1, 2. Na lege wa Mbeti ti Nzapa ti fini dunia amû iri ti Nzapa na nduzu?

NA NDAPRE ti mardi lango 2 ti décembre ngu 1947, mbeni kete wungo ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu na so ayeke na Béthel ti Brooklyn (New York) ato nda ti mbeni kota kua. Kua ni so ayeke ti kiri peko ti Bible ni na yanga ti Anglais, na ngangu kua ni so aninga angu 12. Mo ye ti bâ, na dimanche lango 13 ti mars ngu 1960, ala hunzi ni. Nze ota na pekoni, na lango 18 ti juin ngu 1960, na ngoi ti mbeni kota bungbi na Manchester (Angleterre), Ita Nathan Knorr afa sigingo ti ndangba volume ti Bible Mbeti ti Nzapa ti fini dunia na yanga ti Anglais. Ye so amû ngia mingi na aita so aga. Ita Knorr afa na gigi biani nzerengo tere ti azo kue so aga, na ngoi so lo tene: “Laso ayeke mbeni lango so awakua ti Jéhovah na ndo ti sese mobimba ayeke duti gi na ngia.” Mbeni kota ye so asara si fini Bible so ayeke nde mingi na azia ngia na bê ti awakua ti Jéhovah, ayeke so iri ti Nzapa asigigi dä fani mingi.

² A zi iri ti Nzapa na yâ ti mingi ti ambeni Bible. Me awakua ti Jéhovah so a soro ala ti gue na yayu adö sese lani na mayele so Satan asigigi na ni ti tene azo agirisa iri ti Nzapa biani biani so. Na yâ ti atënë ti tongo nda ni ti Bible Mbeti ti Nzapa ti fini dunia so asigigi lani na ngu 1960, a tene: “Kota ye so a hinga Bible so na ni ayeke so a kiri na iri ti Nzapa tâ na place ni so a doit fade ti duti dä.” Na yâ ti Bible Mbeti ti Nzapa ti fini dunia, iri ti Jéhovah asigigi na yâ ni ahon 7 000. Ti tâ tënë ni, Bible so amû na nduzu mingi iri ti Babâ ti e so ayeke na yayu: Jéhovah.

3. (a) Nyen la awakua ti Jéhovah aga ti hinga na ndo ti nda ti iri ti Nzapa? (b) Nda ti tënë so ayeke na Exode 3:​13, 14 ayeke nyen? (Bâ encadré “ Nda ti iri ti Nzapa ayeke nyen?”)

³ Kozo, aWamandango Bible apensé lani atene so nda ti iri ti Nzapa ayeke “MBI YEKE SO MBI YEKE”. (Ex. 3:14). Tongaso, Tour ti Ba Ndo ti lango 1 ti janvier ngu 1926 asara tënë so, a tene: “Nda ti iri Jéhovah aye ti tene  . . . lo so ayeke na komansema ape nga kongo nda ti lo ayeke dä ape.” Me ti si na ngoi so komite so akiri peko ti Mbeti ti Nzapa ti fini dunia ato nda ti kua ti lo, Jéhovah amû maboko na awakua ti lo ti hinga so nda ti iri ti lo aye gi ti tene pëpe so lo yeke gi dä lakue, me a ye mbilimbili ti tene so lo yeke mbeni Nzapa so ayeke na aye so  lo ye ti sara nga lo yeke sara kua lakue. Ala ga ti hinga so nda ti iri ti Jéhovah aye ti tene: “Lo so asara si ye aga mbeni ye wala ye abâ gigi.” Biani, Jéhovah asara si dunia, azo nga na anyama abâ gigi, na lo ngbâ lakue ti sara si ye so bê ti lo aye aga tâ ye. Me a yeke kota ye ti mû iri ti Jéhovah na nduzu mingi tongaso? Tongana nyen la e nga kue e lingbi ti mû iri so na nduzu?

4, 5. (a) Tongana e sambela e tene: “Zia iri ti mo aga nzoni-kue”, andâ e yeke hunda nyen la? (b) Jéhovah ayeke sara ande si iri ti lo aga nzoni-kue tongana nyen? Lo yeke sara ande ni na ngoi wa?

⁴ Jéhovah aye si a mû iri ti lo na nduzu. Kozo ye so agbu bê ti lo ayeke ti sara si iri ti lo aga nzoni-kue; a sigigi polele na yâ ti kozo tënë ti yâ ti tapande ti sambela so Jésus afa na adisciple ti lo so, a tene: “Zia a sara si iri ti mo aga nzoni-kue.” (Mat. 6:9). Me tongana e yeke sambela tongaso, e yeke hunda na lo ti sara nyen?

⁵ Tongana ti so e bâ na Chapitre 1 ti buku so, mbeni oko ti aye ota so Jésus afa na adisciple ti lo ti hunda na yâ ti sambela so ayeke: “Zia a sara si iri ti mo aga nzoni-kue.” Tënë so ague oko na ye so Jéhovah aye ti sara. Tanga ti aye ni use ayeke so: “Zia Royaume ti mo aga. Zia a sara ye so bê ti mo aye.” (Mat. 6:10). Gi tongana ti so e hunda na Jéhovah ti sara mbeni ye si Royaume ti lo aga na ti sara ye so bê ti lo aye, e yeke hunda nga na lo ti sara mbeni ye si iri ti lo aga nzoni-kue. So aye ti tene so e yeke voro tere na Jéhovah ti tene lo wani lo sara mbeni ye ti zi asioni tënë kue so a tene ti buba na iri ti lo ngbene ye na ngoi ti kengo yanga na Éden. Jéhovah ayeke sara ande ye alingbi na sambela ni so? En, teti lo tene: “Fade Mbi sara si kota iri ti Mbi aga nzoni-kue, iri ti Mbi so aga sioni na popo ti amara.” (Ézéch. 36:23; 38:23). Na ngoi so Jéhovah ayeke zi aye ti sioni kue na Harmaguédon, fade lo yeke sara si iri ti lo aga nzoni-kue na lê ti a-ange nga na azo kue.

6. Nyen la e lingbi ti sara ti tene iri ti Nzapa aga nzoni-kue?

⁶ Ngbene ye giriri ti ga na ni, Jéhovah amû lege na awakua ti lo ti sara nga si iri ti lo aga nzoni-kue. Tâ tënë, iri ti Nzapa ayeke nzoni-kue awe na e lingbi ti sara mbeni ye mingi ti hon so ape. Tongaso, tongana nyen la e lingbi ti sara si iri ti lo ni aga nzoni-kue? Prophète Ésaïe atene: “E sara si iri ti L’Éternel [wala “Jéhovah,” FD] Ti Sabaoth aga nzoni-kue.” Nga, Jéhovah wani atene tënë so na ndo ti azo ti lo, lo tene: ‘Fade ala sara si iri ti Mbi aga nzoni-kue, . . . na fade ala kpe mbeto ti Nzapa ti Israël.’ (És. 8:13; 29:23). Tongaso, e yeke sara si iri ti Nzapa aga nzoni-kue na lege so e yeke bâ so iri ni ayeke nde nga ayeke na nduzu na ndo ti tanga ti airi kue. Nga, e yeke ne iri ni so nga e yeke mû maboko na ambeni zo ti bâ iri ni so tongana iri so ayeke nzoni-kue. E yeke fa so e ne iri ti Nzapa mingi tongana e hinga so Jéhovah la ayeke Gbia ti e na e yeke nduru ti mä yanga ti lo na bê ti e kue.​—aProv. 3:1; Apoc. 4:11.

7, 8. (a) A zia iri ti Jéhovah na ndo ti awakua ti lo hio ape ngbanga ti nyen? (b) Nyen la e yeke gue ti bâ fadeso nyen?

⁷ A yeke ngbene ye na ngu 1879 la awakua ti Jéhovah akomanse ti zia iri ti Nzapa na yâ ti ambeti ti ala. Na tapande, a yeke wara iri ti Jéhovah na yâ ti Tour ti Ba Ndo ti août ngu 1879 nga na yâ ti mbeni mbeti ti bia ti e (Songs of the Bride) so asigigi na oko ngu ni so. Me ye ni akpa mo bâ mo tene kozoni ti tene Jéhovah amû lege na awakua ti lo ti zia iri ti lo na ndo ti ala, lo ye si ala sara ye alingbi na aye so lo hunda na azo so ayeke wara kota pasa ni so. Jéhovah aleke lani akozo Wamandango Bible so tongana nyen ti ga azo so iri ti lo ayeke na ndo ti ala?

⁸ Ti londo na ngu 1879 ti si na ngu 1931, e bâ tongana nyen la Jéhovah amû lege na awakua ti lo ti bâ mbilimbili ndani so ayeke kota ye ti hinga tâ tënë na ndo ti iri ti lo. Zia e bâ gi ambeni tapande ni ota.

9, 10. (a) Ngbanga ti nyen akozo Tour ti Ba Ndo asara tënë mingi gi na ndo ti Jésus? (b) Ti londo na ngu 1919 ti ga na ni, nyen la awakua ti Jéhovah ato nda ti sara? Ye ti pekoni ayeke so wa? (Bâ encadré “ Tour ti Ba Ndo amû iri ti Nzapa na nduzu.”)

⁹ Kozoni, awakua ti Jéhovah aga ti bâ so a lingbi ala ne iri ti Nzapa mingi. Akozo Wamandango Bible apensé ti ala lani so sandaga ti Jésus la ayeke ye so ayeke kota mingi ahon tanga ti afango ye kue ti yâ ti Bible. Ndani la, mingi ni Tour ti Ba Ndo ayeke sara gi tënë na ndo ti Jésus. Na tapande, gi na yâ ti kozo ngu so Tour ti Ba Ndo asigigi na ni, a yeke wara iri “Jésus” mingi na yâ ni ahon iri “Jéhovah”. Tour ti Ba Ndo ti lango 15 ti mars ngu 1976 afa so akozo Wamandango Bible ‘amû lani nengo na Jésus ahon ndo ni.’ Me tongana ngoi ayeke hon, Jéhovah amû maboko na ala ti bâ so Bible ane iri ti Nzapa mingi ahon ye kue. So ala ga ti hinga ni tongaso asara nyen na ndo ti ala? Oko article ti Tour ti Ba Ndo ni so afa so ti londo na ngu 1919 ti ga na ni, awakua ti Jéhovah “ato nda ti mû nengo mingi na Jéhovah, Babâ ti Messie ni, ahon ti kozo.” Tongaso, ti londo na ngu 1920 ti si na ngu 1929, a yeke wara iri “Jéhovah” ahon 6 500 na yâ ti Tour ti Ba Ndo.

¹⁰ So ala mû nengo na iri ti Jéhovah tongana ti so lo ye, aWamandango Bible afa lani so ala ye iri ni so mingi. Legeoko tongana ti Moïse ândö, ala nga ala komanse ti “tö mbela na iri ti Jéhovah.” (Deut. 32:3; Ps. 34:3, FD). Ni la, tongana ti so a sara tënë ni kozo awe na yâ ti Mbeti ti Nzapa, Jéhovah abâ so ala ye iri ti lo mingi, tongaso lo sara nzoni bê na ala.​—Ps. 119:132; aHéb. 6:10.

11, 12. (a) Kete na peko ti ngu 1919, ambeti ti e ato nda ti sara tënë mingi na ndo ti nyen? (b) Jéhovah agboto lani lê ti awakua ti lo na ndo ti nyen? Ngbanga ti nyen?

¹¹ Use ni, atâ Chrétien ahinga mbilimbili kusala wa la Jéhovah ahunda na ala ti sara. Kete na peko ti ngu 1919, yingo ti Jéhovah apusu aita-koli so a soro ala ti gue na yayu na so ayeke mû li ni lani so, ti hasa yâ ti prophétie ti Ésaïe. Tongaso, ambeti ti e ato nda ti sara tënë mingi na ndo ni. Ngbanga ti nyen changement so ayeke lani tongana “kobe” so a mû ni “na ngoi ni so alingbi”?​—Mat. 24:45.

 ¹² Kozo na ngu 1919, Tour ti Ba Ndo ahasa lâ oko pëpe yâ ti atënë ti prophète Ésaïe so atene: “L’Éternel [wala “Jéhovah,” FD] atene, I yeke atémoin ti Mbi, boi ti Mbi so Mbi iri lo.” (Diko Ésaïe 43:10-12.) Me kete na peko ti ngu 1919, ambeti ti e akomanse ti gboto lê mingi na ndo ti atënë ti Ésaïe so, na ti wa aChrétien kue so a soro ala ti gue na yayu ti bi tere ti ala na yâ ti kua so Jéhovah amû na ala, so ayeke ti fa tënë na ndo ti lo tongana atémoin ti lo. Tongaso, gi ti londo na ngu 1925 ti si na ngu 1931, a hasa yâ ti chapitre 43 ti mbeti ti Ésaïe so fani 57 na yâ ti ambeni numero ti Tour ti Ba Ndo, na numero ni oko oko afa so atënë ti Ésaïe so abâ atâ Chrétien. Na yâ ti angu ni so, e lingbi ti tene so Jéhovah ayeke gboto lê ti awakua ti lo na ndo ti kua so ala doit ti sara. Lo sara tongaso ti “bâ wala ala lingbi na kua ni”. (1 Tim. 3:10). Kozo si a zia iri ti Nzapa na ndo ti aWamandango Bible ni, kusala ti ala adoit ti fa na Jéhovah so ala yeke biani atémoin ti lo.​—Luc 24:47, 48.

13. Atapande wa na yâ ti Bible afa so ye so agbu bê ti Jéhovah mingi ayeke ti sara si iri ti lo aga nzoni-kue?

¹³ Ota ni, awakua ti Jéhovah aga ti hinga nene ti sarango si iri ti Nzapa aga nzoni-kue. Ti londo na ngu 1920 ti si na ngu 1929, ala ga ti bâ so ye so agbu bê ti Jéhovah ahon tanga ti aye kue ayeke ti sara si iri ti lo aga nzoni-kue. Bible azi nda ti tënë so tongana nyen? Zia e bâ atapande use na yâ ti Bible. Kota raison wa la apusu lani Nzapa ti zi azo ti Israël na Égypte? Lo fa ni, lo tene: “A yeke . . . ti fa iri ti Mbi na gigi na sese kue.” (Ex. 9:16). Nga, na ngoi so azo ti Israël asara lani kpengba-li na Jéhovah, nyen la asara si lo bâ mawa ti ala na lo futi ala pëpe? Jéhovah akiri atene: “Mbi sara ye teti iri ti Mbi, si iri ti Mbi aga sioni na lê ti amara pëpe.” (Ézéch. 20:8-10). Nyen la aWamandango Bible amanda na ndo ti atapande so nga na ambeni nde?

14. (a) Ti londo na ngu 1925 ti si na ngu 1929, aWamandango Bible aga ti hinga nyen lani? (b) Ye so ala hinga so asara nyen na ndo ti bango ndo ti ala na mbage ti kusala ti fango tënë? (Bâ encadré “ Mbeni kpengba raison so apusu e ti fa tënë.”)

¹⁴ Ti londo na ngu 1925 ti si na 1929, awakua ti Jéhovah aga ti hinga nda ti tënë so prophète Ésaïe asû lani a sara ngu 2 700 awe so. Ésaïe asara tënë ti Jéhovah, lo tene: ‘Mo fa lege na azo ti Mo, ti sara si Mo wara iri ti gloire teti Mo mveni.’ (És. 63:14). A-Wamandango Bible aga ti hinga so, ye so ayeke kota ye ayeke pëpe tënë ti salut ti zo, me a yeke tënë ti sarango si iri ti Nzapa aga nzoni-kue (És. 37:20; Ézéch. 38:23). Na ngu 1929, buku Prophétie (na Anglais) atene tënë so: “Iri ti Jéhovah la ayeke kota ahon tanga ti atënë kue na yâ ti dunia.” Fini gbungo nda ti ye so akiri apusu awakua ti Jéhovah ti fa tënë ti lo mingi nga ti ke atënë ti mvene kue so a bi na ndo ti iri ti lo.

15. (a) Ti si na ngu 1930, awakua ti Jéhovah ahinga mbilimbili awe aye wa? (b) Ngoi alingbi awe ti sara nyen?

¹⁵ Ti si na ngu 1930, awakua ti Jéhovah ahinga mbilimbili awe nene ti iri ti Jéhovah, ala hinga nga mbilimbili awe kusala wa la lo mû na ala ti sara nga ala hinga nzoni mingi awe tënë so ayeke kota ahon tanga ti atënë kue. Fadeso, ngoi ni alingbi awe ti tene Jéhovah amû pasa na awakua ti lo ti zia iri ti lo na  ndo ti ala. Ti mû lege na e ti hinga tongana nyen la ye ni apasêe lani, zia e bâ ambeni ye so asi ândö giriri.

16. (a) Mbeni kpengba ye so Jéhovah asara ti mû iri ti lo na nduzu ayeke nyen? (b) Kozo, azo wa la a soro ala ndali ti iri ti Nzapa?

¹⁶ Mbeni kpengba ye so Jéhovah asara ti mû iri ti lo na nduzu ayeke so lo soro mbeni bungbi ti azo na ndo ti sese ge ti tene iri ti lo aduti na ndo ti ala. Ti londo na ngu 1513 kozo ti Christ ti ga na ni, azo ti Israël lani la ayeke azo ti Jéhovah (És. 43:12). Me ala sara ye ague nde na mbele so ala te lani na Nzapa, si na ngu 33, yâ ti pendere songo so ala yeke na ni na Nzapa afâ. Kete na pekoni, Jéhovah “abi lê ti lo . . . na mbage ti azo ti amara ti soro na popo ti ala mbeni bungbi ti azo ndali ti iri ti lo.” (Kus. 15:14). Fini mara so Jéhovah asoro ni so, a iri  ni “Israël ti Nzapa”; adisciple ti Christ so a soro ala ti gue na yayu na so alondo na amara nde nde si ayeke na yâ ni.​—aGal. 6:16.

17. Satan awara lege ti sara nyen na mayele?

¹⁷ Na ngu 44 tongaso, Nzapa asara si a iri adisciple ti Christ, “aChrétien.” (Kus. 11:26). Na tongo nda ni kâ, iri ni so akangbi ala na tanga ti abungbi ti nzapa ndali ti so ala so iri ni so ayeke na ndo ti ala ayeke lani gi atâ Chrétien (1 Pi. 4:16). Ye oko, tongana ti so Jésus afa lani na yâ ti toli ti ablé na asioni pere, Satan awara lege ti sara ye na mayele ti tene iri “Chrétien” ni so andu aChrétien ti wataka nga kue. Ni la, teti angu mingi, a yeke ngangu ti hinga kangbi so ayeke na popo ti atâ Chrétien na aChrétien ti wataka. Me ye ni akomanse ti changé na ngoi ti “kongo lê ti kobe” so ato nda ni na ngu 1914. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so a-ange akomanse lani ti kangbi popo ti atâ Chrétien na aChrétien ti wataka ni.​—Mat. 13:30, 39-41.

18. Nyen la amû lani maboko na aita ti bâ so a lingbi ala wara mbeni iri nde?

¹⁸ Na peko ti so a soro mbeni ngbâa be-ta-zo a zia lo na ndo ti awakua ti Jéhovah na ngu 1919 awe, Jéhovah amû maboko na ala ti hinga kua so lo mû na ala ti sara. Hio, ala bâ so kusala ti fango tënë da na da akangbi ala na aChrétien ti wataka. Gi so ala gbu nda ti ye so awe, yeke yeke ala ga ti bâ so iri “aWamandango Bible” afa kangbi ni so kue ape. Ala ga ti bâ so kota kua so Nzapa aku na mbage ti ala ti sara ayeke gi ti manda Bible pëpe me ti fa tënë ti lo nga ti mû iri ti lo na nduzu. Tongaso, iri wa la ayeke lingbi biani na kua so ala yeke sara so? A kiri tënë na hunda so na ngu 1931.

19, 20. (a) Pendere tënë wa la Ita Rutherford atene ni na yâ ti diskur ti lo na kota bungbi ti ngu 1931? (b) Bê ti aita ayeke lani tongana nyen na mango fini iri so e mû so?

¹⁹ Na juillet ngu 1931, aWamandango Bible 15 000 tongaso aga na Columbus, Ohio (États-Unis) ti sara mbeni kota bungbi. Na ngoi so ala bi lê ti ala na ndo ti mbeti-kapa ti kota bungbi ni, li ti ala akpe ti bâ so a sû na ndo ni akota gere-mbeti use: J na W. Ala hunda tere ti ala atene: ‘A ye ti tene nyen la?’ Ambeni mingi asigigi na atënë nde nde ti gi ti fa ndani. A si na dimanche lango 26 ti juillet, Ita Joseph Rutherford adiko peko ti pendere mbage ti tënë ti mungo yanga so: “Iri so e ye si azo ahinga e fadeso na ni na ala iri e na ni ayeke iri Témoin ti Jéhovah.” A yeke na ngoi ni so la azo kue so aga lani ahinga nda ti JW ni so; ndani aye ti tene aTémoin ti Jéhovah (na Anglais, Jehovah’s Witnesses); iri ni so alondo na atënë so ayeke na Ésaïe 43:10.

²⁰ Ti fa so ala yeda na tënë ti yâ ti diskur so, aita apika maboko a ninga. Na radio, azo mingi na ndo ti sese mobimba amä go ti pikango maboko ti aita na Columbus. Ita Ernest Barber na wali ti lo Naomi so ayeke ti ala lani na Australie atene: “Na ngoi so aita ayeke pika maboko ti ala kâ na Amerika, aita ti Melbourne alondo na nduzu na ala pika maboko ti ala nga a ninga. E yeke girisa ye so lâ oko ape.” *

21. Tongana nyen la fini iri ni so akiri apusu aita ti fa tënë mingi?

²¹ So fadeso a iri awakua ti Jéhovah atene “aTémoin ti Jéhovah” akiri apusu ala lani ti fa tënë mingi. Ita Edward Grimes na wali ti lo Jessie, so ala yeke lani apionnier na États-Unis, ayeke lani dä na kota bungbi ti Columbus na ngu 1931 so. Ala tene: “Na guengo ni kâ e yeke aWamandango Bible, me na kiringo ni e ga aTémoin ti Jéhovah. Bê ti e anzere lani mingi ti hinga so e wara fadeso awe mbeni iri so ayeke mû maboko na e ti sepela iri ti Nzapa.” Na peko ti kota bungbi ni, ambeni ita awara mbeni fini kode ti sepela iri so. Na tongo nda ti fango tënë na azo, ala yeke mû na ala mbeni carte so a sû tënë so na lê ni: “Mbi yeke Témoin ti JÉHOVAH na mbi yeke fa tënë ti Royaume ti JÉHOVAH Nzapa ti e.” Ti tâ tënë ni, awakua ti Jéhovah apika lani kate ndali ti so iri ti Jéhovah ayeke na ndo ti ala, na ala yeke lani nduru nduru ti fa nda ti iri ti lo na azo na ndo kue.​—És. 12:4.

22. Nyen la afa so iri ti “Témoin ti Jéhovah” asara si e yeke nde?

²² A sara angu mingi awe la Jéhovah apusu aita so a soro ala ti gue na yayu ti mû iri so azia ala nde. Ngbene ye na ngu 1931, eskê Satan awara lege ti sara si azo ahinga pëpe atâ wakua ti Nzapa? Lo wara lege ti sara si azo abâ e tongana tanga ti abungbi ti nzapa? Ên-ën. Iri ti e ti Témoin ti Jéhovah so akiri asara si azo abâ so e yeke tâ nde mingi. (Diko Michée 4:5; Malachie 3:18.) Biani, so e la iri ti Nzapa ayeke na ndo ti e asara si laso tongana mbeni zo adi iri ni so mingi na yanga ti lo, hio azo ayeke tene so Témoin ti Jéhovah la. Biani, abungbi ti nzapa ti wataka so ayeke tongana mbeni hoto akanga lê ti azo pëpe ti bâ so tâ lege ti vorongo Nzapa ni ayeke dä. Jéhovah asara si a duti ‘na li ti tanga ti ahoto kue’. (És. 2:2). Laso, a mû tâ vorongo nga na iri ti Jéhovah so ayeke nzoni-kue na nduzu mingi.

23. Psaume 121:5 afa na e tâ tënë wa na ndo ti Jéhovah so akiri akpengba e?

²³ Ti hinga so Jéhovah ayeke bata e na gbele aye ti ngangu so Satan ayeke ga na ni na ndo ti e laso nga na yâ ti angoi so ayeke ga, a sara si e kiri e kpengba (Ps. 121:5). Ndani la e yeke na oko bibe ti mbeni zo ti sungo psaume so atene: “Ngia ayeke na mara so Jéhovah ayeke Nzapa ti ala, azo so lo soro ala ti ga ye ti lo wani.”​—Ps. 33:12, FD.