1, 2. (1) ¿Jesuspa ima nisqantataq kunankama kasukunchik? (2) ¿Imapaqmi autoridadkuna hikutawarqanchik? (3) ¿Imatam ichaqa qawachinchik?

 JESUSMI tarikurqa Pilatopa qayllanpi, chay runaqa Juda llaqtapi atiyniyuq kamachiqmi karqa, Jesuspa chaypi nisqantam qatiqninkunaqa kunan tiempopipas kasukunku. Nirqam: ‘Gobiernoyqa manam kay pachapi gobiernokuna hinachu. Kay pachapi gobiernokuna hina gobiernoy kaptinqa serviqniykunam peleanman karqa judiokunaman mana entregasqa kanaypaq. Ichaqa nisqayman hinam gobiernoyqa mana kay pachapi gobiernokuna hinachu’, nispa (Juan 18:36, NM). Pilatom kamachirqa Jesusta wañuchinankupaq, ichaqa kimsa punchawllamantam kawsarichisqa karqa. Roma llaqtapi autoridadkunam Jesucristopa qatiqninkunata chinkarachiyta munarqaku, ichaqa enteron pachapi runakunamanmi Diosmanta willakurqaku (Col. 1:23).

² Jesucristo 1914 watapi kamachimunanpaq nombrasqa kasqanmantapacham atiyniyuq wakin nacionkuna tukuyta ruwanku Diospa llaqtanta chinkarachiyta munaspanku, ichaqa manam atirqakuchu. Achka autoridadkunam paykunaman sayapakunanchikpaq hikutawanchik, ichaqa manam atinkuchu huk sunqulla kayninchik yanqacharuytaqa. Jehova Diosta yupaychaqkunaqa yaqa llapallan nacionkunapi kaspapas huk sunqullam Diostaqa servinchik, chaymi mana chapukunchikchu kay pachapi mana allin ruwaykunawanqa. Chayna huk sunqulla kasqanchikmi qawachin Jesucristo kamachimuwasqanchikta, chaynataq chuya sunqu kanapaq hinaspa iñiyninchikpi yanapawasqanchiktapas. ¿Imaynatam yanapawanchik? Chaymanta yachaymi iñiyninchikpi kallpanchawasun. Mana allin ruwaykunawan mana chapukusqanchikrayku juiciokunapi gananapaq, kamachiwaqninchik Jesucristo imayna yanapawasqanchikmantayá yachasun (Juan 17:14).

3, 4. (1) ¿Imataq pasarqa Jesusta kamachiqninchik kananpaq Jehova Dios churaruptin? (2) ¿Imamantam iñiqmasinchikkunaqa manaraq allintachu entienderqaku? (3) ¿Imanasqataq chaynata ninki?

³ Churin Jesusta kamachiq kananpaq Jehova Dios nombraruptinmi hanaq pachapi guerra qallaykurqa, chaymi Jesusqa  satanasta kay pachaman qarqumurqa (leey Apocalipsis 12:7-10, 12). Chaynapim kay pachapipas guerra qallaykurqa, chaywanmi Jehova Diosta yupaychaqkunaqa Diosman sunqu kasqankuta qawachinanku karqa. Testigokunaqa Jesusta qatipakuspankum kay pachapi mana allin ruwaykunawanqa mana chapukurqakuchu. Ichaqa manaraqmi allintachu entienderqaku ima ruwaykunapi nacionkunaman mana sayapakunankumantaqa.

⁴ “Waranqa watapa qallariynin” (Inglespi), a niq libropim iñiqmasinchikkunata kallpancharqaku guerraman ama rinankupaq (chay librotam 1904 watapi ruwarqaku). Ichaqa soldado kanapaq akllasqa kaspaqa ama soldado kaspalla ima ruwaypipas estadota servinankupaqmi chay qillqaqa nirqa. Nirqataqmi mana munachkaqta guerraman kachaptinkuqa pitapas ama wañuchinankupaq. Gran Bretaña nacionpi kaq Herber Senior sutiyuq iñiqmasinchikmi bautizakurqa 1905 watapi, paymi iñiqmasinchikkunapa imayna tarikusqankumanta nirqa: “Manam allintachu entienderqaku guerrapi runamasinkuta mana wañuchinanku kaptinpas soldado kayninku allinpaq utaq mana allinpaq kasqantaqa”, nispa.

5. ¿Imamantam astawan entiendeyta qallaykurqaku 1915 watapi 1 septiembrepaq Willakuq qillqapi yachachikuywan?

⁵ “Waranqa watapa qallariynin” (inglespi) niq libropi ima nisqanmantam 1915 watapi 1 setiembrepaq Willakuq qillqapi iñiqmasinchikkunaman astawan allinta entiendechirqa, chaypim nirqa: “Armata mana hapispapas soldado kaspaqa Diospa kamachisqanpa contranpiñam kachkachwan”, nispa. Mayqin iñiqmasinchiktapas soldadokunapa pachanwan mana churakuyta munasqanrayku wañuchiyta munaptinkuqa, ¿imatataq ruwananku karqa? Chay yachachikuypim nirqa: “¿Imataq aswan allinqa kanman? ¿Kamachiwaqninchik Jesucristota kasukuspa wañuychu, icha mana munastinpas runakunapa kamachisqanta kasukuspa wañuychu? Aswan allinqa kanman kamachiwaqninchik Jesucristota kasukusqanchikrayku wañuymi”, nispa. Chayna nisqan imata ruwanapaq sutilla kaptinpas, nirqam: “Chayna nisqaykuwanqa manam chaynata ruwanaykichikpaqchu hikutachkaykiku aswanqa allinta tanteakunaykichikpaqmi kallpanchaykiku”, nispa.

6. ¿Imatam yachachiwanchik Herber sutiyuq iñiqmasinchikta pasasqan?

⁶ Wakin iñiqmasinchikkunaqa chay yachachikuywan allinta entienderuspankum manaña manchakurqakuñachu Diosta kasukusqankurayku ñakarinankutaqa. Herber Senior sutiyuq iñiqmasinchikmi nirqa: ‘Qallariypiqa manam entienderqanichu barcomanta cajapi balakuna hurquyqa balata armaman winaspa runakunata baleay hina kasqanta’, nispa (Luc. 16:10). Chay iñiqmasinchiktaqa soldado  kayta mana munasqanraykum tawa iñiqmasinchikkunatawan Gran Bretaña nacionpi Richmond nisqanku carcelpi wichqarurqaku, chaypiqa karqataqmi guerraman mana riy munaq huk religionmanta kaq runakunapas. Iñiqmasinchik Herbertaqa huk presokunatawanmi mana imata nispallanku Francia nacionpi guerrapi kananpaq aparurqaku. Chaypim baleaspa wañuchinankupaq tantearurqaku. Baleaqkunapa ñawpaqninpi sayachispankupas manam balearqakuchu aswanmi 10 wata carcelpi kananpaq tantearurqaku.

7. ¿Imamantam iñiqmasinchikkuna allinta entienderurqaku enteron pachapi iskay kaq hatun guerra qallaykuptin?

⁷ Enteron pachapi iskay kaq hatun guerra qallaykuptinmi testigokunaqa astawanraq entienderurqaku imanasqa mana pimanpas sayapakuspa Diosllata kasukunankumanta, chaynataq Jesusta qatipakunankupaq ima ruwanankumantapas (Mat. 26:51-53; Juan 17:14-16; 1 Ped. 2:21). 1940 watapim marzo killapaq kaq Willakuq qillqapi hurqurqaku “Runakuna tanteasqankupi mana sayapakunapaq”, niq yachachikuyta. Chaypim nirqa: “Jehova Diosta serviqkunaqa may law nacionpi kaspapas manam chapukunankuchu guerrakunapiqa”, nispa. Simon Kraker sutiyuq iñiqmasinchikmi  chay yachachikuymanta nirqa: “Chaywanmi allinta entienderurqani Jehova Diosta serviqkunaqa guerra kaptinpas lliw runakunawan hawkalla kanaykumanta”, nispa (payqa Estados Unidospim betel wasipi llamkarqa). Chay yachachikuyqa iñiqmasinchikkunapaqmi tiempollanpi mikuy hina karqa, anchatam yanaparqa llumpay sasachakuypi kaspankupas hinalla Diosman sunqu kanankupaq.

8, 9. ¿Imaynatam apostol Juanpa willakusqanqa cumplikurqa?

⁸ Jesucristo hanaq pachapi 1914 watapi kamachiyta qallaykuptinmi Dios yupaychaqkunata satanasqa kay pachapi chinkarachiyta munaspan lluqllaman rikchakuq achka sasachakuykunawan sasacharqa. Chayna kananmantam apostol Juan willakurqa (leey Apocalipsis 12:9, 15). b ¿Imaynatam chay willakusqanqa cumplikurqa? 1920 watamantapacham Jehova Dios serviqkunataqa llumpayta chiqnispanku qatikachayta qallaykurqaku. Enteron pachapi iskay kaq hatun guerra kaptinmi iñiqmasinchik Simonqa kamachiwaqninchik Jesucristoman sayapakusqanrayku carcelpi karqa. Chay tiempopiqa guerraman mana riy munasqankuraykum Estados Unidospi achka testigokuna carcelpi tiyarqaku.

⁹ Diablom runankunapiwan Jehova Diospa gobiernon kasukuqkunata maypi kaptinkupas ñakarichiyta qallaykurqaku. Iñiqmasinchikkunam Estados Unidospi, África lawpi hinaspa Europa lawpi juiciokunapi karqaku. Pimanpas mana sayapakusqankuraykum carcelman aparqaku, maqaparqaku wakinpiqa makintapas utaq imankutapas qurururqaku. “Hitlermi librawaqninchik” (Heil Hitler) nispa mana rimakuykusqankurayku hinaspa guerrapi yanapayta mana munasqankuraykum Alemania nacionpi kaq iñiqmasinchikkunata llumpayta ñakarichirqaku. Hitlerpa kamachisqan tiempopiqa yaqa 6.000 testigokunam presochasqa karqaku, Alemania nacionmantawan huk law nacionkunamanta kaq 1.600 masnin iñiqmasinchikkunatam wañuchirqaku. Iñiqmasinchikkunata maynataña satanasqa ñakarichispanpas manam atirqachu Jehova Diosmanta karunchaytaqa (Mar. 8:34, 35).

10. (1) ¿Pikunamantam “allpa” nispanqa rimachkan? (2) ¿Imaynatam “allpaqa” Dios yupaychaqkunata yanaparqa?

¹⁰ Apostol Juanmi qillqasqan willakuypi rimarqa mayu hina yakuta “allpa” suquruspan Dios yupaychaqkunata yanapasqanmanta. “Allpa” nispaqa rimachkan mana pimanpas llumpay sayapakuq autoridadkunamantam. ¿Imaynatam Juanpa willakusqanqa cumplikurqa? Iskay kaq hatun guerra pasaytam yaqa sapa kutilla chay autoridadkunaqa  Jehova Dios kasukuqkunata yanaparqaku (leey Apocalipsis 12:16). Iñiqmasinchikkuna soldado kayta mana munaptinku, bandera saludayta hinaspa marchaytapas mana munaptinkum achka cortepi juezkunaqa testigokunapa favorninpi karqaku. Puntatayá yachasun soldado kay mana munasqankumanta iñiqmasinchikkuna juiciokunapi kaptinku Jehova Dios imayna yanapasqanmanta (Sal. 68:20).

11, 12. (1) ¿Imanasqataq Antony hinaspa Yakovos iñiqmasinchikkunaqa juezkunapa qayllanpi karqaku? (2) ¿Imapitaq chayqa tukurqa?

¹¹ Estados Unidos. Antony Sicurela sutiyuq iñiqmasinchikpa tayta mamanmi achka watakunaña testigo karqaku, chaymi payqa 15 watallanpi bautizakurqa, 21 watanpi kaspanñataqmi libreta militarninta hurquq rispan chaypi churachirqa Jehova Diospa testigon kasqanta. Chaymanta 2 wata pasaytañataqmi 1950 watapi testigo kasqanrayku guerraman mana rinanpaq libretanpi churachiq rirqa. Ichaqa juezkunam libretanpi chayna churaytaqa mana munarqakuchu guardiakuna paymanta allinta rimachkaptinkupas. Taksa cortepi juezkunapa qayllanpi achka kutikama juiciopi kasqanmantam iñiqmasinchikqa Estados Unidospi kaq hatun cortepi juezkunaman quejakurqa, chaymi chay juezkunaqa iñiqmasinchikpa favorninpi tantearurqaku. Chayna tanteasqankuqa Estados Unidospi soldado kay mana munaq wakin runakunatapas yanaparqam.

¹² Grecia. 1983 watapim Yakovos Timenos sutiyuq iñiqmasinchikta carcelpi wichqarurqaku soldadokunapa pachanwan mana churakuy munasqanrayku. Chaymanta lluqsiruspanmi llamkapakuyta maskarqa, ichaqa manam pipas chaskirqachu carcelmanta lluqsiq kasqanrayku. Chaymi nacionninpi kaq juezkunaman quejakurqa ichaqa favorninpi mana kaptinkum Europa lawpi kaq hatun cortepi juezkunamanña quejakurqa. Chaymi 2000 watapi chay cortepi 17 juezkuna iñiqmasinchikpa favorninpi tantearqaku, chayna tanteasqankum pay hina carcelmanta lluqsiq wakin runakunatapas llamkapakuyta tarinankupaq yanaparqa. Juezkuna chayta manaraq tanteachkaptinkum Grecia nacionpiqa 3.500 masnin iñiqmasinchikkuna pay hina carcelmanta lluqsiq kasqankurayku llamkapakuyta mana tarirqakuchu. Chaymanta qipallatataqmi chay nacionpi gobiernoqa leyta hurqurqa iñiqmasinchikkunata yanqamanta presochasqankuta qawachinanpaq. Chaymantapas huk leytam valechirqaku, soldado kayta mana munaqkunaqa huk llamkaykunapiña llamkaspa estadota servinankupaq.

13, 14. ¿Imaynatam yanapawanchik Ivaylota hinaspa Vahanta pasasqan?

¹³ Bulgaria. Ivaylo Estefano sutiyuq iñiqmasinchiktam 19 watanpi kachkaptin 1994 watapi soldado kananpaq cuartelman qayachirqaku, ichaqa guerraman mana rinan kaptinpas manam munarqachu soldado kaytaqa. Chaymi  juezkuna tantearurqaku wata parten carcelpi kananpaq, hinaptinmi Diospi iñisqanta respetanankupaq leypi amparakuspan huk juezkunaman quejakurqa. Chaymantam chay quejakusqantaqa Europa lawpi kaq hatun cortepi juezkunaman chayachirqa. 2001 watapim chay cortepi juezkuna manaraq imatapas nichkaptinku Bulgaria nacionpi kaq gobiernoqa iñiqmasinchikwan sumaqllata rimaspanku allicharqaku. Chayqa manam Ivaylo iñiqmasillanchiktachu yanaparqa, Bulgariapi soldado kayta mana munaspa huk llamkaykunapi estadota serviy munaqkunatawanmi yanaparqa. c

¹⁴ Armenia. Vahan Bayatyan sutiyuq runam 2001 watapi soldado kananpaq watayuqña karqa. d Conciencianrayku soldado kayta mana munasqanmanta willakuptinpas lliw cortekunapi juezkunaqa manam uyarirqakuchu. Chaymi juezkunaqa setiembre 2002 watapi tantearurqaku iskay wata parten carcelpi tiyananpaq, ichaqa chunka killa partellanmantam lluqsimurqa. Hinaspapas Europa lawpi kaq hatun cortepi juezkunamanmi quejakurqa, paykunapas 27 octubre 2009 watapim paypa contranpi tantearqaku. Juezkunapa chayna tanteasqankuqa Vahantawan wakin iñiqmasinchikkunatam llumpayta hukmanyachirqa. Chayna tarikuspanpas kaqmantam quejakurqa chay hatun cortepi kaq huk juezkunaman, paykunam ichaqa 7 julio 2011 watapi Vahanpa favorninpi tantearurqaku. Chay cortepi kaq juezkunaqa chayraqmi tantearqaku, pipas religionninrayku soldado kayta mana munaptinqa respetanankupaq, imaynam runakunaqa imapi piensasqanchikmanta rimanapaq, ima religionpipas kanapaq libre kasqanchikmanta leykuna amparawasqanchikman hina. Chayna tanteasqankuqa manam testigokunallatachu ampararqa, Europa lawpi kaq wara-waranqantin runakunatawanmi. e

15. ¿Imanasqataq testigokunaqa ima ruwaywanpas nacionninkuta mana hatunchankuchu?

¹⁵ Jehova Diosta serviqkunaqa kamachiwaqninchik Jesucristomanmi sayapakunku, manam munankuchu soldado kaytaqa nitaq nacionninkuta ima ruwaywanpas hatunchaytaqa. Enteron pachapi iskay kaq hatun guerra qallarisqanmantapacham runakunaqa enteron pachapi ima ruwaywanpas nacionninku hatunchayta qallaykurqaku. Achka nacionkunapim runakunata llaqtallankuman sayapakunankupaq juramentota ruwachinku himno nacional nisqankuta takichispa utaq makinkuta qasqunkuman churakuspa banderata saludachispanku. Testigonkunaqa manam  chaytaqa ruwanchikchu Jehova Diosllata yupaychasqanchikrayku (Ex. 20:4, 5). Chayraykum tukuy hinastinpi chiqnisqa hinaspa qatikachasqa kanchik. Ichaqa Jehova Diosmi kaqmanta valekurqa ‘allpawan’ rikchanachisqa autoridadkuna favorninchikpi kanankupaq. Qatiqninpiyá yachasun juiciokunapi gananapaq Jehova Dios Jesucristowan imayna yanapachiwasqanchikmanta (Sal. 3:8).

16, 17. (1) ¿Ima sasachakuypim Lillian hinaspa William warmachakunaqa tarikurqaku? (2) ¿Imapim yanapasunki paykunamanta yachasqaykiqa?

¹⁶ Estados Unidos. 12 watanpi Lillian Gobitas f hinaspa 10 watayuq William sullkachanpiwanmi Jehova Diosta kasukusqankurayku nacionninkupaq himnota mana takirqakuchu nitaq nacionninkuman sayapakunankupaqpas jurarqakuchu. Chayraykum escuelankumanta qarqurqaku. Chaymi 1940 watapi Estados Unidospi hatun cortepi kaq 9 juezkunaman quejakurqaku, hinaptinmi 8 juezkuna escuelapi directorpa hinaspa profesorkunapa favorninpi karqaku. Chaywanmi testigokunata chiqnispa qatikachayta qallaykurqaku, warmachakunatam escuelakunamanta qarqurqaku, yuyayniyuqkunatañataq llamkapakuyninkumanta, wakintañataqmi piñallaña achka runakuna maqaparqaku. Huk librom (The Lustre of Our Country) willakurqa, 1941 watamanta 1943 watakama Estados Unidospi kaq testigokunata mana respetaspa religionninkurayku llumpa-llumpay ñakarichisqankumanta.

¹⁷ Diospa enemigonkunaqa manamá unaypaqchu kusisqaqa karqaku. Huk warmachakunatapas ñakarichiptinkum (paykunam karqaku Mari hinaspa Gati Barnet) 1943 watapi hina chay hatun cortepi kaq juezkuna qawarqaku imamanta chay warmachakuna tumpasqa kasqankuta. Chaymi Gobitas warmachakunapa contranpi tantearuspankupas, Mari hinaspa Gati Barnet warmachakunapa favorninpiña tantearqaku. Estados Unidospi kaq hatun cortepi juezkunaqa mana haykapipas tanteasqankuman hinam chaynataqa tantearqaku. Chaywanmi testigokunataqa manaña llumpaytachu ñakarichirqaku. Chaymantapas Estados Unidospi kaqkunaqa manañam obligasqachu karqaku ima ruwaywanpas nacionninkuta hatunchanankupaqqa.

18, 19. (1) ¿Imataq Pablota yanaparqa iñiyninpi allinta takyananpaq? (2) ¿Imaynatam Pablota qatipakuchwan?

¹⁸ Argentina. 1976 watapim Pablo Barros 8 watachanpi karqa, wawqin Hugoñataq 7 watachanpi, paykunatam escuelanmanta qarqururqaku banderata kaspipa puntanman mana siqachisqankurayku. Huk kutipis chay escuelapi directoraqa Pablota tanqaykuspan umanpi waqtasqa, paytawan wawqintas banderata saludanankupaq exigisqa, chaysi castigasqa wasinkuman kutinanku horapi huk horata qipachispa. Chayna sasachakuypi kasqanmantam Pablo nirqa:  “Jehova Dios mana yanapawaptinqa manachá atiymanchu karqa iñiyniypi takyaytaqa”, nispa.

¹⁹ Taksa cortepi kaq juezkunaman quejakuptinkum chay juezkunaqa Pablopa hinaspa Hugopa contranpi tantearqaku. Chaymi hatun cortepi juezkunamanña quejakurqaku, paykunam ichaqa 1979 watapi chay warmachakunapa favorninpi tantearqaku. Chay juiciopim juezkunaqa qawachirqaku warmachakunata escuelamanta qarqusqankuwanqa estudionkupi sasachasqankuta (art. 14). Qawachirqakutaqmi leypa nisqanman hina warmachakuna escuelapi yachanankupaq gobiernopa kamachisqanta mana respetasqankutapas (art. 5). Juezkunapa chayna tanteasqankum yaqa waranqa testigo kaq warmachakunata yanaparqa, wakintaqa manañam escuelamanta qarqurqakuñachu, qarqusqa kaqkunapas kaqmantam kutiykurqaku. Pablowan Hugopas escuelankumanmi kutirqaku.

20, 21. ¿Imaynatam iñiynikipi kallpanchasunki Roelmantawan Emilymanta yachasqayki?

 ²⁰ Philippines. Filipinas. 1990 watapim 9 watachayuq Roel Embralin, g 10 watachayuq panin Emily, chaynataq 65 masnin testigo kaq warmachakuna banderata mana saludasqankurayku escuelamanta qarqusqa karqaku. Roelpa hinaspa Emilypa taytan Leonardom escuelapi profesorkunawan parlaspan entiendechiyta munarqa, ichaqa yanqapaqmi karqa. Astawanraq sasachakuypi kasqankuraykum Leonardoqa hatun cortepi kaq juezkunaman quejakurqa. Paypaqqa manam karqachu qullqinpas nitaq chay juiciopi yanapaqnin abogadonpas, chaymi imata ruwanankupaq Jehova Diosta tukuy sunqunkuwan mañakurqaku. Chaykamaqa warmachankunatam escuelapi warmamasinkuna asipayaspa hinalla ñakarichiqku. Leonardoqa manam yacharqachu leykunapa ima nisqanmantaqa, chaymi piensarqa quejakusqanqa yanqapaq kasqanta.

 ²¹ Felino Ganal sutiyuq iñiqmasinchikmi pasaq watakunapiqa ancha riqsisqa abogadokunawan llamkarqa, paymi Leonardotaqa abogadon kaspan chay juiciopi yanaparqa. Chaynapim cortepi juezkunaqa testigokunapa favorninpi tantearqaku hinaspam escuelamanta warmachakunata qarqunankupaq wakin juezkunapa tanteasqankutaqa yanqacharurqaku. Jehova Diosta mana kasukunankupaq iñiqmasinchikkunata ñakarichisqankuqa yapamantam yanqapaq karqa.

22, 23. (1) ¿Imanasqataq hatun cortekunapi juiciokunata ganarqanchik? (2) ¿Imatam qawachin enteron pachapi huk sunqulla hawka kawsakusqanchikqa?

²² Kay pachapi autoridadkunawanqa nitaq autoridad kay munaqkunawanpas manam chapukunchikchu ichaqa achka nacionkunapi hinaspa achka cortekunapim juezkuna favorninchikpi kaspanku chiqniwaqninchikkunamanta amparawanchik. Chaymantapas chayna ganasqanchikwanmi pipas yapamanta ñakarichiwaptinchikqa leypa nisqanwan yanapachikunchik. ¿Imanasqataq testigokunaqa juiciokunapi chaynata gananchik? Kamachiwaqninchik Jesucristo yanapawasqanchikraykum (leey Apocalipsis 6:2). ¿Imanasqataq juezkunaman quejakunchik? Manam leykunata cambianankuta munaspachu, aswanqa pipapas mana harkasqan kaspa kamachiwaqninchik Jesucristota kasukuyta munasqanchikraykum (Hech. 4:29).

²³ Enteron allpa pachapi runakuna chiqninakuptinkupas kamachiwaqninchik Jesucristoqa Dios yupaychaqkunatam yanapawanchik pimanpas mana sayapakusqanchikrayku. Diosmanta karunchawananchikpaq satanaspa kallpanchakusqanqa yanqapaqmi. Kamachiwaqninchik Jesucristoman sayapakusqanchikraykum guerraman mana riy munaq wara-waranqantin runakunaqa huk sunqulla kawsakunchik. Enteron pachapi hawkalla kawsakusqanchikmi sutillata qawachin Jesucristoqa kamachimuwasqanchiktaña (Is. 2:4).