1. ¿Imaynatan casarasqakunata yanapan sumaqta parlariy?

CANADÁ nacionmanta huk iñiqmasin nirqan: “Ñoqaqa esposaywanmi astawanqa kayta munani huk runakunawan kanaymantaqa. Paywan kaqtiyqa astawanmi imamantapas kusikuni, llakikuykuna kaqtintaq pisita llakikuni”, nispa. Australia nacionmanta iñiqmasin nillantaq: “Ñoqaykuqa 11 watañan casarasqa kashayku, sapa p’unchaytaqmi rimashallayku”, nispa. Paykunaqa tukuy tiempos parlashallanku, manataqsi imatapas pakanakunkuchu, chaykunas paykunata yanapan sumaqta kawsanankupaq. Costa Rica nacionmantan huk esposa nin: “Sumaqta parlarisqaykun yanapawanku astawan hukllachakunaykupaq, munanakunaykupaq, Diosman asuykunaykupaqpas. Karunchawankun tentacionkunaman urmayunaykumantapas”, nispa.

2. ¿Imaraykun casado kawsaypi parlariy sasa kanman?

² ¿Sumaqtachu warmi-qhari kawsayniykichispi parlarishankichis icha sasachakushankichischu? Casado kawsaypiqa kanqapunin sasachakuykuna sapankapas pantaq runa kasqanchisrayku, hukniray uywasqa kasqanchisraykupiwan (Rom. 3:23). Hinaspapas sapankanchismi huknirayta rimanchis. Chaychá John M. Gottman, Nan Silver investigaq runakuna ninku warmi-qhari sumaqta parlarinankupaq kuskalla kanankupaqpas anchata kallpachakunanku kasqanta.

3. ¿Iman casarasqakunata yanapan sumaqta kawsanankupaq?

³ Warmi-qhari sumaqta kawsanapaqqa anchatan kallpachakuna. Munanakuq warmi-qhariqa kusisqan kawsanqaku (Ecl. 9:9). Isaacpas Rebecapas unayña kuska tiyarqanku chaypas munanakushallarqankun (Gén. 24:67). Paykuna hinan kay tiempopi askha casarasqa cristianokunapas kawsashanku. ¿Iman paykunata  yanapan? Allin yuyaywan kawsay, munanakuy, respetanakuy, huch’uyyaykukuq kaypiwan. Chaykunan paykunata yanapan sonqonkupi kasqanta sumaq simiwan rimarinankupaq. Arí, chay tawa sumaq kaykuna casado kawsaypi kaqtinmi sumaq parlariy kanqa.

4, 5. ¿Imaynatan allin yuyaywan kawsay casarasqakunata yanapan?

⁴ Proverbios 16:20 texton nin: “Yachachikuyta maki uyariqqa allinyanqan”, nispa. Arí, Diosmi Simin Qelqapi qowanchis yachayta, allin yuyayta familianchiswan kusisqa kawsananchispaq (leey Proverbios 24:3). Génesis 2:18 textopin yachanchis warmita Dios kamaspaqa qosanta yanapananpaq kamasqanta. Sapankatan huknirayta ruwarqan chhaynapi paykunapura yanapanakunankupaq. Chaymi warmiq rimayninqa hukniray; yaqa llapa warmikunan rimanku sonqonpi kasqanmanta, runakunamanta, hukkunawan imayna kawsaymantawan. Qosanku munakuywan sut’illanta rimapayaqtintaq munasqa sientekunku. Qharikunan ichaqa mana ancha sonqonkupi kasqanmantaqa rimankuchu, paykunaqa rimanku huk ruwaykunamanta, sasachakuykunamanta, chaykunata imayna allichaymantawan. Hinaspapas respetasqa kaytan munanku.

⁵ Gran Bretaña nacionpi iñiqmasin nirqan: “Qosayqa sasachakuykuna allichayllapin yuyaykun manataqmi uyariwanchu”, nispa. Payqa imamantapas astawanqa, qosanpa uyarinantas munan sonqonpi imayna sientekusqanta entiendenantawan. Huk qosan nillantaq: “Chayllaraq casarasqa kashaqtiykuqa tukuy ima sasachakuyninta allichayllapin yuyaykuq kani. Qhepamanñan repararqani uyarinayta astawanqa munasqanta”, nispa (Prov. 18:13; Sant. 1:19). Allin yuyayniyoq qosaqa esposan imayna sientekusqanpin yuyaykun chayman hinataqmi imatapas ruwan. Esposanpa imayna sientekusqanpi imakuna yuyaykusqanpi interesakusqantataq ruwasqanpi rimasqanpi rikuchin (1 Ped. 3:7). Warmipas kallpachakunanmi qosanpa yuyaykusqanta entiendenanpaq. Sichus sapankankupas Diospa nisqanman hina kawsanku chayqa sumaqtan kawsanku, allintataqmi imatapas decidinqaku.

6, 7. a) ¿Imaynatan Eclesiastés 3:7 texto casarasqakunata yanapanman allin yuyaywan kawsanankupaq? b) ¿Imaynatan esposa rikuchinman allin yuyayniyoq kasqanta? ¿Imatan qosakunapas ruwananku?

⁶ Allin yuyaywan kawsaq warmi-qhariqa yachanmi “upallakuna tiempo, rimana tiempopas” kasqanta (Ecl. 3:1, 7). Chunka wataña casarasqa iñiqmasin nirqan: “Mayninqa manan kaqratopachachu imamantapas rimana, chaytan chayraq entiendeni. Sichus qosay sayk’usqa kashan otaq imaymana ruwanayoq kashan chayqa, qhepatañan imamantapas paywan parlarini. Chaymi rimaspaykuqa mana phiñachinakuykuchu”, nispa. Allin yuyayniyoq esposakunapas sumaq simiwanmi rimanku, allin simikunawan ‘tiemponpipuni rimasqa simi’ allinpuni kasqanta yachaspa (leey Proverbios 25:11).

⁷ Allin qosaqa manan esposanpa rimasqallantachu uyarinan, paypas willakunanmi imayna sientekusqanta. 27 wataña casarasqa umallin nin: “Ñoqapaqqa sasan sonqoypi sientesqayta esposayman willakuy”, nispa. 24 wataña casarasqa iñiqmasin nillantaq: “Sientesqayta sonqollaypi hap’ikuspan nini: ‘Ch’inlla kasaq chayqa pasarapullanqan’, nispa. Ichaqa sientesqayta willakuqtiyqa manan pipas pisipaqchu qhawariwanqa. Chaymi imatapas rimanaypaq sasachakuqtiyqa Diosmanta mañakuni sientesqayta sumaq simikunawan willakunaypaq. Hinan allinta samarispa rimayta  qallarini”, nispa. Hinaspapas thak kasqaykichis tiempopin parlarinaykichis, yaqapaschá kanman sapa p’unchaypaq textota otaq Bibliata leesqaykichispi.

8. ¿Iman casarasqakunata yanapan sumaqta kawsanankupaq?

⁸ Ñawpaqpi imayna rimaq kasqanchista cambiayqa sasan kanman. Chaymi Diospa santo espiritunta mañakunaykichis, sapankataqmi kallpachakunaykichis parlarinaykichispaq. Diosta munakunkichis chayqa paypaq hinan kawsayta munankichis, compromiso ruwasqaykichistapas ancha chaninpaqmi qhawarinkichis. 26 wataña casarasqa iñiqmasin nin: “Ñoqaykuqa manan qonqaykuchu casado kawsayta Dios imayna qhawarisqanta, chaymi ima sasachakuypas kaqtinqa sumaqta parlarispa allichayku, manataqmi hayk’aqpas t’aqanakuypiqa yuyaykuykuchu”, nispa. Anchatan Diosqa kusikun chay hina kawsaqkunata rikuspa, yanapantaqmi kanpas (Sal. 127:1).

9, 10. ¿Imatan casadokuna ruwananku astawan munanakunankupaq?

⁹ Imamantapas astawanqa munanakuymi casado kawsaypi kanan. Munakuyqa ‘tukuy imatapas sumaqtan hukllaman tukuchin’ (Col. 3:14). Allin tiempopi mana allin tiempopi kuskalla kasqaykichismi yanapasunkichis astawan munanakunaykichispaq, amigontin hina kanaykichispaq, kuskallapuni kayta munanaykichispaqpas. Chay hina munanakuy kananpaqqa manan peliculakunapi ruwasqankuta hinaraqchu imatapas ruwana, aswanpas sumaq simikunatan nina, paywan asirikuna, paypaq hina allinkunata ruwana, tapurinataq: “¿Imaynallan kunan kamuranki?”, nispa. Chaykunallata ruwaymi casadokunata astawan munanachinman. 19 wataña casarasqa iñiqkunan sapa kutilla telefonopi waqyanakunku otaq mensajeta apachinakunku. Qosan nin: “Imayna kasqaykuta yachanaykupaqmi chaykunataqa ruwayku”, nispa.

¹⁰ Munanakuy kaqtinqa sapankankun kallpachakunqaku astawan reqsinakunankupaq (Filip. 2:4). Astawan reqsinakuspaqa imapiña pantanqaku chaypas astawanmi munanakunqaku. Sumaqta kawsaq warmi-qhariqa tiempoq pasasqanman hinan astawan reqsinakuspa munanakunku. Chaymi kayta tapukunayki: “¿Allintachu esposayta otaq qosayta reqsini? ¿Uyarinichu ima nisqantapas imayna sientekusqantapas? ¿Yuyashallanichu imarayku paywan casarakusqayta?”, nispa.

11. ¿Imaraykun casado kawsaypi kananpuni respeto?

¹¹ Maytaña huk casado warmi-qhari munanakun chaypas mayninpiqa manan yuyaykusqanku tupanchu. Chaymi sucederqan Abrahamta Saratawan (Gén. 21:9-11). Chaywanpas paykunaqa manan ch’aqwaspachu kawsarqanku. Paykunaqa respetowanmi qhawarinakuqku; Abrahammi warminta respetowan niq “niykapuway” nispa (Gén. 12:11, 13, Edición 1988). Sarapas respetowanmi qosanta niq ‘señorniy’ nispa (Gén. 18:12, Chuya Qellqa). Wakin casarasqakunaqa k’arak simiwanmi rimanakunku otaq ch’aqwankupas, chaypin rikuchinku mana respetanakusqankuta (Prov. 12:18). Chhaynata kawsaqkunaqa sasachakuykunapin rikukunqaku (leey Santiago 3:7-10, 17, 18).

12. ¿Imaraykun chayllaraq casarasqakuna astawan kallpachakunanku respetowan rimanankupaq?

¹² Chayllaraq casarasqakunan astawanqa kallpachakunanku sumaq simiwan respetowan rimanankupaq. Chaymi paykunata yanapanqa sonqonkupi kasqanta sut’illanta willanakunankupaq. Huk qosan nirqan: “Chayllaraq casarasqa kayqa kusikunapaqmi ichaqa kanmi sasachakuykuna. Qallariypiqa manan entiendenkichu esposaykiq imayna sientekusqanta, ima necesitasqanta, ima costumbrentapas; kaqllataqmi suceden esposakunawanpas, chaymi sasachakuykunata apamun. Ichaqa llamp’u sonqo kay, huch’uyyaykukuy, kusi sonqo kay, pacienciayoq kay, Diospi hap’ipakuy iman anchata yanapakun”, nispa. Arí, chaykunata ruwaymi llapanchistapas yanapawasun.

13. ¿Imaynatan huch’uyyaykukuq kay casarasqakunata yanapan?

¹³ Warmi-qhari mana phiñachinakuspalla, llamp’u simiwan parlarinankupaqqa huch’uyyaykukuqmi kananku (1 Ped. 3:8). 11 wataña casarasqa iñiqmasin nin: “Huch’uyyaykukuq kanchis chayqa, imapi pantaruspapas ‘pampachaykuway’ ninchispachan, chaymi yanapawanchis sasachakuykunata allichanapaq”, nispa. 20 wataña casarasqa iñiqmasin nillantaq: “Mayninqa ‘pampachaykuway’ niymi aswan allin ‘munakuykin’ niymantaqa. Huch’uyyaykukuq  kanapaqqa Diosmantan mañakuna. Diosmanta kuska mañakuqtiykun yuyariyku pantaq runa kasqaykuta Diospa khuyapayakuq kaynintawan, chaymi yanapawanku ima sucedesqantapas allin yuyaywan qhawarinaykupaq”, nispa.

14. ¿Imaynatan casadokuna kawsankuman pipas hatunchakuq kanman chayqa?

¹⁴ Hatunchakuq kaymi ichaqa warmitapas qharitapas hark’an sumaq parlarinankumanta, manataqmi yanapanchu sasachakuykunata allichanankupaq. Hatunchakuq runaqa manan ninmanchu “pantarunin, pampachaykuway” nispa. Payqa imaymanawanmi pantasqanta pakayta munan otaq hukkunata tumpan. Pipas sonqonta k’irin chayqa astawanmi chay runapaq phiñakun hinaspa k’arak simiwan kutichin otaq mana rimaykunchu (Ecl. 7:9). Chaymi hatunchakuq kayqa casarasqakunatapas t’aqanachin. Hinaspapas kayta yuyarisun: “Diosqa hatunchakuqkunaq contranpin sayarin, huch’uyyaykukuqkunatataq khuyapayaspa saminchaykun” (Sant. 4:6).

15. ¿Imaynatan Efesios 4:26, 27 texto casarasqakunata yanapanman sasachakuyninkuta allichanankupaq?

¹⁵ Casado kawsaypi ima sasachakuypas kaqtinqa usqhayllan chayta allichana, manataqmi hatunchakuq kaywanqa atipachikunachu. Pablon iñiqmasinkunata nirqan: “Ama p’unchay ch’isiyaqqa phiñasqa kaychischu, amapuni imaynallamantapas saqraq huchallichinasuykichistaqa munaychischu”, nispa (Efes. 4:26, 27). Chay hina yuyaychaykunata mana kasukuspaqa ñoqallanchistaqmi ñak’arinchis. Huk iñiqmasin nirqan: “Mayninqa manan ñoqapas qosaypas Efesios 4:26, 27 textoq nisqanta kasukuqchu kayku. ¡Chay tutakunan mana puñuyta atiqchu kani!”, nispa. Aswan allinqa kaqratopacha allipunakapuymi. Chaywanpas mayninqa sonqonchis tiyaykunantan suyananchis. Hinaspapas Diosmantan mañakuna huch’uyyaykukuq kayta. Chaymi yanapawasun sasachakuyta imayna allichaypi yuyaykunapaq, manataqmi imayna sientekusqanchispichu yuyaykusun (leey Colosenses 3:12, 13).

16. ¿Imaynatan casadokuna rikunanku imapas ruway yachasqankuta?

¹⁶ Huch’uyyaykukuq kaymi casadokunata yanapanqa qosankupi otaq esposankupi sumaq kaykuna rikusqankuta chaninta qhawarinankupaq. Yaqapaschá esposa ima allinkunatapas yachasqanwan familianta yanapan. Huch’uyyaykukuq qosaqa manan chaywan phiñakunqachu, aswanmi esposanta kallpachanqa chaykunata ruwashanallanpaq. Chaypin rikuchinqa munakusqanta chaniyoqpaq qhawarisqantapas (Prov. 31:10, 28; Efes. 5:28, 29). Huch’uyyaykukuq esposapas manan ima ruway yachasqanmantapas umata hoqarinanchu nitaq qosanta pisichananchu. ‘Huk cuerpollataq kapunku’ chayqa ima ruwasqankupas rimasqankupas iskayninkutan k’irinqa (Mat. 19:4, 5).

17. ¿Iman casadokunata yanapanqa kusisqa kawsanankupaq Diosta hatunchanankupaqpas?

¹⁷ Qankunapas Abraham Sara, Isaac Rebeca hinachá Diosta hatunchanapaq hina kawsayta munankichis, pasaqpaq kusisqa kawsaytapas. Chaypaqqa Diospa qhawarisqanta hinan casado kawsayta qhawarinaykichis. Bibliapin yachayta maskhanaykichis, qosaykichispa otaq esposaykichispa ruway yachasqantan chaninpaq qhawarinaykichis, sonqomantataqmi munanakunaykichis (Can. 8:6). Hinaspapas huch’uyyaykukuq kaychis, respetaychistaq esposaykichistapas qosaykichistapas. Chaykunata ruwankichis chayqa kusisqan kawsankichis Diospa sonqontapas kusichinkichis (Prov. 27:11). 27 wataña casarasqa iñiqmasin nirqan: “P’unchaykuna pasasqanman hinan astawan munanakuyku. Diosta munakusqayku sapa kutilla parlasqayku iman yanapawanku. ¡Esposay mana kaqtinqa imaynachá kayman!”, nispa.