ÑAUPA TIEMPOTA QHAWARISPA
Ignác Semmelweis
IGNÁC SEMMELWEIS runataqa manan llapa runachu reqsinku, chaywanpas ruwasqanmi askha familiakunata yanaparan. Payqa Hungría nacionpi Buda llaqtapin naceran (kunanqa Budapest). 1844 watapin doctor kananpaq titulonta Universidad de Viena nisqapi orqoran. 1846 watapin Primera Clínica de Maternidad del Hospital General de Viena nisqapi profesorninpa yanapaqnin karan. Semmelweis runaqa mana jayk’aq rikusqantan chay hospitalpi rikuran. Sapa 100 warmikunamantan 13 warmikuna fiebre puerperal otaq fiebre del parto nisqawan wañuranku wawata onqokuspa.
Imaymanataña ruwaranku chay onqoyta chinkachinankupaq chaypas manan atirankuchu. Semmelweis runaqa sinchitan llakikuran warmikuna ñak’arispa pisi-pisimanta wañukapusqankuta rikuspa. Chaymi yachayta munaran imaynapi chay onqoy rijurisqanta imaynata chinkachiytapas.
Llank’asqan hospitalpin karan iskay clinicakuna, chaypin warmikuna onqokuqku. Jujninpin askha warmikuna wañuqku jujninpitaq pisilla. Ñaupaq kaqpin medicinata estudiaqkuna llank’aqku, qhepa kaqpitaq partera kanankupaq estudiaqkuna. ¿Imaraykun medicinata estudiaqkunaq llank’asqan clinicapi aswan askha warmikuna wañuranku? Chaytan Semmelweis runa yachayta munaran. Chaymi chay onqoy imaynapi paqarisqanta yachananpaq investigayta qallariran.
1847 watapi jinan llank’aqmasin amigon Jakob Kolletschka autopsiata ruwashaspa makinta kuchurukuran, infección jaykuruqtintaq wañupuran. Amigonta autopsia ruwasqanku documentota leespan Semmelweis yacharuran fiebre puerperal nisqa onqoywan jina wañupusqanta. Chaypin repararuran wañupuqkunaq cuerponpi juj “veneno” jina kasqanta, chaywan warmikuna contagiakusqankuta. Doctorkunapas estudiantekunapas wañusqa runakunata autopsiata ruwasqanku qhepamanmi onqoq warmikunata atiendeqku, paykunan mana reparakuspa chay onqoyta apaykuranku. Qhepa kaq clinicapi llank’aq parterakunaqa manan autopsiata ruwaqkuchu, chaymi paykunaq llank’asqanku clinicapi onqokuq warmikuna pisilla wañuranku.
Chayta yacharuspan kaqpacha llapa llank’aqkunata niran onqoq warmikunata manaraq atiendeshaspa tukuy ima jap’isqankuta limpiota maqchinankupaq, makinkutapas cloruro de calcio nisqawan maqchikunankupaq. Chhaynata ruwasqanku qhepamanmi pisiyapuran wañupuqkuna, abril killakamaqa sapa 100 warmikunamantan 18 wañupuranku, wata tukuypaqtaq iskay kinsalla wañupuranku.
“Maytan munani hospitalpi onqokuq warmikuna mana wañunankuta, chhaynapi qosakuna esposankuwan kanankupaq, wawakunapas mamankuwan kanankupaq” (Ignác Semmelweis)
Ichaqa manan llapa llank’aqmasinkunachu kusikuranku chay ruwasqanmanta. Astawanqa jefenmi phiñakuran, payqa niranmi: ‘Manan chayraykuqa kanmanchu’, nispa. Chaymi hospitalmanta despedipuqtinku Hungría nacionman kutipuran. Chaypin Departamento de Obstetricia del Hospital San Roque, Pest nisqa llaqtapi llank’ayta qallariran. Chay hospitalpipas ñaupaqpi ruwasqanta jinan ruwaran, chaymi iskay kinsallaña wañuranku fiebre puerperal nisqawan.
Semmelweis runaqa askha watakunan investigaran chay onqoymanta yachananpaq, chay investigasqantan 1861 watapi Etiología, concepto y profilaxis de la fiebre puerperal nisqa libronpi orqomuran. Ichaqa unay watakuna qhepamanñan chay libronpi qelqamusqanta allinpaq qhawariranku. Chaykamaqa waranqa-waranqanpi runakunan wañuranku.
Semmelweis runan kamachiran tukuy imatapas limpiota jap’inankupaq (Robert Tom pintasqan cuadro)
Unay wata qhepamanñan Semmelweis runaq tukuy investigasqanta reconoceranku. Chay investigasqanmi juj medicokunata yanaparan mana rikukuq kurukuna onqoyta paqarichimusqanta yachanankupaq. Chaymi astawanqa medicokunata yanaparan imayna jampinankupaq. Ichaqa kinsa waranqa wata ñaupaqtaraqmi Biblia willaranña wañuqpa ayanta jap’ispaqa ima ruwanankuta.
