1, 2. (1) ¿Imanasqam ancha riqsisqa Deuteronomio 6:4 nisqanqa? (2) ¿Imanasqam Moisesqa chaynata rimarqa?

JUDIOKUNAPAM kan ancha riqsisqa mañakuyninku, chayqa Deuteronomio 6:4 nisqanmanta hurqusqam kachkan. Chaytam sutichanku shemá nispa, ¿imanasqa? Kay versiculopi hebreo rimaypi puntata rikurisqanraykum. Waranqantin watakuna ñawpaqmantaraqmi achka judiokuna kunankama chay rimaykunata sapa achikyayta hinaspa tutaykuytapas mañakunku, chaywanmi qawachinku huk Diosllata yupaychasqankuta.

² Chay rimaykunatam Moises nirqa 1473 kaq watapi manaraq Jesus hamuchkaptin. Israel runakunaqa Moab llaqtapim kachkarqaku Jordan mayuta chimpanankupaqña hinaspa prometesqa allpaman yaykunankupaq (Deut. 6:1). Moisesmi paykunataqa 40 wataña pusarqa. Chaymi mana manchakunankupaq, Jehova Diospi hapipakunankupaq hinaspa Diosman sunqu kanankupaq kallpancharqa. ¿Imanasqa?  Yacharqam achka sasachakuykunapi tarikunankuta. Chaymi chunka kamachikuykunamanta hinaspa Jehova Diospa wakin kamachikuyninkunamantapas rimaspan, yuyarichirqa Deuteronomio 6:4, 5 (leey) nisqanta.

3. ¿Ima tapukuykunamantam kay yachachikuypi yachasunchik?

³ Israel runakunaqa yacharqakum Jehova Diosqa chullalla Diosninku kasqanta. Diosman sunqu Israel runakunaqa huk Diosllatam yupaychaqku, ñawpaq tayta-mamankupa Diosninta. Hinaptinqa, ¿imanasqataq Moisesqa yuyarichirqa Jehova Diosqa chullalla Dios kasqanta? ¿Imapitaq kayqa tupan tukuy sunqunchikwan, tukuy vidanchikwan hinaspa tukuy kallpanchikwan Diosta kuyaywanqa? ¿Imanasqataq ancha allin ñuqanchikpaq Deuteronomio 6:4, 5 nisqanqa?

4, 5. (1) ¿Ima ninantaq Jehova Diosqa chullallam nisqanqa? (2) ¿Imanasqataq Jehova Diosqa mana chaynallachu wakin dioskunawan?

⁴ Jehova Dios hinaqa manam pipas kanchu. Jehova Diosqa chullallam nispanqa nichkanmi sapallan kasqanmanta, manam pipas pay hinaqa kanchu. ¿Imanasqam Moisesqa kaynata nirqa? Manam hukllapi kimsa dioskuna kasqanmantachu rimachkarqa. Jehova Diosqa hanaq pachatawan kay pachata unanchaqmi. Payqa tukuy ima kamachiqmi hinaspa sapallan chiqap Diosmi. Manam pipas pay hina Diosqa kanchu (2 Sam. 7:22). Jehova Dios chullalla kasqanmanta Moises nispanqa Israel runakunatam yuyarichichkarqa Jehova Diosllata yupaychanankupaq. Manam muyuriqninkupi runakuna hinachu ruwananku karqa, chay runakunaqa achka pantay dioskunatam yupaychaqku hinaspapas piensaqkum imatapas ruwanankupaq diosninku atiyniyuq kasqanta.

⁵ Egipto nacionpi runakunaqa yupaychaqkum intipa, hanaq pachapa, kay pachapa hinaspa Nilo sutiyuq mayupa diosninkunata. Yupaychaqkutaqmi achka animalkunatapas. Ichaqa Jehova Diosmi chunka castigokunawan qawachirqa llapallan pantay dioskunamanta aswan atiyniyuq kasqanta. Canaan nacionniyuq runakunapaqqa Baal taytachankum aswan riqsisqa karqa. Paykunaqa piensarqakum chay taytachanku kawsachiqninku kasqanta. Piensarqakutaqmi hanaq pachapa, parapa hinaspa wayra-parapa diosnin kasqanta. Achka llaqtapi runakunam Baal taytachapi hapipakuqku waqaychasqa kanankupaq (Num. 25:3). Ichaqa Israel runakunam yuyarinanku karqa sapallan Jehova Diosninku chiqap Dios kasqanmanta (Deut. 4:35, 39).

6, 7. (1) ‘Jehova Diosqa chullallam’ nispaqa ¿imatawanraqmi niyta munachkan? (2) ¿Imaynatam Jehova Diosqa qawachirqa chullalla Dios kasqanta?

⁶ Jehova Diosqa haykapipas hina kaqllam. ‘Jehova Diosqa chullallam’ nispanqa nichkantaqmi imapas nisqankunata hinaspa ruway munasqankunata ruwaqpuni kasqanta. Payqa haykapipas hina kaqllam, yachachwanmi imapas ruwananmantaqa. Payqa nisqanman hinam ruwanpuni, hina kaqllam hinaspapas imam kaqtam haykapipas riman. ¿Imaynatam chayna kasqanta qawachirqa? Paymi Abrahamta nirqa mirayninkuna prometesqa allpapi kawsanankumanta. Jehova Diosqa manam haykapipas chay nisqantaqa qunqarqachu hinaspapas tukuytam ruwarqa  nisqanman hina 430 watakuna pasayta ruwakunanpaq (Gen. 12:1, 2, 7; Ex. 12:40, 41).

⁷ Achka watakuna pasaytam, Jehova Diosqa nirqa Israel runakuna testigonkuna kasqanmanta hinaspam nirqa: ‘Ñuqamanta puntataqa manam mayqan diospas karqachu. Ñuqamanta huk diosqa manam haykapipas kanqachu’, nispa. Jehova Diosqa sutillatam qawachirqa munaynin haykapipas hina kaqlla kasqanta: “Ñuqaqa haykapipas hina kaqllam kani”, nispan (Is. 43:10, 13, NM; 44:6; 48:12). Israel runakunaqa yupaycharqakum haykapipas hina kaqlla hinaspa mana llullakuq Diosta. Ñuqanchikpas paykuna hinam chay ruwaytaqa atichwan (Mal. 3:6; Sant. 1:17).

8, 9. (1) ¿Imata ruwananchiktam Jehova Diosqa munan? (2) ¿Imaynatam Jesusqa Moisespa nisqankuna chaninchasqanta qawachirqa?

⁸ Israel runakunaman Moisespa nisqanqa yuyarichirqataqmi paykunata Jehova Dios kuyasqanta hinaspa waqaychasqanta mana qunqanankupaq. Jehova Diosmi ichaqa munarqa Israel runakuna payllata yupaychanankuta hinaspa tukuy sunqunkuwan, tukuy vidankuwan hinaspa tukuy kallpankuwan payta kuyanankuta. Chaymantapas tayta-mamakunaqa churi-wawankumanmi Jehova Diosmanta yachachinanku karqa atisqankuman hina. Chaynapi mozo-sipaskunapas Jehova Diosllata yupaychanankupaq (Deut. 6:6-9).

⁹ Jehova Diospa munayninqa haykapipas hina kaqllam, payqa munanmi ñawpaq tiempopi Israel runakuna hina ruwananchikta. Chaymi yupaychasqanchikta chaskiwananchikta munaspanchikqa, ñuqanchikpas payllata yupaychananchik hinaspa tukuy sunqunchikwan, tukuy vidanchikwan hinaspa tukuy kallpanchikwan payta kuyananchik. Jesusmi nirqa kay kamachikuy aswan allin kasqanta, chaynapim qawachirqa Moisespa nisqankunata chaninchasqanta (leey Marcos 12:28-31). Kunanñataq qawasun imaynatam qawachichwan Jehova Diosninchik chullalla Dios kasqanta.

10, 11. (1) ¿Ima ninantaq Jehova Diosllata yupaychayqa? (2) ¿Imaynatam Danielwan amistadninkuna qawachirqaku Jehova Diosllata yupaychasqankuta?

¹⁰ Jehova Diosllatam yupaychananchik. Manam haykapipas taytacha-mamachakunataqa yupaychananchikchu, manataqmi Jehova Dios yupaychayninchiktaqa pantay yachachikuykunawanqa chaqrunanchikchu. Payqa manam llapan dioskunamanta aswan atiyniyuqllachu, aswanmi payqa sapallan chiqap Dios. Chaymi payllata yupaychananchik (leey Apocalipsis 4:11).

¹¹ Daniel libropim riman tawa mozokunamanta, paykunapa sutinmi Daniel, Ananias, Misael hinaspa Azarias. ¿Imaynatam qawachirqaku Jehova Diosllata yupaychasqankuta? Manam mikurqakuchu Diospa yupaychaqninkunapa mana mikunanku mikuytaqa. Danielpa kimsa amistadninkunaqa manam qunqurakurqakuchu Babilonia nacionta kamachiq runapa ruwachisqan qurimanta taytachapa ñawpaqninpiqa. Yacharqakum Jehova Diosllata yupaychanankumanta. Chaymi haykapipas Diosman sunqu karqaku (Dan. 2:1-3:30).

12. ¿Imataq harkawachwan Jehova Diosllata yupaychananchikpaq?

¹² Jehova Diostam kawsakuyninchikpi puntapi churananchik. Payllata yupaychayta munaspanchikqa, manam imawanpas harkachikunanchikchu. ¿Imakunataq  harkawachwan? Chunka kamachikuykunapim Jehova Dios nirqa yupaychaqninkuna huk dioskunata mana yupaychanankupaq. Paykunaqa manam ima taytacha-mamachakunatapas yupaychanankuchu karqa (Deut. 5:6-10). Kunanqa tukuy imatam yupaychanku, wakinkuqa mana yachaspankupas yupaychankum. Jehova Diosmi ichaqa hina kaqlla, chayraykum mana munanchu ima dioskunatapas yupaychananchiktapas. Payqa kunankamapas sapallan chiqap Jehova Diosmi. Chaymi qawasun imaynatam qipanchachwan taytacha-mamacha yupaychay hina kaqkunata.

13. ¿Imakunataq Jehova Dioswan sumaq amistadninchikta yanqacharunman?

¹³ Colosenses 3:5 (leey) nisqanpim tarinchik Jehova Dioswan sumaq amistadninchikta imakuna yanqacharunanmanta. Kaypiqa yachachichkanmi qullqilla kuyayqa taytacha-mamachakunata yupaychay hina kasqanmanta. ¿Imaynanpi? Qullqisapa kayta utaq tukuy imayuq kayta llumpayta munapayaspaqa, yaqa atiyniyuq taytachata hinañam qawachwan. Colosenses 3:5 nisqanpi rikuriq huchakunaqa, imatapas llumpayta munapayaywanmi qallarin. Chaykunata kuyayta qallaykuspaqa, Jehova Diosmantapas astawanraqmi kuyaruchwan. Chaynapim taytacha-mamachata hinaña yupaychachwan. Jehova Diosninchikqa manach sapallan Jehova Diosninchikñachu kanman. Amayá chaymanqa haykapipas wichiykusunchu.

14. ¿Imatam apostol Juanpas nirqa?

¹⁴ Apostol Juanpas kay pachapi kaqkunamantam kaynata nirqa: “Kay pachapi mana allin kaqkunamantam rikurimun aychapa munapayayninkunaqa, ñawipa munarusqankunaqa hinaspa tukuy imamanta hatunchakuykunaqa”, nispa. Nirqataqmi: ‘Chaykunata kuyaqqa manam kuyanchu Dios taytataqa’, nispa (1 Juan 2:15, 16). Chayraykum sapa kuti qawakunanchik imayna kasqanchikta. Ichapas mana allin kusirikuykunata, runakunapa imayna pachakusqankuta hinaspa imayna allichakusqankuta qatipakuytaraq munachkanchik. Ichapas universidadman riyta munachkanchik kay pachapi “admirakuypaq kaqkunata” chaskiyta munasqanchikrayku (Jer. 45:4, 5). Ichaqa musuq pachaqa hichpallanchikpiñam kachkan. Chayraykum yuyarinanchik Moisespa nisqankunata. Jehova Diosninchik chullalla kasqanta allintapuni yachaspanchikqa, payllatam munasqanman hina yupaychasunchik (Heb. 12:28, 29).

15. ¿Imanasqataq Pabloqa iñiqmasinkunata yuyarichirqa huklla Jehova Diosninku kasqanmanta?

¹⁵ Jehova Diosqa chullallam nispanqa yuyarichiwanchiktaqmi yupaychaqninkuna huk sunqulla Diospa munayninta ruwananchikpaq. Jesuspa tiemponpi Diosta yupaychaqkunaqa achkam Judea, Grecia, Roma hinaspa huk nacionkunamantapas karqaku. Paykunapa imayna kasqanku hinaspa imayna piensasqankuqa manam chaynallachu karqa. Chayraykum wakinkuqa sasachakurqaku yachasqankuman hinaña kawsanankupaq chaynataq ñawpaqpi mana allinkuna ruwasqankuta saqinankupaqpas. Chaymi apostol Pablo iñiqmasinkunata yuyarichirqa huklla Jehova Diosninku kasqanmanta (leey 1 Corintios 8:5, 6).

16, 17. (1) ¿Isaiaspa ima willakusqantataq kunan rikuchkanchik? (2) ¿Imataq sasachawachwan iñiqmasinchikkunawan huk sunqulla kawsakuyninchikpi?

 ¹⁶ ¿Ima nichwantaq kunan tiempopi Diospa llaqtanmanta? Diosmanta willakuq Isaiasmi nirqa llapallan nacionkunamanta runakuna ‘tukupay tiempopi’ Jehova Diosta huk sunqulla yupaychanankumanta. Chay runakunam ninanku karqa: “Paymi yachachiwasun paypaq hina kawsanapaq. Yachachiwasunchikmi paypa munasqanman hina kawsanapaq”, nispa (Is. 2:2, 3). Anchatam kusichiwanchik chay willakuypa nisqanman hina ruwakusqanqa. Chayraykum iñiqmasinchikkunaqa llapallan nacionkunamanta hinaspa tukuy rimayniyuqkuna kanku. Ichaqa llapanchikmi huk sunqulla Jehova Diosta yupaychanchik. Chayna kaptinpas wakinpiqa sasachakuykunapim tarikuchwan iñiqmasinchikkunawan.

¹⁷ ¿Imaynatam qawanchik huk law llaqtayuq iñiqmasinchikkunata? Ichapas paykunapa rimayninkuqa, pachankuqa, imayna kawsasqankuqa utaq mikuyninkuqa mana ñuqanchikpa hinachu. ¿Chay  iñiqmasinchikkunamanta karunchakuruspachu llaqtamasillanchikwan hukllawakunchik? ¿Imaynatam qawanchik ñuqanchikmanta aswan mozoraq utaq huk law llaqtayuq ancianokunata? Tukuy kaykunawan inturachikuspaqa, sasachakusunmi iñiqmasinchikkunawan huk sunqulla kawsananchikpaq.

18, 19. (1) ¿Imatam apostol Pablo nirqa Efesios 4:1-3 nisqanpi? (2) ¿Imatam ruwananchik iñiqmasinchikkunawan huk sunqulla kawsakunapaq?

¹⁸ ¿Imaynatam chay sasachakuykunata qipanchachwan? Efeso llaqtapi iñiqmasinkunaman apostol Pablopa nisqanta kasukuspanchikmi, chay llaqtapi runakunaqa kapuqniyuq hinaspa huk nacionniyuqkunam karqaku (leey Efesios 4:1-3). Pablom rimarqa llampu sunqu kaymanta, pacienciakuymanta hinaspa kuyakuymanta. Chayna kayninkum wasi mana wichiykunanpaq pilarkuna hina karqa. Wasi sumaqlla qawakunanpaqqa anchatam llamkana. Chayraykum Pabloqa Efeso llaqtapi iñiqmasinkunata nirqa huk sunqulla kanankupaq kallpanchakunankumanta.

¹⁹ Llapanchikmi kallpanchakunanchik iñiqmasinchikkunawan huk sunqulla kawsakunanchikpaq. ¿Imatam chaypaqqa ruwananchik? Puntataqa Pablopa nisqanman hinam llampu sunqu, pacienciakuq hinaspa kuyakuq kasqanchikta qawachinanchik. Chaymantapas kallpanchakunanchikmi hawkalla kawsakunanchikpaq. Iñiqmasinchikkunawan piñanakuyqa wasipa pilarninpas raqrarunman hinam. Chayraykum sasachakuchwan huk sunqulla kawsakunanchikpaq. Chaymi kallpanchakunanchik piñanakurusqanchikta allichananchikpaq. Chaynata ruwaspanchikqa hawkallam hinaspa huk sunqullam iñiqmasinchikkunawan kawsakusunchik.

20. ¿Imaynatam qawachinchik ‘yupaychasqanchik Jehova Diosqa chullalla’ kasqanta?

²⁰ “¡Yupaychasqanchik [Jehova] Diosqa chullallam!”. Chayna nisqanqa anchatam kallpanchawanchik. Israel runakunatapas kallpancharqam prometesqa allpaman yaykuspanku sasachakuykunata atipanankupaq. Ñuqanchiktapas kallpanchawasunmi llumpa-llumpay ñakariy punchawkunapi hinaspapas yanapawasunmi musuq pachapi hawkalla hinaspa huk sunqulla kawsakunanchikpaq. ¿Musyakunchikchu yupaychasqanchik Jehova Diosqa chullalla kasqanmanta? Chayna kaptinqa, hinallayá payllata yupaychasunchik. Hinallayá payta kuyasunchik hinaspa tukuy sunqunchikwan, yuyayninchikwan hinaspa kallpanchikwan yupaychasunchik. Kallpanchakusuntaq iñiqmasinchikkunawan hawkalla hinaspa huk sunqulla kawsananchikpaq. Tukuy kaykunata ruwaptinchikqa Jesusmi ovejankunata hina chaskiwaspanchik kaynata niwasun: “Hamuychik taytaypa favorecesqankuna, hinaspayá kay pacha unanchasqa kasqanmantapuni qamkunapaq alistasqa munaychakunaykichikta chaskiychik”, nispa (Mat. 25:34).