imata ruwaspan ñuqawan llamkarqa’, nispa. Pablowan Timoteoqa Jehova Diospaq kuska llamkasqankuraykum anchata kuyanakurqaku (Filipenses 2:20-22; 1 Corintios 4:17).

12, 13. (1) ¿Imanasqataq Diospa llaqtanpipas pikunawan hukllawakuyta yachananchik? (2) ¿Imanasqataq Pabloqa 1 Corintios 15:33 nisqanta iñiqmasinkunaman nirqa?

¹² Diospa llaqtanpiqa iñiqmasinchikkunawanmi Diosman sunqu kanapaq kallpanchanakunanchik (qaway Romanos 1:11, 12). Chaywanpas allintam pikunawan hukllawakuyta yachananchik.  Iñiqmasinchikkunaqa tukuy lawmantam kanku, wakinmi chayllaraq iñikuqkuna, wakinñataq unayña iñikuqkuna. Imaynam frutapas mana chayllachu puqun, chaynam ñuqanchikpas mana chayllachu Jehova Diostaqa kuyayta qallaykunchik. Chaymi pacienciakunanchik hinaspa kuyanakunanchik, allintataqmi piwan hukllawakuytapas yachananchik (Romanos 14:1; 15:1; Hebreos 5:12–6:3).

¹³ Wakinpiqa huk kaqnin iñiqmasinchikmi ima mana allintapas ruwarunman utaq imamantapas  rimakachachkanman, chayqa lliw iñiqkunatam sasachanman. Chaykuna kaptinqa ancha yuyaywanmi imatapas ruwana. Ichaqa manam hukmanyanachu, chayqa karqam apostolkunapa tiemponpipas, wakinmi Jesuspa yachachisqankunamanta mana allinkunataña rimaqku. Chaymi 1 Corintios 15:12, 33 nisqanpi apostol Pabloqa nirqa: “Amayá pantaychikchu, mana allin amistadkunaqa allin kawsakuytam chinkachin”, nispa. Pabloqa Timoteomanpas nirqam pikunawan hukllawakuyta yachananpaq. Chaytam ñuqanchikpas yachananchik (qaway 2 Timoteo 2:20-22).

14. Dioswan kuyachikuyta munaspapas, ¿imaynataq kasun mana allin ruwaqkunawan hukllawakuspaqa?

¹⁴ Imamantapas aswan allinqa Jehova Dioswan kuyachikuymi. Chaymi mana hukllawakunanchikchu Diosmanta karunchawaqninchik runakunawanqa. Imaynam yuraq-yuraq millwapas qacha yakuwanqa qachallaña rikurirun, chaynam ñuqanchikpas mana allin ruwaqkunawan hukllawakuspaqa mana allin ruwaqllaña rikuriruchwan, maynataña munaspapas manam atisunchu allin kaqta ruwaytaqa. Chayraykum allinta yachananchik pikunawan hukllawakuyta (1 Corintios 5:6; 2 Tesalonicenses 3:6, 7, 14).

15. ¿Pikunawantaq hukllawakuchwan? ¿Imatam chaypaq ruwananchik?

¹⁵ Diospa llaqtanpiqa kanmi Diosta ancha kuyaq iñiqmasinchikkuna, paykunawanmi hukllawakuchwan (Salmo 133:1). Ichaqa amayá wiñaymasillanchikwanqa, castamasillanchikwanqa utaq  llaqtamasillanchikwanqa hukllawakusunchu. Davidpas Jonatanpa karu sullkanmi karqa, chaynataqmi Rutpas Noemiypa karu sullkan karqa. Chayraykuyá ñuqanchikpas bibliapa niwasqanchikman hina llapallan iñiqmasinchikkunaman sunqunchikta kicharisunchik hinaspa ‘kuyasunchik’ (qaway 1 Pedro 2:17; 2 Corintios 6:13). Diospa kuyasqan kananchikpaq astawan kallpanchakuptinchikqa, aswan achkam ñuqanchikwan hukllawakuyta munanqaku.

16, 17. ¿Imatam mana ruwananchikchu pipas piñarachiwaptinchikqa?

¹⁶ Ima ayllupipas warmakunaqa manam chaynallachu kanku imayna kasqankupi utaq ima ruwasqankupipas, chaynam Diospa llaqtanpipas mana chaynallachu kanchik. Mana chaynalla kasqanchikraykum hukkunamanta allinkunata yachachwan. Chayna kaptinpas wakinpim chayna kasqanchikrayku piñanarachinakuchwan, hinaspa hukmanyasqallaña kachwan (Proverbios 12:18). Ichaqa, ¿chayraykuchu Jehova Diospa llaqtanmanta karunchakurunanchik? Manam.

¹⁷ Hukkunapa hukmanyachiwasqanchikwanqa manam Diospa llaqtantaqa saqirunanchikchu. Manam Jehova Dioschu piñarachiwanchikqa, payqa tukuy ima quwaqninchik taytanchikmi, chaymi paytaqa astawan kuyananchik (Apocalipsis 4:11). Diospa llaqtanqa allintam yanapawanchik Diosman sunqu kanapaq (Hebreos 13:17). Chaynaqa amayá pipas  piñarachiwasqanchikraykuqa Diospa llaqtamantaqa karunchakusunchu (qaway Salmo 119:165).

18. (1) ¿Imayna kayninchikmi iñiqmasinchikkunawan allinlla kanapaq yanapawasun? (2) ¿Imanasqataq pampachanakunanchik?

¹⁸ Iñiqmasinchikkunata kuyasqanchikraykum paykunawan allin kayta munanchik. Jehova Diosqa yachanmi pantaq runakuna kasqanchikta, chaytam ñuqanchikpas mana qunqananchikchu (Proverbios 17:9; 1 Pedro 4:8). Chaymi pantanakuruspaqa kuyanakusqanchikrayku pampachanakunanchik (Colosenses 3:13). Chayta ruwaspaqa manam yanqakunallamantaqa hatun sasachakuytaqa rikurichisunchu. Yaqa lliwmi pipas piñarachiwaptinchikqa hukmanyarunchik, hinaspam piñarachiwaqninchik runawanpas manaña rimayta munanchikñachu. Chayta ruwaspaqa kikillanchikmi ñakarinchik. Pampachanakuspam ichaqa hawkalla hinaspa huk sunqulla kasunchik, Jehova Diosninchikpas kuyawasunmi (Mateo 6:14, 15; Lucas 17:3, 4; Romanos 14:19).

19. ¿Ima kaptinmi piwanpas manaña hukllawakunanchikchu?

¹⁹ Kuyanakuq ayllupiqa lliwmi kallpanchakunku hukninkupa allinninta maskaspa kusisqa kawsakunankupaq. Huknin mana kasukuptinpas yanapankum sumaqllata rimapayaspanku. Hinalla mana kasukuptinmi ichaqa taytan ninman wasimanta ripukunanpaq, wakinpiqa mana kasukuqmi kikin tantiakunman ripukunanpaq. Yaqa chaynam Diospa llaqtanpipas kanman. Ichapas huk kaqnin iñiqmasinchik huchallikurunman hinaspa yanapasqa kaspanpas mana wanakuspan hinalla  chay mana allinta ruwanman. Hinaspaqa Diospa llaqtanmantam qarqusqa kanman utaq hina kikillanpas lluqsikurunman. Chay karuptinqa bibliapim niwanchik chay runawanqa manaña hukllawakunapaq (qaway 1 Corintios 5:11-13; 2 Juan 9-11). Chayta kasukuyqa sasam kanman qarquchikuq ayllunchik utaq kuyasqanchik kaptinqa. Chaywanpas Jehova Diosman sunqum kananchik, manam runakunamanchu (qaway 8 kaq willakuyta).

20, 21. (1) ¿Imanasqataq huchallikuqta Diospa llaqtanmanta qarqusqankuqa allin? (2) ¿Imanasqataq allinta akllananchik pikunawan hukllawakunapaqqa?

²⁰ Huchallikuqpa qarqusqa kasqanqa manam yanqapaqchu. Yanapawanchikmi pay hina mana huchallikunapaq (1 Corintios 5:7; Hebreos 12:15, 16). Yanapawanchiktaqmi Jehova Dios kuyasqanchikta hinaspa kasukuq kasqanchikta qawachinapaqpas (1 Pedro 1:15, 16). Huchallikuqtaqa qarqusqa kasqanmi yanapanman hucha ruwasqanqa llumpay mana allin kasqanmanta musyakunanpaq hinaspa chay mana allin ruwasqanta saqinanpaqpas. Chaynapim wanakuspanku Diospa llaqtanman achkaq kutiykunku, hinaptinmi iñiqmasinkunapas kuyakuyllawanña chaskiykunku (Hebreos 12:11).

²¹ Yachamusqanchikman hinaqa, hukllawakusqanchik runakunapa imayna kasqanman hinam kasunchik. Chayraykum allintapuni yachananchik pikunawan hukllawakuyta, kuyananchiktaqmi Diosta kuyaqkunatapas. Diosta kuyaqkunawan hukllawakuspanchikqa wañukunanchikkamam Diosman sunqu kasunchik.