Beth sutiyoq nin: “Sipasllaraq kashaspaymi anemia onqoyniyoq karani”, nispa. Nillantaq: “Manan kallpay kaqchu, ratollan sayk’uq kani, tulluykunan nanaq, mana yuyayniyoq jinan sientekuq kani. Doctormi pastillakunata recetawaran, chaytan tomarani jinan mejorarani alimentacionniypipas, pisi-pisimantan allin sientekurani”, nispa.

 Bethpa onqoyninqa manan admirakunapaqchu. Organización Mundial de la Salud (OMS) nisqanman jinaqa pachantinpi iskay waranqa millón runakunan chay onqoyniyoq kanku. Pobre nacionkunapi iskay onqoq warmikunamantan jujnin anemia onqoyniyoq, manaraq escuelaman jaykuq chunka wawakunamantan tawa chay onqoyniyoq kallankutaq.

 Anemia onqoyniyoq kaqtinchisqa juj onqoykunapas jap’iwasunmanmi. Nishuta anemia onqoy jap’iwaqtinchisqa sonqonchispas sayarapunmanmi. Organización de las Naciones Unidas nisqanman jinaqa wakin nacionkunapiqa pachajmantas iskay chunka warmikuna anemia onqoywan wañunku. Wawayoq warmikunaqa mana allinta alimentakusqankumantan aswanqa chay onqoyniyoq kanku, manaraq onqokunankupin onqokunku chhaynapin wawakunaqa mana pesonmanpas chayankuchu. Chay wawakunaqa manan usqhaytachu wiñanku, ima onqoypas ratollan jap’in. Mana allinta alimentakusqanchisrayku anemia onqoy jap’iwaqtinchisqa jampikuyta atisunmanmi. a

¿Iman anemia onqoy?

 Anemia onqoyqa cuerpopi pisi yawar kaqtinmi jap’ikun. Ichaqa jujkunamantapas kanmanmi. Doctorkunan ninku, anemia onqoyqa 400 masraq kasqanta. Anemia onqoytaqa mayninpiqa ratollan jampirunku mayninpitaq mana jampikuyta atikunchu.

¿Imamantan anemia onqoy jap’ikun?

 Kaykuna pasaqtinmi:

•   Pisi yawar kaqtinmi mana kapunñachu glóbulos rojos nisqa.

•   Cuerpo manaña glóbulos rojos nisqata rijurichiqtin.

•   Cuerpo glóbulos rojos nisqata chinkachipuqtin.

 Mundontinpin runakunataqa anemia onqoy jap’in, astawanqa mana allin alimentakusqankumantan. Sichus mana allinta alimentakusun chayqa hemoglobinanchismi pisiyapun. Glóbulos rojos nisqapin kan hemoglobina, chaytaq llapa cuerpoman oxígeno nisqata apan.

¿Imaynatan reparasun anemia onqoyniyoq kasqanchista?

 Qallariypiqa mana reparayllatan anemia onqoyqa jap’iwasunman. ¿Imaynatan chayta reparasunman? Kaykuna kaqtinmi:

•   Sayk’usqalla kay

•   Makipas chakipas chiriyaqtin

•   Kallpa wañuy kaqtin

•   Q’elloyapuqtinchis

•   Uma nanay, uma muyuy kaqtin

•   Sonqo nanay, sonqo phataqey, manaña samayta atikuqtin

•   Sillu debil-llaña kaqtin

•   Mana yarqay jap’iqtin, astawanqa wawakunatan chayqa pasan

•   Chhullonkuta, allpata iman mijuyta munanku

¿Pikunatan jap’inman chay onqoy?

 Warmikunata, paykunaqa killanku jamuqtinmi yawarta pierdenku. Chaymi onqoq warmikunaqa allinta alimentakunanku mana chayqa ácido fólico nisqa mana cuerponkupi kanqachu.

 Wawakunata, manaraq tiemponpi naceq wawakunata otaq mana pesonman chayaq wawakunata, wakintataq mamanpaq lechen mana alimentoyoq kasqanrayku.

 Manaraq escuelaman jaykuq wawakunata, paykunaqa manan allin alimentokunata mijuyta munankuchu.

 Mana aycha mijuqkunata, aychapin hierro nisqaqa tarikun.

 Mana jampikuy atikuq onqoywan kaqkunata, ejemplopaq, yawarpi onqoykuna, Cáncer onqoykuna, riñón mana yawarta limpiaqtin, infeccionkuna kaqtin, úlcera onqoyniyoqkunata ima.

¿Imaynatan anemia onqoyta jampikusunman?

 Manan llapa anemia onqoykunatachu jampikuyta atikun, mana allinta alimentakusqanmanta anemia onqoy jap’ikuqtinqa jampikuyta atikunmi. Kay alimentokunata mijuspa:

 Hierro, hierroqa kashan aychapi, frijolpi, lentejapi, q’omer verdurakunapi. b Chaymantapas hierro mankapi wayk’ukuysi hierrota mijunaman yapan, chaytan doctorkuna ninku.

 Ácido fólico. Kay vitaminataqa tarisunmanmi frutakunapi, q’omer verdurakunapi, arbejapi, frijolpi, quesopi, runtupi, challwapi, almendraspi, manipi ima. Chaymantapas tarisunmanmi t’antapi, fideopi, arrozpi, avenapi, trigopi, jujkunapipas.

 Vitamina B-12. Chay vitaminaqa kashan aychapi, lechepi, soyapi, mezclasqa jak’ukunapi ima.

 Vitamina C. Chay vitaminaqa kashan limonpi, naranjapi, pimentonpi, brocolipi, tomatepi, melonpi, fresapi ima. Vitamina C nisqan yanapan cuerpoyki hierrota ratolla ch’onqananpaq.

 Ima alimentokuna llaqtaykipi kasqanman jinan allinta alimentakuwaq. Warmikunaqa chay mijunakunawanmi alimentakunanku, astawanqa onqoq warmikuna otaq wawayoq kayta munaq warmikunan chaykunataqa mijunanku. Allinta alimentakuqtiykiqa wawaykiqa manan anemia onqoyniyoqchu kanqa. c