1, 2. Kay allpa pacha huertayachisqa kananmanta runakunaman willaptinchikqa, ¿imatam ninku?

ACHKA nacionmanta iñiqmasinchikkunam Corea nacionpi hatun huñunakuyman rirqaku. Chay hatun huñunakuy tukuruptinmi, Corea nacionniyuq iñiqmasinchikkunam huk law nacionkunamanta hamuq iñiqmasinkuna llaqtankuman kutikuptinku, kusisqallaña chawpicharuspanku nirqaku: “Allpa pachanchik sumaq huerta kaptinñam tupasunchik”, nispanku.

² Kay allpa pacha huertayachisqa kananmanta runakunaman willaptinchikmi paykunaqa ninku chayqa yanqa kasqanta. Ñuqanchik Diosta yupaychaqkunam ichaqa mana iskayrayanchikchu. ¿Imanasqataq manaqa iskayrayanchikchu?

3. ¿Bibliapa ima qillqanpim puntata riman sumaq huertamanta?

³ Bibliam willawanchik ñawpa tiempopi kay allpa pachanchik sumaq huerta kasqanmanta, willawanchiktaqmi hamuq tiempopi sumaq huerta kananmantapas. Kay allpa pacha sumaq huerta kasqanmantaqa puntatam rikurin Genesis 2:8 nisqanpi. Chaypiqa ninmi Jehova Dios Eden lawpi huertata  ruwasqanmanta. “Edenqa” “kusisqa kay” ninanmi, arí kusisqa kanapaqmá chay huertaqa karqa. Chaypiqa mikuypas achkam karqa, suma-sumaqmi imapas karqa hinaspapas runakunawan animalkunaqa hawkam kawsakurqaku (Gen. 1:29-31).

4. ¿Imanasqataq nichwan Eden huertaqa sumaq-sumaq huerta kasqanmanta?

⁴ ‘Sumaq huerta’ rimayqa griego rimaypim parádeisos. Huk qillqam nin griego rimayniyuq runakuna parádeisos niqta uyarispankuqa hatu-hatun huertapi piensasqankuta. Chaypiqa imapas mana allinkuna mana kasqanmanta, sumaq ruruyuq achka sachakuna kasqanmanta, yakupas chuyay-chuyay kasqanmanta, pastokunapas verdey-verdey kasqanmanta hinaspa chaypi ovejakuna hinaspa huk animalkunapas mikusqankuta (Cyclopaedia, M’Clintock hinaspa Strong; tupachiy Genesis 2:15, 16). Chayraykum Adanpa hinaspa Evapa kasqanku Edentaqa ninchik sumaq huerta kasqanmanta.

5, 6. (1) ¿Imanasqataq Adanwan Evaqa hinaspa mirayninkunapas manaña sumaq huertapichu yacharqaku? (2) ¿Imatam pipas tapukunman?

⁵ Jehova Diosqa Adantawan Evatam chayna sumaq huertapi yachanankupaq churarqa. Ichaqa mana kasukusqankuraykum qarqusqa karqaku. Chaymi Adanwan Evaqa hinaspa mirayninkunapas manaña chay sumaq huertapiqa yacharqakuñachu (Gen. 3:23, 24). Chay sumaq huertapiqa manañam pipas yacharqachu, yaqachusmi chinkarurqa Noeypa tiemponpi sinchi para chayaramuptin.

⁶ Ichapas pipas tapukunman: “¿Yaqachu haykallapipas kay allpa pachaqa kaqmanta sumaq huerta kanqa?”, nispa. ¿Imatam bibliaqa yachachiwanchik? ¿Imanasqataq ñuqanchikpas mana iskayrayachwanchu kay allpa pacha sumaq huerta kaptin ayllunchikwan chaypi kawsakunanchikmanta? Chaymantapas kay allpa pacha sumaq huerta kananmanta pipas tapuwaptinchikqa, ¿imatam chayna kananmanta mana iskayrayaspa nichwan?

7, 8. (1) ¿Imatam Jehova Diosqa Abrahanman nirqa? (2) ¿Maypi kanantam Abrahanqa piensarqa ‘lliw runakunam miraynikitakama bendecisqa kanqaku’ nispa Jehova Dios niptin?

⁷ Chaymanta yachananchikpaqqa bibliatam qawananchik, bibliaqariki Diospa qillqachisqanmi. Bibliapim Jehova Diosqa Abrahanta nirqa: ‘Lamar quchapa patanpi aquta hinañam mirachisqayki’, nispa. Nirqataqmi: “Kasuwasqaykiraykum kay pachapi lliw runakuna miraynikitakama bendecisqa kanqaku”, nispa (Gen. 22:17, 18). Jehova Diosqa Abrahanpa churinmanpas hinaspa willkanmanpas hina chaynallatam nirqa (qaway Genesis 26:4; 28:14).

⁸ Manam bibliapiqa ninchu runakuna hanaq pachaman rinankuta Abrahan piensasqantaqa. ‘Kay pachapi lliw runakunam miraynikitakama bendecisqa kanqaku’ nispa Jehova Dios niptinqa, Abrahanqa piensarqachá kay pachapi kawsakunankumanta. ¿Imakunaraqmi yachachiwanchik hamuq tiempopi kay allpa pacha sumaq huerta kananmanta?

9, 10. ¿Bibliapa ima nisqankunam yachachiwanchik kay allpa pachanchik hamuq tiempopi sumaq huerta kananmanta?

⁹ Abrahanpa miraynin Davidpas nirqam hamuq tiempopi mana allin runakuna manaña kaptin ‘llampu sunquyuqkuna herenciankupaq  kay allpata chaskinankumanta’ (Sal. 37:1, 2, 10). Nirqataqmi: “Allin ruwaq runakunam herenciankupaq allpata chaskinqaku, paykunaqa wiñaypaqmi chaypi kawsakunqaku”, nispa (Sal. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2). ¿Imaynam tarikurqaku Diospa munayninta ruwayta munaq runakuna kayta yacharuspanku? Chayta yacharuspankum paykunaqa mana iskayrayarqakuchu kay allpa pachapi allin runakunalla yachanankumanta hinaspa hamuq tiempopi Eden huerta hina kay allpa pacha kananmantapas.

¹⁰ Tiempopa pasasqanman hinam yaqa lliw Israel runakunaqa Diosta qipancharurqaku. Chaymi Jehova Diosqa saqirqa Babilonia nacion Israel llaqtata munaychakunanpaq, purmachinanpaq hinaspa runakunata presochasqata apanankupaqpas (2 Cron. 36:15-21; Jer. 4:22-27). Ichaqa Diosmanta willakuqkunam nirqaku 70 wata pasaruptin Israel runakuna llaqtankuman kutinankumanta. Chayqa chaynamá karqa. Ichaqa chay willakuykunaqa hamuq tiempopipas cumplikunqam. Chaymantayá yachaykusun, chaykunaqa yanapawasunmi hamuq tiempopi kay pacha sumaq huerta kananmanta mana iskayrayanapaq.

11. (1) ¿Haykapim Isaias 11:6-9 nisqanqa cumplikurqa? (2) ¿Imamantam yachananchik kachkan?

¹¹ (Qaway Isaias 11:6-9). Jehova Diosqa Isaiaswanmi willachirqa Israel runakuna llaqtankuman kutispanku chaypi hawka kanankumanta. Chaypiqa manam animalkunata nitaq mana allin runakunataqa manchakunankuchu karqa. Warmakunapas hinaspa yuyaqkunapas mana imapa imanasqanmi kawsakunanku karqa. Chay willakuyqa cumplikurqamá. Chayqa yuyarichiwanchikmi Eden huertata (Is. 51:3). Chaymantapas Isaiasqa willakurqam qipa punchaw imayna kananmanta, nirqam: ‘Imaynam lamar quchata yaku pasaypaqta pampaykun, chaynam Diospa riqsichikuyninpas kay pachata pampaykunqa’, nispa. Imaynam Diosqa Israel llaqtapaq tukuyta ruwarqa, chaynam enteron allpa pacha sumaq kananpaqpas tukuyta ruwanqa. ¿Haykapitaq chayqa kanqa?

12. (1) ¿Imaynam kawsarqaku Babilonia nacionmanta kutiqkunaqa? (2) ¿Imanasqataq yachanchik Isaias 35:5-10 willakuyqa hamuq tiempopipas cumplikunanmanta?

¹² (Qaway Isaias 35:5-10). Isaiasqa huktawanmi willakurqa Babilonia nacionmanta kutiqkunaqa animalkunata nitaq mana allin runakunata mana manchakunankumanta. Kawsaykunapas allintam qispinan karqa yaku achkallaña kasqanrayku, chayqa kanman karqa Eden huertapi hinam (Gen. 2:10-14; Jer. 31:12). ¿Chayqa chay tiempollapichu cumplikunan karqa? Isaiaspa willakusqanpiqa nirqataqmi ñawsakuna, wistukuna, mana uyariy atiqkuna allinña kanankumanta. Ichaqa chayqa manam chay tiempopiqa cumplikurqachu. Chaymi musyachiwanchik ñawsakuna, wistukuna, mana uyariy atiqkuna hamuq tiempopi hampisqa kanankumanta.

13, 14. (1) Babilonia nacionmanta kutiqkunaqa, ¿imaynatam Isaias 65:21-23 cumplikusqanta qawarqaku? (2) Ichaqa, ¿ima willakuymi manaraq cumplikunraqchu? (Qaway 3 paginapi kaq dibujota)

¹³ (Qaway Isaias 65:21-23). Israel runakuna llaqtankuman kutiptinkuqa wasinkuqa manam yachanapaq hinachu karqa nitaq chakrankupas tarpusqachu karqa. Ichaqa Diosmi paykunata yanaparqa. Paykunaqa ancha kusisqachá tarikurqaku wasinkuta  hatarichispanku, chakrankupi tarpuspanku hinaspa tarpusqankuta mikuspanku.

¹⁴ Chaymantapas kay willakuyqa nirqam ‘runakunaqa sachakuna hina’ kawsakunankumanta. Wakin sachakunaqa achka watakunam kawsanku. Chayna watakunata kawsanapaqqa manachiki unqunanchikchu. Isaiaspa willakusqanman hina unay watakunata kawsakuyqa yanqapas hinam rikchakuwachwan. Ichaqa manam chaynachu. Chayqa cumplikunqapunim.

15. ¿Imatam Isaias qillqa willawanchik?

¹⁵ Tukuy kay willakuykunaqa musyachiwanchikmi hamuq tiempopi kay allpa pacha sumaq huerta kananmanta. Jehova Diosmi enteron allpa pachapi runakunata bendecinqa. Animalkunaqa manañam imanawasunchu, mana allin runakunapas manañam kanqañachu. Ñawsakunam qawakunqaku, wistukunam sanoyanqaku, mana uyariqkunapa rinrinpas kichakunqañam. Runakunaqa wasinkutam hatarichinqaku hinaspapas chakrankupim tarpunqaku. Runakunaqa sachakunamantapas achka watakunam kawsakunqaku. Bibliapa nisqanman hinaqa chaynatam kawsakusunchik hamuq tiempopi. Wakin runakunaqa ichapas niwachwan kay allpa pacha sumaq huerta kananmanta biblia mana nisqanta. Hinaptinqa, ¿imatam nichwan? ¿Imanasqataq mana iskayrayachwanchu kay allpa pacha hamuq tiempopi sumaq huerta kananmantaqa? Jesusmi chayna kananmanta mana iskayrayanapaq yachachiwanchik.

16, 17. ¿Piwantaq Jesusqa rimarqa sumaq huertamanta?

¹⁶ Mana huchayuq kachkaptinmi Jesustaqa wañunanpaq qirupi warkururqaku. Waqtanpim iskay suwa runakunatapas warkururqaku. Huk kaqninmi musyarurqa Jesus kamachiq kasqanta, chaymi manaraq wañukuchkaspan Jesusta nirqa: “Yuyarillawankimá kamachikuynikiman yaykuspayki”, nispa (Luc. 23:39-42). Jesuspa nisqanqa qawachiwanchikmi hamuq tiempopi ima kananmanta. Rimasqanqa Lucas 23:43 niqpim kachkan. Jesuspa nisqanta huk rimayman qillqaqkunaqa manam chaynallatachu qillqanku. Quechua rimaypi Chuya Qellqa bibliam kaynata churan: ‘Chiqaptapunim niki, kunanpunim ñuqawan paraisopi kanki’, nispa. Ichaqa, ¿imatam Jesusqa nichkarqa ‘kunanpuni’ nispanqa?

¹⁷ Qillqakunata allinta entiendenanchikpaqmi qillqaqkunaqa qillqankupi servichikunku puntota, comata, iskay puntota hinaspa hukkunatapas. Ichaqa griego rimaypi ñawpaq qillqakunapiqa chaykunataqa manam anchataqa qillqakunapiqa servichikuqkuchu. Chaynaqa, Jesusqa nirqachu: “Chiqaptapunim niki: Kunanpunim ñuqawanqa sumaq huertapi kanki”, nispa. Icha nirqachu: “Chiqaptapunim kunanpuni niki: Sumaq huertapim ñuqawanqa kanki”, nispa. Bibliata huk rimaykunaman ruwaqkunaqa Jesus ima niy munasqanmanta qillqaspankuqa, paykunapa piensasqankuman hinam qillqanku. Chayna kasqantam ñawinchachwan achka bibliakunapi.

18, 19. ¿Imam yanapawanchik Jesuspa ima niy munasqanta allinta entiendenapaq?

¹⁸ Ichaqa Jesusqa manaraq wañukuchkaspanmi qatiqninkunata ñawpaqta kaynata nirqa: ‘Runapa churinpas allpapa sunqunpim kanqa kimsa punchaw hinaspa kimsa tuta’, nispa. Nirqataqmi: “Runapa churinqa  runakunapa makinmanmi entregasqa kanqa, hinaptinmi wañuchinqaku. Ichaqa kimsa punchawmantam kawsarimunqa”, nispa (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mar. 10:34). Apostol Pedroqa chayna pasakusqanmantam nirqa (Hech. 10:39, 40). Chaynaqa, Jesuswan suwa runaqa manam sumaq huertamanqa rirqakuchu wañusqanku punchawpiqa. Bibliaqa ninmi Jehova Dios Jesusta manaraq kawsarichichkaptin Jesusqa kimsa punchaw “sepulturapi” kasqanmanta (Hech. 2:31, 32). *

¹⁹ Chaynaqa Jesusqa suwa runatam nirqa: “Chiqaptapunim kunan niki: Sumaq huertapim ñuqawan kanki”, nispa. “Kunan” nispa rimayqa Moisespa tiemponmantaraqmi rimaqku. Huk kutipim Moisespas nirqa: ‘Sichum [Jehova] Diosta qunqaruspa, idolokunataña qatispa yupaychaptikichikqa ñuqam kunan nikichik, chiqaptapunim chinkachisqa kankichik’, nispa (Deut. 8:19).

20. ¿Huk runapa ima nisqanmi yanapawanchik Jesuspa ima ninan kasqanmanta allinta entiendenapaq?

²⁰ Huk rimayman bibliata ruwaq runam Jesuspa rimasqan ima ninan kasqanmanta yachachiwanchik, payqa Jesuspa yachasqan lawmanta kaqmi. Paymi nirqa Jesus  kaynata nisqanmanta: “Chiqaptapunim kunan niki: Sumaq huertapim ñuqawan kanki”, nispa. Chay runapa nisqanman hinaqa, chay punchawmi Jesusqa nichkarqa qipakunamanña chay runawan tupananmanta. Chaymantapas chay runaqa nirqam chay lawpi runakuna “kunan niki” nispanku imatapas ruwanankupaq chay punchaw nisqankuta, hinaspa chayman hina qipakunata ruwanankumantapas. Chaymi yaqa 1.600 watakuna ñawpaqtaraq ruwasqa huk biblia (versión siríaca) Jesuspa nisqanta kaynata churarqa: “Chiqaptapunim kunan niki Eden huertapim ñuqawan kanki”, nispa. Jesuspa chayna nisqanqa llapanchiktam yanapawanchik.

21. ¿Mayman rinanpaqmi suwa runaqa mana akllasqachu karqa, hinaspa imaynatam chayta yachanchik?

²¹ Jesuspa waqtanpi suwa runaqa manam hanaq pachapaq akllasqachu karqa. Chay runaqa manam yacharqachu Jesusqa apostolninkunawan hanaq pachapi kamachiq kanankupaq contratota ruwasqankumantaqa (Luc. 22:29). Manataqmi bautizasqachu karqa (Juan 3:3-6, 12). Chaymi Jesusqa chay suwamanqa rimachkarqa kay allpa pachanchik sumaq huerta kananmanta. Kunanñataq yachasunchik apostol Pablopa willakusqanmanta. Paymi willakurqa huk runa musquyninpi hina ‘sumaq huertaman apasqa kasqanmanta’ (2 Cor. 12:1-4). Pablowan apostolkunaqa hanaq pachapi Jesuswan kamachinankupaqmi akllasqa karqaku. Chaynaqa Pabloqa hamuq tiempopi ‘sumaq huertamantam’ rimachkarqa. * ¿Chay sumaq huertaqa kay pachapichu kanqa? ¿Ñuqanchikpas chaypichu yachachwan?

22, 23. ¿Imatam suyachkanchik?

²² Davidmi nirqa hamuq tiempopi ‘allin ruwaq runakuna herenciankupaq allpata chaskinankumanta’ (Sal. 37:29; 2 Ped. 3:13). Chaywanqa nichkarqam hamuq tiempopi kay pachapi runakuna Diospa kamachikuyninkunata kasukunankumanta. Isaias 65:22 nin: “Runaykunaqa sachakuna hinam una-unay watakunata kawsanqaku”, nispa. Chaywanmi yachanchik runakunaqa waranqantin watakuna kawsakunanchikmanta. ¿Yaqachu chayqa cumplikunqa? Arí, Apocalipsis 21:1-4 nin hamuq tiempopi manaña wañuy kananmanta, chaypiqa Jehova Diosmi yupaychaqninkunata bendecinqa.

²³ Sumaq huertamanta bibliapa yachachiwasqanchikqa sutillam. Adanwan Evaqa sumaq huertapi kawsakuytam chinkarachirqaku, ichaqa kay allpa pachanchikqa kaqmantam sumaq huerta kanqa. Diospa nisqanman hinaqa payqa kay allpa pachapi runakunatam bendecinqa. Davidpas Diospa yanapakuyninwanmi nirqa llampu sunquyuqkuna hinaspa allin ruwaq runakuna kay allpa pachapi wiña-wiñaypaq kawsakunankumanta. Isaias qillqapi nisqanñataqmi musyachiwanchik sumaq huertapi kawsakuy imayna kananmanta. Qampas sumaq huertapi kawsakuytaqa atiwaqmi. Chay punchaw chayaramuptinqa, Corea nacionniyuq iñiqmasinchikkunapa nisqankuman hinam kanqa, paykunam nirqaku: “Allpa pachanchik sumaq huerta kaptinñam tupasunchik”, nispa.