1, 2. a) ¿Imaynan vidanchis kanman Biblia mana kaqtin? b) ¿Imatan ruwananchis Biblia yanapawananchispaq?

¿IMAYNAN vidanchis kanman Biblia mana kaqtin? Manachá imapas pusariwaqninchis kanmanchu. Manallataq Diosmanta imatapas yachasunmanchu. Nitaq yachasunmanchu imatas Dios ruwaran ñaupa runakunapaq chayta, ni imaynas jamuq tiempopi kausay kanqa chaytapas.

² Ichaqa manan chhaynapichu kashanchis aswanmi Diosqa Bibliata otaq siminta qowaranchis chaypi imaymanata yachananchispaq. Chaymantapas, apóstol Pedroq nisqan jina chay siminqa wiñaypaqmi kanqa. Chaytan payqa willaran Isaías 40:8 textomanta orqospa (leey 1 Pedro 1:24, 25). Arí, Bibliapi yachachikuykunaqa wiñaypaqmi kanqa. Chay yachachikuykuna yanapawananchispaqmi ichaqa, rimasqanchis simipi Bibliata leenanchis. Diospa siminta munakuqkunapas yachankun chhayna kasqanta. Chaymi paykunaqa sasaña karan Bibliata juj rimaykunaman t’ijray chaypas t’ijrarankupuni lliu runapas rimasqanku simipi leenankupaq.  Paykunaqa Diospa munayninman jinan chayta ruwaranku. Arí, Diosqa “llapa runapas salvasqa kanantan munan, cheqaq kaqtapas allinta yachanankutan munan” (1 Tim. 2:3, 4).

3. ¿Imakunamantan kay estudiopi yachasun? (15 paginapi dibujota qhaway.)

³ Bibliaqa manan chinkayta atiranchu 1) rimaykunaña cambiaqtinpas 2) autoridadkunaña rimaykunata cambiaqtinpas 3) jujkunaña jark’akuranku t’ijrasqa kananta chaypas. ¿Imaraykun mana chinkaranchu chaykunaña pasaran chaypas? Chaytan kay estudiopi yachasun. Chay yachasqanchisqa maytachá yanapawasun Diosta simintapas astawan munakunanchispaq (Miq. 4:2; Rom. 15:4).

4. a) ¿Iman pasan rimaykunawan tiempoq pasasqanman jina? b) ¿Iman rikuchin Diospaqqa igual-lla lliupas kasqanchista? ¿Imaynan sientekunki chayta yachaspa?

⁴ Tiempoq pasasqanman jinan rimaykunaqa cambian. Yaqapaschá rimasqayki simiwanpas chay pasashan, wakin ñaupa rimasqayki simikunaqa manapaschá kunan tiempoqa entiendekunñachu. Chaymi pasaran hebreo griego simikunawanpas. Bibliata chay simikunapiña qelqakuran chaypas kunan tiempopi hebreo simita griego simitapas rimaqkunaqa manañan entiendenkuchu. Chaymi chay simikunapipas kunan tiempopi rimakusqanman jina Bibliata t’ijrakun. Wakin runakunaq nisqanman jinaqa, Bibliata entiendenapaqqa allinsi kanman ñaupa tiempopi rimakusqan griego simita yachay, ichaqa manan facilchu chayqa. * Chayrayku, maytachá kusikunchis kunan tiempopi 3.200 simikunapi jinaña Biblia kasqanmanta. Wakin rimaypiqa junt’asqan kashan wakinpitaq wakillan. Chaywanmi Diosqa rikuchishan llapa ‘ayllukuna, rimaykuna, llaqtakuna’ ima simin yachanankuta munasqanta (leey Apocalipsis 14:6). Chayta yachayqa astawanchá yanapawanchis munakuq Diosman astawan achhuykunanchispaq (Hech. 10:34).

5. ¿Imaraykun “Rey Jacobo” nisqa Biblia allin reqsisqa karan?

⁵ Tiempoq pasasqanman jina rimaykuna cambiasqanwanmi juj rimaykunaman t’ijrasqa Bibliakunapas cambiallantaq. ¿Imaynataq chayri? Chaypaq rimasun inglés simipi “Rey Jacobo” nisqa Bibliamanta. Chay Bibliaqa 1611 watapin ñaupaqtaqa lloqsimuran. Lloqsimushaqtin jinaqa lliumi chay Bibliata entiendeqku. Chaymantapas chay Bibliaqa allin reqsisqan karan, chayman jinan wakinqa rimaqkupas. * Diospa sutinpas rijurimusqan chay Bibliapiqa, ichaqa wakin partekunallapin. Wakinpitaq “Señor” nispalla churamusqaku. Qhepa lloqsimuqkunapipas “Señor” nispallan  churamusqaku, ichaqa mosoq testamentopi iman churamusqaku. Chaykunan rikuchiran “mosoq testamento” nisqapipas Diospa sutin rijurimunan kasqanta.

6. ¿Imaraykun kusisqa kashanchis Mosoq Pachaq Biblian Diospa Palabran nisqa Bibliawan?

⁶ Tiempoq pasasqanman jinan ichaqa “Rey Jacobo” nisqa Bibliapi wakin simikunaqa manaña entiendekuranchu. Chhaynan pasaran juj rimaykunapi wakin Bibliakunawanpas. Chaykunamanta jujninmi kashan 1569 watapi español simipi lloqsimuq “Casiodoro de Reina” nisqa Biblia. Mosoq Pachaq Biblian Diospa Palabran nisqa Biblian ichaqa kay tiempopi rimakusqanman jina 150 más simikunapi ruwasqa kashan. Wakin simipiqa junt’asqan kashan wakinpitaq wakillan. Chhaynaqa, lliu runapas atinmanmi chay Bibliata leeytaqa. Chaymantapas chay Bibliaqa runaq sonqonman chayananpaq jinan ruwasqa kashan (Sal. 119:97). Diospa sutinpas maypichus rijurimunan chaypin churasqa kashan. May kusisqachá kashanchis chay Bibliawanqa.

7, 8. a) ¿Imaraykun yaqa llapa judío runakuna manaña entienderankuchu hebreo rimaypi Diospa kamachisqankunata? b) ¿Imatan nikun Septuaginta nispa?

⁷ Mayninpiqa gobernantekunaq kausanpin wakin rimaykunaqa cambian. ¿Imatan Jehová Dios ruwaran chaykuna pasaqtin? Chaypaq yachasun ñaupaq hebreo rimaypi 39 librokunawan imachus pasaran chayta. Chay qelqakunataqa Israel runakunamanmi Jehová Dios qoran. Arí, “paykunamanmi jap’ichisqa karan Diospa ch’uya willakuyninkuna” (Rom. 3:1, 2). Tiempoq pasasqanman jinan ichaqa manaña entienderankuchu hebreo simita. Arí, Jesuspa chayamunanpaq 250 watakuna ñaupaqtaraqmi Israel runakunaqa manaña entienderankuchu hebreo simita. ¿Imarayku? Chay watakuna ñaupaqtan Alejandro Magno guerrakunapi ganaspa jatunman tukuchiran Grecia llaqtata (Dan. 8:5-7, 20, 21). Chhaynapin griego rimay lliu llaqtakunaman ch’eqeriran. Chay simitan runakunaqa masta rimaqku, judiokunapas yaqa llapankun chay simiman yachakapuranku, chaymi hebreo rimaypi Diospa qosqan kamachikuykunataqa manaña entienderankuchu. ¿Imatan ruwakuran lliu runa Diospa siminta entiendenapaq?

⁸ 250 watakuna ñaupaqtan Bibliapi pisqa ñaupaq librokuna t’ijrasqa karan griego rimayman. Chay watakunamanta pachaj wata jina qhepamantaq hebreo rimaypi wakin librokuna t’ijrasqa karan. Chhaynapin hebreo rimaypi Diospa qosqan kamachikuykunaqa llapan griego rimayman t’ijrasqa kapuran. Chaytan suticharanku Septuaginta nispa.

9. a) Diospa simintan t’ijrakuran griego rimayman juj simikunamanwan, ¿imaynatan chay t’ijrakusqan runakunata yanaparan? b) ¿Ñaupa testamentomanta ima textokunan gustasunki?

⁹ Chay Septuaginta nisqan griego rimaqkunata yanaparan Diospa siminta entiendenankupaq. ¡Paykunaqa maytachá kusikuranku Diospa siminta rimasqanku simipi uyarispaqa! Tiempowanqa siríaco, gótico, latín nisqa simikunamanmi Diospa siminqa t’ijrakuran. Chay simikunata rimaqkunapas kusisqachá Diospa simintaqa leeranku, faciltachá entiendeqkupas.  Noqanchis jinachá paykunapas paykunaman gustaq textokunata ajllakuqku (leey Salmos 119:162-165). Kaypi yachasqanchis jina runakunaq rimasqan simiña cambiaran chaypas, manapunin Diospa siminqa chinkaranchu.

10. ¿Imaraykun John Wyclefpa tiemponpi runakuna mana Bibliayoq karanku?

¹⁰ Ñaupa tiempokunapiqa wakin autoridadniyoq runakunan nishuta jark’akuqku runakuna Biblia jap’inankuta leenankutapas. Chhaynaña kaqtinpas Diosta munakuq runakunaqa tukuy atisqankutan kallpachakuqku lliu runapas Bibliata leenankupaq. Paykunamanta jujninmi karan John Wyclef. Payqa Inglaterra nacionpin kausaran 1300 watakunapi jina. Paypa tiemponpiqa manan pipas Bibliata jap’iqchu. ¿Imarayku? Iskay razonkunan chaypaq kan: 1) Chay tiempopiqa nishutan valeq Biblia, makillawantaqmi copiaqkupas, 2) yaqa llapa runapas manan leeyta atiqkuchu. Iglesiakunapiqa leeqkun Bibliata ichaqa manan entiendeqkuchu. ¿Imarayku? Latín rimaypi “Vulgata” nisqa Bibliata leesqankurayku. Chay tiempopaqqa manañan pipas chay simitaqa entienderanñachu. Chhaynaqa, ¿imatan ruwakuran chay tiempopi Diospa siminta leenankupaq? (Prov. 2:1-5.)

11. ¿Imaynatan John Wyclefpa t’ijrasqan Biblia runakunata yanaparan?

¹¹ 1382 watapin lloqsimuran inglés rimaypi juj Biblia, chay Bibliatan t’ijrasqa John Wyclef yanapaqninkunapiwan. Chay Bibliataqa allintan estudiaqku Wyclefpa qatikuqninkunaqa. Chay runakunaqa munakuqkun Bibliata. Chaymantapas Inglaterra nacionpi lliu llaqtakunamanmi chakillapi riqku Bibliata runakunaman leepunankupaq, wakin runakunamantaq copiasqa textokunata saqeqku. Chay ruwasqankumantapachan askha runakuna wajmanta munaranku Diospa siminmanta yachayta.

12. ¿Imatan ruwaranku iglesiapi umalliqkuna Wyclefpa ruwasqanmanta?

¹² Iglesiapi umalliqkunari, ¿“allinmi  chayta ruwashankichis” nirankuchu? Manan, aswanmi Wyclefpa qatikuqninkunata qatikachayta qallariranku. T’ijrasqan Bibliakunatapas llapa tarisqankutan kanapuranku. Wyclefpa wañupusqan qhepamanpas “herejen payqa” nispan iglesiapi umalliqkunaqa tullunkunata orqospa kanaranku chaytataq juj mayuman jich’aykuranku. Chaywanpas manapunin runakunaq sonqonmantaqa orqorankuchu Diospa siminta, ni Biblia leey munasqankutapas. Tiempoq pasasqanman jinaqa lliu mundopin Bibliata t’ijrakuran imaymana simiman, chaytataq lliu runakunaman rakikuran chhaynapi Diosmanta yachanankupaq.

13. a) ¿Imaynatan Diospa promesan junt’akuran? b) ¿Imaraykun Diospi confiananchis?

¹³ Bibliapi librokunataqa Diosmi yuyaycharan. Septuaginta nisqata, Wyclefpa t’ijrasqan Bibliata, “Rey Jacobo” nisqa Bibliata, juj Bibliakunatawanmi ichaqa mana. Aswanmi chaykunaqa t’ijrasqalla karan. Ichaqa, chay Bibliakunaq kasqanwanmi Diospa promesan junt’akuran. Paymi willaran siminqa wiñaypaq kananta chhaynataqmi kashanpas. Jamuq tiempopaqpas Diospa promesankunaqa junt’akunqapunin chaymi tukuy sonqo paypi confiananchis (Jos. 23:14).

14. ¿Imata ruwananchispaqmi kallpachawanchis Bibliamanta yachasqanchis?

¹⁴ Kaypi yachasqanchis jina Jehová Diosmi encargakuran simin qelqa mana jayk’aqpas chinkananpaq. ¿Manachu chayta yachay kallpachawanchis astawan paypi iñinanchispaq payta munakunanchispaqpas? * Ichaqa, ¿imaraykun Dios simin qelqata qowaranchis? ¿Imaraykun kay tiemponchiskama cuidaran? Munakuwasqanchisraykun. Payqa tukuy sonqon munakuwanchis chaymi munan siminta kasukuspa kusisqa kausananchista (leey Isaías 48:17, 18). Chaymi noqanchispas payta munakunanchis kasukunanchis ima (1 Juan 4:19; 5:3).

15. ¿Imakunamantan qatimuq estudiopi yachasun?

¹⁵ Munakunchistaq Diospa siminta chayqa, ¿imaynatan Bibliawan yanapachikusunman? ¿Imatan ruwasunman predicasqanchis runakunapas Bibliata valoranankupaq? ¿Imatan ruwankuman juñunakuypi yachachiqkunapas Bibliamantapuni imatapas yachachinankupaq? Chaykunamantan qatimuq estudiopi yachasunchis.