1-3. ¿Imapin Jesús tarikurqan? Ichaqa, ¿imatan ruwarqan?

 ASKHA runakunan soldadokunapiwan Jerusalén llaqtamanta phiñasqallaña lloqsirqanku espadakunantin k’aspikunantin ima. Paykunaqa Jesustan jap’iytapuni munarqanku, chaymi Cedrón wayq’onta chimpaspa Getsemaní huertakama chayarqanku. Killaña allinta k’anchamusharqan chaypas lamparakunantinmi nina k’anchaykunantinmi rirqanku. ¿Imaraykun chhaynata Jesusta maskhasharqanku? Yaqapaschá killaq k’anchayninta phuyu tapasharqan, otaq nisharqanku: “May k’uchupichá pakakushan”, nispa. Jesusmi ichaqa mana paykunamanta pakakurqanchu.

² Payqa yacharqanña imapaqchus chay runakuna jamushasqanta chaypas, kaqllapin suyasharqan. Chayllamanmi chay runakunaqa Judaspa pusamusqan chayamurqanku. Judasqa confianza amigonña kashaspapas jap’ichiqninmanmi tukupurqan. Paymi Jesusta reqsichinanpaq napaykuq tumpalla much’aykurqan. Jesustaq ñaupaqman lloqsimuspa chay runakunata tapurqan: “¿Pitan maskhashankichis?”, nispa. Paykunataq “Nazaret llaqtayoq Jesustan” nispa kutichirqanku.

³ Pillapas khatatatanmanraqchá karqan chhaytukuy armasqa runakunata rikuspaqa. Jesusmi ichaqa mana mancharikurqanchu, chaymi mana ayqekurqanchu, aswanpas sut’itan reqsichikurqan “noqan kani”, nispa.  Runakunataq mana manchakuspa rimasqanta rikuspa qhepanpamanta kutirispa pampaman kumpakurqanku (Juan 18:1-6; Mateo 26:45-50; Marcos 14:41-46).

4-6. a) ¿Imawanmi Diospa Churinta rijch’anachikun? ¿Imanaqtinmi chaywan rijch’anachikun? b) ¿Imaynatan Jesús rikuchirqan mana manchakuq kasqanta?

⁴ ¿Imanaqtintaq Jesusri mana juj chhikallantapas khatatatarqanchu chhaynaniraq sasachakuypi tarikushaspapas? Mana manchakuq valiente kasqanraykun. Manan pi umalliqpas pay jinaqa karqanchu. Kinsa capitulopin yacharqanchis Jesuspa k’umuykukuq llamp’u sonqo kasqanmanta, chay jawan payta sutichakun “Cordero” nispa (Juan 1:29). Mana manchakuq kasqanraykun ichaqa leonwan payta rijch’anachikun. Chaymi Biblia nin: “Davidpa saphin Judá ayllumanta leonmi atipan”, nispa (Apocalipsis 5:5).

⁵ ¿Imanaqtinmi mana manchakuq runata juj leonwan rijch’anachikun? ¿Jayk’aqllapas leonwan tuparqankichu? Tupawaq chayqa, maytachá mancharikuwaq, jaulapi wisq’asqata rikuspallapas mancharikuwaqchá. Uya-uya pura leonta qhawaykuqtiykiqa manapunin manchakunmanchu ni ayqekunmanpaschu. Biblian nin: “Leonqa llapa animalkunamantapas aswan kallpasapan, manan imatapas manchakunchu”, nispa (Proverbios 30:30). Chay jina mana manchakuqmi Cristopas.

⁶ Payqa león jina mana manchakuq kasqantan rikuchirqan cheqaq kaqta willaspa, chanin kaqta ruwaspa, sasachakuykunata aguantaspa ima. Noqanchispas atisunmanmi pay jina kayta. Chaymantan qatimuq parrafokunapi yachasunchis.

7-9. a) ¿Maypin Jesús kasharqan 12 watanpi kashaspa? ¿Imaraykun manchakunapaq jina karqan chaypi kasqan? b) ¿Imaynatan mana manchakuq kasqanta rikuchirqan?

⁷ Kay pachaqa “llullakunaq taytan” Satanaspa kamachisqanmi kashan, chaymi sasa mana manchakuspa Diosmanta cheqaq kaqta yachachiyqa (Juan 8:44; 14:30). Jesusqa manan wiñay junt’asqa kanantaraqchu suyarqan cheqaq kaqta willananpaqqa. Payqa 12 watachallayoq kashaspanmi Pascua fiesta qhepaman Jerusalén llaqtapi qhepakurqan, chaytaqa taytan Josepas maman Mariapas manan yacharqankuchu. Chaymi maskhayta qallarirqanku, kinsa p’unchaypitaq tarirqanku Dios yupaychana wasipi “yachachiqkuna chaupipi tiyaykuspa paykunata uyarishaqta tapushaqta ima” (Lucas 2:41-50). Chay runakunaq qayllanpi rimayqa manchakunapaq jinachá karqan.

⁸ Chhayna fiestakuna qhepataqa allin yachayniyoq yachachiqkunas yupaychana wasipi qhepakuqku yachachinankupaq. Runakunaqa qayllankupi tiyaykuspas yachachisqankuta uyariqku, tapukuqku ima. Chay yachachiqkunaqa allintan yacharqanku Moisespa chaskisqan kamachikuykunata, chay pataman umallikunaq watan-watan yapaykusqanku kamachikuykunatapas. Chay yachachiqkunaq chaupinpi kaspaqa mancharikuwaqchá karqan, astawanraqchá mancharikuwaq karqan 12 watachallayoq kaspaqa. Yachasqanchis jina, chhayna watayoq wakin wawakunaqa manchalin kanku (Jeremías 1:6). Wakinqa ch’inchallan escuelankupipas kakunku, chhaynapi profesorninku mana imatapas tapunanpaq otaq mana imatapas kamachinanpaq, paykunaqa manchakunkun p’enqachisqa kayta.

 ⁹ Jesusmi ichaqa mana chhaynachu karqan. Payqa mana manchakuspan chay yachachiqkunaq chaupinpi tapusharqan imaymana yachachikuykunamanta. Ichaqa manan tapullarqanchu, kutichillarqantaqmi yachachiqkunaq tapusqantapas. “Payta uyariqkunaqa anchatan admirakurqanku imatapas allinta entiendesqanmanta tapusqankuman kutichisqanmantawan” (Lucas 2:47). Chay yachachiqkunaqa pantasqatan wakin yachachikuykunata rimaqku, Jesusmi ichaqa manapuni chay yachachikuykunataqa rimanmanchu karqan (1 Pedro 2:22). Aswanmi payqa cheqaq kaqllata yachachirqan Diospa simin qelqamanta 12 watachallanpi kashaspapas. Chaychá uyariqkunaqa jatuntaraq qhawarirqanku Jesuspa allin yachaywan mana manchakuspa rimasqanta uyarispanku.

10. ¿Imaynatan cristiano wayna-sipaskuna Jesusta qatikushanku?

¹⁰ Kay tiempopiqa askha cristiano wayna-sipaskunan Jesús jina ruwashanku. Manaña Jesús jinachu mana pantaq kanku chaypas, pay jinan mana manchakuspa cheqaq kaqta Diosmanta yachachishanku wayna-sipasllaraq kashaspankupas. Escuelankupipas llaqtankupipas cheqaq kaqmanta yachachispankuqa sumaqllatan respetowan runakunata tapunku, kutichisqantapas uyarinku (1 Pedro 3:15). Askha runakunatan yanaparqanku Jesusta qatikunankupaq: escuelapi compañeronkuta, profesorninkuta, wasimasinkuta ima. Maytachá Jehová Diospa sonqonta kusichinku chhaynata llank’asqankuwanqa. Kusisqa sonqowan llank’asqankurayku askhallaña kasqankurayku iman Bibliaqa paykunata rijch’anachin pacha illarimuy sullawan (Salmos 110:3).

11, 12. ¿Imaynatan Jesús sayapakurqan Diospa cheqaq yachachikuyninman?

¹¹ Kuraj kapuspapas Jesusqa mana manchakuspan  willashallarqan cheqaq kaqta. Bautizakusqan qhepallamanmi Satanaswan tuparqan, chayqa manchakunapaq jinaraqchá wakinpaqqa kanman. Satanasqa Jehová Diospa enemigonkuna ukhupi aswan atiyniyoqtaq aswan pantachiqtaq karqan. Chay tiempopiqa Jesusqa manan angelkunaq umallinñachu karqan, aswanpas runallan karqan. Saqraqa Diospa palabranta q’ewispan Jesusta urmachiyta munarqan, paytaq manapuni uyarikurqanchu, aswanmi pantashasqanta uyanpipuni sut’inchaspa kamachirqan: “¡Ripuy kaymanta, Satanás!”, nispa (Mateo 4:2-11).

¹² Chaywanmi Jesusqa rikuchirqan wañupunankama Taytanpa yachachikuynin q’ewisqankuta mana manchakuspa sut’iman orqonan kasqanta. Chay tiempopiqa kunan jinan askha yachachiq umallikuna pantachisharqanku runakunata, chaymi Jesusqa paykunata nirqan: “Chhaynapitaq yachachisqaykichis costumbrekunarayku Diospa siminta mana valeqman tukuchipunkichis. Maychá chhaynakuna ruwasqaykichisqa kashanpas”, nispa (Marcos 7:13). Allin respetasqaña chay runakuna karqanku chaypas, Jesusqa uyankupipunin nirqan iskay uya kasqankuta (Mateo 23:13, 16). a ¿Imaynapin Jesús jina mana manchakuq kasunman?

13. ¿Imakuna ruwaytan mana atisunmanchu? Ichaqa, ¿ima ruwaytan atinchis?

¹³ Jesusqa yacharqanmi runaq sonqonpi imachus kasqanta, atiyniyoqtaqmi karqan jujkunata juchachananpaqpas, noqanchismi ichaqa mana. Chaywanpas atisunmanmi pay jina mana manchakuspa Diospa yachachiyninmanta  sut’inta rimayta. ¿Imaynatan chayta ruwasunman? Religionkunaq llulla yachachikuyninta sut’iman orqospan, paykunaqa pantasqatan Diosmanta yachachinku, imachus munasqanmanta, Bibliamantapas. Chaykunamanta cheqaq kaqta yachachispan k’anchay jina kanchis Satanaspa tutayachisqan pachapi (Mateo 5:14; Apocalipsis 12:9, 10). Runakunaqa watasqa jinan kashanku pantasqa yachachikuykunaman, chaymi manchakuymanta khatatatankuraq ñak’arichiqta jina Diosta qhawasqankurayku. Diosmanta cheqaq kaqta yachachispanchismi ichaqa paykunata kacharichinchis. Jesusmi nirqan: “Reqsinkichistaqmi cheqaq kaqtapas, chay cheqaq kaqtaqmi kacharichisunkichis”, nispa (Juan 8:32).

14, 15. a) ¿Imaynatan Jesús “chanin kayta willarqan”? b) ¿Imatan Jesús rikuchirqan Samaria warmiwan rimasqanwan?

¹⁴ Bibliaq nisqan jina, Mesiasqa nacionkunamanmi “yachachinqa imachus chanin kay chayta” (Isaías 42:1; Mateo 12:18). Chaytapunin Jesusqa ruwarqan kay pachapi kashaspaqa. Payqa mana pimanpas sayapakuspan chanin kaqta llapapaq ruwapurqan. Chay tiempopi  runakunaqa nishutan cheqnikuqku wakinkunata, chayman jinataq imaymanata ruwaqku. Jesusmi ichaqa mana manchakuspa rikuchirqan paykunaq ruwasqanqa mana allinchu kasqanta.

¹⁵ Juj kutinmi Samaria llaqtayoq warmiwan rimasharqan Sicar llaqtaq pozon patapi. Chayta rikuspan yachachisqankunaqa mana creeytapas atirqankuchu. Judío runakunaqa ñaupaqmantapachan sinchita cheqnikuqku Samaria runakunata (Esdras 4:4). Chaymantapas judío yachachiqkunaqa mana valeqpaqmi qhawariqku warmikunata. Paykunaq nisqanman jinaqa, qharikunaqa manas warmikunawan parlanankuchu karqan, nitaqsi warmikunaqa Diosmanta yachachinapaq jinachu karqanku. Chay yachachiqkunaqa qhellipaqmi qhawariqku Samaria warmikunata. Jesusmi ichaqa mana reparaqpas tukurqanchu paykunaq nisqantaqa, chaymi chay warmita Diosmanta yachachirqan juchapiña kausashaqtinpas, jinaspapas sut’itan reqsichikurqan Mesías kasqanta (Juan 4:5-27).

16. ¿Ima ruwaykunatan cheqnikunanchis? ¿Imaraykun chaypaq mana manchakuq kananchis?

¹⁶ Uyarirqankichá cheqnipakuq runakuna imayna rimasqankuta. Paykunaqa millaytan rimanku waj llaqtayoq runakunamanta pisi qolqeyoqkunamantapas, wakinqa chansakusparaqmi chayta ruwanku. Jinallataqmi wakin qharikunaqa pisichaq jina rimanku warmikunamanta, wakin warmikunapas chhaynatan rimanku qharikunamanta. Cristota qatikuqkunan ichaqa manapuni chhaynachu kananchis, aswanpas chay ruwaykunataqa millakunanchismi, jujpaqkamataq sonqonchismantapas chinkachinanchis (Hechos 10:34). Chaypaqqa manan manchakunanchischu allin kaq ruwayta.

17. ¿Imatan Jesús ruwarqan Dios yupaychana wasipi? ¿Imaraykun chayta ruwarqan?

 ¹⁷ Jesusqa munarqanpunin Diospa llaqtan ch’uya kananta, Diosta ch’uyata yupaychanankutapas. Predicayta qallarisqan qhepallamanmi Jerusalenpi yupaychana wasiman jaykuspa tarirqan qhatuqkunata qolqe cambiaqkunatapas, chaywanmi payqa sinchita phiñakurqan. Chaymi mana manchakuspa chay runakunata qarqomurqan imaymana qhatunakunantinta (Juan 2:13-17). Kay pachapi pisillaña Diosmanta willananpaq kashaqtinpas wajmantan chayta ruwarqan (Marcos 11:15-18). Jesusqa yacharqanmi chay jawa askha atiyniyoq runakuna payta cheqnikunanta, chaywanpas manan manchakurqanchu. Payqa juch’uychanmantapachan tukuy sonqowan Dios yupaychana wasita “Taytaypa wasinmi” nispa nirqan (Lucas 2:49). Chaychá sinchita phiñakurqan Jehová Dios yupaychana wasipi chay qhatuqkunata rikuspaqa. Diosta anchata munakusqanraykun payqa mana manchakurqanchu chay runakuna qarqomuyta.

18. ¿Imatan ruwananchis Diospa llaqtan ch’uyalla kashananpaq? ¿Imaraykun chaypaq mana manchakuq kananchis?

¹⁸ Noqanchispas maytan munanchis Diospa llaqtanpas paypaq tukuy ima ruwasqanchispas ch’uya kananta. Pi iñiqmasinchistapas juchapakuqta rikuspaqa manan pakananchischu, nitaq ch’inllachu kananchis, aswanmi ninanchis umalliqkunaman willakunanpaq otaq kikinchispas umalliqkunaman willananchis (1 Corintios 1:11). Umalliqkunan yanapanqaku iñiyninkupi onqosqa kaqkunataqa, chay jucha ama mast’arikunanpaqpas imachus necesitakusqantan ruwanqaku, chhaynapin Diospa ovejachankunata cuidanqaku ch’uya kanankupaq (Santiago 5:14, 15).

19, 20. a) ¿Ima mana chaninkunatan rikukuq Jesuspa tiemponpi? ¿Ima ruwanantan munarqanku? b) ¿Imaraykun cristianokuna mana politicaman ni maqanakuykunamanpas chaqrukunkuchu? ¿Diospa llaqtanpa ima ruwasqanmi alabanapaq jina?

 ¹⁹ Jesuspa tiemponpiqa imaymana mana chanin ruwaykunan karqan. Paypa llaqtanqa Roma llaqtaq kamachisqanmi kasharqan. Chay llaqtaqa soldadonkunawanmi judío runakunata nishuta sarunchaqku, chaymantapas nishu askhatan impuestota cobraqku, religionkunamanpas chapukuqkun. Chaychá judío runakunaqa munarqanku Jesús kamachiqninku kananta (Juan 6:14, 15). Ichaqa Jesusqa sut’itan rikuchirqan mana chaykunata chinkachinanpaqchu jamusqanta, chaypaqpas mana manchakuqmi kanan karqan.

²⁰ Jesusmi nirqan: “Gobiernoyqa manan kay pachamantachu”, nispa. Payqa chayman jinan kausarqan. Chaywanmi qatikuqninkunata yachachirqan politicamanta t’aqasqa kanankuta, Diospa gobiernonmanta allin willakuykuna predicaypi tukuy sonqo llank’anankutapas (Juan 17:16; 18:36). Juj kutinmi askha runakuna payta jap’inankupaq jamurqanku. Jinan apóstol Pedroqa espadanta orqokuspa jujninkuta k’irirqan. Wakinqa allinpaqchá qhawarinkuman karqan chay ruwasqanta, Pedroqa Diospa mana juchayoq Churintan defendesharqan. Jesusmi ichaqa mana allinpaqchu chayta qhawarirqan, chaymi Pedrota nirqan: “Espadaykita waqaychay churananman, pipas espadata jujpa contranpi oqariqqa espadallawantaqmi wañuchisqa kanqa”, nispa (Mateo 26:51-54). Chaywanmi yachachisharqan ima mana allintaña runakuna ruwaqtinkupas payta qatikuqkunaqa thaj-kayta maskhanankuta. Chhayna kanankupaqqa mana manchakuqmi  kananku karqan, noqanchispas chhaynan kananchis. Cheqaq cristianokunaqa manan jayk’aqpas chapukurqankuchu guerrakunaman, wañuchinakuykunaman, llaqta ukhupi ch’aqwaykunaman, imaymana mana allin ruwaykunamanpas. Mana manchakuspa chanin kaqta ruwasqankuqa alabanapaq jinan.

21, 22. a) ¿Imaynapin Jesús kallpata jap’irqan manaraq wañuchinankupaq jap’ishaqtinku? b) ¿Imaynatan Jesús rikuchirqan mana manchakuq kasqanta?

²¹ Diospa Churinqa yacharqanñan kay pachapi nishu  qatiykachasqa kananta (Isaías 50:4-7). Qallariy parrafopi yachasqanchis jina, paytaqa nishu phiñasqa runakunan presota jap’irqanku, chhaynapin junt’arqanku askha kuti wañuchinankupaq amenazasqankuta. Jesusqa manan manchakurqanchu imaymana mana allin ruwanankuta. ¿Iman kallpacharqan mana manchakunanpaq? Manaraq wañuchinankupaq jap’ishaqtinkun payqa Taytanmanta tukuy sonqo kallpata mañakurqan, “chhaynapin payqa uyarisqa karqan” (Hebreos 5:7). Jinan juj angelninta kachamurqan kallpachananpaq (Lucas 22:42, 43).

²² Chay qhepallamanmi Jesusqa apostolninkunata nirqan: “Jatariychis, jaku”, nispa (Mateo 26:46). Jesusqa mana manchakuspan enemigonkunata ninan karqan amigonkunata kacharipunanpaq, yacharqanña amigonkunaq saqerparisqan kananta, pay sapallanña imaymanata ñak’arispa wañukapunanta chaypas. Juzgashaqtinkupas manan pipas yanaparqanchu, manataqmi pipas jark’akurqanchu asipayashaqtinku, soq’aykushaqtinku, ñak’arichispa k’aspipi warkushaqtinkupas. Tukuy chaykunapiña tarikushaspapas manapunin payqa pisiparqanchu.

23. ¿Wañuyta munaspachu Jesús jap’ichikurqan, icha imaraykuchu?

²³ ¿Mana allin yuyayniyoq kaspachu wañuyta munaspachu Jesús chaykunapi tarikurqan? Manan. Mana manchakuqqa manan chhaynachu. Jesusqa qatikuqninkunatan yachachirqan allin yuyaywan imatapas ruwanankupaq, amataq paykunallamanta ima mana allinmanpas churakunankupaqwan, chhaynapi Diospa munasqanta ruwashanallankupaq (Mateo 4:12; 10:16). Jesusqa wañuchisqa kananmantaqa manan ayqekuyta  atinmanchu karqan, payqa yacharqanmi chaypaqpuni Taytan kachamusqanta, chaymi ima pruebaña jamuqtinpas wañupunankama junt’aq kayta munarqan.

24. Ima pruebaña jamuqtinpas, ¿imaraykun mana manchakunanchischu?

²⁴ Cristianokunaqa Jesús jinan mana manchakuspa imaymana pruebakunata aguantarqanku. Paykunaqa asipayasqa, qatiykachasqa, carcelpi wisq’asqa, ñak’arichisqa kashaspapas manan pisiparqankuchu, aswanpas wañupunankukaman Diospaq junt’aq sonqo karqanku. Paykunataqa Diosmi kallpacharqan imaynan Jesustapas kallpacharqan jinata (Isaías 12:2). Chay jinaqa, ama manchakuychu ima pruebapichus tarikunaykita, Jehová Diosqa qantapas kallpachasunkin paypaq junt’aq kaqtiykiqa. Chayrayku, yachashallay Umalliqninchis Jesuspa imachus ruwasqanmanta, paymi nirqan: “¡Kallpachakuychis!, noqaqa ñan atipaniña kay pachata”, nispa (Juan 16:33).