1, 2. a) ¿Pitan Dios ñawpaqta kamarqan? b) ¿Imakunatan Diospa sapan Churin ruwarqan kamasqa kasqanmantapacha? c) ¿Imaynapin yachanchis llapa angelkuna ordenpi imatapas ruwashasqankuta?

LLIWTA kamaq Diosqa ordenpin tukuy imatapas kamarqan. Payqa ñawpaqtan hanaq pachapi ‘sapallan Churinta’ kamarqan. Paytan sutichakurqan ‘Simi’ nispa ñawpaqmantapacha Diospa rantinpi rimasqanrayku, Biblian nin: “Qallariypin Simiqa karqanña, Simitaq Dioswan karqan”, nispa. Hinaspapas Simiqa waranqa-waranqa watakunan Diospa munayninta ruwarqan, chaymantan Biblia nillantaq: “Tukuy imatapas paywanmi Diosqa ruwarqan. Mana paywanqa manan ima kaqpas ruwasqachu karqan”, nispa. Iskay waranqa watakuna ñawpaqllatan Jehová Dios Churinta kay pachaman kachamurqan, hinan payqa runaman tukuspa Diospa munasqanman hina tukuytapas ruwarqan (Juan 1:1-3, 14).

² Diospa Churinqa manaraq kay pachaman hamushaspan hanaq pachapi Diosta ‘llank’aysirqan’ (Prov. 8:30). Paywanmi Diosqa waranqa-waranqanpi angelkunata hanaq pachapi kamarqan (Col. 1:16). Paykunamantan Biblia nin: “Waranqaq waranqanmi payta servirqanku, mana yupay atiymi ñawpaqenpi sayasharqanku”, nispa (Dan. 7:10). Chay angelkunaqa huk ‘ejército’ hinan ordenpi tukuy imatapas ruwashanku (Sal. 148:2).

3. a) ¿Hayk’a ch’askakuna hinan hanaq pachapi kan? b) ¿Imayna ordenpin kashan ch’askakuna?

 ³ Hanaq pachapi tukuy imata kamaspapas, mana yupay atiytaraqmi ch’askakunata chaypi tukuy kaqkunatapas kamarqan. Chaymantan huk periódico nirqan: “Cientificokuna chayllaraq estudiasqankuman hinaqa, 300 waranqa trillón hina ch’askakunas kanman (300.000.000.000.000.000.000.000). Chayqa ñawpaqpi nisqankumanta kinsa kuti masraqmi”, nispa. ¿Imayna ordenpin ch’askakuna hanaq pachapi kashan? Ch’askakunaqa waranqa-waranqanpin t’aqa-t’aqapi kashanku, chaytan nikun galaxia nispa. Chay galaxia nisqakunapas t’aqa-t’aqapin kashanku, chaytan nikun cúmulo nispa. Hinaspapas chay cúmulo nisqakunan t’aqakunapi kashallankutaq, chaytataqmi nikun supercúmulo nispa.

4. ¿Imaynapin yachanchis kay Hallp’api Diospa llaqtanpas ordenpi kashasqanta?

⁴ Angelkunapas ch’askakunapas chaypi tukuy ima kamasqakunapas ancha sumaq ordenpin kashanku (Is. 40:26). Chay hinallataqmi kay pachapi kaq Diospa llaqtanpas tukuy imata ordenpi ruwashan. Diospa llaqtanqa ancha hatun llank’aytan kay Hallp’api aparishan, chaymi Diosqa munan tukuy imatapas ordenpi ruwanankuta. Ichaqa manan kunallanraqchu chaytaqa ruwashan, waranqa-waranqa watakuna ñawpaqmantaraqmi Diosqa rikuchirqan ‘mana ch’aqwa hatarichiq [“comunta ruwaq”, NM] Dioschu, aswanpas thak kawsay qoq Dios’ kasqanta (1 Cor. 14:33). Payqa munanmi ‘tukuy imapas chaninninpi ruwakunanta, maychus ruwanaman hinapuni’ (leey 1 Corintios 14:40). Qhawarisun ñawpa tiempopi imaynata Dios chay ruwasqanta.

5. ¿Imaraykun Diospa yuyaykusqan mana hunt’akurqanchu?

⁵ Diosmi Adanta Evatawan kamaspa nirqan: “Askhata miraychis, kay pachamanpas hunt’aykuychis, chaypi munayniyoq kaychis, kamachiychistaq challwakunata, phalaq animalkunata, kay pachapi puriq, suchuq llapa animalkunatapas”, nispa (Gén. 1:28). Jehová Diosqa manan hukpaqkamachu waranqa-waranqanpi runakunata kamarqan. Aswanmi ñawpaqtaqa Adanta Evatawan kamarqan, hinan paykunaqa wawakunayoq karqanku, wawankunataq wawakunayoq kallarqankutaq. Chay hinapin Diosqa munarqan runakuna kay pachantinman hunt’aspa huk sumaq paraisopi tiyanankuta. Ichaqa Adanwan Evawan mana kasukusqankumantan manaña Diospa munasqanman hinachu imapas karqan (Gén. 3:1-6). Qhepamanmi ‘Dios rikurqan kay pachapi runakunaq sinchi mana allin kasqanta, sonqonkuq lliw yuyaykusqanpas mana allinllapuni kasqantawan’. Hinan ‘runakunaqa Diospa qayllanpi waqllipurqanku, kay pachantinpitaq lliw mana chanin-kaypas q’oñirirqan’. Chaykunata rikuspan Diosqa hatun parata apachimurqan millay runakunata chinkachipunanpaq (Gén. 6:5, 11-13, 17).

6, 7. a) ¿Imaraykun Jehová Dios Noeta ‘khuyapayarqan’? (21 paginapi dibujota qhaway.) b) ¿Iman sucederqan Noepa tiemponpi millay runakunawan?

⁶ Jehová Diosqa Noetan ‘khuyapayarqan’ ‘chanin qhari, wiñaymasinkuna ukhupi allin kawsaq’ kasqanrayku. Noeqa “Diospa munayninta ruwaspallapunin kawsarqan”, chaymi huk hatun arcata ruwananpaq Diosqa kamachirqan (Gén. 6:8, 9, 14-16). Chay arcaqa karqan runakunapas uywakunapas chay hatun paramanta qespichisqa kanankupaq hinan. Hinan Noeqa familianpa yanapayninwan ‘Diospa tukuy kamachisqanta’ ordenpi ruwarqan. Uywakunata arcaman haykuchisqanku qhepamanmi Jehová ‘Dios punkuta wisq’aykapurqan’ (Gén. 7:5, 16).

 ⁷ Noeqa manaraq hatun para chayamushaqtinmi “chanin kawsaymanta” llapa runakunaman willarqan, ichaqa manan uyariyta munarqankuchu (2 Ped. 2:5). Hinan 2370 watapi (m.J.h.) chay hatun para chayamuspa “kay pachamanta lliw kawsaqta ch’usaqyachirqan”, manataqmi paykunamanta hukllapas qheparqanchu. Chaypiqa Noeta familianta imallan Diosqa qespichirqan (Gén. 7:23). Chaymi ñoqanchisqa Noepa mirayninña kanchis.

8. ¿Imaynapin yachanchis ñawpa tiempopi Diospa llaqtan ordenpi imatapas ruwasqankuta?

⁸ Pusaq pachak watakuna qhepamanmi Diosqa huk llaqtata paqarichirqan. Paykunatan Diosqa yachachirqan ordenpi imatapas ruwanankuta, astawanqa imayna yupaychanankuta. Chaymi churarqan Leví runakunata, sacerdotekunata, ‘Dioswan Tupana Karpa punkupi serviq warmikunatapas’ (Éx. 38:8). Jehová Diosmi chay llaqtanta kamachirqan Canaán hallp’aman haykunankupaq. Ichaqa runakunata manchakuspan mana kasukurqankuchu, chaymi Dios nirqan: “Manan mayqenniykichispas haykunkichischu hap’ikapunaykichispaq cheqaqtapuni prometesqay hallp’amanqa, Jefoneq churin Calebwan Nunpa churin Josuellapiwanmi haykunqaku”, nispa. ¿Imaraykun paykunalla haykunanku karqan? Prometesqa Hallp’ata qhawaq rispa allin willakuykunata apamusqankuraykun (Núm. 14:30, 37, 38). Qhepamanmi Diosqa Josueta churarqan Israel llaqtanta umallinanpaq (Núm. 27:18-23). Canaán hallp’aman haykunankupaqña kashaqtinmi Josueta nirqan: “Kallpachakuspa qhari hinapuni sayay. Ama manchakuychu, amataq pisi kallpayaychu, ñoqa Diosniyki Señor Diosqa qanwanpunin kashasaq maytaña riqtiykipas”, nispa (Jos. 1:9).

9. ¿Imaynatan Rahab warmi Diostapas llaqtantapas qhawarirqan?

⁹ Diosqa manan Josueta saqerqanchu. Yuyarisun 1473 watapi (m.J.h.) sucedesqanta. Israel llaqtan Canaán hallp’api tarikuq Jericó llaqtaq qayllanpi kasharqanku. Hinan Josueqa iskay runakunata kacharqan  chay llaqtata qhawamunankupaq. Chaypin Rahab warmiq wasinpi qorpachakurqanku. Chay warmin paykunata pakarqan reypa runankunamanta. ¿Imaraykun chayta ruwarqan? Chay warmin nirqan: “Ñoqaqa yachanin kay hallp’ata Señor Dios qopusqasuykichista [...]. Uyarirqaykun qankuna Egiptomanta lloqsimushaqtiykichis Puka Qochata chimpanaykichispaq Señor Diospa ch’akirqachisqanta. [...] Amor runakunaq iskaynin reyninta, Sehonta Ogtawan, wañuchisqaykichistapas. [...] Diosniykichis Señor Diosqa hanaq pachapipas kay pachapipas Diosmi”, nispa (Jos. 2:9-11). Arí, Rahab warmiqa allin iñiyniyoqmi karqan, anchatan Diostapas llaqtantapas respetarqan. Chaymi Diosqa chay warmita familiantawan wañuchisqa kanankumanta qespichirqan (Jos. 6:25).

10. ¿Imanirqanmi Jesús Judío umallikunata?

¹⁰ Israel llaqtaqa Diospa prometesqanman hinan Josuepa kamachikusqan tiempopi Canaán Hallp’ata hap’ikapurqanku. Ichaqa 1.500 watakuna qhepamanmi mana kasukuq llaqtaman tukupurqanku. Jesuspa hamusqan tiempopaqqa aswan k’ullumanmi tukupurqanku, chaymi Jesusqa Jerusalén llaqtata nirqan: “Profetakunata wañuchiq”, nispa (leey Mateo 23:37, 38). Jehová Diosqa manañan llaqtanpaq hinachu Israel llaqtata qhawarirqan, chaymi Jesusqa Judío umallikunata nirqan: “Diospa qhapaqsuyunqa qankunamanta qechusqan kanqa, paypa munayninman hina ruwaqkunamantaq qonqa”, nispa (Mat. 21:43).

11, 12. a) ¿Imaynapin Dios rikuchirqan huk mosoq llaqtata qallarichisqanta? b) ¿Pikunan chay mosoq llaqtapi karqanku?

¹¹ Chhaynaqa, ¿chinkapurqanchu kay Hallp’api Diospa llaqtan? Manan, Diosqa Jesuspa yachachisqanta kasukuq runakunamantan huk mosoq llaqtata qallarichirqan. Chay llaqtaqa 33 watapi Pentecostés p’unchaypin qallarirqan. ¿Imaynapi? Jesuspa 120 hina qatikuqninkuna huñukushaqtinkun “hanaq pachamanta qonqaylla huk suenay uyarikurqan, sinchi wayraq suenasqan hina, chay suenaymi tiyashasqanku wasiman hunt’aykurqan. Hinaqtinmi paykunaqa nina qallushaq hina rawraykunata rikurqanku, chaykunan umanku pataman tiyaykurqan. Chaymi llapallankuman Santo Espirituqa hunt’aykurqan, hinan wak rimaykunapi rimayta qallarirqanku, Santo Espirituq paykunata rimachisqanman hina” (Hech. 2:1-4). Chaykuna sucedesqanmi sut’ita rikuchirqan paykuna Diospa mosoq llaqtan kapusqankuta.

¹² Chay p’unchaypin “kinsa waranqa hina runakuna” bautizakurqanku, hinan Bibliaq nisqan hina, Jehová Dios llaqtanman “sapa p’unchay yapasharqan qespichisqa kaqkunata” (Hech. 2:41, 47). Cristianokunaq llank’asqankuqa sumaqtan t’ikarisharqan, chaymantan Biblia nin: ‘Diospa siminmanta willakuyqa hinantinmanmi chayaq, Jesuspi iñiqkunapas Jerusalén llaqtapin aswan-aswanta askhayarqan. Sacerdotekunapas askhan Jesuspi iñirqanku’, nispa (Hech. 6:7). Chaykuna qhepamanmi Diosqa ‘mana judío runakunata’ llaqtanman pusamurqan, chaypin rikuchillarqantaq mosoq llaqtanwan kashasqanta (leey Hechos 10:44, 45).

13. ¿Ima llank’aytan Dios qorqan Cristoq qatikuqninkunaman?

¹³ ¿Ima llank’aytan Dios qorqan Cristoq qatikuqninkunaman? Allin willakuykuna willaytan. Jesuspunin chaytaqa yachachirqan, payqa bautizakusqan qhepamantapachan Diospa Gobiernonmanta willayta qallarirqan (Mat. 4:17). Qatikuqninkunatan nirqan: ‘Testigoykunan kankichis Jerusalén llaqtapi, lliw Judea provinciapi, Samaria provinciapi, kay pachaq k’uchunkunakamaraq’, nispa (Hech. 1:8). Chaytan qatikuqninkunaqa  allinta hunt’arqanku. Huk kutinmi Pablowan Bernabepiwan Antioquía llaqtaman chayaspa cheqnikuqninku runakunata nirqanku: “Qankunamanraqmi Diospa simintaqa willanaykupuni karqan, qankunataq ichaqa mana chaskiyta munankichischu, manallataq wiñay kawsaytapas munankichischu, chaymi mana judío runakunaman willaq ripushayku. Kay hinatan Señor Diosqa kamachiwarqanku: ‘Wak suyu runakunata k’anchaqpaqmi churayki, kay pachantin runakunaman qespikuymanta willanaykipaqmi churayki’”, nispa (Hech. 13:14, 45-47). Arí, chay tiempomantaraqmi Diosqa qespichisqa kanapaq willakuyta mosoq llaqtanwan willachirqan.

14. a) ¿Iman sucederqan ñawpa cristianokunaq tiemponpi? b) ¿Pikunallan qespichisqa karqanku?

¹⁴ Jesusmi judío runakunaman willarqan Diosmanta allin willakuykunata, Jerusalén llaqta thunichisqa kanantapas. Qatikuqninkunatan nirqan: “Jerusalén llaqtata askha soldadokunaq muyuykusqanta rikuspaykichisqa thunikuynin chayamusqanta yachaychis. Chaypacha Judea provinciapi kashaqkunaqa orqokunaman ayqechunku, Jerusalén llaqta ukhupi kashaqkunataq hawaman lloqsichunku, chakrakunapi kashaqkunapas amaña llaqtamanqa haykuchunkuchu”, nispa (Luc. 21:20, 21). Ichaqa yaqa llapa judío runakunan mana uyarikurqankuchu. Aswanmi Roma contra sayarirqanku, hinan 66 watapi Cestio Galoq umallisqan, Roma soldadokuna Jerusalén llaqtata muyuykurqanku atipanankupaq. Ichaqa qonqayllan kutiripurqanku. Chayta qhawarispan askha cristianokuna Judeamanta Jerusalenmantawan lloqsirqanku, Jordán mayuta chimpaspataq Pela llaqtaman ayqerqanku. Hinan 70 watapi kutimuspa Roma soldadokuna Titoq umallisqan Jerusalén llaqtata thunirqanku. Chay hinapin Jesuspa willasqan hunt’akurqan. Payta kasukuq cristianokunallan chaymanta qespichisqa karqanku.

15. ¿Imaraykun Diospa llaqtan yapakushallarqan?

¹⁵ Chay tiempopi cristianokuna imaymana sasachakuykunapiña tarikurqanku chaypas, astawanraqmi yapakurqanku (Hech. 11:19-21; 19:1, 19, 20). ¿Imaynapi? Jehová Diospa yanapasqan kasqankurayku (Prov. 10:22).

16. ¿Imatan sapanka cristiano ruwanan karqan iñiyninpi qaqata sayananpaq?

¹⁶ Ichaqa, ¿imatan sapanka cristianokuna ruwananku karqan iñiyninkupi qaqata sayanankupaq? Sapa kutillanmi Diospa Siminta estudiananku karqan, huñunakuykunaman rinanku karqan, Diospa Gobiernonmantapas willananku karqan. Chay hinapin paykunaqa huk hinalla kawsaspa iñiyninkupi qaqata sayankuman. Paykunaqa kay tiempopi hinan tukuy imatapas ordenpi ruwaqku. Umallikuna, yanapakuq qharikuna iman iñiq t’aqapi iñiqmasikunarayku makilla llank’aqku (Filip. 1:1; 1 Ped. 5:1-4). Hinaspapas Pablo hinan huk watukuq umallikuna iñiq t’aqakunata visitaqku (Hech. 15:36, 40, 41). Arí, paykunaqa ñoqanchis hinan Jehová Diosta yupaychaqku. ¡Anchatan Diosta agradecekunchis tukuy imatapas ondenpi ruwanapaq yachachiwasqanchismanta! *

17. ¿Imamantan qatimuq estudiopi yachasun?

¹⁷ Kunanqa tukukuy p’unchaykunapiñan kashanchis, Satanaspa kamachisqan pachapas tukupunqañan. Chaywanpas Diospa llaqtanqa astawanmi wiñashan. Ñoqanchisri, ¿Diospa llaqtanwan kuskachu wiñashanchis? Chaymantan qatimuq estudiopi yachasun.