1, 2. ¿Imaraykun wakin runakuna higoskunata munanku?

ASKHA runakunan mayta munanku higoskuna mikhuyta. Wakinmi ch’akita mikhunku wakintaq chayllaraq pallasqata. Ñawpa tiempopi judiokunapas anchatan munaqku higostaqa (Nah. 3:12; Luc. 13:6-9). Chay frutaqa allin alimenton, chaymi wakin runakuna ninku sonqopaqpas allin kasqanta.

² Huk kutinmi Jehová Dios profeta Jeremiaswan higoskunamanta willachirqan. Ichaqa manan allin alimento kasqanmantachu willarqan, aswanmi runakunaq sonqonta higoskunawan tupanachirqan. Chaymanta yachayqa anchatan ñoqanchistapas familianchistapas yanapawasun. Chayrayku kay temamanta yachasqanchisman hina qhawarikusun imayna sonqoyoq kasqanchista.

3. ¿Imamanmi rikch’akurqan Jeremiaspa willasqan higoskuna?

³ 617 (manaraq Jesús hamushaqtin) wata kashaqtinmi Judá llaqtapi tiyaqkuna Diospa cheqnisqan ruwaykunata ruwasharqanku. Chaymi Jehová Dios profeta Jeremiaswan willachirqan imachus paykunawan sucedenanta. Runakunatan iskay canasta higoskunawan rikch’anachirqan, hukkaqmi karqan allin higos huknintaq millay mana mikhuykuy (leey Jeremías 24:1-3). Millay higoskunatan rikch’anachirqan rey Sedequiaswan pay hina millay ruwaqkunawan ima, paykunatan rey Nabucodonosor ejercitonwan presota apapunanku karqan. ¿Allin higoskunari? Babiloniapiña kaq Ezequiel, Daniel paywan kaq kinsa waynakunawanmi rikch’anachisqa karqan, hinallataq chay llaqtaman apasqa kaq wakin runakunawan. Qhepamanmi paykunamanta wakin judiokuna llaqtankuman kutipuspa Jerusalén llaqtata hinallataq yupaychana wasita hatarichirqanku (Jer. 24:8-10; 25:11, 12; 29:10).

4. ¿Imaraykun allin higoskunamanta Bibliaq willasqan allinninchispaq?

 ⁴ Allin higoskunamantan Dios nirqan: “Allin yuyaytan [“sonqotan”, NM] qosaq ñoqa Señor Dios kasqayta reqsiwanankupaq [...]. Paykunan llaqtay kanqa”, nispa (Jer. 24:7). Chaypi nisqan hina, Diosqa payta reqsinapaqmi allin sonqota qoyta munawanchis. Ichaqa “sonqo” nispaqa ukhunchispi imayna runa kasqanchismantan rimashan. Ñoqanchisqa Dios sonqo runa kaspan llaqtan ukhupi kayta munanchis. Chaypaqqa Bibliatan estudiana, chaypi yachasqanchista kasukuna, huchallikusqanchismanta pesapakuna, Diosman kutirikuna, payta servinapaq prometekuna, chaymantataq Yayaq, Churiq, santo espirituq sutinpi bautizakuna (Mat. 28:19, 20; Hech. 3:19). Wakinqa ñan chaykunata hunt’ankuña wakintaq kallpachakushanku hunt’anankupaq.

5. ¿Pikunapaqmi Jeremías astawanqa qelqarqan?

⁵ Wakillanta otaq llapantaña chaykunata hunt’ashanchis chaypas, kallpachakushanallanchismi allin sonqoyoq kanapaq allinkunata ruwanapaqpas. ¿Imarayku? Chaytan yachasun runaq sonqonmanta Jeremiaspa qelqasqanpi. Huk llaqtakunamantaña wakin capitulokunapi qelqarqan chaypas, Judá llaqtapi phisqa reykunaq kamachikusqan tiempopi runakunamantan astawanqa qelqarqan (Jer. 1:15, 16). Chay profetaqa qelqarqan Diosta servinankupaq prometekuq qharikunamanta, warmikunamanta, wawakunamanta iman. Chaytan ñawpa tayta-mamankuraq prometekurqanku (Éx. 19:3-8). Jeremiaspa tiemponpi runakunan nirqanku: “Arí, wakmantan kutimpusaqku, qanmi Diosniyku Señor Diosqa kanki”, nispa (Jer. 3:22). Ichaqa, ¿imayna sonqoyoqmi kasharqanku?

6. ¿Imanirqanmi Jehová Dios runaq sonqonmanta?

⁶ Kay tiempopi doctorkunaqa maquinakunawanmi runakunaq sonqonta qhawanku imayna kasqanta yachanankupaq. Jehová Diosqa manan aycha sonqollanchistachu qhawan aswanmi ukhunchispi imayna runa kasqanchista. Chaymi nirqan: “Runaq sonqonqa tukuy imamantapas aswan q’otukuqmi, millay ruwaqtaq kanpas, ¿pitaq chay sonqotari reqsinman? Ñoqa Señor Diosmi sonqotaqa t’aqwini [...]. Sapanka hukmantaq kawsasqanman hina qoni, ruwasqankuman hinapunin kutichini”, nispa (Jer. 17:9, 10). Payqa rikushanmi sonqonchispa munasqanta, imayna sientekusqanchista, imaynata imatapas qhawarisqanchista, qhepa tiempopaq ima munasqanchistapas. Diosqa sonqonchispi tukuy kaqtan t’aqwin, chaymi ñoqanchispas kallpachakunanchis sonqonchista t’aqwikunapaq.

7. ¿Imanirqanmi Jeremías judiokunaq sonqonmanta?

⁷ Sonqonchista t’aqwirinapaq ñawpaqta kay tapukuymanta yachasun: “¿Imayna sonqoyoqmi kasharqanku Jeremiaspa tiemponpi judiokuna?” Chayta yachanapaq qhawarisun Jeremiaspa nisqanta, nirqanmi: “Aychankupi señalasqa kanku chaypas, mana kasukuq sonqoyoqmi kanku”, nispa (Jer. 9:25, 26). Arí, judiokunaqa manan hunt’aq sonqowanchu Diosta servisharqanku.

8, 9. ¿Imatan ñawpa tiempopi yaqa llapa judiokuna sonqonkuwan ruwananku karqan?

⁸ Diosmi llaqtanta nirqan: “Mana allin kawsayniykichista saqepuychis, aswanpas sapankaykichis kawsayniykichista t’ikraychis allin kaqta ruwanaykichispaq”, nispa (Jer. 18:11). Mana allin  sonqoyoq kasqankuraykun tukuy ruwasqankupas mana allinllapuni karqan (leey Marcos 7:20-23). Arí, Jeremiaswanmi Dios willachirqan judiokuna rumi sonqo kasqankuta, yuyaykusqankupas mana allinllapuni kasqanta (leey Jeremías 5:23, 24; 7:24-26). Chaymi Dios paykunata nirqan: “Ñoqapaq sonqoykichista señalakuychis, qhelli kaqtataq wikch’upuychis”, nispa (Jer. 4:4).

⁹ Arí, Jeremiaspa tiemponpi judiokunaqa mana kasukuq sonqoyoqmi karqanku. Moisespa tiemponpi judiokunapas kaqllataqmi karqanku (Deut. 10:16; 30:6). Judiokunaqa sonqonkumantan wikch’unanku karqan Diospa kamachikusqan contrapi kaq millay yuyaykuykunata, munapayaykunatapas (Hech. 7:51).

10. ¿Imatan ruwananchis David hina?

¹⁰ Anchatan Diosta agradecekunchis runaq sonqonwan imachus sucedenman chayta willawasqanchismanta. Ichaqa, ¿imaraykun kay tiempopi Diospa llaqtan chaymanta yachanan? ¿Icha ñawpa tiempopi judiokuna hinachu millay higoskunaman rikch’akushanchis? Manan, kay tiempopi Diospa llaqtanqa Dios sonqo runakunan kanku kallpachakunkutaqmi ch’uya kawsayniyoq kanankupaq. Chaywanpas yuyarisun imatas David Jehová Diosmanta mañakurqan chayta, nirqanmi: “Diosníy, t’aqwiriway, sonqoyta reqsiykuway, allinta probaykuway, yuyaykuyniykunata reqsiykuy. Qhawariway, urmachiq ñanpipaschá purishani”, nispa (Sal. 17:3; 139:23, 24).

11, 12. a) ¿Imaraykun sapankanchis sonqonchista t’aqwikunanchis? b) ¿Imatan yuyarinanchis?

¹¹ Jehová Diosmi munan payta allinta reqsinanchista tukuy tiempo paywan allinpi kananchistapas. Jeremiasmi qelqarqan: “Tukuy-atiyniyoq Señor Diosníy, qanpunin kanki chanin t’aqwiqqa, qanpunin kanki runaq sonqon rikuqqa”, nispa (Jer. 20:12). Diosqa chanin runakunaq sonqontan t’aqwin, chaymi ñoqanchisqa astawanraq sonqonchista t’aqwirikunanchis (leey Salmo 11:5). Yaqapaschá sonqonchispi mana allin yuyaykuna kashan, mana allinkunata maskhashanchis otaq sonqonchista imapas rumiyachishan. Chaymi allinta sonqonchista t’aqwirinanchis. ¿Imakunatan maskhasunman? ¿Imaynatan mana allin kaqkunata wikch’usunman? (Jer. 4:4.)

¹² Ichaqa kaytan yuyarinanchis: Diosqa manan pitapas obliganqachu cambiananpaq. Allin higoskunamanta rimaspan nirqan: “Allin yuyaytan [“sonqotan”, NM] qosaq ñoqa Señor Dios kasqayta reqsiwanankupaq”, nispa. Chaypiqa manan sonqonkuta cambianankupaqchu obligasharqan. Aswanpas paykunan kallpachakunanku karqan Diosta reqsinankupaq. Chaytan ñoqanchispas ruwananchis.

13, 14. ¿Imaynatan sonqonchis imamanpas urmachiwasunman?

¹³ Jesusmi nirqan: “Runaq sonqonmantan lloqsimun mana allin yuyaykuna, runa wañuchiykuna, wasanchaykuna,  qhelli huchapi puriykuna, suwakuykuna, yanqa tumpakuykuna, millay k’amikuykuna”, nispa (Mat. 15:19). Mana allin sonqoyoq runaqa facil-llatan urmanman wasanchaypi otaq qhelli hucha ruwaypi, mana pesapakuqtintaq Diosmanta karunchakapunman. Manaña chay huchakunapi urmanmanchu chaypas, yaqapaschá ima mana allinpas sonqonpi saphichakushanman (leey Mateo 5:27, 28). Chaymi allinta sonqonta t’aqwirikunan. Yaqapaschá sonqonpi huk warmita munapayashan otaq ima mana allintapas pakashan. Chayta tarispaqa kallpachakunanmi kanqa chaykunata sonqonmanta wikch’unanpaq.

¹⁴ Yaqapaschá huk cristiano mana hayk’aqpas huk runata wañuchirqanchu, ichaqa huk iñiqmasinta sonqonpi cheqnikuspaqa wañuchiy huchapin urmashanman (Lev. 19:17). Chhayna kaqtinqa kallpachakunanmi chay cheqnikuyta sonqonmanta wikch’unanpaq (Mat. 5:21, 22).

15, 16. a) ¿Imakunapin huk cristiano rikuchishanman ‘mana kasukuq sonqoyoq’ kasqanta? b) ¿Imaraykun Dios mana allinpaq qhawarin ‘mana kasukuq sonqoyoq’ kayta?

¹⁵ Ichaqa iskay kinsa cristianokunallan chaykunaman urmanku. Chaywanpas Jesusmi willallarqantaq sonqopi huk “mana allin yuyaykuna” kasqanmantapas. Yaqapaschá yuyaykusunman familianchis tukuy imamantapas aswan importante kasqanta. Kay ‘tukukuy qaylla p’unchaykunapi’ runakunaqa manan familiankuta ‘munakunkuchu’, chaymi familianchista munakusqanchisqa allinpuni (2 Tim. 3:1, 3). Ichaqa wakinmi ninku: “Familiayraqmi ñawpaqqa” nispa, hinaspa tukuy imata ruwanku familiankuta ama pipas tupaykunanpaq. Pipas familianta k’amirun chayqa paykunaraqmi ñawpaqta phiñarukunku chay runapaq. Chhaynata sientekuspan Dinaq turankunapas huchaman urmarqanku (Gén. 34:13, 25-30). Davidpa churin Absalonpas pananrayku phiñakuspan Amnonta wañuchirqan (2 Sam. 13:1-30). Arí, sonqonkupi “mana allin yuyaykuna” kasqanraykun chaykunaman urmarqanku.

¹⁶ Yaqapaschá huk iñiqmasi hukpaq sinchita phiñakunman familianta millayta tratasqanrayku. Manapaschá sumaqtachu qhawarinqa otaq ima invitarisqantapas mana chaskikunqachu (Heb. 13:1, 2). Chay hinata iñiqmasinta  trataqqa manan allintachu ruwashan mana munakuyniyoqtaqmi kanpas. Jehová Diospaqqa “mana kasukuq sonqoyoqmi” kashanman (Jer. 9:25, 26). Diosmi nirqan: ‘Qhelli kaqta wikch’upuychis’, nispa (Jer. 4:4).

17. ¿Imaynatan Diosta manchakuy yanapawasun kasukuq sonqo kananchispaq?

¹⁷ Yaqapaschá sonqoykita t’aqwikuspa reparanki sonqoyki munasqanman hinalla imatapas ruway munasqanta, mana kasukuq kasqantapas. Yaqapaschá runakunata manchakun, qhapaq kayta otaq hatunchasqa kayta munan, otaq mayninqa k’ulluchakun (Jer. 7:24; 11:8). Jeremiaspa tiemponpi runakunapas ‘mana kasukuq loqhe sonqon karqanku’, chaymi paykunata nirqan: “Manan hayk’aqpas kikiykichisqa ninkichischu: Diosninchis Señor Diosta manchakusun, paymi paranan mitallapipuni parachipuwanchis, wiñachinanpaq poqochinanpaq ima”, nispa (Jer. 5:23, 24). Sichus Diosta manchakusun agradecekusuntaq ñoqanchisrayku tukuy ruwasqanmanta chayqa, allin sonqoyoq kaytan yachasun. Chaymi yanapawasun ima kamachiwasqanchistapas sonqomanta kasukunapaq.

18. ¿Imatan Dios prometerqan mosoq rimanakuypi kaq akllasqa runakunaman?

¹⁸ Sichus chayta runawanapaq kallpachakushallasun chayqa, Diosmi allin sonqota qowasun. Chaytan prometerqan mosoq rimakuypi kaq akllasqa runakunaman *, nirqanmi: “Sonqonkumanmi kamachikuyniyta churasaq, yuyayninkumantaq qelqasaq. Ñoqan Diosninku kasaq, paykunataq llaqtay kanqa. Ñoqa Señor Diosmi chayta nini. Manañan hukmanta hukchu ñoqata reqsiwanankupaq yachachinakunqaku amigontinpas aylluntinpas, aswanmi huch’uymanta hatunkama lliwlla reqsiwanqaku. Ñoqan pampachasaq mana allin ruwasqankuta, manañataqmi yuyarisaqñachu huchankutapas”, nispa (Jer. 31:31-34).

19. ¿Ima sumaq suyakuymi kashan cheqaq cristianokunapaq?

¹⁹ Diospa prometewasqanchista hamuq tiempopi chaskikuyta munanki chayqa, kallpachakunaykin Diosta allinta reqsinaykipaq llaqtanpi kanaykipaqpas. Chaypaqmi ichaqa necesitanki Jesuspa sacrificakusqanwan huchaykikunata Dios pampachananta. Chaytan qanpas ruwanayki sonqoykipi phiñakusqayki runakunawan. Chayta ruwanki chayqa thakmi sonqoyki kanqa; chaywanmi rikuchinki Diosta astawan reqsisqaykita munayninta ruway munasqaykitapas. Chaymi ñoqanchispi hunt’akullanqataq Jeremiaswan Diospa qelqachisqan: “Maskhawaspan tariwankichis, tukuy sonqowan maskhawasqaykichisrayku. Arí, qankunaqa tariwankichispunin”, nispa (Jer. 29:13, 14).