1. Na ngoi wa la adisciple abungbi lani ndo oko? A mû maboko na ala lani tongana nyen nga ala yeke na bezoin ni ndali ti nyen?

NGOI kete na peko ti so a zingo Jésus na kuâ, adisciple ti lo abungbi ndo oko ti wa tere. Ye oko, ala kanga ayanga-da ni ndali ti so ala sara mbeto ti awato ti ala. Mbeto ti ala akpe kue tongana Jésus asi na popo ti ala na lo tene: “Ala wara yingo vulu.” (Diko Jean 20:19-22.) Na pekoni, adisciple ni akiri abungbi ndo oko, Jéhovah azia yingo vulu ti lo na ndo ti ala. So tâ ngangu si ala wara ti sara na kua ti fango tënë so ayeke ku ala!​—Kus. 2:1-7.

2. (a) Jéhovah ayeke mû na e ngangu na lege ti nyen, nga e bezoin ni ndali ti nyen? (b) Ngbanga ti nyen kapa ti Vorongo Nzapa na yâ ti sewa ayeke kota ye tongaso? (Bâ kete tënë nga encadré “ Vorongo Nzapa na yâ ti sewa.” na lembeti 175)

² E yeke wara a-oko kpale so aita ti e, akozo Chrétien, awara lani (1 Pi. 5:9). A si na ambeni ngoi, mbeto ti azo alingbi ti sara e. E yeke na bezoin ti ngangu so alondo na Jéhovah tongana e ye ti gbu ngangu na yâ ti kua ti fango tënë (aÉph. 6:10). Jéhovah ayeke mû na e ngangu so na lege ti abungbi ti e. Laso, e wara lege ti sara abungbi use na yâ ti yenga oko: Diskur nga na Mandango Tour ti Ba Ndo nga na bungbi ti e ti milieu ti yenga so airi ni Kusala ti e nga na gigi ti e ti Chrétien. * E yeke nga na ambeni bungbi so e yeke sara ngu oko oko: Kota bungbi ti lango ota, kota bungbi ti lango oko fani use nga na Dango bê na kuâ ti Christ. A yeke kota ye mingi ti ga na abungbi so ngbanga ti nyen? Abungbi so ato nda ni lani tongana nyen? Lege so e yeke bâ na abungbi ti e afa nyen na ndo ti e?

3, 4. Nyen la Jéhovah ahunda na awakua ti lo ti sara? Fa ambeni tapande.

³ A ninga awe la si Jéhovah ahunda na awakua ti lo ti bungbi ndo oko ti voro lo. Na tapande, na ngu 1513 kozo ti Christ, Jéhovah amû lani Ndia na mara ti Israël. A yeke wara na yâ ni Sabbat ti yenga oko oko so na lango ni sewa oko oko ayeke voro lo nga ayeke manda Ndia ni (Deut. 5:12; 6:4-9). Tongana azo ti Israël asara ye lani alingbi na commandement so, asewa ni ayeke kpengba nga mara ni kue aduti na sioni oko pëpe na lege ti yingo nga angbâ ngangu. Tongana mara ni asara ye alingbi na Ndia ni ape, so ti tene ala bâ na nene ni ape commandement ti bungbi ndo oko lakue ti voro  Jéhovah, ala yeke nzere na lê ti Nzapa mbeni pëpe.​—Lév. 10:11; 26:31-35; 2 Chron. 36:20, 21.

⁴ Bâ nga tapande so Jésus azia na e. Lani, na lâ ti Sabbat, lo yeke gue ka na synagogue (Luc 4:16). Na peko ti kuâ ti Jésus nga na peko ti so lo zingo na kuâ, adisciple ti lo angbâ lani ti bungbi ndo oko lakue, atâa so ala yeke lani na gbe ti ndia ti Sabbat mbeni pëpe (Kus. 1:6, 12-14; 2:1-4; aRom. 14:5; aCol. 2:13, 14). Na ngoi ti abungbi so, akozo Chrétien ayeke manda ye nga ala yeke wa tere. Ala yeke mû nga na Nzapa asandaga ti sepela na lege ti asambela, acommentaire nga na abia ti ala.​—aCol. 3:16; aHéb. 13:15.

5. E yeke gue na abungbi yenga oko oko nga na akota bungbi ngu oko oko ngbanga ti nyen? (Bâ nga encadré “ Abungbi ti ngu oko oko so abungbi awakua ti Nzapa oko,” lembeti 176.)

⁵ Legeoko nga, tongana e gue na abungbi ti e ti yenga oko oko nga na akota bungbi ti e, e yeke fa so e mû mbage ti Royaume ti Nzapa, e yeke wara ngangu so alondo na yingo vulu nga e yeke mû ngangu na ambeni zo na lege ti atënë ti mabe ti e so e fa na gigi. Ye so ayeke kota ahon aye so, na ngoi ti abungbi ti e, e yeke voro Jéhovah na lege ti asambela, acommentaire nga na abia ti e. Lege so a leke na abungbi ti e alingbi ti duti nde na ti so azo ti Israël nga na akozo Chrétien ague lani dä, me abungbi so kue ayeke gi oko. Abungbi ti laso amaï tongana nyen?

6, 7. (a) Ndani so e yeke sara abungbi ayeke nyen? (b) Tongana nyen la lege so a yeke sara lani na abungbi ayeke nde nde?

⁶ Na ngoi so lani Ita Russell ayeke gi tâ tënë ti yâ ti Bible, lo bâ lani bezoin ti bungbi ndo oko na ambeni zo so ayeke gi nga ni. Na ngu 1879, lo sû na mbeti lo tene: “Mbi na  ambeni zo ti Pittsburgh, e zia na sese mbeni kete bungbi so e yeke sara ni lakue ti manda Bible, ti hasa yâ ti Mbeti ti Nzapa; e yeke bungbi lakue na dimanche.” A wa azo so ayeke diko Tour ti Ba Ndo ti ga ti bungbi ndo oko. A si na ngu 1881, a yeke sara lani abungbi na Pittsburgh, Pennsylvanie, lakue na dimanche nga na mercredi. Tour ti Ba Ndo ti novembre ngu 1895, na anglais, atene so nda ti sarango abungbi ni lani ayeke ti maï “songo na popo ti aChrétien, ndoye nga na mango tere” nga ti mû lege na azo so aga dä ti wa mba.​—Diko aHébreu 10:24, 25.

⁷ Teti angu mingi, lege so agroupe ti aWamandango Bible ayeke leke lani na abungbi ni nga wungo ni ayeke nde nde. Na tapande, mbeni lettre ti mbeni groupe ti États-Unis so a zia ni na mbeti na ngu 1911 atene: “E yeke sara abungbi oku tongaso yenga oko oko.” Aita ni ayeke sara lani abungbi so na lundi, mercredi, vendredi nga fani use na dimanche. Mbeni lettre ni nde, ti mbeni groupe na Afrika, so a zia ni na mbeti na ngu 1914 atene: “E yeke sara abungbi fani use na yâ ti nze oko, a to nda ni na vendredi ti hunzi na dimanche.” Me tongana ngoi ayeke hon, lekengo abungbi ni achangé ti lingbi na ti so e yeke sara laso. Zia e bâ kete mbaï ti bungbi oko oko.

8. Ambeni mama-tene ti akota diskur ti ândö ayeke so wa?

⁸ Kota diskur. Na ngu 1880, ngu oko na peko ti so Ita Russell asigigi na Tour ti Ba Ndo, lo mû peko ti tapande so Jésus azia, na lo to nda ti sara yongoro tambela ti fa tënë (Luc 4:43). Na yâ ti tambela ni so, Ita Russell azia na sese tapande ti bungbi so e hinga ni laso na iri ti Kota diskur. Na sarango tënë ti tokua ti voyage ni, Tour ti Ba Ndo atene so Russell “ayeke duti na ngia ti mû akota diskur na ndo ‘Aye so andu Royaume ti Nzapa.’” Na ngu 1911, na peko ti so a zia na sese aklase, wala acongrégation, na yâ ti akodoro mingi, a wa klase oko oko ti tokua ambeni kpengba wamungo diskur na ando so ayeke nduru na ala. Aita ni ayeke mû adiskur omene na ndo ti tënë ti fango ngbanga nga ngere so a futa ti zi na azo. Na hunzingo ti diskur oko oko, a yeke fa lani iri ti wamungo diskur nga na mama-tene ti diskur ti yenga ti peko.

9. Tongana angu ayeke hon, yâ ti bungbi so a yeke mû diskur dä agbian tongana nyen? E lingbi ti mû maboko na bungbi so tongana nyen?

⁹ Na ngu 1945, Tour ti Ba Ndo asara tënë ti tongo nda ti mbeni kapa ti mungo adiskur miombe na ndo ti atënë ti Bible so andu “angangu kpale ti ngoi ti e.” Teti angu mingi, awamungo diskur so a soro ala ayeke sara kusala lani na aplan so ngbâa be-ta-zo la amû ni me nga na adiskur so ala wani la aleke ni. Ye oko, na ngu 1981, a hunda na awamungo diskur kue ti mû aplan so a tokua na acongrégation ti mû na diskur ti ala. * Juska na ngu 1990, na yâ ti ambeni plan ni, a hunda na azo so ayeke mä diskur ni ti kiri tënë na ambeni hunda wala ti sara adémonstration; me a leke yâ ti aye ni  na ngu ni so. Ngbene ye na ngoi ni so, a yeke mû gi diskur awe. Mbeni gbiango ye ni aga na janvier ngu 2008. A kiri na ngoi ti adiskur ni na penze-ngbonga 30, a yeke penze-ngbonga 45 encore ape. Atâa so a changé lekengo yâ ti bungbi ni, adiskur so a leke ni nzoni angbâ ti sara si e kiri e mä na bê na Mbeti ti Nzapa, nga a ngbâ ti fa ye na e na ndo ti ambage nde nde ti Royaume ti Nzapa (1 Tim. 4:13, 16). Eskê na nzerengo tere mo yeke tisa avizite ti mo nga na ambeni zo so ayeke aTémoin ti Jéhovah ape ti ga ti mä akpengba diskur so aluti na ndo ti Bible?

10-12. (a) Yâ ti Mandango Tour ti Ba Ndo achangé tongana nyen? (b) A yeke nzoni e hunda tere ti e na atënë wa?

¹⁰ Mandango Tour ti Ba Ndo. Na ngu 1922, aita so a iri ala lani apélerin, so ayeke awakua so Société atokua ala ti mû adiskur na yâ ti acongrégation nga ti mû li ni na yâ ti kusala ti fango tënë, ahunda ti tene a leke mbeni bungbi ti manda na Tour ti Ba Ndo. Aita ayeda na tënë ni so, nga na tongo nda ni a yeke manda lani Tour ti Ba Ndo na yâ ti yenga wala na dimanche.

¹¹ Tour ti Ba Ndo ti lango 15 ti juin ngu 1932, na Anglais, akiri afa ambeni ye na ndo ti lege so a yeke sara na bungbi so. Article ni atene so, na tapande ti kode so a yeke manda na Tour ti Ba Ndo na Béthel lani, mbeni ita-koli la ayeke mû li ni na bungbi so. Aita-koli ota ayeke duti na devant na ala diko aparagraphe ni tour na tour. Na ngoi ni kâ, ahundango tënë ayeke na yâ ti a-article ni ape. Tongaso, a yeke lani na zo so ayeke mû li ni ti hunda na aita ti hunda atënë na ndo ti article so ala yeke manda. Na pekoni, lo yeke hunda na azo ni ti kiri tënë na ni. Tongana a hunda ti zi yâ ti mbeni tënë polele, ita so amû li ni ayeke fa ndani “nduru.”

¹² Na tongo nda ni, a mû lege lani na congrégation oko  oko ti soro numero ti Tour ti Ba Ndo so mingi ti azo ni aye ti manda. Ye oko, Tour ti Ba Ndo ti lango 15 ti avril ngu 1933 awa acongrégation kue ti manda numero ti nze ni. Na ngu 1937, a mû yanga ti tene a sara bungbi ni na dimanche. Ambeni ye nde so a leke yâ ni ti lingbi na ti so e hinga laso asigigi na yâ ti Tour ti Ba Ndo ti lango 1 ti octobre ngu 1942. Kozoni, a tene so ahundango tënë ayeke duti na gbe ti lembeti oko oko ti a-article ti manda ni nga ni la si aita ayeke sara na kua. Na pekoni, a tene so bungbi ni ayeke ninga ngbonga oko. A wa nga azo so ayeke kiri tënë ti “kiri tënë na atënë ti ala wani” me pëpe ti diko mbeni mbage ti paragraphe ni. Mandango Tour ti Ba Ndo angbâ lakue ti duti kozo bungbi so na yâ ni ngbâa be-ta-zo ayeke mû kobe ti yingo na tâ ngoi ni (Mat. 24:45). A yeke nzoni e oko oko e hunda tere ti e: ‘Mbi yeke leke tere ti mbi kozo na mandango Tour ti Ba Ndo yenga oko oko? Mbi yeke sara kue ti kiri tënë tongana lege ayeke dä?’

13, 14. Mandango Bible ti Congrégation ato nda ni lani tongana nyen? Nyen la anzere na mo na yâ ti bungbi so nyen?

¹³ Mandango Bible ti congrégation. Kete na peko ti ngu 1890, na peko ti so a sigigi na ambage nde nde ti buku L’Aurore du Millénium, Ita Rahn, mbeni Wamandango Bible so ayeke na gbata ti Baltimore na Maryland (États-Unis), awa aita ti zia na sese mbeni bungbi ti manda na buku so. A yeke sara lani abungbi so na yâ ti da ti aita. Na tongo nda ni, a yeke ti tara ti bâ wala a yeke duti ande tongana nyen. Me, a ga ti si na septembre ngu 1895, abungbi ni so atambela nzoni na yâ ti gbâ ti agbata ti États-Unis. Ni la, Tour ti Ba Ndo ti nze ni so ahunda ti tene awamandango tâ tënë kue asara abungbi so. A hunda lani ti tene zo so ayeke mû li ni dä aduti mbeni zo so ahinga ti diko ye nzoni. Lo yeke diko phrase oko na lo yeke ku ti tene azo akiri tënë. Tongana lo hunzi ti diko phrase oko oko kue ti paragraphe oko awe nga a sara tënë na ndo ni awe, lo yeke diko aversê so a fa tënë ti yâ ni ape. Na hunzingo ti chapitre oko, zo oko oko so aga na bungbi ni ayeke tene mbeni nduru tënë na ndo ni.

¹⁴ A changé iri ti bungbi so fani mingi. A iri ni lani Bungbi ti azo ti Bérée ndali ti mandango Bible, ti sara tënë ti azo ti Bérée ti ngoi ti akozo Chrétien so agi lani nda ti Mbeti ti Nzapa (Kus. 17:11). A si na mbeni ngoi, a changé iri ni aga Mandango Buku ti Congrégation. Fadeso, a iri ni Mandango Bible ti Congrégation na congrégation ni kue la ayeke bungbi ndo oko na Da ti Royaume, me a yeke pëpe mbeni kete groupe na da ti aita. Na yâ ti angu so kue, a mû abuku, abrochure nde nde nga même a-article ti Tour ti Ba Ndo ti sara na bungbi so. Na tongo nda ni juska laso, a wa azo kue so aga na bungbi ni ti kiri tënë. Bungbi so asara si e hinga Bible nzoni mingi. Mo yeke leke tere ti mo lakue ndali ti bungbi so nga mo yeke mû mbage dä alingbi na ngangu ti mo?

15. A sigigi lani na Ekole ti Kusala ti aChrétien ti sara nyen?

 ¹⁵ Ekole ti Kusala ti aChrétien. Ita Carey Barber, so na ngoi ni kâ ayeke sara kua lani na kota ndokua ti e na Brooklyn, New York, adabe ti lo na ye so: “Na bï ti lundi lango 16 ti février ngu 1942, a hunda na aita-koli kue ti sewa ti Béthel ti Brooklyn ti zia iri ti ala na mbeni ekole so a hinga ni na pekoni na iri ti Ekole ti Kusala ti aChrétien.” Ita Barber, so aga mbeni membre ti Bebungbi na pekoni, atene ekole so ayeke “mbeni oko ti akpengba ye so Jéhovah aleke ndali ti awakua ti lo ti laso.” Ekole ni amû lani maboko nzoni mingi na aita-koli ti maï akode ti ala ti fango ye nga ti fango tënë. Ni la, a sigigi na kete brochure Cours pour le ministère théocratique, na ngu 1943, ndali ti acongrégation ti dunia kue. Tour ti Ba Ndo ti lango 1 ti juin ngu 1943 atene so a sigigi na Ekole ti Kusala ti aChrétien ti mû maboko na awakua ti Nzapa ti “fa ye na ala wani si ala ga anzoni wafango tënë ti Royaume.”​—2 Tim. 2:15.

16, 17. Fa tongana nyen Ekole ti Kusala ti aChrétien afa gi lani akode ti sarango tënë awe ape.

 ¹⁶ Na tongo nda ni, a yeke lani ngangu mingi na aita ti sara tënë na gbele gbâ ti azo. Ita Clayton Woodworth, Jr., so a kanga lani babâ ti lo senge senge legeoko na Ita Rutherford nga na ambeni ita na ngu 1918, adabe ti lo na ye so asi lani na lo na ngoi so lo sara ekole ni kpâ na ngu 1943. Lo tene: “A yeke lani ngangu na mbi ti sara tënë. Mo bâ mo tene menga ti mbi ayo ahon ndo ni. Yâ ti yanga ti mbi ahule kue nga go ti mbi ayeke toto kirikiri.” Ye oko, tongana akode ti Clayton ayeke maï, lo wara lege ti mû gbâ ti adiskur. Ekole ni afa na lo akode ti sarango tënë nga na ambeni ye nde. A fa na lo nene ti sara tere kete nga ti zia bê kue na Jéhovah. Lo tene: “Na nda ni, mbi bâ so kota ye ni ayeke wamungo diskur ni ape. Me, tongana lo leke tere ti lo nzoni nga lo zia bê ti lo kue na Jéhovah, azo so ayeke mä lo ayeke mä diskur ni na nzerengo tere nga ala yeke manda ye.”

 ¹⁷ Na ngu 1959, a tisa aita-wali ti zia iri ti ala na ekole ni. Ita-wali Edna Bauer adabe ti lo so lo mä tokua ni na kota bungbi so lo gue dä. Lo tene: “Mbi dabe ti mbi na nzerengo tere ti aita-wali na mango tënë so. Fadeso, ala kue alingbi ti sara ekole ni.” Teti angu mingi, mingi ti aita ayeda ti mû lege so azi na ala ti sara Ekole ti Kusala ti aChrétien nga ti tene Jéhovah afa ye na ala. Laso e ngbâ ti wara mara ti fango ye so na bungbi ti e ti milieu ti yenga.​—Diko Ésaïe 54:13.

18, 19. (a) Tongana nyen a yeke fa lege na e laso ti sara kua ti e ti fango tënë? (b) Ngbanga ti nyen e yeke he abia na ngoi ti abungbi ti e? (Bâ encadré “ Tâ tënë so a he ni na yâ ti bia.”)

¹⁸ Bungbi ti Kusala. Tâ gi na ngu 1919, a yeke sara lani abungbi teti kusala ti fango tënë. A si na mbeni ngoi, a yeke aita kue ti yâ ti congrégation ni si ayeke sara bungbi so ape, me gi ala so ayeke sara lani kua ti kangbingo mbeti na azo. Na yâ ti kota mbage ti ngu 1923, a yeke sara Bungbi ti Kusala fani oko na yâ ti nze oko oko, na congrégation ni kue la ayeke sara ni. A ga ti si na ngu 1928, a wa acongrégation ti sara Bungbi ti Kusala yenga oko oko, nga na ngu 1935, Tour ti Ba Ndo awa acongrégation kue ti sara Bungbi ti Kusala ni na lege ti atënë so ayeke na yâ ti L’instructeur (na pekoni iri ni aga Informateur nga na pekoni encore aga Kusala ti Royaume). A ninga ape, bungbi so aga kota mbage ti kapa ti kusala ti congrégation oko oko.

¹⁹ Laso na ngoi ti abungbi ti e ti milieu ti yenga e wara atâ fango ye so alingbi ti aidé e ti sara kua ti fango tënë nzoni (Mat. 10:5-13). Tongana mo lingbi awe ti wara Mbeti ti bungbi, mo yeke manda ni nga mo yeke mû peko ti awango ni na yâ ti kusala ti mo ti fango tënë?

20-22. (a) E yeke dabe ti e na kuâ ti Jésus ngbanga ti nyen? (b) Ye ti nzoni wa mo wara na gango na Mémorial ngu oko oko?

²⁰ Jésus atene na adisciple ti lo ti sara matanga ti dabe ti ala na kuâ ti lo juska lo si. Legeoko tongana matanga ti Pâque, a yeke sara Matanga ti Dango bê na kuâ ti Christ ngu oko oko (1 aCor. 11:23-26). Ngu oko oko, azo kutu mingi ayeke ga na bungbi so. A yeke dabe ti azo so a soro ala ti gue na yayu na matabisi so ala yeke na ni ti duti ande na tere ti Jésus na yâ ti Royaume ti Nzapa (aRom. 8:17). Ti ambeni ngasangbaga, matanga so asara si ala kiri ala bâ na nene ni Gbia ti Royaume ni nga ala ngbâ be-ta-zo na lo.​—Jean 10:16.

²¹ Lani, Ita Russell na azo so asara kua na tere ti lo ahinga nene ti sara matanga ti Kobe ti Seigneur nga ala hinga so a lingbi a sara ni, fani oko, ngu oko oko. Tour ti Ba Ndo ti avril ngu 1880 atene: “A sara angu mingi awe la mingi ti e ge na Pittsburgh . . . e yeke dabe ti e na Pâque [Mémorial], e yeke te mapa na e yeke nyon vin so aduti fä ti tere ti Seigneur ti e nga fä ti mênë ti lo.” A ninga ape, aita ayeke sara kota bungbi legeoko na Mémorial ni. Kozo rapport so a sara na ndo ti  bungbi tongaso ayeke lani na ngu 1889, azo 225 la aga nga azo 22 awara batême.

²² Laso, e yeke sara Mémorial na ngoi ti mbeni kota bungbi mbeni ape, me e yeke tisa azo kue, ti ndo so e yeke dä, ti bungbi ndo oko na e na yâ ti mbeni Da ti Royaume wala mbeni ndo so e loué ni. Na ngu 2013, azo ahon million 19 la asara lani matanga ti dango bê na kuâ ti Jésus. So kota pasa si e yeke na ni ti ga na Mémorial me nga ti wa ambeni zo ti bungbi oko na e na bï so ayeke nde mingi ahon atanga ni kue! Na nzerengo tere, mo yeke tisa azo mingi ti ga na Mémorial ngu oko oko?

23. Mo yeke bâ abungbi ti e tongana nyen?

²³ Awakua ti Jéhovah, so ayeke be-ta-zo na lo, ayeke bâ pëpe commandement ti sarango abungbi tongana mbeni nengo ye (aHéb. 10:24, 25; 1 Jean 5:3). Na tapande, Gbia David aye lani mingi ti gue na da ti Jéhovah ti voro lo (Ps. 27:4). Lo yeke lani mbilimbili na ngia ti sara tongaso na tere ti azo so aye Nzapa tongana lo (Ps. 35:18). Bâ nga tapande ti Jésus. Même na ngoi so lo de maseka, lo yeke lani na kota nzara ti duti na da ti vorongo Babâ ti lo.​—Luc 2:41-49.

24. Na ngoi ti abungbi ti e, alege wa la azi na e?

²⁴ Tongana e ga na abungbi, e yeke fa ndoye so e yeke na ni na mbage ti Jéhovah nga nzara ti bê ti e ti kpengba amba ti e aChrétien. E yeke fa nga kota nzara ti bê ti e ti manda tongana nyen ti duti tongana azo so ayeke na gbe ti Royaume ti Nzapa, ngbanga ti so a yeke kozoni kue na abungbi nga na akota bungbi si a yeke fa aye so na e. Na ndo ni, abungbi ti e ayeke mû na e akode nga na ngangu so e yeke na bezoin ni ti gbu ngangu na yâ ti akusala so ayeke kota mingi, so Royaume ti Nzapa ayeke sara ni laso, so ayeke sarango adisciple ti Gbia Jésus Christ nga fango lege na ala. (Diko Mat. 28:19, 20.) Tâ tënë, kota nzara ti bê ti e ti bungbi ndo oko afa na gigi so Royaume ti Nzapa ayeke tâ ye na lê ti e. Zia e ngbâ lakue ti bâ abungbi ti e na nene ni!