AMÉRICA del sur nisqapi tiyaq ch’illikuq (t’isku-t’isku) ninrinqa (Copiphora gorgonensis) nishu huch’uypunin, chaywanpas runaq ninrin hinan allinta uyarin. Chay animalchaqa karumantaraqmi reparan imaymana clase sonidokunata. Reparanmi huk ch’illikuq waqasqanta, mikhuqnin murcielagoq waqasqantapas.

Kaypi yuyaykuy: Ch’illikuq ninrinkunaqa ñawpaq chakinkunapin tarikun. Runaq ninrin hinan ch’illikupas uyarispa reparan ima sonido kasqanta. Ninrin ukhupin cientificokuna tarirqanku hunt’a unuyoq huch’uy bolsata hina. Chaytan suticharqanku “hayaqenman rikch’akuq uyariq bolsa” nispa, chayqa nishu huch’uyllan, chaywanpas wakin animalkunaq ninrin ukhunpi kaq cóclea nisqa hinan allinta uyarin. Chayraykun ch’illikuq ninrinqa admirakunapaq hina.

Bristol universidadmanta (Reino Unido) Daniel Robert profesormi nirqan: “Chay animalchamanta yachayqa ingenierokunatan yanapanqa allinta uyariq aswan huch’uy aparatokunata ruwanankupaq”, nispa. Estudioso runakunapas yuyaykunku chaymanta yachasqankuqa yanapanqan runaq mana uyariy atisqan allinta uyariq maquinakunata ruwanankupaq, chaytaqa hospitalkunapin utilizanku.

¿Iman ninkin chaymanta? ¿Kikillanmantachu ch’illikuq ninrin allin uyariq karqan icha kamasqachu karqan?