1, 2. (a) Nyen la afa polele so mo yeke na gbe ti Royaume ti Nzapa? (b) Ngoi na ngoi aTémoin ti Jéhovah ayeke tiri ndali ti liberté ti ala ti voro Nzapa ngbanga ti nyen?

MO YEKE na gbe ti Royaume ti Nzapa? Tongana mo yeke Témoin ti Jéhovah, mo yeke na gbe ni biani! Nyen la afa ni nyen? A yeke pëpe passeport ti mo, wala mbeni mbeti nde ti kodoro. Nde na so, a yeke vorongo so mo yeke voro na Jéhovah la afa ni. Tâ vorongo Nzapa andu ye mingi ahon gi mango na bê. A ndu ye so mo yeke sara, batango andia ti Royaume ti Nzapa. Vorongo Nzapa andu ambage ti fini ti e kue, so a bâ nga lege so e yeke bata na sewa ti e nga na kode so e yeke bâ na tënë ti seni ti e.

² Ye oko, dunia so e yeke na yâ ni ayeke bâ ka na nene ni lakue ape ye so e ye ni mingi: ti duti na gbe ti Royaume ti Nzapa nga ti sara ye so a hunda na e ti sara. Ambeni gouvernement agi lege ti sara si e voro Jéhovah nzoni pëpe wala même ti tene e voro lo oko pëpe. Ngoi na ngoi, a lingbi azo so ayeke na gbe ti Christ atiri ndali ti liberté ti bata andia ti Royaume ni. A yeke mbeni ye ti dongo bê? Oko pëpe. Fani mingi Bible asara tënë ti awakua ti Jéhovah so atiri lani ndali ti liberté ti vorongo Jéhovah.

3. Tiri wa la a lingbi awakua ti Nzapa atiri lani na ngoi ti Gbia-wali Esther?

³ Bâ mbeni tapande ni. Na ngoi ti Gbia-wali Esther, a lingbi awakua ti Nzapa atiri lani ti tene ala ngbâ na fini. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so Haman, sioni Kozo gbenyon-gbia atene na Assuérus, Gbia ti Perse, so a lingbi a fâ aJuif kue so ayeke na yâ ti kodoro ti lo ngbanga ti so “ndia ti ala ayeke nde na ndia ti azo kue.” (Esther 3:8, 9, 13). Jéhovah adö awakua ti lo lo zia? Ên-ën. Lo iri tënë nzoni na ndo ti ngangu so Esther na Mardochée asara ti gue ti tene na Gbia ti Perse ti bata awakua ti Nzapa.​—Esther 9:20-22.

4. E yeke bâ ande nyen na yâ ti chapitre so?

⁴ Ti laso ayeke tongana nyen? Tongana ti so e bâ na yâ ti chapitre so ahon, ngoi na ngoi, akota zo ti kodoro akanga lege na aTémoin ti Jéhovah. Na yâ ti chapitre so, e yeke bâ ambeni ye, so na yâ ni, agouvernement so agi ti kanga lege na ambeni kusala ti e ti vorongo Nzapa. E yeke sara tënë ti akota ye ota: (1) droit ti e ti duti tongana mbeni bungbi nga  ti voro Nzapa tongana ti so e soro, (2) liberté ti soro kode ti savango tere so ague oko na awango ti Bible nga (3) droit ti ababâ na amama ti bata amolenge ti ala alingbi na fango lege ti Jéhovah. Na yâ ti mbage oko oko, e yeke bâ tongana nyen azo so amû mbage ti Royaume so Messie ayeke Gbia ni atiri ngangu ti ngbâ be-ta-zo nga tongana nyen la ala wara nzoni na pekoni.

5. Ye ti nzoni wa atâ Chrétien ayeke wara tongana ndia ayeda na kua ti ala?

⁵ E yeke na bezoin ti tene agouvernement ti sese so ayeda na e si e voro Jéhovah? Ên-ën. Me tongana ndia ayeda na kua ti e, a yeke ngangu na e ape ti ngbâ ti voro Nzapa. Na tapande, e lingbi ti bungbi senge na yâ ti aDa ti Royaume, na ndo ti akota bungbi ti e, ti sigigi na ambeti ti e na ti ga na ni na yâ ti kodoro ni. E lingbi nga ti fa nzoni tënë na azo ti vaka ti e sân ti tene a kanga lege na e. Na yâ ti akodoro mingi, ndia ayeda na aTémoin ti Jéhovah na ala yeke na liberté ti voro Nzapa tongana ti so ambeni zo ti ambeni bungbi ti nzapa nde ti kodoro ni ayeke sara. Ye oko, nyen la ayeke si ka tongana agouvernement ake ti yeda na e wala ala gi ti kanga lege na mbeni liberté ti e?

6. Na yâ ti angu so aga na peko ti ngu 1940, aTémoin ti Jéhovah ti Australie atingbi na kpale wa?

⁶ Australie. Na tongo nda ti ngu 1940, kota gouverneur ti Australie abâ so aye so e mä na bê na ni “ayeke buba yâ ti” akua so a yeke sara ndali ti bira. A kanga lege na aTémoin ti Jéhovah ti bungbi tere na ti fa tënë. Akua ti Béthel akaï nga a kanga aDa ti Royaume. A ke même na aita ti duti na ambeti ti e. Aita asara kua na hondengo ni teti angu mingi, me na pekoni pupu ayä ala. Na lango 14 ti juin ngu 1943 Kota da-ngbanga ti Australie amingo desizion ti gouvernement ni.

7, 8. Fa tongana nyen aita ti e na Russie atiri ndali ti liberté ti vorongo Nzapa teti angu mingi.

⁷ Russie. Teti angu mingi, aCommuniste akaï kua ti aTémoin ti Jéhovah. Me na ngu 1991, gouvernement ayeda na kua ti ala. Na peko ti so Union Soviétique ayeke dä mbeni pëpe, Fédération ti Russie ayeda na kua ti e na ngu 1992. Ye oko, a ninga ape wungo ti aita so ayeke gue gi guengo na li ni anzere pëpe na ambeni wato, mbilimbili azo ti Eglize Orthodoxe ti Russie. Ala dë mbeti na tere ti e fani oku na popo ti ngu 1995 ti si na ngu 1998. Me na yâ ni kue, juge ni awara tënë na li ti e ape. Ala ngbâ ge ape. Na ngu 1998, ala gue na e na ndo ti tënë so andu droit ti azo. E sö benda na kozo ngbanga ni, me ala ke desizion ni na mbeni da-ngbanga nde amû na ala raison na mai ngu 2001. A kiri a fâ ngbanga ni na octobre ti ngu 2001 si a si na ngu 2004 a mû desizion ti kaï kua ti association so aTémoin ti Jéhovah ti Moscou ayeke sara na kua.

⁸ Na pekoni, a sara ngangu mingi na aita. (Diko 2 Timothée 3:12.) A gi yanga ti ala na a sara sioni na ala. A gbu  ambeti ti e na ngangu. Nga, ti loué ada wala ti leke afini ni, a ga ngangu na e. Tara ti bâ dutingo ti aita ni na gbele aye ti ngangu tongaso. A-Témoin ti Jéhovah ague na tënë ni na gbele Kota da-ngbanga ti Poto na ngu 2001 na ala kiri ala azia ambeni sango na ndo ni na ngu 2004. Na ngu 2010, Kota da-ngbanga ni amû desizion. Lo bâ polele so ye so ayeke na gbe ti kangango lege na aTémoin ti Jéhovah na Russie ayeke kengo mbeni bungbi ti nzapa na bê oko. Kota da-ngbanga ni ake ti yeda na adesizion ti ada-ngbanga ti Russie ngbanga ti so mbeni ye afa ape so tënë ayeke na li ti aTémoin ti Jéhovah. Kota da-ngbanga ni akiri atene so ye so agi lani ayeke ti kanga lege na liberté ti aTémoin ti Jéhovah ti voro Nzapa. Atâa so kue, ambeni kota zo ti Russie ake ti sara ye alingbi na desizion so, awakua ti Nzapa na yâ ti kodoro so akiri awara ngangu ndali ti asongo benda so.

9-11. Na Grèce, tongana nyen la awakua ti Jéhovah atiri lani ndali ti liberté ti ala ti vorongo Nzapa ndo oko? Nyen la asi na pekoni?

⁹ Grèce. Na ngu 1983, Titos Manoussakis aloué mbeni da na Héraklion (na sese ti Crète) si mbeni kete bungbi ti aTémoin ti Jéhovah avoro Nzapa dä (aHéb. 10:24, 25). Ye oko, hio mbeni prêtre ti Eglize Orthodoxe ague na e na gbele akota zo ti kodoro. Lo ke ti tene aita aloué da so. Ndali ti nyen? Ndali ti so aye so aTémoin ti Jéhovah amä na bê na ni ayeke nde na ti Eglize Orthodoxe! Ala gue na ita Titos Manoussakis nga na ambeni ita ota na gbele ngbanga. A hunda na ala ti futa amende na a dë ngbanga ti kanga ti nze use na li ti ala. Teti ala yeke mû gi mbage ti Royaume ti Nzapa, aTémoin ti Jéhovah abâ desizion so tongana ye so ayeke kanga lege na liberté ti ala ti vorongo Nzapa. Tongaso, ala gue na tënë ni na gbele ngbanga juska ti si na Kota da-ngbanga ti Poto.

¹⁰ Na nda ni, na ngu 1996, Kota da-ngbanga ti Poto amû mbeni desizion so akinda awato ti tâ vorongo. Kota da-ngbanga ni atene so “aTémoin ti Jéhovah ayeke ‘bungbi ti Nzapa so azo ahinga ni’ tongana ti so ndia ti Grèce afa” nga so adesizion ti ambeni da-ngbanga ni “asara sioni na liberté ti aTémoin ti Jéhovah ti voro Nzapa.” Lo kiri lo tene so a yeke na gouvernement ti Grèce ape ti “fa so aye so azo amä na bê na ni wala lege so ala yeke fa ni na gigi ague oko na ndia wala pëpe.” Ni la, a mingo adesizion so amû kozo na tere ti aTémoin ti Jéhovah na a kiri ayeda na liberté ti ala ti vorongo Nzapa.

¹¹ Songo benda so akaï atënë kue na Grèce? Oko pëpe. Na ngu 2012, na peko ti afango ngbanga nde nde teti nduru na ngu 12, Kota ndokua ti Letäa ti Grèce aleke mara ti tënë tongaso teti biani biani na Kassandreia (Grèce). Mbeni Kota bua ti Eglize Orthodoxe la akiri alondo na tënë so lani. Desizion ti Kota ndokua so amû raison na e na atene so mama-ndia ti Grèce wani ayeda na liberté ti vorongo Nzapa. Ndokua  ni ake nga tënë so a bi lakue na ndo ti aTémoin ti Jéhovah atene ala yeke mbeni bungbi ti Nzapa so azo ahinga ni ape. Kota ndokua ni atene: “A-Témoin ti Jéhovah ahonde pëpe ye so ala mä na bê na ni, tongaso ala yeke na yâ ti mbeni bungbi ti Nzapa so azo ahinga ni.” Tere ti aita ti kete congrégation ti Kassandreia anzere ngangu so fadeso ala lingbi ti sara abungbi na yâ ti Da ti Royaume ti ala wani.

12, 13. Na France, tongana nyen la awato ti e atara ti “turnê yâ ti ndia ti ga na kpale na azo”? Nyen la asi na pekoni?

¹² France. Ambeni wato ti awakua ti Nzapa asara kua na mayele ti “turnê yâ ti ndia ti ga na kpale na azo”. (Diko Psaume 94:20, Fini dunia.) Na tapande, na yâ ti angu so aga na peko ti ngu 1990, azo ti impôt ti France ato nda ti bâ yâ ti ambeti ti compte ti Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), mbeni oko ti a-association so aTémoin ti Jéhovah ayeke sara na kua na France. Ministre so abâ lege ti nginza ti Leta afa tâ nda ti bango yâ ti ambeti ti compte ni: “Bango yâ ti ambeti ti compte so alingbi ti sara si ngbanga abâ lege ti kangango ndo ni wala ti dë ngbanga na ndo ni . . . , so ayeke sara si a buba yâ ti kua ti association ni wala ti kaï kusala ti ala biaku na yâ ti kodoro ti e.” Atâa so a wara ye ti sioni na yâ ti compte ni ape, azo ti impôt ni apika kate ti ATJ na mbeni kota amende. Tongana mayele ti ala atambela nzoni, a yeke sara si aita ayeke kanga gi yanga ti filiale wala ti kä ada ni ti futa na nene amende so. Ye ni ayengi awakua ti Nzapa me ala tï pëpe. Aita ake na kuru go mara ti ye ti kirikiri so juska ala gue na tënë ni na gbele Kota da-ngbanga ti Poto na ngu 2005.

¹³ Kota da-ngbanga so adë ngbanga ti lo na lango 30 ti juin ti ngu 2011. Ajuge ni atene so, na yâ ti aye mingi, liberté ti vorongo Nzapa amû lege na Letäa pëpe ti fa wala aye so zo amä na bê na ni wala lege so lo yeke fa ni na gigi ague oko na ndia wala pëpe. Ala tene nga: “Taxe ni . . . asara si association ni awara aye ti sara na kua ape na a kanga lege na lo ti mû maboko na azo ti yâ ni ti voro Nzapa na lege ni.” Ajuge ni kue amû raison na e! Gouvernement ti France akiri na ATJ nginza ti taxe so lo mû nga na intérêt na ndo ni. Ye so anzere na awakua ti Jéhovah. Na ndo ni, ti gue oko na desizion ti Kota da-ngbanga ni, gouvernement ni azi ndia so amû lege na lo ti gbu ada ti filiale.

14. Mo nga mo lingbi ti tiri ndali ti liberté ti vorongo Nzapa tongana nyen?

¹⁴ Legeoko tongana Esther na Mardochée, awakua ti Jéhovah laso atiri ndali ti liberté ti ala ti voro lo alingbi na lege so lo fa na ala (Esther 4:13-16). Mo kue mo lingbi ti mû mbage dä? En. Mo lingbi ti sambela lakue ndali ti aita ti mo ti yingo so ayeke bâ pasi na ndembe so ndali ti fango ngbanga ti kirikiri. Asambela tongaso alingbi ti mû ngangu na aita ti e so ayeke na gbe ti atara nga na sarango ngangu. (Diko Jacques 5:16.) Jéhovah ayeke sara ye alingbi na asambela tongaso? Asongo benda ti e afa so a yeke tongaso biani!​—aHéb. 13:18, 19.

15. Na ndo ti tënë ti mênë, nyen la awakua ti Nzapa ayeke bâ ni kozo?

¹⁵ Tongana ti so e bâ na chapitre 11, azo so ayeke na gbe ti Royaume ti Nzapa awara polele awango ti Bible ti kpe ti sara kua kirikiri na mênë so amû ndo laso. (Gen. 9:5, 6; Lév. 17:11; diko Kusala 15:28, 29.) Atâa so e yeda pëpe ti tene a mû mênë na e, e ye si a sava e na afami ti e na anzoni kode ti kaïngo kobela, tongana akode so ague nde ape na andia ti Nzapa. Akota da-ngbanga ti akodoro mingi ayeda so azo ayeke na droit ti ye wala ti ke mbeni kode ti kaïngo kobela tongana ti so tënë ti mabe ti ala wala bê ti ala atene na ala. Me na yâ ti ambeni kodoro, awakua ti Nzapa awara angangu kpale na ndo ti tënë so. Zia e bâ ambeni tapande ni.

16, 17. A kaï lani kobela ti mbeni ita-wali na Japon na kode wa so asara lo nzoni ape? Nzapa amä sambela ti lo tongana nyen?

¹⁶ Japon. Misae Takeda ayeke mbeni ita-wali ti ngu 63. A doit ti sara na lo mbeni ngangu opération. Teti so lo mû gi mbage ti Royaume ti Nzapa, lo tene polele na docteur ni so ni ye si a sara ni na mênë ape. Me anze mingi na pekoni, lo ga ti mä so a mû na lo lani mênë na ngoi ti opération ni. Ye so asara lo lani nzoni ape. Teti so lo bâ so a sara ye ti kirikiri nga a handa lo, Ita-wali Takeda ague na adocteur ni nga na da-nganga ni na gbele ngbanga na nze ti juin ti ngu 1993. Senge ita-wali so, atâa so lo yeke sara tënë ka ngangu ape, ayeke na mbeni kpengba mabe. Na ngoi ti ngbanga ni, na gbele gbâ ti azo so aga, lo fa tënë ti mabe ti lo pendere mingi. Lo luti na nduzu teti ngbonga oko atâa so seni ti lo ayeke nzoni ape. Ndangba ngoi so lo ga na gbele ngbanga ni ayeke nze oko kozoni si lo kui. Mbeto so lo yeke na ni ape nga mabe ti lo apika bê ti e ape? Ita Takeda atene lani so ni sambela Jéhovah lakue ti tene lo iri tënë nzoni na ndo ti ngangu so ni yeke sara. Lo hinga na bê kue so Jéhovah ayeke mä sambela ti lo. Eskê Jéhovah amä ni?

¹⁷ Ngu ota na peko ti kuâ ti Ita-wali Takeda, Kota da-ngbanga ti Japon amû raison na lo na yâ ti fango ngbanga ni. Kota da-ngbanga ni atene so a yeke lani na lege ni ape ti mû na lo mênë atâa so lo ke polele. Desizion ti lango 29 ti février ngu 2000 atene so na yâ ti mara ti ye tongaso “droit ti mungo desizion ayeke na popo ti adroit ti zo oko oko so a lingbi a kpe ni.” Ndali ti ngangu desizion so Ita-wali Takeda amû ti tiri ndali ti liberté ti lo ti soro kode ti kaïngo kobela ague oko na ye so Bible afa na lo, aTémoin ti Japon alingbi fadeso ti sava tere ti ala sân ti sara mbeto ti tene a mû na ala mênë na ngangu.

18-20. (a) Tongana nyen la mbeni kota da-ngbanga na Argentine ayeda na droit ti mbeni zo ti ke mênë na lege ti mbeti so lo sû ni kozo? (b) Na ndo ti tënë ti mênë, tongana nyen la e yeke fa so e woko tere ti e na gbe ti komandema ti Christ?

¹⁸ Argentine. A lingbi ti si so a yeke nzoni a mû mbeni desizion na ndo ti kode ti kaïngo kobela na ngoi so zo ni alingbi ti sara tënë ape. Azo so ayeke na gbe ti Royaume ti Nzapa ayeke sara nyen na yâ ti mara ti ye so? Ala yeke na mbeni  mbeti na tere ti ala so asara tënë na place ti ala na lê ti ndia. A yeke ye so Pablo Albarracini asara lani la. Na mai ngu 2012, lo yeke lani na place so azo aye ti nzi ye na ngangu na ngombe. Lo wara kä ti ngombe ni mingi. A gue na lo na hôpital na yâ ti koma na lo lingbi pëpe ti sara tënë na ndo ti tënë ti kengo mênë. Ye oko, lo yeke na mbeti “Pas de sang” na tere ti lo, so lo sû maboko ti lo dä a sara ngu osio awe. Atâa so akä ti lo ayeke kota mingi na ambeni docteur atene so lo bezoin mênë ti tene lo ngbâ na fini, adocteur so abâ lege ti lo ayeda ti sara ye alingbi na desizion ti ita ni. Me babâ ti Pablo so ayeke Témoin ti Jéhovah ape ague abâ mbeni da-ngbanga si amû lege na lo ti gue nde na ye so molenge ti lo atene.

¹⁹ Avocat ti wali ti Pablo ake desizion ni. Gi l’heure kete na pekoni, mbeni kota da-ngbanga ni amingo desizion ti kozo da-ngbanga ni na atene so a lingbi a sara ye alingbi na ye so bê ti zo ti kobela ni aye, tongana ti so lo fa ni na lê ti mbeti. Babâ ti Pablo ague na tënë ni na gbele Kota da-ngbanga ti Argentine. Me Kota da-ngbanga ni awara ti lo “mbeni raison pëpe ti dë kite so [atënë so Pablo asû na mbeti na ndo ti seni ti lo] alondo na lo bê ti lo wani ape.” Kota da-ngbanga ni akiri atene: “Kota zo oko oko kue, so awara lege ti fa kozoni atënë ti lo na ndo ti seni ti lo, alingbi ti yeda wala ti ke ambeni kode ti kaïngo kobela . . . Docteur so ayeke bâ lege ti lo adoit ti yeda na ni.”

²⁰ Ita Albarracini asava kue awe. Tere ti lo na wali ti lo anzere so lo sû lani kozoni awe atënë ti bê ti lo na yâ ti “Pas de sang.” Na sarango kete ye so, me so ayeke kota ye mingi, lo fa so lo yeke na gbe ti Gbia Christ so ayeke na ndo ti Royaume ti Nzapa. Mo na sewa ti mo nga asara mara ti aye so awe?

21-24. (a) Tongana nyen la Kota da-ngbanga ti Canada ague ngbii ti mû mbeni kpengba desizion na ndo ti amolenge so ade kete nga na ndo ti tënë ti mênë? (b) Desizion so alingbi ti mû ngangu na awakua ti Jéhovah so ade maseka tongana nyen?

²¹ Canada. Mingi ni, ada-ngbanga ayeda na droit ti ababâ na amama ti soro kode ti kaïngo kobela so ayeke nzoni mingi ndali ti amolenge ti ala. Ambeni da-ngbanga ni ayeda même so a lingbi a bâ na nene ni ye so bê ti amolenge so lê ti ala akpengba aye na ndo ti tënë ti sorongo akode ti kaïngo kobela. A yeke ye so asi lani na April Cadoreth la. Na ngoi so lo yeke na ngu 14, a gbanzi lo na hôpital ndali ti so mênë ayeke yuru na yâ ti lo. Anze mingi kozoni, lo sû maboko na gbe ti mbeni mbeti (Instructions médicales anticipées). Na yâ ni, lo tene polele so a lingbi a mû mênë na lo ape, même tongana ye ni aga ngangu. Docteur so abâ lege ti lo ake ti sara ye alingbi na tënë ti April, na lo hunda si mbeni da-ngbanga amû na lo lege ti zia mênë na tere ti lo. A zia bozo ti mênë ota na tere ti April na ngangu. April atene ye so ala sara na lo so ayeke mo bâ mo tene a lango na lo na ngangu.

²² April na babâ na mama ti lo ague na tënë ni na gbele  ngbanga. Na peko ti ngu use, tënë ni asi na gbele Kota da-ngbanga ti Canada. Atâa so Kota da-ngbanga ni ayeda so desizion so a mû lani ague oko na mama-ndia ti kodoro ni, lo hunda ti tene a kiri na ala nginza so ala futa ndali ti ngbanga ni. Lo mû raison na April nga na amolenge so ade ti wara ngu 16 ape, so aye ti sara kua na droit ti ala ti soro ala wani akode ti kaïngo na kobela. Kota da-ngbanga ni atene: “Na ndo ti tënë ti kode ti kaïngo kobela, a lingbi a mû lege na amolenge so ade ti wara ngu 16 ape ti tara ti fa so atënë ti bê ti ala na ndo ti mbeni mbilimbili kode ti kaïngo kobela alondo na ala wani na so ala kpengba awe.”

²³ Ye so ayeke kota ye mingi ndali ti so Kota da-ngbanga ni asara tënë na ndo ti droit so mama-ndia amû na amolenge so ade ti wara ngu 16 ape. Kozo na ni, mbeni da-ngbanga ti Canada alingbi ti mû yanga ti tene a sara kua na mbeni kode ti kaïngo kobela na tere ti mbeni molenge so ade ti wara ngu 16 ape, tongana lo bâ so a yeke nzoni ndali ti molenge ni. Me na peko ti desizion so, mbeni da-ngbanga alingbi ti  sara tongaso ape sân ti tene lo mû lege na molenge ni kozoni ti fa so lo kpengba awe ti mû desizion lo wani.

²⁴ Ye ti nzoni aga na peko ti tënë ti ngbanga ti ngu ota so? Ti April, En. Ti ndembe so, lo yeke pionnier permanent nga lo yeke na nzoni seni. Lo tene: “Ti hinga so mbi sara mbeni kete ye ti mû gloire na iri ti Jéhovah na ti fa so Satan ayeke zo ti mvene asara si mbi yeke na ngia mingi.” Ye so asi na April afa so amaseka ti e alingbi ti mû desizion na mbeto ape na ala fa so ala mû biani mbage ti Royaume ti Nzapa.​—Mat. 21:16.

25, 26. Na peko ti divorce, ye wa la ayeke si ngoi na ngoi?

²⁵ Jéhovah amû na ababâ na amama kua ti bata amolenge ti ala alingbi na afango lege ti lo (Deut. 6:6-8; aÉph. 6:4). A yeke kete kua ape. Me, a lingbi ti ga ngangu ahon so tongana divorce ayeke dä ndali ti so koli na wali ni ayeke na bango ndo nde nde. Na tapande, lo so ayeke Témoin ti Jéhovah aye si a bata molenge ni alingbi na afango ye ti aChrétien, me lo so ayeke Témoin ape alingbi ti ke na kuru go. Me a yeke nzoni lo so ayeke Témoin ahinga so divorce akangbi songo ti koli na wali me pëpe songo ti babâ na molenge wala mama na molenge.

²⁶ Lo so ayeke Témoin ape alingbi ti gue na da-ngbanga ti hunda ti tene lo la lo bata amolenge ni si lo fa na ala tënë ti Nzapa. Ambeni atene so tongana a fa na amolenge ni ti ga aTémoin ti Jéhovah ayeke sara sioni na ala. Ala tene so a yeke gbanzi na amolenge ni ambeni matanga tongana matanga ti lâ ti dungo zo nga mênë so “alingbi ti sö fini ti ala.” Nzoni ye ni ayeke so, mingi ti ada-ngbanga ayeke gi ti bâ ye so ayeke nzoni mingi ndali ti amolenge ni me ala yeke gi pëpe ti bâ wala bungbi ti vorongo nzapa ti babâ ni wala ti mama ni alingbi ti sara sioni na amolenge ni. Zia e bâ ambeni tapande ni.

27, 28. Na Ohio, a tene mbeni Témoin ti Jéhovah ayeke sara sioni na molenge ti lo. Kota da-ngbanga ni atene ti lo nyen na ndo ni?

²⁷ États-Unis. Na ngu 1992, Kota da-ngbanga ti Ohio (États-Unis) afâ ngbanga na ndo ti tënë, so na yâ ni, mbeni babâ so ayeke Témoin ti Jéhovah ape atene so a yeke sara sioni na molenge ti lo ti koli, Bobby, tongana a fa ye na lo ti ga Témoin ti Jéhovah. Mbeni kozo da-ngbanga amû na lo raison na atene lo la lo yeke bata molenge ni. A mû na mama ni, Jennifer Pater, droit ti tene molenge ni ague na ndo ti lo. Me a tene na lo ti “fa atënë ti aTémoin ti Jéhovah oko pëpe na molenge ni.” Fason so a sû na desizion ni so asara si zo alingbi ti tene so Ita-wali Pater alingbi oko pëpe ti sara tënë na molenge ti lo na ndo ti Bible wala atënë ti nzoni sarango ye ti yâ ni. Tara ti bâ ye so asara na ndo ti Jennifer! Ye ni ayengi lo ngangu, me lo tene so lo manda ti ku Jéhovah ti sara ye. Lo tene: “Jéhovah ayeke lani lakue na mbi.” Bungbi ti Jéhovah amû maboko na avocat ti lo so ayeke mbeni wali ti gue na tënë ni na gbele Kota da-ngbanga ti Ohio.

 ²⁸ Kota da-ngbanga ni ake desizion so kozo da-ngbanga ni amû. Lo tene so “ababâ na amama ayeke tâ na droit ti fa lege na amolenge ti ala, so andu nga fango na ala anzoni sarango ye nga na atënë ti mabe ti ala.” Kota da-ngbanga ni atene so, teti so a fa pëpe so atënë ti mabe ti aTémoin ti Jéhovah alingbi ti buba yâ ti li ti molenge ni wala ti sara sioni na tere ti lo, kozo da-ngbanga ni ayeke na droit ape ti ke ti mû droit ti batango molenge na babâ wala mama ndali ti atënë ti mabe ti zo ni. Kota da-ngbanga ni abâ ti lo mbeni ye pëpe so afa so atënë ti mabe ti aTémoin ti Jéhovah ayeke buba yâ ti li ti molenge wala asara sioni na tere ti lo.

29-31. A zi droit ti batango molenge na tïtî mbeni ita-wali na Danemark ngbanga ti nyen? Desizion wa Kota da-ngbanga ti Danemark kue amû na ndo ti tënë so?

²⁹ Danemark. Anita Hansen awara mara ti kpale tongaso tongana ngbene koli ti lo ahunda na mbeni da-ngbanga ti tene a zia lo la lo bata molenge ti ala Amanda so ayeke na ngu mbasambala. Atâa so da-ngbanga ni amû droit ni na Ita-wali Hansen na ngu 2000, babâ ti Amanda ague na tënë ni na gbele kota da-ngbanga si na nda ni a tene lo la lo yeke bata molenge ni, nde na desizion ti kozo da-ngbanga ni. Kota da-ngbanga ni atene so bango ndo ti babâ na mama ni ayeke nde nde na ndo ti fini, ndali ti so tënë ti mabe ti ala ayeke nde nde, tongaso babâ ni la alingbi ti luti na lê ni. Ti tâ tënë ni, a zi Amanda na tïtî Ita-wali Hansen ndali ti so lo yeke Témoin ti Jéhovah!

 ³⁰ Na yâ ti ye ti ngangu so kue, ngoi na ngoi, beku ahunzi na Ita-wali Hansen kue si lo hinga lani ape ye so lo lingbi ti tene na Nzapa na yâ ti sambela. Lo tene: “Me, atënë so ayeke na aRomain 8:26 nga na 27 adë bê ti mbi ngangu. Mbi bâ lani so Jéhovah ahinga nzoni mingi ye so mbi ye ti tene. Lê ti lo ayeke na ndo ti mbi nga lo yeke lakue nduru na mbi.”​—Diko Psaume 32:8; Ésaïe 41:10.

³¹ Ita Hansen ague na tënë ni na gbele ndangba Kota da-ngbanga ti Danemark kue. Na yâ ti desizion ti lo, Kota da-ngbanga ni atene: “Desizion ti fa zo wa la ayeke bata molenge ayeke luti na ndo ti tâ ye so ayeke duti nzoni teti molenge ni.” Na mbage, Kota da-ngbanga ni atene so desizion na ndo ti sorongo zo so ayeke bata molenge ayeke luti na ndo ti lege so babâ ni wala mama ni ayeke sara ye na gbele akpale, me pëpe na ndo ti “tënë ti mabe na tënë ti bê” ti aTémoin ti Jéhovah. Kota da-ngbanga ni ayeda so Ita Hansen alingbi ti duti nzoni mama na tongaso a kiri na lo Amanda. Ye so azi kota vundu ti lo.

32. Tongana nyen la Kota da-ngbanga ti Poto abata ababâ na amama so ayeke aTémoin si ala bâ pasi ape ndali ti tënë ti mabe ti ala?

³² Akodoro nde nde ti Poto. Na yâ ti ambeni ye ni, tënë ti zo so ayeke bata molenge ni angbâ gi na aKota da-ngbanga ti kodoro ni pëpe. Kota da-ngbanga ti Poto so abâ tënë ti adroit ti zo afâ ambeni ngbanga ni nga. Na yâ ti afango ngbanga use, Kota da-ngbanga so ayeda so akete da-ngbanga ti kodoro ti azo ni asara ye na ababâ na amama so ayeke aTémoin ti Jéhovah nga na ala so ayeke aTémoin ti Jéhovah pëpe nde nde ndali ti tënë ti bungbi ti Nzapa. Kota da-ngbanga ni abâ ti lo so a yeke sarango kangbi la, na lo tene so “sarango kangbi na popo ti azo gi ndali ti bungbi ti Nzapa ti ala ayeke tâ na lege ni oko pëpe.” Mbeni mama so ayeke Témoin ti Jéhovah na so awara nzoni na lege ti desizion ti Kota da-ngbanga so afa so bê ti lo adë na lo tene: “A zia vundu na bê ti mbi mingi so a tene mbi yeke sara sioni na amolenge ti mbi, andâ ye kue so mbi gi ayeke ti mû na ala ye so ayeke nzoni mingi na lê ti mbi: ti fa ye na ala ti ga aChrétien.”

33. A yeke nzoni ababâ na amama so ayeke aTémoin asara ye alingbi na aPhilippien 4:5 tongana nyen?

³³ Tâ tënë, ababâ na amama so ayeke aTémoin ti Jéhovah, so azo ake na ala droit ti ala ti fa andia ti Bible na amolenge ti ala ayeke sara kue ti fa so ala yeke sara ye ahon ndo ni ape. (Diko aPhilippien 4:5.) Gi tongana ti so ala hinga nzoni ti duti na droit ti fa alege ti Nzapa na amolenge ti ala, a yeke nzoni ala hinga nga so lo so ayeke Témoin ti Jéhovah pëpe ayeke nga na droit ti fa ye na amolenge ni. A-Témoin ti Jéhovah ayeke sara kua ti ala ti fango ye na amolenge ti ala nzoni tongana nyen?

34. Laso, ababâ na amama so ayeke aChrétien alingbi ti manda nyen na lege ti tapande ti aJuif ti ngoi ti Néhémie?

³⁴ Mbeni ye so asi na ngoi ti Néhémie ayeke fa na e mbeni ye. A-Juif asara kua lani ngangu ti leke peko ti agbagba ti Jérusalem so abuba. Ala hinga so a yeke bata ala nga na sewa ti  ala si akodoro so angoro ala asara sioni na ala pëpe. Ndali ni, Néhémie amû na ala wango so: “I sara bira teti aita ti i, na teti amolenge ti i ti koli, na amolenge ti i ti wali, na awali ti i, na teti da ti i.” (Néh. 4:14). Ti aJuif so, bira ni ayeke lani senge senge ape. Legeoko nga laso, ababâ na amama so ayeke aTémoin ti Jéhovah ayeke sara kue ti bata amolenge ti ala alingbi na tâ tënë. Ala hinga so na yâ ti vaka ti ala nga na ekole, azo ayeke tuku asioni ye na yâ ti li ti amolenge ti ala. Mara ti asioni ye tongaso alingbi même ti lï na yâ ti sewa ni na lege ti télé, radio nga na ambeni ye tongaso. Ababâ na amama, zia ala girisa lâ oko ape so ngangu kue so ala yeke sara ti tiri ndali ti amolenge ti ala si ala duti nzoni ayeke senge senge ape.

35, 36. So e aTémoin ti Jéhovah e tiri ndali ti adroit ti e, aye ti nzoni wa e wara na pekoni? Mo leke na bê ti mo ti sara nyen?

³⁵ Jéhovah azia biani tufa ti lo na ndo ti ngangu so awakua ti lo ti laso asara ti tiri ndali ti droit ti ala ti voro lo senge. Na yâ ti atënë ti fango ngbanga tongaso, mingi ni, awakua ti Nzapa awara lege ti fa tënë ti mabe ti ala na gbele azo ti ngbanga nga na gbele tanga ti azo (aRom. 1:8). Na tere ni, asongo benda ti ala mingi akiri amû ngangu na droit ti azo mingi so ayeke aTémoin ti Jéhovah pëpe. Ye oko, e awakua ti Nzapa e yeke pëpe azo so aye ti changé ye na yâ ti kodoro; e yeke gi nga ape gi nzoni ti e wani. Ahon aye kue, aTémoin ti Jéhovah ague na tënë ti droit ti ala na gbele ngbanga ti sara si tâ vorongo aluti nzoni nga amaï.​—Diko aPhilippien 1:7.

³⁶ Zia e bâ lâ oko ape tongana senge ye, ye so e manda na lege ti mabe ti azo so atiri lani ndali ti liberté ti voro Jéhovah! Zia e nga kue e ngbâ be-ta-zo, e zia bê ti e kue na Jéhovah ti mû maboko na kusala ti e nga ti ngbâ ti mû ngangu na e ti sara ye so bê ti lo aye.​—És. 54:17.