1, 2. (1) ¿Imanasqam Danielqa Diospa kuyasqan karqa? (2) ¿Imatam ruwachwan Daniel hina kasukuq kanapaq?

JUDIOKUNATA presocharuspanku Babiloniaman apaptinkum, qawarqaku chay llaqtapi taytacha-mamachakuna achkallaña kasqanta hinaspam runakunapas demoniokunata yupaychaqku. Ichaqa karqam Diosman sunqu runakunapas, paykunam karqaku Daniel hinaspa kimsa amistadninkuna, paykunaqa manam intuchikurqakuchu Babiloniapi tukuy mana allin ruwaykunawanqa (Dan. 1:6, 8, 12; 3:16-18). Kay mozokunaqa Jehova Diosllata yupaychanankupaqmi tanteakururqaku hinaspam chayman hina ruwarqaku. Babilonia nacionpi Daniel tukuy tiempo yachaptinpas, Diospa angelninmi nirqa Danielqa Diospa kuyasqan kasqanta (Dan. 10:11, 19).

² Ñawpaq tiempopi manka ruwaq runakunaqa, mituta hapiykuspankum munasqankuman hina ruwaqku. Kunan tiempopipas Jehova Diosta yupaychaqkunaqa riqsikunkum paylla llapallan kamachiq kasqanta, paypa makinpi mitu hinam llaqtakunawan nacionkunapas kanku (leey Jeremias 18:6). Chaynam ñuqanchikpas sapakama paypa makinpi kanchik. Ichaqa paymi saqiwanchik kikinchik akllakunapaq hinaspapas munanmi kikillanchikmanta kasukunanchikta. ¿Imataq yanapawasun  Jehova Diospa makinpi mitu hina kananchikpaq? Chayta yachanapaqqa kay tapukuykunamantam yachananchik: 1) ¿Imakunatam ruwananchik sunqunchik mana rumiyarunanpaq hinaspa Jehova Diospa niwasqanchikkunata kasukunapaq? 2) ¿Imayna kayninchiktaq yanapawanchik kasukuq kanapaq hinaspa llinku mitu hina kananchikpaq? 3) ¿Imaynatam tayta-mamakunaqa Jehova Diospa yanapakuyninwan warmankuta yachachinmanku chaynapi warmanku llinku mitu hina makinkupi kanankupaq?

3. ¿Imakunam sunqunchikta rumiyarachinman?

³ Bibliam nin: ‘Tukuy ima waqaychasqaykimantapas aswanqa sunquykitayá waqaychay, chaymantam imayna kawsaypas lluqsimun’, nispa (Prov. 4:23, CQ12). Amayá saqikusunchu imapas sunqunchikta rumiyachinantaqa, chaykunam kanman hatun tukuy, hucha ruway hinaspa mana iñiyniyuq kay. Tukuy kaykunam kallpanchawanchik mana kasukuq kanapaq (Dan. 5:1, 20; Heb. 3:13, 18, 19). Yuyaymanasun Juda nacionta kamachiq Uzias runapi, payqa hatun tukuq kaytam qallaykurqa (leey 2 Cronicas 26:3-5, 16-21). Qallariypiqa Jehova ‘Diospa qayllanpim allin kaqkunata ruwarqa’ hinaspam paypa amistadnin karqa. Ichaqa ‘llumpay atiyniyuq karuspanmi hatun tukuqllaña rikurirurqa’, Jehova Diospa yanapakuyninta chaskichkaspanpas. Uziasqa hatun tukuq kayta qallaykuspanmi templopi inciensota kañayta qallaykurqa, chaytaqa Aaronpa miraynin sacerdotekunallam ruwananku karqa. Mana kañananpaq sacerdotekuna harkakuptinkum, Uziasqa hatun tukuspan piñakururqa. Chaymi Jehova Diosqa lepra unquywan castigarurqa wañukunan punchawkama (Prov. 16:18).

4, 5. Hatun tukuq kayqa, ¿imapim tukurunman?

⁴ Hatun tukuq kayta mana qipanchaptinchikqa, wakinkumanta aswan allinpaqmi hapikuyta qallaykuchwan hinaspam bibliapa nisqantapas manaña kasukuchwanñachu (Prov. 29:1; Rom. 12:3). Yuyaymanasun Jim sutiyuq ancianota ima pasasqanpi, payqa ancianomasinkunawanmi piñakururqa. Paymi nirqa: “Qamkunaqa mana kuyakuyniyuqmi kasqankichik nispaymi huñunakuyniykumanta pasakurqani”, nispa. Suqta killamantam huk lawmanña pasakurqa, ichaqa manam ancianoñachu chaypiqa karqa. Jim iñiqmasinchikqa chunka watam iñiyninpi chiriyarurqa, paymi nirqa: “Hukmanmi tarikurqani. Nisqaykuna allin kasqanta piensaspaymi Dios yupaychayta saqirurqani”, nispa. Nirqataqmi: “Hatun tukuq kasqayraykum Jehova Diosta tunparqani tukuy chaykuna pasawasqanmanta. Achka watakunam iñiqmasinchikkuna watukamuwarqa hinaspam yanapawayta munarqaku, ichaqa manam munarqanichu”, nispa.

⁵ Jim iñiqmasinchikmi nin: “Llumpaytam piensarqani wakinkupa ruwasqanku mana allin kasqanpi”, nispa. ¿Imatam kayqa yachachiwanchik? Hatun tukuq kayqa mana allin ruwasqanchiktam allin kasqanpaq piensachiwachwan. Chayna kaspanchikqa manam llinku mitu hinañachu kasunchik (Jer. 17:9). Haykallapipas iñiqmasinchik hukmanyarachiwasqanchikwanqa utaq Diospa llaqtanpi imapas ruwayninchikta saqirusqanchikwanqa, ¿imaynataq tarikurqanchik? ¿Hatun tukuq kasqanchikraykuchu hukmanyarurqanchik? Icha ¿Diosman  sunqu kaytawan iñiqmasinchikkunawan hawka kawsakuytachu maskarqanchik? (Leey Salmo 119:165; Colosenses 3:13).

6. Pakallapi ima huchatapas ruwaptinchikqa, ¿imapim tukunqa?

⁶ Ima huchatapas pakallapi ruwaptinchikqa, sasam kanqa Jehova Diospa niwasqanchikkunata kasukuyqa. Sapa kutitaqmi huchamanpas wichisun. Huk iñiqmasinchikmi nin qara uyaña rikurirusqanmanta (Ecl. 8:11). Huk iñiqmasinchikpas millakuypaq qalalla kaqkunatam qawaq, paymi tiempopa risqanman hina ancianokunamanta mana allintaña rimayta qallaykurqa chaynapim iñiyninpas chiriyachkarqa. Chay ruwasqanta hukkuna yacharuptinkum, payqa ancianokunapa yanapakuyninta chaskirqa. Llapanchikmi pantaq runakuna kanchik. Ichaqa yanapawaqninchikkunamanta mana allinta rimaspanchikqa utaq mana allin ruwasqanchik allinpaq rikchakuwaptinchikqa, sunqunchiktam rumiyarachichwan. Chayna kaptinqa, Jehova Diostam pampachaykuwananchikpaq hinaspa yanapaykuwananchikpaq mañakunanchik.

7, 8. (1) ¿Imam qawachin Israel runakuna mana iñiyniyuq kasqankurayku sunqunku rumiyarusqanta? (2) ¿Imatam chayqa yachachiwanchik?

⁷ Israel runakunata Egipto nacionmanta Jehova Dios hurqumuptinmi, paykunaqa achka milagrokunata qawarqaku. Chaywanpas prometesqa allpaman chayachkaptinkum sunqunku rumiyarurqa. ¿Imanasqa? Diospi mana iñisqankuraykum. Jehova Diospi hapipakunankumantaqa manchakuspankum Moisespa contranpi rimapakuyta qallaykurqaku, hinaspapas Egiptoman kutikuytaraqmi munarqaku. Chay Egipto nacionpiqa sirvientekunam karqaku. Chaynata ruwaptinkum Jehova Diosqa llakisqallaña kaynata nirqa: “¿Haykapikamataq kay runakuna piñachiwanqa?”, nispa (Num. 14:1-4, 11; Sal. 78:40, 41). Sunqunkuta rumiyarachisqankuraykum hinaspa mana iñiyniyuq kasqankuraykum, Israel runakunaqa chunniqpi wañururqaku.

⁸ Sapa punchawmi musuq pachapi kawsanapaq aswan hichpallapiña kachkanchik, chaymi iñiyninchikpi allinta takyananchik. Hinaspam qawananchik iñiyninchikpi imayna kasqanchikta. ¿Imaynatam yachachwan iñiyninchikpi allin takyasqa kasqanchikta? Qawachwanmi Mateo 6:33 nisqanta, hinaspam tapukuchwan: “¿Imapas haypay munasqay hinaspa tanteasqaypas Jesuspa nisqanman hinachu kachkan? ¿Qullqita astawan maskasqayraykuchu huñunakuykunaman riyta hinaspa Diosmanta willakuytapas saqiruyman? ¿Imatam ruwayman astawan llamkanaypaq hikutawaptinku? ¿Saqikuymanchu kay pachapi mana allinkuna intuwananta hinaspa Dios yupaychayniymanta karunchawanantapas?”, nispa.

9. ¿Imanasqam qawakunanchik iñiyninchikpi imayna kasqanchikta hinaspa imaynatam chayta ruwachwan?

⁹ ¿Mana allin amistadkunamanta, Diospa llaqtanmanta qarqusqa kaqkunamanta utaq mana allin kusirikuykunamanta bibliapa nisqanta kasukunchikchu? Mana kasukuptinchikqa sunqunchikmi rumiyarunman. Chayna tarikuspanchikqa, bibliapa kayna nisqantam kasukunanchik: “Hinallayá qawakuychik iñiynikichikpi allin utaq mana allin kasqaykichikta yachanaykichikpaq. Hinallataqyá qawachiychik imayna runa kasqaykichiktapas”, nispa (2 Cor. 13:5, NM). ¿Imaynatam qawakuchwan iñiyninchikpi imayna kasqanchikta? Imapipas pantasqanchikta musyakuspa bibliawan yanapachikuspanchikmi.

10. ¿Imataq yanapawasun Jehova Diospa makinpi llinku allpa hina kananchikpaq?

¹⁰ Diospa makinpi llinku mitu hina kananchikpaqmi, payqa yanapawanchik bibliawan, iñiqmasinchikkunawan hinaspa Diosmanta willakuywanpas. Bibliata sapa punchaw ñawinchayqa hinaspa chaypi yuyaymanayqa yanapawasunmi Jehova Diospa makinpi llinku mitu hina kananchikpaq. Israel nacionta kamachiq runakunatam Jehova Diosqa nirqa kamachikuyninta kikinkupaq qillqachinankuta hinaspa sapa punchaw ñawinchanankupaq (Deut. 17:18, 19). Jesuspa qatiqninkunaqa yacharqakum Diospa palabranta ñawinchayqa hinaspa yuyaymanayqa Diosmanta willakunankupaq ancha allin kasqanmanta. Chaymi griego rimaypi Diospa palabranta qillqaspankuqa, hebreo rimaypi Diospa palabranmanta rimarqaku. Diosmanta willakuspankupas runakunatam kallpanchaqku Diospa palabranta ñawinchanankupaq (Hech. 17:11). Ñuqanchikpas chaninchanchikmi sapa punchaw biblia ñawinchaytaqa hinaspa ñawinchasqanchikpi yuyaymanaytapas (1 Tim. 4:15). Chaymi yanapawanchik mana hatun tukuspa Jehova Dioswan yanapachikunapaq

11, 12. ¿Imaynatam Jehova Diosqa iñiqmasinchikkunata servichikun necesitasqanchikman hina yanapawananchikpaq?

¹¹ Jehova Diosqa yachanmi sapakama ima necesitasqanchikta hinaspam iñiqmasinchikkunata servichikun yanapawananchikpaq. Kaqmanta rimarisun 4 kaq parrafopi rimamusqanchik Jim sutiyuq iñiqmasinchikmanta.  Payqa huk anciano yanapaptinmi imayna kayninta cambiarqa. Paymi nin: “Manam haykapipas ñuqamantaqa yanqakunataqa nirqachu nitaqmi niwarqachu sasachakuyniymanta ñuqa huchayuq kasqaytaqa. Chayta niwananmantaqa, kallpanchawarqam hinaspa sunqumanta yanapawananmanta niwarqa”, nispa. Kimsa killa pasaruptinmi chay ancianoqa payta nirqa huñunakuyman rinanpaq. Jim iñiqmasinchikmi willakun kuyakuywan lliw iñiqmasinchikkuna chaskiykusqankumanta. Chay ruwasqankum yanaparqa imayna piensasqanta cambiananpaq. Musyakururqam hukmanyasqa kayninqa mana allin kasqanta. Ancianokunam warminpiwan kallpancharqaku, hinaptinmi pisi-pisimanta Jehova Dios yupaychayta qallaykurqa. Yanaparqataqmi 1992 watapa 15 noviembre killanpi lluqsimuq castellano rimaypi Willakuq qillqapa kay yachachikuyninkuna: “Manam Jehova Diospa huchanchu” hinaspa “Jehova Diosta tukuy sunquykiwan yupaychay”, niqkuna.

¹² Tiempopa risqanman hinam Jim iñiqmasinchikqa kaqmanta anciano karqa. Chaymantapacham pay hina sasachakuypi tarikuq iñiqmasinchikkunata yanaparqa iñiyninkupi allinta takyanankupaq. Paymi piensarqa Diospa allin amistadnin kasqanta, ichaqa manam chaynachu karqa. Llakikunmi hatun tukuq kasqanrayku hukkunapa allin kayninkunata qawananmantaqa, pantasqallankuta qawasqanmanta.(1 Cor. 10:12).

13. (1) Diosmanta willakuyqa, ¿imayna kayniyuqkuna kanapaqmi yanapawanchik? (2) ¿Pikunatam yanapan Diosmanta willakusqanchikqa?

¹³ Diosmanta willakuypas yanapawanchikmi aswan allin runakuna kananchikpaq. ¿Imanasqa? Diosmanta willakuspanchikqa mana hatun tukuq kasqanchiktam qawachinanchik hinaspa chuya espiritupa ruruntapas (Gal. 5:22, 23). ¿Yuyankichu Diosmanta willakusqayki imayna kaynikipi yanapasusqaykita? Diosmanta willakusqanchikpi Jesuspa imayna kayninta qatipakuptinchikqa runakunam Diosmanta uyariyta munanqaku, ichapas chayrayku imayna kasqankuta cambianmanku. Australia nacionpim casarasqa iñiqmasinchikkuna huk warmipa wasinta rirqaku Diosmanta willakunankupaq. Ichaqa chay warmin llumpayta piñakuruspan qaqchaparurqa. Chayna kaptinpas chay iñiqmasinchikkunaqa sumaqllatam uyarirqaku. Punchawpa risqanman hinam, chay warmiqa wanakuspan betel wasinman huk cartata qillqarqa pampachaykunankupaq. Chay qillqasqanpim kaynata nirqa: “Paqwaymi karqani Diospa palabranmanta willakuq iskay runakunapa ñawpaqninpi piñakuruspay mana uyariy munasqaywan”, nispa. Kayqa yachachiwanchikmi Diosmanta willakuspa llampu sunqulla kananchikpaq. Qawamusqanchikman hinam Diosmanta willakusqanchikqa hukkunatapas yanapan, ichaqa ñuqanchiktapas yanapawanchikmi imayna kayninchikpi aswan allin kanapaq.

14. ¿Imatam tayta-mamakuna ruwananku warmankuta allinta yanapayta munaspankuqa?

¹⁴ Yaqa lliw warmakunam mana hatun tukuq kanku hinaspapas yachaytam munanku (Mat. 18:1-4). Chaymi tayta-mamakunaqa warmankuta Diosmanta yachachinankupaq hinaspa taksachankumanta Diosta kuyanankupaq yachachinanku (2 Tim. 3:14, 15). Tayta-mamakuna warmankuta  allinta yanapayta munaspankuqa, kikinkuraqmi Diosta kuyananku hinaspam bibliapa nisqantapas kasukunanku. Chaynapim warmankuqa mana sasachakuspalla Diosta kuyanqaku hinaspapas yachanqakum tayta-mamankupa corregisqanqa, Jehova Diospa chaynataq tayta-mamankupa kuyakuynin kasqanta.

15, 16. ¿Imaynatam tayta-mamakuna qawachinmanku Diospi hapipakusqankuta warmanku Diospa llaqtanmanta qarqurachikuptinpas?

¹⁵ Tayta-mamakuna warmankuta Diosmanta yachachiptinkupas, wakin warmakunaqa Jehova Diosmantam karunchakurunku utaqmi Diospa llaqtanmanta qarqurachinku. Kayqa ayllunkutam llumpayta ñakarichin. Sudáfrica nacionmanta huk iñiqmasinchikmi nin: “Diospa llaqtanmanta turiy qarqurachikuspanqa wañukunmanpas hinam karqa. Chaywanqa anchatam llakikurqaniku”, nispa. Ichaqa, ¿imatam paywan tayta-mamanqa ruwarqaku? Paykunaqa bibliapa nisqantam kasukurqaku (leey 1 Corintios 5:11, 13). Tayta-mamanqa yacharqam Diospa nisqankunata kasukuyninkuqa ancha allin kasqanta. Yacharqakutaqmi Jehova Dios kuyasqanrayku corregisqanmanta. Chaymi tantearurqaku warmankuwan manaña ñawpaqpi hina rimanankupaq.

¹⁶ ¿Imaynam warmanqa tarikurqa? Tiempopa pasasqanman hinam nirqa: “Yacharqanim aylluy mana chiqniwasqanmanta. Paykunaqa Jehova Diostawan llaqtantam kasukuchkarqaku. Jehova Dioslla yanapasuqniki hinaspa pampachasuqniki kasqanta yachaspaykim, musyakunki Dios mana kaptinqa kawsaytapas mana atisqaykita”, nispa. Chay mozo kaqmanta Diospa llaqtanman kutiramuptinmi ayllunkunaqa kusisqallaña tarikurqaku. Manam iskayrayachwanchu Jehova Diosta haykapipas kasukuspanchikqa allin hinaspa kusisqa kananchikmantaqa (Prov. 3:5, 6; 28:26).

17. (1) ¿Imanasqam Jehova Diosta haykapipas kasukunanchik? (2) ¿Imaynatam chayqa yanapawasun?

¹⁷ Diosmanta willakuq Isaiasmi nirqa Babilonia nacionpi judiokuna wanakuspanku kaynata ninankumanta: ‘[Jehova] Diosllayku, qamqa taytaykum kanki, ñuqaykuqa mitu hinam makikipi kaniku. Qamñataqmi sumaq allpa mankata hina ruwawankiku, llapallaykum qampa ruwasqayki kaniku’, nispa. Nirqakutaqmi: ‘Dios taytallayku, amayá llumpaytaqa piñakuruychu. Mana allin ruwasqaykutapas amañayá wiñaypaqqa yuyaychu. ¡Qawarillawayku, ñuqaykuqa runaykikunam kaniku!’, nispa (Is. 64:8, 9, CQ12). Mana hatun tukuq hinaspa Jehova Diosta kasukuq kaptinchikqa, Danielta hinam Diosqa ancha chaninniyuqta qawawasun. Payqa mitumanta mankata ruwachkaq hinam bibliawan, chuya espiritunwan hinaspa llaqtanwan yanapawasunchik, chaynapi hamuq tiempopi mana pantaq ‘Diospa churinkunaña’ kananchikpaq (Rom. 8:21).