1-2. a) I yini leswi mimfumu yimbeni yi swi yentxaka Timboni ta Yehovha nakone ti yangulisa kuyini? b) Xana hi swi kotisa kuyini ku tama hi nyonxa nambiloko hi kanetiwa? (Vona xifaniso xi nga ka kapa.)

 NAMUNHLA, a matikweni lama tlulaka 30 ntizro wa Timboni ta Yehovha wa siveliwa kumbe ku yilisiwa. Ka man’we ya matiko lawo, a wuhosi byi pfalele vamakwezru vanyingi a djele. Va hone yini? A mahlweni ka Yehovha a va honanga ntxhumu. Leswi va swi yentxiki ku ve ku dondzra Bibele, ku zrezra ni ku ya mintlhanganwini. Va tama va hlawula ku va va nga yimi ni tlhelo ni dzrin’we dzra politika. Nambiloko ma lavisana ni nkaneto lowo, malandzra lawa ya Xikwembu Nkulukumba ma tama ma dumbeka. * Ma kombisa leswaku a ku na ntxhumu lowu nga ma tsrhikisaka ku dumbeka ka Yehovha. Ma nyonxa ngopfu swinene hi ku yentxa leswo.

² Swi nga yentxeka u same u xiyisisa mifoto ya vamakwezru lava hi xixixi va lavisanaka ni nkaneto. U swi xiyile leswaku va nyonxile hikusa va huma na va b’onyozela. Va nyonxisiwa hi ku tiva leswaku Yehovha awa nyonxa hi ku dumbeka kwavu. (1Mk 29:17a) Yesu a te: “Va nyonxa lava xanisiwaka hi kola ka leswa ku lulama . . . Nyonxani mi nyonxisisa, hikusa hakelo dzrenu i dzrikulu matilweni.”—Mt 5:10-12.

3. Hi ku ya hi Amintiṛo 4:19, 20, xana vapostola va yangulise kuyini loko va kanetiwa nakone ha yini va yangule hi ndlela leyo?

³ Leswi swi yentxekelaka vamakwezru, swi fana ni leswi yentxekeliki vapostola nkama lowu va kanetiwiki hi kola ka ku zrezra mayelanu na Yesu. Hi makhambi manyingi, huvo ya wuyavanyisi ya Vayuda yi va ‘byelisise ku nha va nga khaneli hi  vito dzra Yesu’. (Min 4:18; 5:27, 28, 40) Xana vapostola va yangulise kuyini? (Dondzra Amintiṛo 4:19, 20.) A va swi tiva leswaku lweyi a nga ni wulawuli lebyi tlakukiki hi lweyi a a va ‘leletile ku tivisa tiko, ni ku hamba vumboni’ bya Yesu Kriste. (Min 10:42) Xileswo na va yimela vapostola hinkwavu, Petro na Yohane hi xixixi va hlaye leswaku a va ta yingiseta Xikwembu Nkulukumba a matsrhan’wini ya vayavanyisi lavayani. Va tlhele va hlaya leswaku a va nge ti tsrhika ku vulavula hi Yesu. A swo fana ni loko va byela vayavanyisi lavayani va ku: ‘Mi djula ku hlaya leswaku mi ni wulawuli lebyi tlakukiki ku tlula Xikwembu Nkulukumba?’

4. Hi ku ya hi Amintiṛo 5:27-29, he xini xikombiso lexinene lexi vapostola va hi siyeliki xone?

⁴ A vapostola va hi siyele xikombiso lexinene, xa leswaku hi fanela ku ‘yingela Xikwembu Nkulukumba ku tlula vhanu’. (Dondzra Amintiṛo 5:27-29.) I ntiyiso leswaku hi kola ka ku dumbeka kwavu, a vapostola va biwe yi nga txhayi, kambe va hume hubyeni ‘na va tsrhavile hi leswi va dzringanisiwiki lava faneliki ku soliwa hi nkonta ya vito dzra Yesu’. Ntsrhaku ka leswo va ye mahlweni va zrezra!—Min 5:40-42.

5. He swini swivutiso leswi hi taka swi hlamula?

⁵ Swi nga ha yentxeka ndlela leyi vapostola va yanguliki ha yone yi siya ku ganaganeka ka kukazri. Hi xikombiso, a swi ta kotekisa kuyini kuva va yingiseta Xikwembu Nkulukumba a matsrhan’wini ya vhanu na hi nkama wu li wun’we va yingiseta wuhosi lebyi nga kone bya vhanu? (Ro 13:1) Hi nga swi kotisa kuyini ku ‘tibeka hansi ka tihosi ni mintamu’ hi lani mupostola Pawulo a hlayiki ha kone, na hi nkama wun’we hi dumbeka ka wulawuli lebyi tlakukiki bya Yehovha?—Ti 3:1.

6. a) Loko Ba-le-Roma 13:1 yi vulavula hi ‘vuhosi’ yi hlaya vamani nakone hi fanela ku va yentxela yini? b) He byini wulawuli lebyi vafumi hinkwavu va nga na byone?

⁶ Dondzra Ba-le-Roma 13:1. Ka ndzrimana leyi, zritu ‘vuhosi’, ku tlhamuxeliwa vhanu lava nga ni wulawuli ka vhanu vambeni. Vakriste va fanela ku tibeka hansi ka wulawuli lebyo. Valawuli volavo, va yentxa leswaku tiko dzri hleleka nakone minkama yimbeni va sizrelela vhanu va Yehovha. (Mpf 12:16)  Xileswo hi fanela ku hakela tinemba, hi tlhela hi va kombisa xitxhavu lexi va fanelaka. (Ro 13:7) Kambe hi fanela ku dzrimuka leswaku a mimfumu yo va ni wulawuli hi leswi Yehovha a yi pfumelelaka. Yesu a swi beke livaleni leswo loko a thethisiwe hi muzrangeli wa le Roma, Pontiyu Pilatu. Loko Pilatu a byeli Yesu leswaku a a ni wulawuli bya ku zrumela leswaku a dlayiwa kumbe a ntsrhunxiwa, Yesu a te: ‘A nha u nga vi na ntamu ku mine, loko fa u nga nyikiwanga, wu pfa henhla.’ (Yh 19:11) Ku fana na Pilatu, a wulawuli hinkwabyu bya mimfumu ni bya politika byi hikiwile.

7. Xana a hi yingiseti mimfumu loko swi te yini nakone i yini leswi valawuli va fanelaka ku swi dzrimuka?

⁷ Vakriste va fanela ku yingiseta a wuhosi loko leswi byi swi hlayaka swi nga lwisani ni milawu ya Xikwembu Nkulukumba. Kambe a hi nge byi yingiseti wuhosi loko byi hi zruma ku yentxa leswi Yehovha a hi tsimbisaka kumbe loko byi hi tsimbisa ku yentxa leswi Yehovha a hi zrumaka. Hi xikombiso, byi nga ha sindzrisa leswaku vampswha va ya yimpini akuva va lwela tiko. * Kumbe byi nga ha yilisa Bibele dzrezru, mabuku, ntizro wa ku zrezra ku patsra ni mintlhanganu yezru. Loko mimfumu yi tlulisa mpimu ka wulawuli lebyi Yehovha a yi nyikiki byone hi kuva yi xanisa Vakriste, yi ta tihlamulela ka yene. Yehovha a vona hinkwaswu!—Ekl 5:8.

8. He kwini ku hambana ka zritu ‘vuhosi’ ni ‘lwa nga henhlahenhla’, nakone ha yini swi ni lisima ku tiva leswo?

⁸ Loko ku hlayiwa leswaku ‘vuhosi’ kumbe ‘lweyi a tlakukiki’, ku tlhamuxeliwa mhunu lweyi a nga ni wulawuli ka vhanu vambeni. Kambe a swi tlhamuxeli swone leswaku hi yene “wa ku yampswa, wa ku tlakuka ngopfu kumbe lweyi a nga ni wulawuli hinkwabyu”. Leswo swi tlhamuxeliwa hi mazritu lama liki, ‘lwa nga henhlahenhla’. Nambileswi a wuhosi byi nga ni wulawuli ka vhanu vambeni, ku ni lweyi a nga ni wulawuli ka byone, ku nga lwa nga henhlahenhla. A Bibele dzri vitana Yehovha swanga ‘Lwa nga Henhlahenhla’, mune wa makhambi.—Dn 7:18, 22, 25, 27.

9. I yini leswi Daniyele a swi voniki a swivonweni swake?

⁹ Muprofeta Daniyele a ve ni swivono leswi swi bekiki livaleni leswaku a wulawuli bya Yehovha byi tlakuke ku tlula bya hinkwavu. Ku sungula Daniyele a vone mune wa swihazri leswikulu leswi a swi fanekisela mimfumu leyikulu a misaveni hinkwayu a nkameni lowu khalutiki, ku nga Babilona, Pérsia, Grécia, Roma ni wa masiku yezru ku nga Anglo-América. (Dn 7:1-3, 17) Kutani Daniyele a vone Yehovha na a tsrhamile xitsrhan’wini xa wuhosi, a hubyeni ya wuyavanyisi a matilweni. (Dn 7:9, 10) Leswi Daniyele a gamiki a swi vona, ku hlaya ntiyiso i xidzrimuxo ka vafumi a masikwini yezru.

10. Hi ku ya hi Daniel 7:13, 14, 27, i vamani lava Yehovha a va nyikiki wulawuli nakone leswo swi kombisa yini ha yene?

¹⁰ Dondzra Daniel 7:13, 14, 27. Xikwembu Nkulukumba a tekela mimfumu ya vhanu wulawuli lebyi yi nga na byone, kutani a nyika lava byi va fanelaka. A byi nyika vamani? A nyika wulawuli lebyo ‘lwa fanaka ni n’wana wa mhunu’, ku nga Yesu Kriste, ni ‘tinsasi ta Lwa nga Henhlahenhla’ ku nga lava 144.000, lava taka fuma hi ‘minkama ya minkama’. (Dn 7:18) Kutani swi le livaleni leswaku Yehovha hi “Lwa nga Henhlahenhla”, hikusa ko va yene ntsena a nga ni wulawuli bya ku yentxa leswo.

11. I yini leswi Daniyele a swi tsraliki leswi kombisaka leswaku Yehovha hi Lwa nga Henhlahenhla?

¹¹ Swivono leswi Daniyele a viki na swone,  swi tiyisekise mazritu lawa a ma hlayiki. A hlaye leswaku Yehovha ‘Xikwembu Nkulukumba wa tilu’, ‘a susa tihosi, ni ku ti beka’. A tlhele a ku ‘Lwa nga Henhlahenhla a fuma mfun’wini wa vhanu . . . a wu nyika lwe a mu zrandzraka’. (Dn 2:19-21; 4:17) Xana Yehovha a same a susela wulawuli hosi ya kukazri, a byi nyika mumbeni? Ina!

12. He swini swikombiso swa tihosi leti Yehovha a ti tekeliki wulawuli a nkameni lowu khalutiki? (Vona xifaniso.)

¹² Yehovha a swi beke livaleni leswaku hi lwa nga henhlahenhla ku tlula ‘vuhosi’. A hi voneni swikombiso swizrazru. Faro a yentxe vhanu va Yehovha va va swikazrawa a Egipta nakone a yale ku va ntsrhunxa ku dzringana nkama wa ku leha. Kambe Yehovha a ntsrhunxe vhanu vake nakone a suvise Faro a Lwandle dzra Libungu. (Eks 14:26-28; Ps 136:15) Loko Belxatsara Hosi ya Babilona a hambe nkhuvu, ‘[a] titlakuxile, [a] pfukeli hosi ya tilo’, nakone va dzrumise ‘swikwembu swa silivhela, ni swa gole’ a matsrhan’wini ya ku dzrumisa Yehovha. (Dn 5:22, 23) Xikwembu Nkulukumba a tsrongahate wanuna lweyo wa ku tikukumuxa. ‘Hi vusiku lebyo’, Belxatsara a dlayiwile nakone mfumu wake wu nyikiwe Vameda ni Vapersiya. (Dn 5:28, 30, 31) Hosi Heroda Agripa wa Kusungula wa le Palestina, a dlaye mupostola Yakobe a va a pfalela mupostola Petro, nakone a a ni kungu dzra ku dlaya Petro. Kambe Yehovha a nga mu pfumelelanga Heroda ku yentxa leswo. ‘A xizrun’wa xa Hosi xi mu ba’, kutani Heroda a fa.—Min 12:1-5, 21-23.

13. Nyikela xikombiso xa ndlela leyi Yehovha a hluliki ha yone mintlawa leyi patsraniki ya mimfumu.

¹³ Yehovha a tlhele a tikombisa a li lwa nga henhlahenhla nambi ka mintlawa leyikulu ni mintlawa leyi patsraniki ya mimfumu. A lwele va-Israyele a tlhela a pfuna tiko dzrake ku hlula ntlawa wa 31 wa tihosi ta Vakanana, ni ku teka Tiko dzra Xidumbiso. (Yš 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) Yehovha a yentxe leswaku Hosi Ben Hadade ni 32 wa vazrangeli va Asiriya lava a va lwa ni va-Israyele va hluliwa hi ndlela ya tingana.—1Th 20:1, 26-29.

14-15. a) I yini leswi Hosi Nebukadnetsari na Hosi Dariyosi va swi hlayiki hi wuhosi bya Yehovha? b) I yini leswi mupsalma a swi hlayiki mayelana na Yehovha ni tiko dzrake?

¹⁴ Yehovha a swi kombise hi makhambi ya ku siyanasiyana leswaku hi Lwa nga Henhlahenhla! Loko Hosi Nebukadnetsari wa le Babilona a tikulisile a va a vulavula hi ntamu  wake, ku tlakuka kwake, ndlela leyi a txhaviwaka ha yone ni wukulu bya yindlu yake ya wuhosi a matsrhan’wini ya ku pfumela leswaku Yehovha hi Yene a fanelaka ku gandzreliwa, Yehovha a mu yentxe a hlanya. Loko lihlanyi dzri helile, Nebukadnetsari a ‘tlangele Lwa nga Henhlahenhla’ nakone a pfumelile leswaku wuhosi bya Yehovha a byi na ‘vugamu’. Ate: ‘A ku na lwe a nga mu tsimbaka.’ (Dn 4:30, 33-35) Ntsrhaku ka loko ku dumbeka ka Daniyele ku dzringiwile nakone Yehovha a mu huluxile a xikheleni xa tinghonyama, Hosi Dariyosi a nyikele xileleto lexi: ‘Leswaku . . . a vhanu va zruzrumela va txhava Xikwembu Nkulukumba wa Daniel; hikuva hi yene Xikwembu Nkulukumba lwa hanyaka, lwa dumbekaka hinkwayu minkama, ni mfumu wakwe wu nga ka wu nga heli, ni vuhosi byakwe a byi na vugamu.’—Dn 6:7-10, 19-22, 26, 27.

¹⁵ A mupsalma a tsrale leswi: ‘Yehovha a hona makungu ya vamatiko, a yentxa miyanakanyu ya matiko mi va le ya ku ka ndlela.’ A tlhele a ku: ‘Dzri tovokile tiko ledzri Yehovha a nga Xikwembu Nkulukumba wa dzrone, a vhanu lava a tihlawuleliki vone va va pfindla dzrakwe.’ (Ps 33:10, 12) Nakunene lexi i xivangelo lexi twalaka xa kuva hi dumbeka ka Yehovha!

16. I yini leswi hi nga tiyisekaka leswaku Yehovha a ta swi yentxa hi nkama wa “nhlomulo lowukulu,” nakone ha yini?

¹⁶ Leswi kutani hi dondzriki leswi Yehovha a swi yentxiki a nkameni lowu khalutiki, i yini leswi hi nga yimelaka kuva a swi yentxa a nkameni lowu taka? Hi nga tiyiseka leswaku Yehovha a ta huluxa malandzra yake hi nkama wa “nhlomulo lowukulu” lowu nga kusuhi. (Mt 24:21; Dn 12:1) A ta yentxa leswo loko ntlawa wa matiko lowu a Bibeleni dzri wu vitaniwaka Gog wa Magog, wu hlasela vhanu va Xikwembu Nkulukumba a misaveni hinkwayu. Nambiloko ka ntlawa lowo wa matiko ko patsreka swizro hinkwaswu swa 193 swa  Ntlhanganu wa Matiko, a wu nge vi wa ntxhumu loko wu pimanisiwa ni Lwa nga Henhlahenhla ni khandzra dzrake dzra le matilweni. Yehovha a dumbise leswi: ‘Ndzri ta tikulisa, ndzri va ndzri tixwengisa, ndzri ta titivisa mahlweni ka matiko lamanyingi, ma ta swi tiva leswaku ndzri Yehovha.’—Ezk 38:14-16, 23; Ps 46:10.

17. I yini leswi Bibele dzri hlayaka leswaku swi ta humelela tihosi ta misava ni lava va dumbekaka ka Yehovha?

¹⁷ A nhlaselo wa Gog wu ta yentxa leswaku ku va ni yimpi ya wugamu ku nga Armagedoni, lani Yehovha a ta ka helisa ‘tihosi ta misava hinkwayu’. (Mpf 16:14, 16; 19:19-21) Hi tlhelo dzrimbeni, a misaveni ku to hanya ntsena lava ku lulama, lava dumbekaka ka Yehovha nakone va ta hanya hi la ku nga helikiki.—Pr 2:21.

18. I yini leswi Vakriste vanyingi va ntiyiso va tiyimiseliki ku swi yentxa nakone ha yini? (Daniel 3:28)

¹⁸ Ku sukela khale swinene, Vakriste vanyingi va ntiyiso va beka ntsrhunxeko ni wutomi byavu a khombyeni hi leswi va zrandzraka Yehovha, Mufumi wavu Lwa Tlakukiki. Va tsrhame na va dumbekile ku fana ni Vaheberu vazrazru lava petiwiki ndzrilweni nakone va huluxiwiki hi kuva va dumbeka ka Lwa nga Henhlahenhla.—Dondzra Daniel 3:28.

19. Hi ku ya hi Amapsalma 7:8, xana Yehovha a ta dzri yavanyisa hi ndlela yini tiko dzrake nakone i yini leswi hi fanelaka ku swi yentxa swoswi?

¹⁹ Davhida a tsrale leswi mayelanu ni lisima dzra ku dumbeka ka Xikwembu Nkulukumba: ‘Yehovha a tsrema timhaka ta matiko. Tsrema, Yehovha, mhaka yanga, hi ku lulama kwanga, ni hi ku simama kwanga.’ (Ps 7:8) A tlhele a tsrala leswi: ‘A ku simama ni ku lulama a ku ndzri mpfekele.’ (Ps 25:21) A ndlela ya ku yampswa ya ku hanya, i kuva hi nga pfumeleli ntxhumu wu hi tsrhikisa ku tama hi dumbeka ka Yehovha nambi ko yentxeka yini na yini. Loko hi yentxa leswo, hi ta titwa ku fana na mupsalma lweyi a tsraliki leswi: ‘Va tovokile lava fambaka ndleleni ya ku lulama, lava va hanyaka hi ku landzra nawu wa Hosi [Yehovha].’—Ps 119:1, BX.