1. A sara kua na tënë “fango lege” fani mingi na yâ ti Bible tongana nyen?

TONGANA mo mä tënë “fango lege” nyen la ayeke ga na li ti mo? Azo mingi apensé atene a ndu fango ye na mbeni zo. Me fango lege andu aye mingi. Ndani aye nga ti tene ti kiri na zo na nzoni lege, ti mû wango na zo nga ti punir zo. A yeke ndali ni la na ambeni ngoi Nzapa ayeke punir e ti fa lege na e. Me lo yeke punir e sioni sioni ape wala ahon ndö ni ape. Ye so afa so lo ye e nga lo ye ti tene e ngbâ na fini lakue lakue (aHéb. 12:6). Bible atene so fango lege ayeke nzoni ndali ti e, na ambeni ngoi a zia tënë “fango lege” na terê ti hingango ye, ndara, ndoye nga na fini (aProv. 1:2-7; 4:11-13). Tongaso, kota raison ti “fango lege” na mbeni zo ayeke ti leke lo ti sara ye nzoni, tongana ti so mbeni babâ wala mama ayeke leke molenge ti lo so lo ye lo.

2, 3. Tongana nyen la fango lege alingbi ti ndu fango ye nga na punition? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article so.)

² Gbu li na ndö ti tapande so: Mbeni kete molenge-koli, so iri ti lo Johnny, ayeke sara ngia na ballon na yâ ti da. Mama ti lo atene na lo: “Johnny, mo hinga bien so mo doit ti pika ballon na yâ ti da ape! Mo peut ti fâ mbeni ye.” Me lo sara sanka ti tënë ti mama ti lo ni, lo ngbâ ti pika ballon ni. Ballon ni apika mbeni pot ti fleur na  afâ. Mama ti lo ayeke fa lege na lo tongana nyen? Fango lege ti lo alingbi ti ndu fango ye nga na punition. Lo yeke fa ye na lo na lege so lo yeke fa na lo ndani so ye so lo sara so ayeke sioni. Lo ye ti tene molenge ni ahinga so a yeke nzoni ti tene lo mä yanga ti babâ na mama ti lo nga so andia ti ala ayeke kota ye nga ayeke na lege ni. Ti tene lo mû maboko na Johnny ti hinga ni tongaso, lo bâ so a yeke nga nzoni ti punir lo na lege so lo gbanzi ballon ni teti mbeni ngoi. A nzere lani na Johnny ape, me amû maboko na lo ti girisa ape so tongana lo ke yanga ti babâ na mama ti lo, asioni ye ayeke ga na pekoni.

³ Teti so e yeke amembre ti congrégation, e yeke azo ti da ti Nzapa (1 Tim. 3:15). Jéhovah, Babâ ti e, ayeke na droit ti fa na e ye so ayeke nzoni na ye so ayeke sioni nga ti fa lege na e tongana e ke yanga ti lo. Na ndö ni, tongana e wara aye ti sioni na peko ti aye so e sara, fango lege so Jéhovah afa na e na ndoye ayeke mû maboko na e ti dabe ti e so a yeke kota ye ti mä yanga ti Babâ ti e ti yayu (aGal. 6:7). Jéhovah aye e mingi nga lo ye ti tene e bâ pasi ape.​—1 Pi. 5:6, 7.

4. (a) Jéhovah aye e fa ye na azo tongana nyen? (b) Nyen la e yeke bâ na yâ ti article so?

⁴ Tongana fango lege so e yeke fa alondo na yâ ti Bible, e lingbi ti mû maboko na molenge ti e wala na zo so e yeke manda Bible na lo ti ga disciple ti Christ. Bible, so ayeke kozo ye so e yeke fa na ye na zo, ayeke mû maboko na e “ti fa na zo ti sara ye so ayeke mbilimbili”. Tongana e sara tongaso, a yeke mû maboko na molenge ti e wala zo so e yeke manda Bible na lo ti mä nga ‘ti bata aye kue so Jésus amû yanga na e ti sara.’ (2 Tim. 3:16; Mat. 28:19, 20). Jéhovah ayeke iri tënë nzoni na ndö ti mara ti fango ye tongaso, so ayeke mû maboko na azo so ayeke manda Bible ti sara nga si azo aga adisciple ti Christ. (Diko Tite 2:11-14.) Zia e bâ fadeso akota hundango ndo ota: (1) Tongana nyen la tongana Nzapa afa lege na e afa so lo ye e? (2) Nyen la e lingbi ti manda na lege ti azo so Nzapa afa lege na ala ândö? (3) Tongana nyen la e lingbi ti mû tapande ti Jéhovah na ti Molenge ti lo na ngoi so e yeke fa lege na zo?

5. Tongana nyen la fango lege so alondo na Jéhovah afa so lo ye e?

⁵ Ndoye apusu Jéhovah ti kiri na e na nzoni lege, ti fa lege na e nga ti leke e tongaso si e lingbi ti ngbâ na yâ ti ndoye ti lo nga na ndö ti lege ti fini (1 Jean 4:16). Lâ oko lo zonga e ape wala lo kiri na nengo ti e na gbe ni ape (aProv. 12:18). Me Jéhovah ane e na lege so lo bâ gï anzoni ye so ayeke na yâ ti bê ti e nga lo zia na e liberté ti soro ye. A yeke tongaso la mo yeke bâ fango lege ti Nzapa atâa alondo na Bible, ambeti ti e, ababâ na amama so ayeke Chrétien wala na a-ancien? Tongana a-ancien agi ti kiri na e na nzoni lege na ngangu ape nga na ndoye même kozo ti tene e hinga so e “mû sioni lege”, ala yeke mû biani tapande ti Jéhovah so andoye e mingi.​—aGal. 6:1.

6. Même tongana fango lege andu zingo akua na maboko ti mbeni zo, tongana nyen la a fa ndoye ti Nzapa?

⁶ Ye oko, na ambeni ngoi fango lege alingbi ti ndu aye mingi, a gbâ gï na ndö ti wango ape. Tongana mbeni zo asara kota siokpari, a lingbi ti zi akua ti congrégation na maboko ti lo. Même tongana a si tongaso, fango lege so ayeke mbeni ye so afa so Nzapa aye e. Na tapande, zingo akua ni alingbi ti mû maboko na zo ni ti hinga so a yeke kota ye ti mû ngoi mingi ti manda Bible, ti gbu li nga ti sambela. Sarango aye so alingbi ti mû maboko na lo ti kpengba songo ti lo na Jéhovah (Ps. 19:7). A si na mbeni ngoi, a lingbi ti kiri na lo akua so a zi na maboko ti lo. Même bingo zo na gigi ti bungbi kue ayeke mbeni ye so afa so Jéhovah andoye e, ndali ti so a yeke bata  congrégation ti tene asioni sarango ye alï na yâ ni ape (1 aCor. 5:6, 7, 11). Ndali ti so fango lege ti Nzapa ayeke lakue na lege ni, a yeke mû maboko na zo so abi lo na gigi ti bâ so siokpari so lo sara ayeke kota mingi na ayeke pusu lo ti changé bê ti lo.​—Kus. 3:19.

7. Shébna ayeke lani zo wa? Sioni sarango ye wa la lo komanse ti maï ni lani?

⁷ Ti hinga tongana nyen la fango lege ayeke kota ye mingi, zia e bâ atapande ti azo use so Jéhovah afa lege na ala ti kiri na ala na nzoni lege: Shébna, so ayeke lani na ngoi ti Gbia Ézéchias, nga na Graham, mbeni ita-koli na ngoi ti e. Teti so Shébna ayeke wabatango ye so “ayeke bâ ndo na ndö ti da”, âmanke da ti Ézéchias, lo yeke na akota komandema (És. 22:15). Me mawa ni ayeke so lo ga zo ti baba, lo gi gloire ti lo wani. Lo leke même lani dû ti kuâ ti lo na aye ti ngangu ngere, na lo yeke kpe na “apendere puse ti mbarata”.​—És. 22:16-18.

8. Jéhovah afa lege na Shébna tongana nyen? Nyen la asi na pekoni?

⁸ Nzapa ‘atomba lo na yâ ti bureau ti lo’ na lo zia Éliakim na place ti lo, ndali ti so lo gi gï gloire ti lo wani (És. 22:19-21). A yeke lani na ngoi so Sennakérib, gbia ti Assyrie, aleke ti sara bira na Jérusalem la ye so asi. Ambeni ngoi na pekoni, gbia ni so atokua ambeni kota zo ti kodro nga na gbâ ti aturugu na Jérusalem, ti zia mbeto na yâ ti aJuif nga ti sara si Ézéchias azia lege ti bira ni nga ti yeda so a sö benda na ndö ti lo (2 aGbia 18:17-25). Ézéchias atokua Éliakim na akoli use ti wara terê na akota zo ti kodro so Sennakérib atokua ala so. Oko ni ayeke Shébna, so fadeso ayeke wakuasu. Na lege ti ye so, e lingbi ti bâ so peut-être Shébna amanda ti sara terê ti lo kete nga bê ti lo ason ape wala vundu asara lo ape me lo yeda ti sara mbeni kua so ayeke kete na kozo kua ti lo. Ge so e lingbi ti manda aye ota na lege ti ye so asi na Shébna.

9-11. (a) Anzoni ye wa la e lingbi ti manda na lege ti ye so asi na Shébna? (b) Mo bâ fason so Jéhovah asara ye na mbage ti Shébna so tongana nyen?

⁹ Kozoni, a zi na maboko ti Shébna kua ti lo. Ye so asi na lo adabe ti e so “baba ague na zo ti tï sioni, nga ti sara ye na fandara ague na zo ti tï.” (aProv. 16:18). Peut-être e yeke sara ambeni kua so ayeke nde na yâ ti congrégation na aita abâ e na nene ni. Tongana a yeke tongaso, eskê e yeke ngbâ ti sara terê ti e kete? Eskê e yeke mû na Jéhovah gonda ti akode so e yeke na ni nga na ti anzoni ye so e sara? (1 aCor. 4:7). Bazengele Paul atene: “Mbi tene na zo oko oko kue na popo ti ala ti bâ terê ti lo wani ahon ti so a lingbi zo abâ terê ti lo na ni pëpe, me ti bâ terê ti lo si lo duti na li so ayeke nzoni.”​—aRom. 12:3.

 ¹⁰ Use ni, so Jéhovah asuku na Shébna ngangu peut-être aye ti fa so lo hinga so Shébna apeut ti changé (aProv. 3:11, 12). So ayeke pendere ye ti manda ndali ti ala so a zi na maboko ti ala mbeni kua na yâ ti congrégation laso. Ahon ti tene ala sara ngonzo wala ala bata tënë na bê ti ala, ala lingbi ti ngbâ ti sara na Nzapa na bê ti ala kue, na lege so ala bâ fango lege ni tongana mbeni ye so afa ndoye ti Jéhovah. Girisa ape so Babâ ti e ayeke futa na nda ni azo so angbâ ti sara terê ti ala kete. (Diko 1 Pierre 5:6, 7.) Fango lege so Jéhovah ayeke fa na e na ndoye alingbi ti leke e tongana e sara terê ti e kete nga e duti tongana popoto ti sarango na ta so awoko.

¹¹ Ota ni, sarango ye ti Jéhovah na mbage ti Shébna afa mbeni nzoni ye na azo so a mû na ala kua ti fango lege na azo, na tapande ababâ na amama nga na a-ancien. Ye ti manda ni ayeke so wa? Atâa so fango lege ti Jéhovah alingbi ti fa so lo ke siokpari, a lingbi nga ti fa so lo bi bê na azo so asara siokpari. Jéhovah ayeke gi gï ye ti nzoni so azo ayeke sara. Tongana mo yeke babâ wala mama wala mo yeke mbeni ancien, eskê mo yeke mû tapande ti fason so Jéhovah ayeke fa lege na azo?​—Jude 22, 23.

12-14. (a) Ambeni zo asara ye tongana nyen na fango lege ti Nzapa? (b) Tongana nyen la Bible amû maboko na mbeni ita-koli ti leke bango ndo ti lo? Nyen la asi na pekoni?

¹² Mawa ni ayeke so, na peko ti so a fa lege na ambeni zo, bê ti ala ason nga ala hon même ayo na Nzapa nga na congrégation (aHéb. 3:12, 13). Me so aye ti tene so zo oko alingbi ti mû maboko na ala ape? Bâ tapande ti Graham, so a bi lo na gigi ti congrégation, na a si na mbeni ngoi a kiri na lo na bungbi. Na pekoni, lo fa tënë encore ape nga lo gue na bungbi encore ape. Ambeni ngu na pekoni, lo hunda mbeni ancien so ayeke lani kamarade ti lo ti manda Bible na lo.

¹³ Ancien ni atene: “Graham ayeke lani zo ti baba. Lo yeke kasa lani a-ancien so abi lo na gigi. Tongaso na akozo étude ni, e manda ye na ndö ti aversê so asara tënë ti baba nga na aye ti peko ni. Graham akomanse ti bâ terê ti lo polele na yâ ti tatara so ayeke Mbeti ti Nzapa na ye so lo bâ anzere na lo ape. Ye so asi na pekoni apika bê. Na peko ti so lo yeda so ‘kota keke’ ti baba akanga lê ti lo nga so bibe ti kasango ndo ayeke lani kpale ti lo, lo komanse ti changé ti ga nzoni. Lo komanse ti gue na abungbi lakue, ti manda Bible nzoni nga ti sambela lakue. Lo yeda nga ti sara kua ti lo ti mokonzi ti sewa na anzere na wali ti lo na amolenge ti lo mingi.”​—Luc 6:41, 42; Jacq. 1:23-25.

¹⁴ Ancien ni atene nga, atene: “Mbeni lâ, Graham atene na mbi mbeni tënë so andu bê ti mbi mingi. Lo tene: ‘Mbi hinga tâ tënë asara angu mingi nga mbi sara lani kua ti pionnier. Me gï fadeso la mbi lingbi ti tene polele so mbi ye Jéhovah.’ A ninga ape, a mû lo ti mû micro na azo na ngoi ti bungbi na a nzere na lo mingi ti sara ni. Tapande ti lo afa na mbi so tongana zo asara terê ti lo kete na gbe ti Nzapa na lege so lo yeda na fango lege, aye ti nzoni ayeke ga na pekoni.”

15. Tongana e ye ti tene azo amä awango ti e, nyen la a lingbi e sara?

¹⁵ Ti tene e duti anzoni wafango ye, a lingbi e duti kozoni kue anzoni wamandango ye (1 Tim. 4:15, 16). Legeoko nga, a lingbi azo so Nzapa amû ala ti fa lege na azo angbâ ti sara terê ti ala kete nga ti zia si Jéhovah afa ye na ala. Tongana azo abâ so ala sara terê ti ala kete, azo ni ayeke ne ala nga a yeke duti ngangu na azo ni ape ti yeda na awango ti ala nga ti zia si ala kiri na ala na nzoni lege. Zia e bâ tapande ti Jésus.

16. Nyen la e lingbi ti manda na mbage ti Jésus na ndö ti nzoni fango lege nga na nzoni fango ye?

¹⁶ Jésus amä lani yanga ti Babâ ti lo lakue,  même na ngoi so a yeke ngangu mingi ti sara ni (Mat. 26:39). Lo tene nga na azo so ayeke mä lo so afango ye ti lo nga na ndara ti lo alondo na Babâ ti lo (Jean 5:19, 30). Jésus asara terê ti lo kete nga lo mä yanga na ye so amû maboko na lo ti duti mbeni wafango ye so ayeke bâ mawa ti zo. Azo so aye Nzapa aye mingi ti ga na terê ti lo. (Diko Luc 4:22.) Atënë so lo tene na nzoni bê adë bê ti azo so ayeke tongana mbeni sosongo so awoko awe wala mbeni mèche ti lampe so wâ ni ayeke gue ti mingo (Mat. 12:20). Na nzoni bê nga na ndoye lo kiri na abazengele ti lo na nzoni lege même na ngoi so lo lingbi fade ti sara ngonzo na terê ti ala ndali ti so ala papa ti hinga zo wa la ayeke kota na popo ti ala.​—Marc 9:33-37; Luc 22:24-27.

17. Anzoni sarango ye wa la ayeke mû maboko na a-ancien ti duti anzoni berger ti kundu ti ataba ti Nzapa?

¹⁷ A lingbi a-ancien amû tapande ti Christ na angoi kue so ala yeke mû awango so alondo na Bible. Tongana ala sara tongaso, ala yeke fa so ala ye ti zia si Nzapa nga na Molenge ti lo afa ye na ala. Bazengele Pierre atene: “Ala bata kundu ti ataba ti Nzapa so lo zia na maboko ti ala; tongana azo ti bango ndo na ndö ti ala, zia a gbu ala gbungo na ngangu pëpe ti sara ni, me zia ala sara ni na bê ti ala wani na gbele Nzapa; ala bata ataba ni na bibe ti warango ye na lege ti likisi pëpe, me na bê ti ala kue. Ala sara mokonzi pëpe na ndö ti ala so ayeke aye ti Nzapa, me ala ga tapande ndali ti ataba ni.” (1 Pi. 5:2-4). Kite ayeke dä ape so, a-ancien so ayeke na ngia ti woko terê na gbe ti Nzapa nga na Christ, li ti congrégation, nga na azo so ala yeke bâ ndo na ndö ti ala ayeke wara aye ti nzoni.​—És. 32:1, 2, 17, 18.

18. (a) Nyen la Jéhovah ahunda na ababâ na amama ti sara? (b) Tongana nyen la Nzapa ayeke mû maboko na ababâ na amama ti sara kua ti ala nzoni?

¹⁸ Ka ti fango lege nga na fango ye na yâ ti sewa? Jéhovah atene na amokonzi ti sewa, atene: “Ala son bê ti amolenge ti ala pëpe, me ala ngbâ ti bata ala alingbi na fango lege nga na wango ti gbotongo mê so alondo na Jéhovah.” (aÉph. 6:4). Fango lege nga na fango ye ayeke biani akota ye? A-Proverbe 19:18 atene: “So ngoi angbâ ti tene mo mû maboko na molenge ti mo so, fa lege na lo biani, nga zia si kuâ ti lo aduti faute ti mo pëpe.” Jéhovah amû na ababâ na amama kua ti fango lege na amolenge ti ala. Tongana ala sara ni ape, ala yeke kiri tënë na lo (1 Sam. 3:12-14). Me Jéhovah ayeke mû na ababâ na amama ndara nga na ngangu so ala bezoin ni tongana ala sambela lo ti mû maboko na ala, ala zia bê ti ala na Bible nga na yingo vulu ti fa lege na ala.​—Diko Jacques 1:5.

19, 20. (a) Aye ti nzoni wa la e yeke wara tongana e yeda na fango lege ti Nzapa? (b) Aye wa la e yeke bâ na yâ ti article ti peko?

¹⁹ Tongana e yeda na fango lege so alondo na Nzapa nga e mû tapande ti Jéhovah na Jésus na ngoi so e yeke fa lege na azo, e yeke wara aye ti nzoni gbani gbani. Asewa nga na acongrégation ayeke duti na siriri, zo oko oko kue ayeke bâ so a ye lo, a ne lo nga lo yeke nzoni. So ayeke gï kete yanga ti siriri nga na ngia so e yeke wara ande ni (Ps. 72:7). Fango lege so alondo na Jéhovah ayeke leke e ti duti ndo oko na yâ ti siriri nga beoko teti lakue lakue tongana mbeni sewa so Babâ ti e ayeke Jéhovah. (Diko Ésaïe 11:9.) Tongana e bata ye so na li ti e, e yeke bâ so fango lege ti Nzapa ayeke biani mbeni pendere lege so Nzapa afa na e so lo ye e.

²⁰ Na yâ ti article ti peko, e yeke sara tënë mingi na ndö ti fango lege na yâ ti sewa nga na congrégation. E yeke bâ tongana nyen la e lingbi ti fa lege na terê ti e wani. E yeke bâ nga tongana nyen la e lingbi ti kpe mbeni ye so ason mingi ahon ye ti peko ti fango lege.