1, 2. (1) ¿Imatam Jehova Diosqa ñawpaq tiempokunapi ruwarqa? (2) ¿Imatam wakin runakuna kay tiempopi tapukunku?

LLAPANCHIKMI unquytaqa mana munanchikchu. Haykapipas llumpayta unquruspaqa tapukurqankipaschá: “¿Allinyarusaqchu icha manachu?”, nispa. Wakinpiqa aylluyki utaq amistadniki unquptintaqmi chaynata tapukunki. Bibliapipas willawanchikmi achka runakuna unquruspa chayna tapukusqankumanta. Huk kaqninmi karqa Ocozias sutiyuq kamachiq runa. Paymi wasinpa altosninmanta wichiykuspan unqururqa, chaymi yachayta munarqa allinyananmanta. Hukñataqmi karqa Siria nacionta kamachiq Benadad sutiyuq runa, paypas unquruspanmi yachayta munarqa allinyananmanta (2 Rey. 1:2; 8:7, 8).

² Biblia qillqasqanku tiempokunapim Jehova Diosqa atiyninwan achka runakunata hampirqa. Chaymantapas paymanta willakuq runakunamanmi atiyninta qurqa wañusqakunata kawsarichinankupaq (1 Rey. 17:17-24; 2 Rey. 4:17-20,  32-35). Chayta yachaspankum unquywan ñakariq wakin runakuna tapukunku: “¿Yaqachu Diosqa kay tiempopipas atiyninwan hampiykuwanman?”, nispa.

3-5. (1) ¿Ima ruwaytam atinmanku Jehova Dioswan Jesusqa? (2) ¿Ima tapukuykunamantam rimasun?

³ Jehova Diosqa atiyninwanmi wakin runakunata unqurachinman. Chaytam ruwarqa ñawpaq Egipto nacionpi kamachiq runata hinaspa Moisespa panintapas, paykunatam unquywan castigarurqa (Gen. 12:17; Num. 12:9, 10; 2 Sam. 24:15). Israel casta runakunatapas mana kasukusqankuraykum unquykunawan castigarqa (Deut. 28:58-61). Jehova Diosqa atiyninwantaqmi yupaychaqninkunata waqaychanman ima unquymantapas (Ex. 23:25; Deut. 7:15). Wakinpiqa yupaychaqninkunatapas hampiykurqam. Paykunamanta hukninmi Job, paytam hampiykurqa llumpayta unqusqanrayku wañuruytaña munachkaptin (Job 2:7; 3:11-13; 42:10, 16).

⁴ Jesuspas runakuna hampiytaqa atinmanmi. Kay pachapi kaspanmi payqa hampirqa lepra unquyniyuqkunata, wañuy mañayuqkunata, ñawsakunata, suchukunata hinaspa tukuy rikchaq unquyniyuqkunatapas (leey Mateo 4:23, 24; Juan 9:1-7). Kaykuna ruwasqanmi piensarichiwanchik, kay pacha sumaqyachisqa kaptin Jesucristoqa tukuy rikchaq unquykuna chinkachinanpi. Chaypiqa manam pipas ninqañachu ‘unquchkanim’, nispaqa (Is. 33:24).

⁵ Chaynaqa, ¿suyachwanchu Jehova Dios utaq Jesuspas kay tiempopi unquyninchikkunamanta hampiwananchikta? ¿Imakunapim piensananchik hampichikuyta munaspaqa?

6. Jesuspa punta qatiqninkunapa milagrokuna ruwasqankuwanqa, ¿imataq pasanan karqa?

⁶ Jehova Diosmi Jesuspa punta qatiqninkunaman chuya espiritunta qurqa, chaymi wakiqninqa milagrokuna ruwayta atirqaku (Hech. 3:2-7; 9:36-42). Wakinkum unquqkunata hampirqaku, wakinñataqmi mana yachasqanku rimaykunapi rimayta qallaykurqaku (1 Cor. 12:4-11). Ichaqa bibliapim nirqaña chay milagrokuna ruway chinkananmanta, tiempopa risqanman hinam chayna karurqa (1 Cor. 13:8). Chaymi kay tiempopiqa mana suyachwanchu milagrokunata ruwaspan Jehova Dios unquyninchikmanta hampiykuwananchiktaqa.

7. ¿Imaynatam Salmo 41:3 kallpanchawanchik?

⁷ Llumpayta unquptinchikqa Jehova Diosmi yanapawasun hinaspam sunqunchiktapas hawkayachinqa. Chaytam ruwarqa ñawpaqpi yupaychaqninkunawanpas. Davidmi qillqarqa: ‘Mayna kusisqamya wakcha runakuna nanachikuq runaqa. Sasachakuy tiempopipas tayta Diosllam libraykunqa paytaqa. Chayna runataqariki tayta Diosmi waqaychaykun sumaqta. Chayna runataqariki tayta Diosmi kawsachinqa sumaqta’, nispa (Sal. 41:1, 2). ¿Kaywanqa nichkarqachu, wakcha runakunata yanapaqkunaqa haykapipas manaña wañunanta? Manam. Aswanqa nichkarqa, chayna runakuna unquruptinku Jehova Dios yanapananmantam (Sal. 41:3). Jehova Diosqa yachanmi ñakarisqanchikta hinaspapas manam qunqawanchikchu, kaykunamanta yachayninchikqa kallpanchawanchikmi. Unquruptinchikqa paymi  kallpatawan yachayta quwasun. Chaymantapas kikillanchikmanta allinyaqtam unanchawarqanchik, chaymi wakin unquykunamantaqa mana hampillawan allinyanchik.

8. ¿Imatam Davidqa unquchkaspan Salmo 41:4 nisqanpi Jehova Diosta mañakurqa?

⁸ Salmo 41 capitulopim willakuchkan Davidpa unqusqan tiempomanta. Yaqachusmi paypa contranpi churin Absalon hatarisqanrayku llumpay hukmanyasqa tarikurqa. Davidqa unqusqanraykum ima ruwaytapas mana atirqachu. Payqa allintam yacharqa ayllunpi tukuy chay sasachakuykunaqa, Betsabey sutiyuq warmiwan huchapakusqanrayku kasqanta (2 Sam. 12:7-14). ¿Imatam chayna tarikuspan ruwarqa? Jehova Diostam mañakurqa, hinaspam nirqa: ‘Dios taytalláy, llakipayariykuwayá [...], sanoyaykachillawayá ñuqallayta’, nispa (Sal. 41:4). Davidqa yacharqam huchapakusqanmanta Jehova Dios pampachasqanta, chaymi unquspan Jehova Diosta maskarqa yanapaykunanpaq. ¿Imayna yanapanantam Davidqa munarqa? ¿Yaqachu munarqa milagrota ruwaspan unquyninmanta allinyachinanta?

9. (1) ¿Imaynatam Jehova Diosqa Ezequiasta yanapaykurqa? (2) Jehova Diosta mañakuspanqa, ¿imayna yanapanantam Davidqa munarqa?

⁹ Ñawpaq tiempopim Jehova Diosqa tantearqa wakin runakunata hampiykunanpaq. Huk kutipim Ezequias sutiyuq kamachiq runa unquruspan wañuy patanpiña tarikurqa, chayna kachkaptinmi Jehova Diosqa allinyarachirqa, hinaptinmi 15 watatawanraq kawsakurqa (2 Rey. 20:1-6). ¿Chayraykuchu Davidpas munarqa Jehova Dios milagrota ruwaspan unquyninmanta allinyachinanta? Manam. Payqa yacharqam wakchakunata llakipayaq runataqa Jehova Dios yanapasqanta. Chayna yanapaykunantam Davidqa munarqa. Payqa Jehova Diospa allin amistadninmi karqa, chaychá mañakurqa unqusqanrayku kallpanchaykunanpaq hinaspa mana hukmanyarunanpaqpas. Ñuqanchikpas unquspanchikqa David hinam Jehova Diosta mañakunanchik (Sal. 103:3).

10. ¿Imatam yachanchik Trofimowan hinaspa Epafroditowan pasasqanmanta?

¹⁰ Apostol Pablowan wakin iñiqmasinkunapas unquqkuna allinyachiytaqa atirqakum (leey Hechos 14:8-10). Huk kutipim Pabloqa allinyarachirqa rupapakuywan hinaspa qicha unquywan ñakariq runata. Bibliapim nin: “Paypa umanman makinta churaykuptinmi sanoyarurqa”, nispa (Hech. 28:8). Ichaqa manam lliw riqsisqan unquq runakunatachu allinyachirqa. Diosmanta willakunanpaq huk kaqnin illasqanpim Trofimo sutiyuq amistadnin Pablotaqa riysirqa (Hech. 20:3-5, 22; 21:29). Chayna risqankupim Trofimo unqururqa. Pabloqa manamá allinyachirqachu, chaynapim Trofimoqa manaña riyta atirqañachu (2 Tim. 4:20). Pablopaqa Epafrodito sutiyuq huk amistadninpas karqam. Paymantam bibliapi willakun, wañuy patanpi kanankama unqurusqanmanta, ichaqa manam ninchu apostol Pablo allinyachisqantaqa (Filip. 2:25-27, 30). Kaykunam yachachiwanchik, Pablopas nitaq wakin iñiqmasinkunapas lliw unquqkunataqa mana allinyachisqankuta.

11, 12. (1) ¿Imaynatataq Lucasqa Pablota yanapanman karqa? (2) ¿Imatam Lucasmanta yachanchik?

¹¹ Lucasqa doctormi karqa hinaspam Pablowan kuska illarqaku Diosmanta huk law llaqtakunapi willakunankupaq (Hech. 16:10-12; 20:5, 6; Col. 4:14). Lucasqa yanaparqachá Pablotawan wakin iñiqmasinkunatapas unquruptinku (Gal. 4:13). Jesuspa nisqanman hinam unquqkunaqa doctorkuna yanapaykunanta necesitanku (Luc. 5:31).

¹² Lucasqa manam unquqkunata hampiq tukuqllachu karqa. Payqa allin yachayniyuq doctormi karqa. Chaymi Lucas hinaspa Hechos sutiyuq librokunata qillqaspanqa doctorkunapa rimanan rimaykunata qillqarqa hinaspam qillqarqa Jesuspa hampisqankunamantapas. ¿Maypitaq hinaspa haykapitaq doctor kananpaq estudiarqa? Bibliapiqa manam chaymantaqa willawanchikchu. Ichapas Laodicea llaqtapi kaq escuelapi estudiarqa, chayqa Colosas llaqtapa hichpallanpim karqa. Chaychá Pabloqa Colosas llaqtapi iñiqmasinkunaman qillqaspan Lucaspa kuyakuyninta paykunaman apachirqa.

13. ¿Imatam yuyarinanchik pipas “kaywan utaq wakwan hampikuruy”, niwaptinchik?

¹³ Kay tiempopiqa manam pi iñiqmasinchikpas milagrokunata ruwaspan unquqkuna allinyachiytaqa atinmankuchu. Wakinkum allinyananchikta munaspanku mana tapukuchkaptinchik niwachwan imayna utaq imawan hampikunanchikpaqpas. Allinpaschá wakinpa niwasqanchikqa kanman. Pablopas Timoteo wiksa nanaywan unqusqanta yachaspanmi yaku tomananmantaqa vinota tomananpaq nirqa (leey 1 Timoteo 5:23). * Ichaqa manam chayllachu tukuy ima uyarisqanchiktaqa allinpaq hapiruna. Ichapas huk kaqnin iñiqmasinchik hikutawachwan huk hampita rantinanchikpaq utaq ima qurawanpas hampikunanchikpaq chaynataq ima mikuytapas mikunanchikpaq. Niwachwanpaschá chaykunata ruwasqanrayku huk kaqnin ayllun allinyasqanta. Ichaqa manam chayraykuchu ñuqanchiktapas allinyarachiwasun. Wakin hampiqa hukkunatam allinyachinman hukkunatañataqmi aswanyarachinman (leey Proverbios 27:12).

14, 15. (1) ¿Imanasqam yachayniyuq runa kananchik? (2) ¿Imatam Proverbios 14:15 nisqanqa yachachiwanchik?

¹⁴ Llapallanchikmi unquytaqa mana munanchikchu, chaynapi allinlla kawsakunapaq hinaspa Jehova Diosta yupaychananchikpaq. Ichaqa pantaq runakuna kasqanchikraykum llapallanchik unqunchik. Wakin unquykunapaqqa achka hampikunam kachkan, chaymi sapakama tanteakunanchik imawan hinaspa imayna hampikunapaqpas. Wakin runakunam unquyninchikmanta allinyanapaq hampikunata munachiwanchikman, ichaqa qullqiraykullam wakiqninqa mana allin hampikunatapas munachiwanchikman. Ichapas niwachwan: “Achka runakunam kay hampiwan hinaspa kaynata ruwaspanku allinyarunku”, nispa. Llapanchikmá allinyayta hinaspa unay watakuna kawsakuytapas munanchik, ichaqa manam allinchu kanman chayrayku ima  hampikunatapas tomaruyqa. Bibliapim niwanchik yachayniyuq runa kanapaq, chayna runaqa manam tukuy ima uyarisqantachu allinpaqqa hapin, aswanqa allinta yuyaymanaspanmi imatapas ruwan (Prov. 14:15).

¹⁵ Yachayniyuq runa kaspaqa manamá tukuy ima niwasqanchiktachu allinpaqqa hapirusun, astawanraqmi mana yachachkaspa doctor tukuqkunapa hinaspa hampiq tukuqkunapa nisqankunataqa. Chaymi tapukunanchik: “¿Riqsinichu pitapas chay hampiwan allinyaruqta? Wakinkuta allinyarachiptinpas, ¿imaynatam yachayman ñuqatapas allinyachiwananta? ¿Allin doctorkunataraqchu chay hampimanta tapukunay?”, nispa (Deut. 17:6).

16. Unqusqanchikmanta allinyayta munaspaqa, ¿imakunapim yuyaymanananchik?

¹⁶ Wakinpiqa imawan unqusqanchikmanta mana yachakuptinchikmi pipas niwanchikman: “Kayta utaq wakta ruwaspam imawan unqusqaykitapas yacharunki”, nispa. Niwanchikmantaqmi: “Kayta utaq wakta ruwaspam allinyarunki”, nispapas. Chaykunata uyarispapas yachayniyuq runam kananchik (Tito 2:12, CQ12). Astawanraqmi yuyaymanananchik niwasqanchikkuna hukman rikchakapuwaptinchikqa. Chaymi tapukunanchik: “¿Atinmanchu entiendenaypaq  hina rimaykunallawan willawayta? ¿Hukmanniraqchu imapas niwasqan? ¿Tupanchu achka doctorkunapa nisqankuwan?”, nispa (Prov. 22:29). Ichapas niwanchikman: “Karu llaqtapim tarirunku doctorkunapapas mana riqsisqan alli-allin hampita”, nispa. ¿Chiqapchu chay hampiqa tarikunman, icha yanqa rimayllachu? Wakinkuqa imatapas munachiwaspanchikmi niwachwan: “Kayqa yanapasunaykipaq, waqaychasunaykipaq hinaspa hampisunaykipaq atiyniyuq tukuy ima secretoyuqkunam”, nispapas. Chayqa aswan mana allinmi kanman. Jehova Diosqa manam munanchu layqakunawan nitaq demoniokunawan chapukunanchiktaqa (Deut. 18:10-12; Is. 1:13).

17. ¿Imayna kawsakuytam munanchik?

¹⁷ Jesuspa wañukusqan qipallamanmi, Jerusalenpi apostolkuna lliw iñiqmasinkunaman cartata apachirqaku, imakuna ruway mana allin kasqanmanta willanankupaq. Chay cartapa tukuyninpim nirqa: “¡Qamkunañayá allinlla!”, nispa (Hech. 15:29). Chay rimayqa, rimakuykuy hinallam karqa. Ichaqa allintam yuyarichiwanchik llapallanchik mana unquspa kawsakuy munasqanchikta.

18, 19. ¿Imatam Jehova Diosqa ruwanqa lliw unquykunawan?

¹⁸ Pantaq runakuna kasqanchikraykum llapallanchik imawanpas unqunchik. Yachamusqanchikman hinaqa, manamá suyananchikchu milagrokunata ruwaspan Jehova Dios allinyachiwananchiktaqa. Ichaqa yachanchikmi lliw unquykuna hamuq tiempopi chinkachisqa kananta. Apostol Juanmi qillqarqa kawsay qukuq mayumanta hinaspa ‘kawsay qukuq sachakunamanta’ (Apoc. 22:1, 2). Chaykunaqa manamá ima unquymantapas allinyachiq hampikunachu. Aswanqa wiñay kawsayta quwananchikpaq Jehova Dioswan Jesus tukuy ima ruwanankumantam rikchanachichkarqa (Is. 35:5, 6).

¹⁹ Ancha kusikuywanmi suyachkanchik kay pacha huertayachisqa kaptin chaypi kawsakuyta. Kay tiempopiqa Jehova Dios kuyawasqanchikta hinaspa unquywan imayna ñakarisqanchikmanta llakipayawasqanchikta yachaspam, sunqunchikpi hawkayayta tarinchik. David hinam mana iskayrayanchikchu Jehova Dios yanapawananchikmantaqa. Payman sunqu kaptinchikqa manam haykapipas saqiwasunchu (Sal. 41:12).