Α Β Γ Ε Η Ι Κ Λ Μ Ν Π Ρ Σ Τ Χ Ψ

Α

• Άβυσσος.

  Ο λάφι ἄβυσσος κι πουρανί μπαλαμανί τσσιπ μανγκέλα τι βακερέλ «ντιπ αχόρτ», «χωρίς πάτος» ή «χωρίς τέλος». Κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε ανταβά λάφι ντικχίντιβελα ότι σικαβέλα εκ συμβολικός τθαν ή κατάσταση σο να μουκχέλα οντουλές σο ισί αντρέ τι κερέλ σο μανγκέλα. Μπορίνελα τι βακέρντιβελ ότι ο τζενέ σο μουλέ ισί κι άβυσσος-ντα.—Λου 8:31· Ρω 10:7· Απ 20:3.

• Άγιος πνεύμας.

  Η ζορ ι Ντεβλέσκι σο να ντικχίντιβελα ντα σο χρησιμοποιήνελα βοβ για τι κερέλ οντουβά σο μανγκέλα. Ανταβά πνεύμας ισί άγιος επειδή αβέλα κατά Ιεχωβά, σο ισί ο πο πάκι ντα ο πο δίκαιος σαριλένταρ, ντα επειδή ι άγιε πνευμάσαρ ο Ντεβέλ κερέλα σο-ντα ισί άγιος.​—Λου 1:35· Πρ 1:8.

• Αρχηγός ι ζωγιάκο.

  Ανταβά λάφι μανγκέλα τι σικαβέλ ο μπαρό ρόλος σο κχελντάς ο Ιησούς Χριστός για τι ελευθερώνελ ι πιστέ τζενέν κατά μεριπέ, σο ισί αποτέλεσμας ι αμαρτιάκο, ντα για τι ντελ-λεν ζωή για πάντα.​—Πρ 3:15· 5:31· Εβρ 2:10· 12:2.

• Αρχιερέας.

  Κο Νόμος κι Μωυσίσκο, ο αρχιερέας ισινέ ο πο σημαντικός ιερέας σο βοηθίνελας ι λαός τι τθερέλ λατσσί φιλία ι Ντεβλέσαρ ντα ντικχέλας σαρ κερένας πουμαρί μπουτί ο γιαβερά ιερείς. Σάντε βοβ μπορίνελας τι ντελ αντρέ κο Άγια των Αγίων, δηλαδή ντιπ κο αντραϊνό δωμάτιος σο ισινέ πρώτα κο άγιος τσαντίρι ντα σοράν κο ναός. Κερέλας-λες ανταβά σάντε κο Ντιβές σο Ντιντιόνας Θυσίες για τι Συγχωρίντιβεν ο Αμαρτίες. Ο λάφι «αρχιερέας» βακέρντιβελα ι Ιησού Χριστόσκε-ντα.​—Λευ 16:2, 17· 21:10· Ματ 26:3· Εβρ 4:14.

• Ασία.

  Κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε, ο λάφι «Ασία» βακέρντιβελας μερικέ τθεμένγκε σο κερένας-λεν κουμάντος ο Ρωμαίοι. Ανταλά τθεμά αμαρέ ντιβεσέντε ισί η δυτική Τουρκία ντα μερικά νησιά οτθέ πασέ, σαρ η Σάμος ντα η Πάτμος. Λάκι πο σημαντική πόλη ισινέ η Έφεσος.​—Πρ 20:16· Απ 1:4.

• Αφοσίωση κο Ντεβέλ.

  Κι πουρανί μπαλαμανί ισινέ ο λάφι εὐσέβεια. Εκ τζενό σο ισί αφοσιωμέ κο Ιεχωβά Ντεβέλ τθερέλα λέσκε μπαρό σεβασμός, ντέλα-λες λατρεία ντα πακιάλα αντράλ πι γκίσταρ ότι ο τρόπος σο κερέλα κουμάντος σαρέ ο πράγματα ισί ο πο λατσσό.​—1Τι 4:8· 2Τι 3:12.

• Αχαΐα.

  Κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε, ο λάφι «Αχαΐα» βακέρντιβελας μερικέ τθεμένγκε κι νότια Ελλάδα σο κερένας-λεν κουμάντος ο Ρωμαίοι. Η πο σημαντική πόλη κι Αχαΐα ισινέ η Κόρινθος. Αντρέ κι Αχαΐα ισινέ σαρί η Πελοπόννησος ντα η κεντρική Ελλάδα.​—Πρ 18:12.

Β

• Βουρτιπέ ι Ιησού Χριστόσκο.

  Κάνα η Αγία Γραφή κερέλα λάφι για το βουρτιπέ ι Ιησού Χριστόσκο, μπουτ φαρ μανγκέλα τι σικαβέλ ο βακίτι σο αρχίνελα κάνα αβέλα Βασιλιάς κο ουρανός ντα ατσσικιαρέλα μέχρι κο τέλος ανταλέ ντουνιάσκο. Ανταβά βακέρντιβελα γιαβέρσοϊ εμ «παρουσία» ντα να μανγκέλα τι βακερέλ ότι ο Ιησούς αβέλα για χάνικ ντα νασέλα σουγκό, αλλά ότι μπεσέλα εκ συγκεκριμέ βακίτι.​—Ματ 24:3.

Γ

• Γέεννα.

  Αντικάς βακέρντιβελας μπαλαμανές η Κοιλάδα Εννόμ σο ισινέ νότια ντα νοτιοδυτικά κατά πουρανί Ιερουσαλήμ. (Ιερ 7:31) Η Γραφή βακερντάας ότι ανταβά τθαν κα πφερντιόλας μουλένγκε σώματα. (Ιερ 7:32· 19:6) Τίποτα να σικαβέλα ότι κι Γέεννα φουρτίνενας ζώα ή τζενέν για τι πφαμπαρέν-λεν τζουβντέ ή τι βασανίνεν-λεν. Άρα, η Γέεννα να μανγκέλα τι σικαβέλ εκ τθαν σο να ντικχίντιβελα, σο οτθέ τζενένγκε ψυχές βασανίντιβενα για πάντα κι γιακ. Οκιά μπάνταρ, ο Ιησούς ντα λέσκε μαθητές βακερντέ ο λάφι «Γέεννα» για τι σικαβέν ι τιμωρία “ι δεύτερε μεριμάσκι” σο ατσσόλα για πάντα. Κον λέλα ανταγιά τιμωρία, μερέλα για πάντα ντα να τζουβντιόλα πάλι.​—Απ 20:14· Ματ 5:22· 10:28.

• Γκεραντό πράγμας (Άγιος μυστικός).

  Εκ πράγμας σο τθερέλα τι κερέλ ι Ντεβλέσκε σκοπόσαρ ντα αβέλα κατά Ντεβέλ, ατσσόλα γκεραντό καζόμ βακίτι μανγκέλα βοβ ντα τζανένα-λες σάντε οντουλά σο τραμπίνελα βοβ τι μουτθαβέλ-λες λένγκε.​—Μαρ 4:11· Κολ 1:26.

• Γραφή.

  Κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε, ο λάφι γραφή μανγκέλα τι σικαβέλ ο άγια βιβλία σο ισί κο Λάφι κι Ντεβλέσκο.​—Λου 24:27· 2Τι 3:16.

Ε

• Εβραϊκή τσσιπ.

  Ανταγιά τσσιπ κερένα λάφι ο Εβραίοι. Ισινέ η τσσιπ σο κερέλας λάφι ο Χριστός ντα λέσκε μαθητές, ντα οντουλά μπρεσά τθερέλας μπουτ αραμαϊκά λάφια αντρέ.​—Πρ 26:14.

• Εβραίος.

  Αντικάς βακέρντιλο πρώτη φαρ ο Άβραμ (Αβραάμ), ντα ανταβά ξεχωρίνελας-λες λέσκε γειτονένταρ σο ισινέ Αμορραίοι. Οτθάρ μπερί, αντικάς βακέρντιβενας οντουλά σο αστάρντιβενας κατά Αβραάμ αντράλ λέσκε αγγονίσταρ, κατά Ιακώβ.​—Γε 14:13· Εξ 5:3.

• Επικούρειοι φιλόσοφοι.

  Ανταλά ισινέ ο τζενέ σο πακιάνας ντα σικλιαρένας οντουλά σο βακερντάς ο φιλόσοφος Επίκουρος (341-270 Π.Κ.Χ.). Οντουβά σο σικλιαρένας ισινέ ότι ο πο σημαντικός πράγμας κι ζωή ισί τι κερέλ ο τζενό οντουβά σο ευχαριστίνελα-λες.​—Πρ 17:18.

Η

• Ηρώδης.

  Ανταβά ισί ναβ βασιλιαδένγκο εκχέ φαμιλιάταρ σο τσσουντάς-λεν η Ρώμη τι κερέν κουμάντος ι Ιουδαιόν. Ο Ηρώδης ο Μέγας κερντάς μπαρό ναβ σόσκε λατσσαρντάς πάλι ο ναός κι Ιερουσαλήμ ντα ντινάς εντολή τι μουνταρέν ι χουρντέ μουρσέν αζομάν σο μανγκέλας τι μουνταρέλ ι Ιησούς. (Ματ 2:16· Λου 1:5) Λέσκε ντουέ τσσαβέντε, κο Ηρώδης Αρχέλαος ντα κο Ηρώδης Αντίπας, ντιντιλό τι κερέν κουμάντος τθανέντε σο κερέλας κουμάντος λένγκο ντατ. (Ματ 2:22) Ο Αντίπας ισινέ τετράρχης, ντα ο τζενέ βακερένας λέσκε «βασιλιά». Κυβερνίνελας κάνα ο Χριστός κερέλας έργος κι πφουβ τριν επκάς μπρεσά ντα μέχρι κο βακίτι σο βακέρντιβελα κο Πράξεις, κεφάλαιος 12. (Μαρ 6:14-17· Λου 3:1, 19, 20· 13:31, 32· 23:6-15· Πρ 4:27· 13:1) Πο σοράν, ο Ηρώδης Αγρίππας Α΄, ο αγγόνι σο τθερέλας ο Ηρώδης ο Μέγας, κερντάας χάνικ βακίτι κουμάντος κάνα μουνταρντάς-λες ο άγγελος ι Ντεβλέσκο. (Πρ 12:1-6, 18-23) Σοράν λέσταρ αβιλό βασιλιάς λέσκο τσσαβό, ο Ηρώδης Αγρίππας Β΄, ντα κερντάς κουμάντος μέχρι κο βακίτι σο ο Ιουδαίοι γκιλέ κόντρα κι Ρώμη.​—Πρ 23:35· 25:13, 22-27· 26:1, 2, 19-32.

Ι

• Ιερέας.

  Ισινέ εκ μουρς σο τραμπίντιλοας κατά Ντεβέλ για τι σικλιαρέλ Λέσκε ντα Λέσκε νόμοι κο λαός σο υπηρετίνελας. Εκ ιερέας τραμπίντιβελας για τι ντελ ο θυσίες, τι βοηθίνελ ι τζενέν τι τθερέν λατσσί φιλία ι Ντεβλέσαρ ντα τι μολίνελ ι Ντεβλές αντίς ι λαόσκε. Πριν κατά Νόμος ι Μωυσίσκο, ο κάθε σορό ι φαμιλιάκο υπηρετίνελας σαρ ιερέας πι φαμιλιάκε. Κάνα ντιντιλό ο Νόμος ι Μωυσίσκο, ο ιερείς ισινέ μουρσά σο αστάρντιβενας κατά Ααρών, σο ισινέ κατά φάρα Λευί. Ο γιαβερά μουρσά σο ισινέ Λευίτες βοηθίνενας-λεν. Κάνα αβιλί-πες η νεβί συμφωνία, ο πνευματικός Ισραήλ αβιλό λαός σο ισινέ ιερείς, ντα λένγκο Αρχιερέας ισί ο Ιησούς Χριστός.​—Εξ 28:41· Εβρ 9:24· Απ 5:10.

• Ιεχωβά.

  Η Αγία Γραφή—Μετάφραση Νεβέ Ντουνιάσκι τθερέλα ο ναβ «Ιεχωβά» 237 φαρ κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε. Ο λόγοι σο αβιλό-πες ανταβά ισί ακαλά:

  1. Αντίγραφα κατά Εβραϊκά Βιβλία ι Γραφιάκε σο διαβάντιβενας αζομάν σο τζουβντιόλας ο Ιησούς ντα λέσκε απόστολοι τθερένας ο Τετραγράμματος (δηλαδή, ι Ντεβλέσκο ναβ, σο ισί γραμμέ σταρέ εβραϊκέ γραμματέντζαρ יהוה) σαρό κο κείμενος.

  2. Αζομάν σο τζουβντιόλας ο Ιησούς ντα λέσκε απόστολοι, ο Τετραγράμματος ισινέ σε μπαλαμανέ-ντα μεταφράσεις ι Εβραϊκέ Βιβλιόνγκο.

  3. Κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε ισί γραμμέ ότι ο Ιησούς κερέλας λάφι μπουτ φαρ ι Ντεβλέσκε ναβέσκε σόσκε μανγκέλας τι τζανέν-λες ο γιαβερά-ντα.​—Ιωάννης 17:6, 11, 12, 26.

  4. Εμ ο Εβραϊκά εμ ο Χριστιανικά Βιβλία ι Γραφιάκε ισί κατά Ντεβέλ. Οτθάρ, άμα κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε να ισινέ ι Ντεβλέσκο ναβ σαρ ισί κο Εβραϊκά Βιβλία, ανταβά να κα αβέλας λογικός ντα σωστός.

  5. Κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε αρακχάσα ο ναβ «Γιαχ». Ανταβά ισί ο τρόπος σο βακέρντιβελα πο σουγκό ι Ντεβλέσκο ναβ.​—Αποκάλυψη 19:1, 3, 4, 6.

  6. Πουρανέ κείμενα ι Ιουδαιόνγκε μουκχένα τι αγαντίντιβελ ότι ο Ιουδαίοι Χριστιανοί τσσουβένας ι Ντεβλέσκο ναβ κο κείμενα σο γραφίνενας.

  7. Μερικά σπουδαγμέ τζενέ σο ρόντενα κι Αγία Γραφή βακερένα ότι, σαρ ντικχίντιβελα, ο ναβ ι Ντεβλέσκο ισινέ κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε οτθέ σο ο λάφια λιντιόνας κατά Εβραϊκά Βιβλία.

  8. Μεταφράσεις ι Γραφιάκε σο ισί 100 ντα πο μπουτ τσσιμπέντε τθερένα ι Ντεβλέσκο ναβ κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε.

  Αγαντίντιβελα μπουτ λατσσές ότι ισί ντιπ λογικός τι τσσουβντιόλ πάλι ι Ντεβλέσκο ναβ, Ιεχωβά, κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε. Άκ’ ανταβά κερντέ οντουλά σο μεταφραντέ ι Μετάφραση Νεβέ Ντουνιάσκι. Επειδή σεβάνενα αντράλ πουμαρέ γκίσταρ ι Ντεβλέσκο ναβ ντα νταρένα μα τι πφανγκέν λέσκο γκι, να μανγκένα τι νικαβέν τίποτα οντουλένταρ σο ισινέ κι αρχή αντρέ κι Γραφή.​—Αποκάλυψη 22:18, 19.

Κ

• Κοβλό γκι.

  Ο τζενό σο τθερέλα κοβλό γκι ισί ήρεμος ντα λατσσό ι γιαβερέντζαρ ατζέ-ντα κάνα χολιασκιαρένα-λες. Ανταγιά ιδιότητα σικαβέλα σο τθερέλα ο τζενό αντρέ πι γκίστε ντα αντρέ πι γκοντιάτε ντα ντικχίντιβελα κο γιαβερά κατά τρόπος σο συμπεριφερίντιβελα. Όμως, ανταβά να μανγκέλα τι βακερέλ ότι ο τζενό σο τθερέλα κοβλό γκι ισινέ πάντα αντικάς.

Λ

• Λουμνιπέ.

  Κι πουρανί μπαλαμανί βακέρντιβελας πορνεία, εκ λάφι ι Γραφιάκο σο χρησιμοποιήντιβελα ι λουμνικανέ πραγματένγκε. Ανταλά πράγματα ο Ντεβέλ να μανγκέλα τι αβέν-πες. Αντρέ ανταλέντε ισί κάνα εκ τζενό κερέλα λουμνιπέ οπράλ κο μπιαβ, κάνα ποκινέλα εκχές ή εκχιά για τι τζαλ λέσαρ ή λάσαρ, κάνα τζενέ σο νανέ παντριμέ ο εκ ι γιαβερέσαρ σοβένα γιεκ, κάνα τζάλα μουρς μουρσέσαρ ή τζουβέλ τζουβλιάσαρ ντα κάνα εκ τζενό τζάλα εκχέ ζωόσαρ. Κι Αποκάλυψη, ο λάφι «λουμνιπέ» συμβολίνελα ι ψεύτικη θρησκεία, σο βακέρντιβελα «Βαβυλώνα η Μπαρί», ντα σικαβέλα ότι τσσίντελα οντουλένταρ σο κερένα κουμάντος ανταλέ ντουνιάς για τι λελ παλάλ ζορ ντα λοβέ.​—Απ 14:8· 17:2· 18:3· Ματ 5:32· Πρ 15:29· Γα 5:19.

• Λουμνιπέ οπράλ κο μπιαβ.

  Ανταβά ισί κάνα εκ παντριμέ μουρς ή τζουβέλ τζάλα εκχέ γιαβερέ τζενέσαρ σο νανέ παντριμέ λέσαρ ή λάσαρ. Κι πουρανί μπαλαμανί βακέρντιβελας μοιχεία.—Εξ 20:14· Ματ 5:27· 19:9.

Μ

• Μεζάρι (Λιμόρι).

  Κάνα ανταβά λάφι γραφίντιβελα χουρντέ γραμμάσαρ κι αρχή, μανγκέλα τι σικαβέλ εκ κανονικός μεζάρι. Κάνα γραφίντιβελα μπαρέ γραμμάσαρ, μανγκέλα τι σικαβέλ ο συμβολικός τθαν σο ισί ο μουλέ ντα οτθέ να κερένα ντα να αγαβένα τίποτα. (Γε 47:30· Εκ 9:10· Ματ 27:61· Πρ 2:31) Κο Εβραϊκά Βιβλία κι Γραφιάκε ανταβά συμβολικός τθαν βακέρντιβελας «Σιεόλ» ντα κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε βακέρντιβελας «Άδης».

• Μεσσίας.

  Ο λάφι ανταβά ισί εκχέ εβραϊκέ λαφίσταρ σο μανγκέλα τι βακερέλ «οντουβά σο τραμπίντιλο». Κι μπαλαμανί τσσιπ ανταβά λάφι βακέρντιβελα Χριστός.​—Δα 9:25· Ιωα 1:41.

• Μπαλαμανί τσσιπ.

  Κο μπαλαμανές γραφισάλε κι αρχή ο Χριστιανικά Βιβλία ι Γραφιάκε (εκτός κατά Ευαγγέλιος Ματθαίος σο γραφίντιλο πρώτα κο εβραϊκά). Κο μπαλαμανές αβιλί-πες η πρώτη μετάφραση σαρέ ι Εβραϊκέ Βιβλιόνγκι, δηλαδή η Μετάφραση των Εβδομήκοντα.

• Μπαλαμό.

  Κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε, ο λάφι «Μπαλαμό» να βακέρντιβελα σάντε εκχέ τζενέσκε σο μπιάντιλο ντα μπεσέλα κι Ελλάδα ή αστάρντιβελα οτθάρ, αλλά βακέρντιβελα σαρέ ι λαόνγκε-ντα σο να ισινέ Ιουδαίοι ή οντουλένγκε σο επηρεασάλεας κατά μπαλαμανί τσσιπ ντα κατά τρόπος σο τζουβντιόνας ο Μπαλαμέ.​—Ιωλ 3:6· Ιωα 12:20.

• Μπαρέ Ντιβεσά ι Ναόσκε.

  Ανταλά μπαρέ ντιβεσά αβένας-πες κάθε μπρες για τι ντεν-πες γκοντί ο ντιβές σο αβιλόας πάκι ο ναός οντουλέσταρ σο κερντάας ο Αντίοχος ο Επιφανής για τι μαγαρίνελ-λες. Αρχίνενας 25 Χισλέβ ντα ατσσικιαρένας οχτώ ντιβεσά.​—Ιωα 10:22.

• Μπαρό ιερέας.

  Κο Εβραϊκά Βιβλία κι Γραφιάκε, ο λάφι «μπαρό ιερέας» ισινέ εκ γιαβέρ τρόπος σο βακέρντιβελας ο «αρχιερέας». Κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε, ο λάφι «μπαρέ ιερείς» ντικχίντιβελα ότι μανγκέλας τι σικαβέλ ι μουρσέν σο τθερένας μπαρό ναβ σαρ ιερείς. Αντρέ ανταλέντε μπέκιμ τι ισινέ εμ αρχιερείς σο χασαρντέας ανταγιά θέση εμ οντουλά σο ισινέ σορέ κο 24 ομάδες σο τθερένας ο ιερείς.​—2Χρ 26:20· Εσδ 7:5· Ματ 2:4· Μαρ 8:31.

• Μπαρό λατσσιπέ.

  Κάνα ανταβά λάφι βακέρντιβελα ι Ντεβλέσκε μπαρέ λατσσιμάσκε, τθερέλα τι κερέλ πο μπουτ ντουέ πραγματέντζαρ. Ο πρώτος ισί ότι ο Ντεβέλ ντέλα εκ δώρος πουταρντέ βαστέντζαρ χωρίς τι μπεσέλ τι λελ κάτι παλάλ. Οντουβά σο τσσίντελα-λες ισί ότι μανγκέλα τι σικαβέλ λατσσιπέ σαρέ πι γκίσαρ σόσκε μανγκέλα μπουτ ι τζενέν. Ο δεύτερος πράγμας ισί ότι ο Ντεβέλ σικαβέλα πο μπαρό λατσσιπέ ατζέ-ντα οντουλέντε σο να αξίνενα-λες. Αντράλ ανταλέ λατσσιμάσταρ συγχωρίνελα ι αμαρτωλόν ντα ντέλα-λεν βίκος για τι λεν ζωή για πάντα αντράλ κατά Ιησούς Χριστός. Οτθάρ, ο μπαρό λατσσιπέ ι Ντεβλέσκο βακέρντιβελα εμ λατσσιπέ σο να αξίνασα-λες.

• Μπίλατζανε πράγματα.

  Αντικάς μεταφράντιβελα ο λάφι ἀσέλγεια σο ισί κι πουρανί μπαλαμανί τσσιπ. Εκ τζενό σο κερέλα μπίλατζανε πράγματα τζάλα μπαρί κόντρα κι Ντεβλέσκε κανόνες ντα σικαβέλα ότι να τθερέλα λατζ οπρά-πέστε ντα να χάλα-λες ανάγκη ανταλένγκε σο κερέλα. Ανταβά τζενό σικαβέλα ότι να σεβάνελα ή ατζέ-ντα ότι κερέλα πέρα ο νόμοι ντα ο κανόνες. Ανταβά λάφι να βακέρντιβελα ι λάθος πραγματένγκε σο νανέ αζόμ σημαντικά.​—Γα 5:19· 2Πε 2:7.

Ν

• Ντουκχένγκο κας.

  Ανταβά ισί εκ κας ή δοκάρι σο ιμπλαβένας τζενέν. Ο κας σο οπρά-λέστε μουνταρντέ ι Ιησούς βακέρντιβελας κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε ντουέ λαφίντζαρ, ι λαφίσαρ σταυρός ντα ι λαφίσαρ ξύλον. Όμως, ο λάφι σταυρός να μανγκέλας τι σικαβέλ ντούι κομμάτια κας ο εκ οπράλ κο γιαβέρ, σαρ ισινέ ο σταυρός σο τθερένας οντουλά σο πακιάνας ψεύτικε ντεβλέντε μπουτ μπρεσά πο τζανγκλέ κατά Χριστός. Κι πουρανί μπαλαμανί, ο λάφι σταυρός μανγκέλας τι σικαβέλ εκ κας ή εκ δοκάρι. Ο λάφι «ντουκχένγκο κας» ντέλα ντιπ ο νόημας σο τθερέλας ο λάφι σταυρός, σόσκε ανταβά λάφι βακέρντιβελα για τι σικαβέλ ο βάσανα ντα ι λατζ σο κα τθερένας οντουλά σο τζάνα παλάλ κο Ιησούς.​—Ματ 16:24· Εβρ 12:2.

• Ντουνιάς.

  Κο Χριστιανικά Βιβλία κι Γραφιάκε βακέρντιβελας ι λαφίντζαρ κόσμος ντα αἰών. Κάνα ο λάφι «ντουνιάς» ισί μετάφραση ι λαφίσκι αἰών, μανγκέλα τι σικαβέλ εκ συγκεκριμέ βακίτι. Ατζέ, μανγκέλα τι σικαβέλ σαρ αβένα-πες ο πράγματα σε εκ κοινωνία ντα καλά πράγματα αβένα-πες εκχέ συγκεκριμέ βακιτίστε. Επίσης, μανγκέλα τι σικαβέλ σαρ τζουβντιόνα ντα σο ισί σικλέ τι κερέν ο τζενέ. (2Τι 4:10) Γιαβερά φαρ, ο λάφι «ντουνιάς» ισί μετάφραση ι μπαλαμανέ λαφίσκι κόσμος σο μανγκέλα τι σικαβέλ (1) σαρέ ι τζενέν, (2) σαρ αβένα-πες ο πράγματα σε εκ κοινωνία (μοιάζελα με το νόημας σο ντέλα ο λάφι αἰών) ντα (3) ι τζενέν σο ισί ντουρ κατά Ντεβέλ.

Π

• Προετοιμασία.

  Αντικάς βακέρντιβελας ο ντιβές πριν κατά Σάββατος. Οντουβά ντιβές ο Ιουδαίοι κερένας ο προετοιμασίες σο χρειαζίντιβενας. Η Προετοιμασία μπιτίνελας κάνα περέλας ο κχαμ κο ντιβές σο βακέρντιβελα αντιβές Παρασκευή, ντα αζομάν αρχίνελας ο Σάββατος. Ο εβραϊκός ντιβές αρχίνελας αρατί ντα μπιτίνελας ι γιαβέρ ιράτ.​—Μαρ 15:42· Λου 23:54.

Ρ

• Ρόλος.

  Ανταβά ισί εκ μπαρό κομμάτι δέρμας ή χαρτίς σο ισινέ γραμμέ κατά εκ μπάντα, ντα μπουτ φαρ πακιαρένας-λες εκχέ καστέστε. Ο λάφια ι Γραφιάκε γραφίντιβενας ντα αβένας αντιγραφή κο ρόλοι. Ανταλά ισινέ ο βιβλία σο τθερένας αζομάν σο γραφίντιβελας η Αγία Γραφή.​—Λου 4:17-20· 2Τι 4:13.

Σ

• Σάνχεδριν.

  Ισινέ ο πο μπαρό δικαστήριος ι Ιουδαιόνγκο κι Ιερουσαλήμ. Κο ντιβεσά κι Ιησούσκε, τθερέλας 71 τζενέν. Αντρέ ανταλέ τζενέντε ισινέ ο αρχιερέας ντα γιαβερά σο τθερένας ανταγιά θέση πο ανγκλέ. Ατζέκ, ισινέ τζενέ-ντα κατά φαμιλιά ι αρχιερεόνγκε, πρεσβύτεροι, ο σορέ κατά φάρες ντα κατά φαμιλιά, ντα γραμματείς.​—Μαρ 15:1· Πρ 5:34· 23:1, 6.

• Στωικοί φιλόσοφοι.

  Ισινέ μπαλαμανί σχολή κο πουρανέ μπρεσά τζενέντζαρ σο πακιάνας ότι για τι αβέλ εκ τζενό ευτυχισμέ πρέπει τι χρησιμοποιήνελ πι γκοντί για τι αγαβέλ ντα τι τζουβντιόλ αντικάς σαρ ισί ο νόμοι σο τθερέλα η φύση. Βον βακερένας ότι ισί μπαγιά γκοντιαβέρ ο τζενό σο να χάλα-λες ανάγκη η ντουκχ ή η ευχαρίστηση.​—Πρ 17:18.

• Συνείδηση.

  Ισί κάτι αντρέ αμέντε σο σικαβέλα αμένγκε καβά ισί ο σωστός ντα καβά ο λάθος, σο πρέπει τι κεράς ντα σο μα τι κεράς. Κι Γραφή, ανταβά λάφι μανγκέλα τι βακερέλ τι τζανέλ εκ τζενό πο νεαυτός. Αντικάς, αμαρί συνείδηση μπορεί τι κρίνελ-αμέν ή τι κατηγορίνελ-αμέν άμα κερντάμ εκ γκεραλό πράγμας ή τι κερέλ-αμέν τι νιωθίνας λατσσές άμα κερντάμ εκ λατσσό πράγμας. Ατζέ, μπορίνελα τι προειδοποιήνελ-αμέν για μα τι λας λάθος αποφάσεις.​—Ρω 2:14, 15· 9:1.

• Σύρτη.

  Ντούι μπαρέ ντεριαβά πασέ κι παραλία κι Λιβύη, κι βόρεια Αφρική, σο οτθέ ο πανί να ισινέ αχόρτ. Κο πουρανέ μπρεσά οντουλά σο κερένας μπουτί κο καράβια νταρένας τι νακχέν οτθάρ σόσκε οντουλέ τθανέντε ισινέ μπουτ κούμι τελάλ κατά πανί. Ανταβά κούμι γκιντίντιβελας εκ φαρ εκχέ μεριάτε ντα γιαβέρ φαρ εκχέ γιαβεράτε επειδή ο πανί οτθέ μπάζιμα γουλίλας ντα βαντίντιβελας.​—Πρ 27:17.

Τ

• Τελευταία ντιβεσά ανταλέ ντουνιάσκε.

  Ανταβά λάφι μανγκέλα τι σικαβέλ ο βακίτι σο ισί πριν κατά τέλος ι ντουνιάσκο σο κερέλα-λες κουμάντος ο Μπενγκ. Ανταβά βακίτι περέλα οπράλ κο βακίτι σο ισί ο βουρτιπέ ι Χριστόσκο. Ο Ιησούς κα μπουτσσαβέλ πι αγγελόν ντα βον «κα νικαβέν ι πφιρνέν αντράλ κατά δίκαιοι» ντα κα καταστραφίνεν-λεν. (Ματ 13:40-42, 49) Ο μαθητές ι Ιησούσκε μανγκένας τι σικλιόν κάνα κα αβένας «ο τελευταία ντιβεσά ανταλέ ντουνιάσκε». (Ματ 24:3) Πριν τι βουρτίνελ ο Ιησούς κο ουρανός, ντινάς πο λάφι οντουλέντε σο τζάνας παλά-λέστε ότι κα αβέλας λέντζαρ μέχρι οντουβά βακίτι.​—Ματ 28:20.

• Τζενέ γιαβερέ τθεμένταρ.

  Μπουτ φαρ αντικάς βακέρντιβενα κι Γραφή οντουλά σο να ισινέ Ιουδαίοι.​—Ψλ 2:1· Ματ 10:5.

• Τζιτζίναβα (Έλεος).

  Οντουβά σο τζιτζίνελα σικαβέλα λατσσιπέ σο λοκχιαρέλα ο γκι οντουλένγκο σο ισί μπίζουρανε. Αγαβέλα ι γιαβερένγκι ντουκχ. Ντα μερικέ περιπτωσιέντε, οντουβά σο τζιτζίνελα να κρίνελα ντα να τιμωρίνελα πφαρές ι γιαβερές.

• Τιμωριάκο κας.

  Ανταβά ισινέ εκ μπουγλό κας σο τθερέλας γούρνες. Αντρέ κο γούρνες τσσουβένας ο πιντρέ ι τζενέσκε για τι τιμωρίνεν-λες ντα αντικάς ναστί κουνιαβέλας-λεν. Ισινέ φαρ σο τσσουβένας ατζέ-ντα λέσκε βαστά ντα λέσκι κορί.​—Ιερ 20:2· Πρ 16:24.

• Τσσαβό ι Δαβιδίσκο.

  Ανταβά λάφι βακέρντιβελα μπουτ φαρ ι Ιησούσκε για τι σικαβέλ ότι βοβ ισί ο προσάγγονος ι Δαβιδίσκο σο κα λέλας εκ Βασιλεία σαρ βακερέλας ι συμφωνία σο αβιλίας ι Δαβιδίσαρ.​—Ματ 12:23· 21:9.

Χ

• Χριστιανός.

  Ανταβά ισί ο ναβ σο ντινάς ο Ντεβέλ οντουλέντε σο τζάνα παλάλ κο Ιησούς Χριστός.​—Πρ 11:26· 26:28.

• Χριστός.

  Ανταβά ισί ο τίτλος ι Ιησούσκο σο τθερέλα ο ίδιος νόημας εκχέ εβραϊκέ λαφίσαρ σο μεταφράντιβελα «Μεσσίας», δηλαδή «Οντουβά σο τραμπίντιλο».​—Ματ 1:16· Ιωα 1:41.

Ψ

• Ψυχή.

  Κι Αγία Γραφή, ο εβραϊκός λάφι νέφες ντα ο μπαλαμανό λάφι ψυχή μανγκένα τι σικαβέν (1) τζενέν, (2) ζωόν ντα (3) ι ζωή σο τθερέλα εκ τζενό ή εκ ζώος. (Γε 1:20· 2:7· Αρ 31:28· 1Πε 3:20) Σαρ-ντα τι χρησιμοποιήνενα ο θρησκείες ο λάφι «ψυχή», η Αγία Γραφή σικαβέλα ότι εμ ο λάφι νέφες εμ ο λάφι ψυχή, κάνα τθερένα τι κερέν τζενέντζαρ ντα ζωόντζαρ, σικαβένα κάτι σο ασταράσα-λες, ντικχάσα-λες ντα μπορίνελα τι μερέλ. Κι Μετάφραση Νεβέ Ντουνιάσκι, ανταλά λάφια μπουτ φαρ μεταφράντιβενα σαρ «ζωή» ντα «τζενό» ανάλογα καβά νόημας τθερένα κι κάθε περίπτωση. Ο πο μπουτ φαρ ο λάφι «ψυχή» ισί κι υποσημείωση. Κάνα βακέρντιβελα ότι εκ τζενό κερέλα κάτι σαρέ πι ψυχιάσαρ, ανταβά μανγκέλα τι βακερέλ ότι κερέλα-λες σαρέ πι γκίσαρ ή γιαβέρσοϊ σαρέ πι ζωγιάσαρ. (Δευ 6:5· Ματ 22:37) Ισί φαρ σο ανταλά λάφια σικαβένα ι επιθυμία ή ι όρεξη σο τθερέλα εκ τζενό ή εκ ζώος. Εκ μουλό τζενό ή εκ μουλό σώμας βακέρντιβελα μουλί ψυχή.​—Αρ 6:6· Παρ 23:2· Ησ 56:11· Αγγ 2:13.