1-3. a) ¿Imatan Jesús ruwarqan iskay ñausakuna payta wajakuqtinku? b) ¿Imaninanmi “khuyapayay” nisqa simi? (Qhawariy willakuyta).

 JERICÓ llaqtaq qayllallanpin iskay ñausakuna ñan patapi runakunamanta sapa p’unchay mañapakuqku. Juj kutinmi ancha sumaqpuni paykunata sucederqan.

² Qonqayllan uyarirqanku askha runakunaq jamushasqanta. Manataq rikuyta atirqankuchu chayqa, jujninmi tapukurqan imachus kashasqanta. Chaymi willarqanku: “¡Nazaret llaqtayoq Jesusmi kayninta pasashan!”, nispa. Jesusqa chay kutillatañan Jerusalén llaqtata risharqan; ichaqa manan sapallanchu risharqan, askha runakunan payta qatikusharqanku. Jinan mañapakuq ñausakunaqa wajakuyta qallarirqanku: “¡Davidpa Churin Señor, khuyapayaykuwayku!”, nispa. Runakunataq chay ñausakunata upallachiyta munarqanku, ñausakunataq ichaqa uyarichikuytapuni munaspanku aswantaraq wajakurqanku.

³ Jesusqa llakisqan kasharqan. Pisi p’unchaykunallañan kasharqan Jerusalenpi sinchita ñak’arichispa wañuchinankupaq. Chaywanpas payqa kasurqanmi chay ñausakunaq wajakusqanta, chaymi sayaykuspa kamachirqan pusamunankupaq, asuykamuqtinkutaq tapurqan: “¿Ima ruwapunaytan munankichis? nispa. Paykunataq nirqanku: Señor, ñawiykuta kichariwayku”,  nispa. Chaymi Jesusqa paykunata “khuyapayaspa” ñawinkuta llamiykurqan, jinan qhawarirqankupacha, Jesuspa qhepantataq ripurqanku (Lucas 18:35-43; Mateo 20:29-34). a

4. ¿Imaynatan Jesús junt’arqan “wajchakunata, mana piniyoqkunatan khuyapayanqa” nisqa profeciata?

⁴ Jesusqa maypiña kashaspapas chhayna khuyapayakuqpunin karqan llapapaqpas. Diospa simin qelqapiqa willasqañan kasharqan “wajchakunata, mana piniyoqkunatan khuyapayananpaq” (Salmos 72:13). Chaymi payqa llakipayarqan llakikuypi tarikuqkunata, payllamantataq yanaparqan; khuyapayakuq kasqanraykun predicarqanpas. Evangelio librokunapin willashan khuyapayakuywan rimasqanmanta ruwasqanmantapas, chaymantan qatiqninpi yachasunchis chayman jina ruwananchispaq.

5, 6. ¿Imaynapin yachanchis Jesús khuyapayakuq kasqanta?

⁵ Jesusqa anchatan runakunata khuyapayarqan paykunawan kuskapas ñak’arishanman jinata. Manaña runakuna jinachu imaymanawan ñak’arirqan chaypas, paykunaq ñak’arisqanta rikuspaqa llakikuqmi (Hebreos 4:15). Chunka iskayniyoq wataña yawar apay onqoywan ñak’arishaq warmita qhaliyachispan nirqan: “Qhaliñan kapunki chay ñak’arichiq onqoyniykimantaqa”, nispa, chaywanmi rikuchisharqan chay warmiq ñak’arisqanmanta allinta yachasqanta (Marcos 5: 25-34). Juj kutinmi Lazaroq wañusqanmanta Mariata jujkunatawan waqashaqta rikuspa sinchita llakikurqan, sonqonraqmi “ch’allaq” nirqan, jinaspataq waqarqan yacharqanña Lazarota kausarichinanta chaypas (Juan 11:33, 35).

⁶ Juj kutintaq lepra onqoyniyoq runa Jesusman asuykuspa qonqoriykuspa nirqan: “Munanki chayqa atinkin qhaliyachiwayta”, nispa. ¿Imatan Jesús ruwarqan? “Anchatan khuyapayarqan” chay runata, manaña jayk’aqpas onqoyta yacharqanchu chaypas (Marcos 1:40-42). Moisespa chaskisqan Kamachikuy Simiq nisqan jinaqa, lepra onqoyniyoqkunaqa “qhelli” nisqan karqanku, chaymi mana qhali runakunawan kuskachu kananku karqan (Levítico 13:45, 46). Jesusqa atinmanmi karqan karullamanta qhaliyachiyta (Mateo 8:5-13). Ichaqa makinwan llamiykuspan chay runata nirqan: “Munanin, qhali kapuy”, nispa. Rimariqtin jinataq onqoyninqa chinkapurqan. Chaypin rikunchis Jesús ancha khuyapayakuqpuni kasqanta.

7. ¿Imatan ruwananchis khuyapayakuq kananchispaq? ¿Imaynatan khuyapayayta rikuchisunman?

⁷ Cristianokunaqa Jesús jinan jujkunata anchata khuyapayananchis. Chaymi Biblia kallpachawanchis “llakipayanakunanchispaq” (1 Pedro 3:8). b Manapaschá allintachu entiendesunman mana jampiy atiy onqoyniyoqpa nanayninta otaq sinchi llakiq ñit’isqan kaqkunaq llakikuyninta. Sichus mana jayk’aqpas paykuna jina tarikurqanchischu chayqa, sasan kanman paykunata entiendey. Ichaqa manan paykuna  jinaraqchu tarikunanchis khuyapayayta yachananchispaqqa. Jesusqa manaña jayk’aqpas onqorqanchu chaypas, khuyapayarqanmi onqosqakunata. Chhaynaqa ¿imatan ruwasunman khuyapayakuq kanapaq? Pacienciawanmi uyarina pipas llakikuyninmanta willawaqtinchis. Jinaspa tapukunanchis: “¿Imaynan kayman pay jina tarikuspay?”, nispa (1 Corintios 12:26). Tukuy sonqomanta jujkunata llakipayasun chayqa, atisunmi “llakisqakunata sumaqta rimapayaspa kallpachayta” (1 Tesalonicenses 5:14). Chaytaqa manan rimayllawanchu ruwana, mayninpiqa “waqaqkunawanpas waqanan” (Romanos 12:15).

8, 9. ¿Imapin rikunchis jujkunaq allinninta Jesús maskhasqanta?

⁸ Jesusqa runakunaq allinnintan maskharqan, entienderqantaqmi imaynachus kashasqankuta. Juj kutinmi juj ajllu-roqt’u runata payman pusamurqanku. Jesusqa repararqanchá chay runa manchasqa kashasqanta, chaychá “runakunaq qayllanmanta sapaqllaman pusaspa” qhaliyachirqan, payqa manan chayta ruwaqchu pitapas qhaliyachinanpaqqa (Marcos 7:31-35).

⁹ Juj kutinpas ñausa runatan payman apamurqanku. Jinan Jesusqa “chay ñausa runata makinmanta jap’ispa llaqta jawaman pusarqan”, pisi-pisimantataq qhawarichirqan. Chaytaqa ruwanman karqan pisi-pisillamanta  k’anchayman colorkunaman yachakunanpaqmi (Marcos 8:22-26). Chaypin rikullanchistaq Jesuspa khuyapayakuq kasqanta.

10. ¿Imaynapin cristianokuna mana k’irisunchu jujkunaq sonqonta?

¹⁰ Jesuspa qatikuqninkunaqa entiendenanchismi jujkuna sonqonku ukhupi imaynachus kashasqankuta. Chayraykun allin yuyaywan rimananchis, mana chayqa “espadawan jinan” sonqonkuta rimasqanchiswan k’irisunman (Proverbios 12:18; 18:21). Cristianokuna ukhupiqa manan kananchu k’araj rimaykuna, pisichaq rimaykuna, burlakuy rimaykunapas (Efesios 4:31). Diospa llaqtanpi umalliqkunaqa pitapas yuyaychashaspankuqa anyashaspankuqa, llamp’u sonqowanmi, munakuywanmi, respetowanmi rimananku (Gálatas 6:1). Tayta-mamakunapas wawankuta wanachishaspankuqa manan p’enqachinankuchu (Colosenses 3:21).

11, 12. ¿Imaynapin yachanchis payllamantapuni Jesús jujkunata yanapasqanta?

¹¹ Jesusqa khuyapayakuq kasqantaqa ruwayninwanmi rikuchirqan. Payqa manan yanapananpaq rogakuqnillantachu khuyapayarqan. Chaychá mana mañakushaqtinkupas jujkunaq allinninta maskharqan. Juj kutinmi askha runakuna kinsa p’unchay paywan qhepakurqanku, jinan manaña imapas mijunankupaq kapurqanñachu. Chay kutiqa manan pipas Jesustaqa nirqanchu chay runakuna yarqaymanta kashasqankuta otaq imallatapas ruwananpaq. Payllamantan yachachisqankunata wajaspa nirqan: “Khuyapayanin kay runakunata, paykunaqa kinsa p’unchayñan noqawan kashanku, manataqmi imapas mijunankupaq kanchu,  manan mana mijusqataqa kachapuymanchu, ñanpipaschá pisipankuman”, nispa. Chaymi kikillanmanta milagrota ruwaspa runakunaman mijuchirqan (Mateo 15:32-38).

¹² Naín llaqtatan 31 watapi Jesusqa rirqan. Llaqta punkuman qayllaykushaqtinmi llaqtamanta askha runakuna juj viudata jamuysishasqaku. Paykunan “juj warmiq sapallan wawanta p’ampanankupaq orqomushasqaku”. ¡Maytachá chay viudaq sonqonqa nanasharqan! Sapallan wawanmi wañupurqan, manataqmi qosanpas karqanchu llakikuyninpi kallpachananpaq. Jesusmi payta rikurqan runakuna ukhupi, imaynapi tarikusqanta reparaspataq “maytapuni khuyapaykurqan”. Paytaqa manan pipas nirqanchu chay viudata yanapananpaq; payllamantan sonqonpa kallpachasqan khuyapayaykuspa “kaq ratu qayllaykuspataq aya wantunata llamiykurqan” jinaspa wañuqta kausarichirqan. Chaymantarí, ¿imatan ruwarqan waynawan? ¿Qatikunanpaqchu kamachirqan? Manan, aswanmi “mamanman qopurqan”. Chhaynapin chay viudaqa manaña sapallanchu kapurqan (Lucas 7:11-15).

13. ¿Imaynatan kikillanchismanta yanapasunman yanapana kaqkunata?

¹³ Noqanchisqa manan atisunmanchu milagrota ruwaspa runakunaman mijuchiyta, nitaq wañusqakuna kausarichiytapas. Ichaqa Jesús jinan kikillanchismanta yanapana kaqkunata yanapasunman. Yanapasunmanmi pisichikuypi kashaq iñiqmasinchista, otaq mana llank’anayoq rikukapuqtapas (1 Juan 3:17). Juj viudaq wasinchus allichana kashanman chayqa, yanapananchismi (Santiago 1:27). Chaymantapas wañuqniyoqkunatan  kallpachananchis yanapananchis ima (1 Tesalonicenses 5:11). Pitapas sasachakuypi kashaqta rikuspaqa manan yanapanata mañakuwananchistaraqchu suyananchis (Proverbios 3:27). Khuyapayaspan kikillanchismanta yanapananchis atisqanchisman jina. Sichus khuyapayaspa imallapipas yanapasun, sumaq sonqowantaq rimaykusun chayqa, anchatan paykuna kallpachakunkuman (Colosenses 3:12).

14. ¿Imaraykun Jesús tukuy sonqowan predicarqan?

¹⁴ Iskay t’aqapi yachasqanchis jina, Jesusqa tukuy sonqon allin willakuykunata willarqan. Paymi nirqan: “Juj llaqtakunapipas willamunaymi Diospa gobiernonmanta allin willakuykunataqa, chaypaqmi Diosqa kachamuwarqan”, nispa (Lucas 4:43). ¿Imaraykun chay llank’ayman qokurqan? Diosta munakusqanrayku, runakunata khuyapayasqanrayku iman. Paymi rikurqan  runakunaq Diosmanta yachay necesitasqankuta, chaymi ima ruwananmantapas astawan kallpachakurqan Diosmanta yachachiypi. Qatiqninpin yachasun predicasqan runakunata imayna qhawarisqanmanta, chhaynapin kikinchista qhawarikusun imaraykuchus predicashanchis chayta.

15, 16. ¿Imaynatan Jesús qhawarirqan predicasqan runakunata? Iskay willakuykunamanta willay.

¹⁵ Predicayta qallarisqan yaqa iskay wataña kashaqtinmi, Jesusqa 31 watapi “llapa llaqtakunata llapa ayllukunatawan purirqan” Galilea provinciapi. Apóstol Mateoq nisqan jina, “runakunata rikuspan Jesusqa paykunata khuyapayarqan, paykunatan rikurqan mana michiqniyoq ovejakunata jina khuyay k’irisqata, ch’eqerisqata” (Mateo 9:35, 36). Jesusqa común runakunatan khuyapayarqan. Payqa allintan yacharqan Diosmanta yachayta necesitasqankuta, religión umallikunaq sarunchasqan kasqankutapas, chay umallikunaqa qonqapurqankun chay runakunata. Chaymi Jesusqa khuyapayarqan chay qonqasqa ovejakunata, tukuy sonqowantaq paykunaman yachachirqan Diospa gobiernonmanta allin willakuykunata, chhaynapi suyakuyniyoq kanankupaq.

¹⁶ Jesusqa apostolninkunapiwanmi botepi chimparqanku Galilea qochata 32 watapi manaraq Pascua fiesta chayamushaqtin, paykunaqa juj ch’inneqpi kaytan munasharqanku samarinankupaq. Ichaqa manaraq chayashaqtinkun ancha askha runakuna chayman chayarurqanku, jinaspan Jesusman juñuykukurqanku. ¿Imatan Jesús ruwarqan? “Anchatan paykunata khuyapayarqan mana michiqniyoq ovejakuna jina kasqankurayku. Chaymi imaymanata paykunaman  yachachiyta qallarirqan” (Marcos 6:31-34). Chay kutipipas Jesusqa runakunatan “khuyapayarqan” iñiyninkupi khuyay kasqankuta rikuspa. Paykunaqa “mana michiqniyoq ovejakuna jinan” kasharqanku yarqasqallaña wijch’usqa ima. Chhaynaqa Jesusqa manan obligasqa jinachu predicarqan, aswanpas runakunata khuyapayasqanraykun.

17, 18. a) ¿Imaraykun predicanchis? b) ¿Imaynapin khuyapayakuq kasunman?

¹⁷ Isqon capitulopi yachasqanchis jina, Cristota qatikuqkunaqa predicananchispaq yachachinanchispaq iman kamachisqa kashanchis (Mateo 28:19, 20; 1 Corintios 9:16). Ichaqa manan kamachisqa kasqanchisraykullachu Diospa gobiernonmantaqa predicananchis, aswanpas Jehová Diosta munakusqanchisraykun, paymanta mana yachaq runakunata khuyapayasqanchisraykupiwan (Marcos 12:28-31). ¿Imaynapin aswan khuyapayakuq kasunman?

¹⁸ Chaypaqqa Jesús jinan runakunata qhawarinanchis “mana michiqniyoq ovejakunata jina khuyay k’irisqata, ch’eqerisqata” jina. Sichus juj chitachata rikuwaq chinkasqata, yarqasqallataña, ch’akiymantapas yanqallaña kashaqta chayri, ¿imatan ruwawaq? ¿Manachu khuyapayaspa mijuchiwaq ujachiwaqpas? Chay chitacha jinan tarikunku allin willakuykunamanta mana yachaq runakunaqa.  Paykunaqa religionninkupi umallikunaq wijch’usqanmi kashanku, chaymi mana Diosmanta yachankuchu, manataqmi suyakuyninkupas kanchu, paykunaqa yarqaymantapas ch’akiymantapas wañupushankuman jinan kashanku. Noqanchispan ichaqa askha kapuwanchis paykunaq necesitasqanku mijunapas ujanapas, Bibliamanta cheqaq kaqta yachasqanchisrayku (Isaías 55:1, 2). Chaymi runakunaq imaynapi tarikushasqankuta yachaspa sonqonchispi llakikunchis. Jesús jinan paykunata khuyapayanchis, kallpachakunchistaq allin willakuykunata willananchispaq. 

19. ¿Imaynatan Biblia estudiaqta kallpachasunman predicaq lloqsinanpaq?

¹⁹ ¿Imaynatan Bibliamanta estudiachisqanchis runata kallpachasunman iñiq t’aqawan kuska predicayta qallarinanpaq? ¿Imaynatan iñiyninpi chiriyapuq iñiqmasinchista yanapasunman wajmanta tukuy sonqo predicananpaq? Sonqonkuman chayaqtan rimapayananchis, chhaynapi Jesuspa ejemplonta qatikunankupaq. Yuyarichinanchismi Jesusqa runakunata anchata “khuyapayasqanrayku” yachachisqanta (Marcos 6:34). Sichus Biblia estudiaqkunata, iñiyninkupi chiriyapuq iñiqmasikunata yanapasun khuyapayakuq kanankupaq chayqa, Jesús jinan allin willakuykunata predicankuman. Nisunmanmi: “¿Imaynatan yanaparqasunki allin willakuykunamanta yachay? ¿Yanapanmanchu jujkunatapas chaymanta yachay? ¿Imatan chaypaq ruwawaq?”, nispa. Chaywanpas manan qonqanankuchu cristianokunaqa Jehová Diosta munakusqankurayku payta serviyta munasqankurayku astawanqa predicasqankuta.

20. a) ¿Imapaqmi cristianokuna kallpachakunallanchistaq? b) ¿Imamantan qatimuq capitulopi yachasunchis?

 ²⁰ Jesuspa qatikuqnin kasqanchistaqa manan rimaynillanchiswanchu ruwaynillanchiswanchu rikuchinanchis, kallpachakunallanchistaqmi “Cristo Jesuspa yuyaynin” yuyayniyoq kananchispaqpas (Filipenses 2:5). Chaypaqqa Bibliata estudiaspan allinta yachananchis imaraykus Jesusqa imatapas ruwarqan rimarqan chayta. Imaynachus Jesuspa “yuyaynin” kasqanta yachaspaqa tukuy sonqowanmi pay jina runakunata khuyapayasun (1 Corintios 2:16). Qatimuq capitulopin yachasunchis qatikuqninkunata Jesús munakusqanmanta.