1, 2. (1) ¿Imamantam pasaq yachachikuypi yacharqanchik? (2) ¿Imamantam kay yachachikuypi yachasun?

PASAQ yachachikuypim yacharqanchik Levitico 19 capitulopa wakin versiculonkuna imayna yanapawasqanchikmanta. Chay capitulopa 3 versiculonpim niwanchik Israel runakuna tayta-mamankuta respetanankupaq Jehova Diospa kamachisqanmanta. Chaymi ñuqanchiktapas yachachiwanchik tayta-mamanchikta imapipas yanapananchikpaq. Hina chay versiculollapitaqmi willawanchik Diosqa serviqninkunata sabado punchawpi samanankupaq yuyarichisqanmantapas. Chay kamachikuyta manaña kasukuspanchikpas chaywanmi yachanchik Jehova Diospaq kaqkunata ruwanapaq tiempochakunanchikta. Chayta ruwaspanchikmi Levitico 19:1, 2 hinaspa 1 Pedro 1:15 nisqanman hina chuya kanapaq kallpanchakuchkanchik.

² Kay yachachikuypim hinalla yachasun Levitico 19 capitulomanta. ¿Imaynatam chay capitulopa nisqan yanapawachwan invalido kaq runamasinchikkunata kuyanapaq, negocionchikpi mana pitapas engañanapaq hinaspa runamasinchikkunata kuyanapaq? Dios hina chuya kanapaqyá chaykunamanta yachaykusun.

3, 4. Levitico 19:14 nisqanman hinaqa, ¿imaynam Israel runakuna kananku karqa mana uyariqkunawan hinaspa ñawsakunawan?

³ (Leey Levitico 19:14). Jehova Diosqa manam munanchu invalido kaqkunata chiqninanchiktaqa. Chaymi ñawpaq tiempopi Israel runakunatapas kamachirqa mana uyariqkunata ama ñakanankupaq. Chayta ruwayninkuqa llumpay  mana allinmi karqa. Mana uyariqkunaqa paymanta ima nisqankutapas mana uyarisqankuraykum mana ima niytapas atiqkuchu.

⁴ Jehova Diosqa nirqataqmi ‘ñawsapa purinanman ama ima trancatapas churanankupaq’. Huk libropa nisqanman hinaqa ñawpaq tiempopi Oriente Medio lawpi runakunas invalido kaqkunata tukuyta ruwaspanku ñakarichiqku. Yaqapaschá pipas ñawsapa puntanman imatapas churarunman wichiykachinanpaq utaq burlakunanpaqpas. ¡Chayqa pasaypaq mana allinmi! Jehova Diosqa Levitico 19:14 nisqanpi kamachikuywanmi Israel runakunata nirqa invalido kaqkunata kuyanankupaq.

5. ¿Imaynataq kananchik invalido kaqkunawan?

⁵ Jesusqa kuyarqam invalido kaqkunataqa. Paymi bautizaq Juanman kaynata willachirqa: “Ñawsakunam qawakuchkanku, wistukunam purichkanku, leprawan unquqkunam sanoyachkanku, mana uyariqkunam uyarichkanku, wañuqkunam kawsarichkanku”, nispa. Jesuspa milagrokuna ruwasqanta qawaspankum ‘llapallan runakuna Diosta hatuncharqaku’ (Luc. 7:20-22; 18:43). Kunan tiempopipas Jesusta qatipakuspanchikmi invalido kaqkunawanqa kuyakuq, llakipayakuq hinaspa pacienciakuq kanchik. Manamá Jesus hina milagrokuna ruwaytaqa atichwanchu. Chaywanpas, Jehova Diosmi kamachiwanchik ñawsakunaman hinaspa Diosta serviyninkupi ñawsa hina kaqkunaman hamuq tiempopi mana unquspa kawsakunanchikmanta hinaspa llapallanchik Diosta servinanchikmanta willakunapaq (Luc. 4:18). Willakusqanchikraykum achka runakuna Diosta hatunchanku.

6. ¿Imaynatam Levitico 19 capitulopa nisqan yanapawanchik chunka kamachikuyta entiendenapaq?

⁶ Levitico 19 capitulopa wakin versiculonkunam rimachkan chunka kamachikuykunawan tupaq sumaq yachachikuykunamanta. Chayqa yanapawanchikmi chunka kamachikuykunata allinta entiendenapaq. Pusaq kaq kamachikuymi nirqa: “Amam suwakunkichu”, nispa (Ex. 20:15). Yaqapaschá  pipas ninman karqa hukkunapa imantapas mana hapipusqanrayku chay kamachikuyta kasukusqanta. Ichaqa, ¿imaynatam mana musyayllata suwakuchkanman karqa?

7. ¿Imaynatam negocioyuqqa pusaq kaq kamachikuyta mana kasukuchkanmanchu karqa?

⁷ Yaqapaschá pi negociantepas piensanman karqa pipa imantapas mana hapipusqanrayku mana haykapipas suwakusqanta. Ichaqa, ¿manachu pitapas negocionpi llullakuchkanman karqa? Jehova Diosmi Levitico 19:35, 36 nisqanpi kaynata nirqa: ‘Imam kaqllatam qunakunkichik tupuspapas, pesaspapas hinaspa yupaspapas. Cabalmi kanqa balanzaykichikpas, pesoykichikpas, tupunaykichikpas chaynataq litroykichikpas’, nispa. Pi negocioyuqpapas balanzan utaq peson mana cabal kaptinqa suwakuchkarqam. Chayna kasqantam astawanraq yachanchik Levitico 19 capitulopa wakin versiculonkunawan.

8. ¿Imaynatam Levitico 19:11-13 nisqan judiokunata yanaparqa pusaq kaq kamachikuyta kasukunankupaq? ¿Imaynatam yanapawanchik?

⁸ (Leey Levitico 19:11-13). Levitico 19:11 nisqanmi kaynata qallarin: “Amam suwakunkichikchu”, nispa. 13 versiculopas negociopi pitapas mana engañanapaqmi kaynata nin: “Aman runamasikitaqa ñakarichinkichu”, nispa. Chaynaqa, pipas llamkayninpi utaq negocionpi pitapas engañaspanqa suwakuchkanmi. Pusaq kamachikuymi nirqa ama suwakunankupaq. Ichaqa Levitico qillqapa nisqankunam judiokunata astawan yanaparqa chay kamachikuyta kasukunankupaq. Engañay hinaspa suwakuy Jehova Diospaq mana allin kasqanpi yuyaymanayninchikqa ancha allinmi. Sapakamam sunqunchikpi tapukunanchik: “Levitico 19:11-13 nisqanman hinaqa, ¿kallpanchakuchkanichu negocioypi utaq llamkayniypi mana engañanaypaq?”, nispa.

9. ¿Imaynatam llamkapakuqkunata yanaparqa Levitico 19:13 nisqan?

⁹ ¿Imapiraqtaq negocioyuq Diosta serviqkunaqa kallpanchakunanku? Levitico 19:13 nisqanpa tukuyninpim nin: ‘Llamkapusuqnikipa pagontaqa chayllam quykapunki, amam paqarinnintinkamaqa hatallikunkichu’, nispa. Israel runakunaqa yaqa llapankum chakrapi llamkaqku. Chaymi llamkapakuqkunamanqa chay tardella pagapuqku. Mana chay punchawlla pagonta chaskikuptinqa familianta mantienenanpaqmi mana kaqchu. Chaymi Jehova Diosqa nirqa: ‘Wakcha kasqanraykum chay qullqiwan mantienekun’, nispa (Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8).

10. ¿Imatam yachanchik Levitico 19:13 nisqanmanta?

¹⁰ Kunan tiempopiqa achka runamasinchikkunam pagonkutaqa mana chay punchawllachu chaskikunku, aswanqa killapim hukta utaq iskay kutita. Chaywanpas Levitico 19:13 nisqanqa yanapawachwanmi. Wakin patronkunam llamkapuqninkunaman mana lliwtachu pagapunku. Chayna patronkunaqa ichapas piensanku mana lliwta pagapuptinkupas necesitasqankurayku hinalla llamkanankuta. Chayta ruwaspankuqa suwakuchkankum. Pi Diosta serviqpas patron kaspanqa Levitico 19:13 nisqantam kasukunan. ¿Imatawanraqmi yachachwan Levitico 19 capitulopa nisqanmanta?

11, 12. ¿Imatam Jesusqa Levitico 19:17, 18 nisqanman hina yachachirqa?

¹¹ Jehova Diosqa manam runamasinchikkunata mana engañanallanchikmantachu niwanchik. Chayna kasqantam yachanchik Levitico 19 capitulopa nisqanwan. Chay capitulopa  18 versiculonpim nin: “Kuyay runamasikita kikikita hina”, nispa. Diosta serviqkunaqa chay nisqantam kasukunanchik (leey Levitico 19:17, 18).

¹² Jesuspas Levitico 19:18 nisqanta kasukuy imanasqa ancha allin kasqantam yachachirqa. Huk fariseom Jesusta tapurqa: “¿Mayqintaq Moisespa leyninmanta aswan hatun kamachikuyqa?”, nispa. Chaynata niptinmi Jesusñataq nirqa punta kaq hinaspa aswan hatun kamachikuyqa Jehova Diosta tukuy sunquwan, tukuy vidawan hinaspa tukuy yuyaywan kasukuy kasqanta. Chaymantañataqmi Levitico 19:18 nisqanman hina nirqa: “Kayman rikchakuq iskay kaqñataqmi nin: ‘Runamasikitam kuyanki kikikita hina’”, nispa (Mat. 22:35-40). Tukuypim runamasinchikkuna kuyasqanchiktaqa qawachichwan, ichaqa Levitico 19 capitulopa nisqanmi yanapawasun imakunapi kallpanchakunapaq.

13. ¿Imatam Joseyqa ruwarqa Levitico 19:18 nisqanman hina?

¹³ Levitico 19:18 nisqanta kasukuspanchikmi runamasinchikkunata kuyachkanchik. Chaypim nin: ‘Amam vengakunkichu nitaq chiqnipakunkichu runamasikitaqa’, nispa. Achka runamasinchikkunam estudiaqmasinkuwan, llamkaqmasinkuwan utaq ayllunkuwan chiqninakunku. Wakinpiqa watantinmi piñanasqa kanku. Joseytapas chunka wawqinkunam paypaq piñasqalla kasqankurayku hinaspa chiqnisqankurayku rantikururqaku (Gen. 37:2-8, 25-28). Chaywanpas Joseyqa manam wawqinkunataqa chiqnirqachu nitaq vengakurqachu. Egipto nacionpi autoridad kaspan wawqinkunata vengakunanmantaqa llakipayaykurqam. Arí, paykunapaq piñasqalla kananmantaqa Levitico 19:18 nisqanman hinam ruwarqa (Gen. 50:19-21).

14. ¿Imaynatam yachanchik Levitico 19:18 nisqanqa kunanpas yanapawasqanchikta?

¹⁴ Jehova Diosta yupaychaqkunaqa Joseyta qatipakuspam piñasqalla kanankumantaqa utaq vengakunankumantaqa pampachaykunanku. Chaymi tupan Jesuspa yachachisqan padrenuestro nisqan mañakuywan.  Chaypim nichkan hukkunapa huchanta pampachaykunanchikmanta (Mat. 6:9, 12). Apostol Pablopas iñiqmasinkunatam nirqa: “Kuyasqallaykuna, amayá vengakuychikchu”, nispa (Rom. 12:19). Nirqataqmi: “Piñanakunaykichikpaq razon kaptinpas hinallayá aguantanakuychik hinaspa tukuy sunqumanta pampachanakuychik”, nispa (Col. 3:13). Diospa yachachikuyninkunaqa hina kaqllam. Kunanpas Levitico 19:18 nisqanqa yanapawanchikmi.

15. ¿Ima rikchanachiytaq yanapawanchik pampachaykuspa manaña yuyanapaq?

¹⁵ Sunqunchikpi piñasqa utaq hukmanyasqa kayqa tupanmanmi imanchiktapas tumpallata chaynataq nisyuta heridakurusqanchikwan. Yanukuchkaspanchik utaq imatapas ruwachkaspanchik dedonchikta tumpachata kuchukuruptinchikqa qallariypiqa nanawanchikmi. Ichaqa iskay-kimsa punchawmanta sanoyaruptinqa manañam yuyanchikpaschu maylawta kuchukusqanchiktapas. Chaynam amistadninchikpas rimasqanwan utaq ruwasqanwan tumpallata sientirachiwaptinchikqa kamas pampachaykunchik hinaspa qunqarunchik. Nisyuta kuchukuruptinchikñataqmi doctor hampiwaptinchikpas mana chayllachu sanoyan. Ichaqa hampiwasqanchikta llapchapayaspaqa aswanyarachichwanmi. Chaynam nisyuta pipas sientirachiwaptinchikqa mana chayllachu pampachanchik. Heridanchikta llapchapayachkay hinam kanman pipas hukmanyarachiwaptinchik piñasqalla kayqa. Chayllapi piensaspaqa kikillanchikmi mana allinta ruwakuchkanchik. Chayraykum Levitico 19:18 nisqanta kasukuyqa ancha allin.

16. Levitico 19:33, 34 nisqanman hinaqa, ¿imaynam Israel runakuna kananku karqa huklaw llaqtayuqkunawan? ¿Imaynam ñuqanchikpas kananchik?

¹⁶ Jehova Diosqa Israel runakunataqa kamachirqa manam familiallankuta utaq llaqtamasillankuta kuyanankupaqchu, nirqataqmi paykunawan yachaq huklaw llaqtayuqkunata kuyanankupaqpas. Chaytam niwanchik Levitico 19 capitulopi (leey Levitico 19:33, 34). Huklaw llaqtayuqkunataqa llaqtamasinkuta hinam qawananku karqa, hinaspapas kikinkuta hinam kuyananku karqa. Cosechasqanku chakrapipas huklaw llaqtayuqkunawan wakchakunam pallapakunanku karqa (Lev. 19:9, 10). Kunanpas  Jehova Diosta serviqkunaqa huklaw llaqtayuqkunata kuyanapaq bibliapa nisqantaqa kasukunanchikmi (Luc. 10:30-37). Enteron allpa pachapim millonnintin runamasinchikkuna llaqtankumanta huklawman rinku. Paykunamanta wakiqninkuqa ichapas vecinonchikkuna. Chaymi llapankuta kuyananchik hinaspa respetananchik.

17, 18. (1) ¿Imapaqmi kallpanchawanchik Levitico 19:1, 2 hinaspa 1 Pedro 1:15 nisqan? (2) ¿Imata ruwananchikpaqmi apostol Pedro nirqa?

¹⁷ Levitico 19:1, 2 hinaspa 1 Pedro 1:15 nisqanpim willawanchik Diosta serviqkunaqa chuya kanamanta. Levitico 19 capitulopa achka versiculonkunapiraqmi willawanchik Diosta kusichinapaq imakuna ruwanamanta. Wakin versiculonkunapa niwasqanchikwanmi yacharunchik imayna mana kanamanta hinaspa imayna kanamanta. * Yacharunchiktaqmi bibliapi musuq testamentopipas chay yachachikuykunaqa kunanpas allin kasqanmanta niwasqanchikta. Ichaqa, Levitico qillqapa mana willakusqanmantam Pedro rimarqa. ¿Imamantam rimarqa?

¹⁸ Apostol Pedrom tukuy kawsakuyninchikpi chuya kanamanta manaraq rimachkaspan kaynata nirqa: “Yuyaynikichikpiyá listolla kaychik imapas ruwaynikichikta ruwanaykichikpaq”, nispa (1 Ped. 1:13, 15). Chaywanqa nichkarqa Diospa akllasqan kaqkuna tukuy hinastinpi willakunankumantam (1 Ped. 2:9). Chaymi runamasinchikkunamanpas Diosmanta willakunchik hinaspa yachachinchik (Mar. 13:10). Chaynaqa, kallpanchakusunyá Levitico 19 capitulopa nisqanta kasukunapaq. Chayta ruwaspanchikmi qawachisun Jehova Diostawan runamasinchikkuna kuyasqanchikta hinaspa tukuy kawsakuyninchikpi chuya kay munasqanchikta.