1, 2. (a) Jésus atene commandement wa la ayeke use commandement so ayeke kota ahon atanga ni kue na yâ ti Ndia? (b) Ahundango ndo wa la e yeke gue ti sara tënë na ndo ni?

MBENI Farizien ahunda Jésus atene: “Wafango ye, commandement wa si ayeke kota ahon atanga ni kue na yâ ti Ndia?” Tongana ti so e sara tënë ni na yâ ti article so ahon, Jésus akiri tënë na lo, lo tene: “Commandement so ayeke kota ahon atanga ni kue na a yeke kozoni” ayeke so: “Mo ndoye Jéhovah Nzapa ti mo na bê ti mo kue, na âme ti mo kue nga na bibe ti mo kue.” Jésus akiri atene: “Use commandement ni, so akpa ti kozoni so, ayeke so: ‘Mo ndoye mba ti mo tongana mo wani.’”—Mat. 22:34-39.

² Jésus atene so a lingbi e ndoye mba ti e tongana e wani. Ni la, a yeke nzoni e hunda tere ti e, e tene: Zo wa la ayeke biani mba ti e ni? Na alege wa e yeke fa so e ndoye amba ti e?

3, 4. (a) Tapande wa Jésus amû ti kiri tënë na hunda so atene: “Zo wa si ayeke biani mba ti mbi ni?” (b) Tongana nyen la mbeni zo ti Samarie amû maboko na koli so a nzi lo, a pika lo nga lo ga nduru ti kui so? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.)

³ Bâ tënë so Jésus atene na ngoi so mbeni koli so abâ tere ti lo  tongana zo ti mbilimbili ahunda lo atene: “Zo wa si ayeke biani mba ti mbi ni?” Ti kiri tënë na lo, Jésus amû tapande ti mbeni zo ti Samarie so asara ye na nzoni bê. (Diko Luc 10:29-37.) E lingbi ti pensé so mbeni zo ti Israël so ayeke prêtre nga na mbeni Lévite so alingbi ti sara nzoni na koli so a nzi lo, a pika lo nga lo ga nduru ti kui so. Me ala hon na ala sara ye oko na lo ape. A yeke mbeni zo ti Samarie la amû lani maboko na koli so. Lo yeke na popo ti azo so ayeke sara ye alingbi na Ndia so Nzapa amû na Moïse me so ala yeke mä tere na aJuif ape.—Jean 4:9.

⁴ Zo ti Samarie so atuku mafuta nga na vin na lê ti akä so ayeke na tere ti koli ni, ti tene akä ni amü. Lo gue na lo na mbeni dä so agene ayeke futa ni ti lango dä na lo mû na wa ti ndo ni denier use ti tene lo bâ lege ti koli ni. Denier use so alingbi na nginza ti kua ti mbeni zo ti lango use na ngoi ni kâ (Mat. 20:2). Tongaso, a yeke ngangu ape ti hinga zo so ayeke biani mba ti koli so awara kä so. Tapande so Jésus amû so afa na e ti bâ mawa ti mba ti e nga ti ndoye mba ti e.

5. Na lege wa aTémoin ti Jéhovah afa so ala ndoye amba ti ala na peko ti mbeni kota pupu so abuba ndo?

⁵ Na “alango ti nda ni” so, a yeke ngangu mingi ti wara azo so ayeke bâ mawa ti zo tongana ti zo ti Samarie so. Azo mingi aye amba ti ala ape, ala yeke asioni zo nga ala ye nzoni ye ape (2 Tim. 3:1-3). Na tapande, ambeni ye ti ngangu alingbi ti si na peko ti aye tongana ngu so asuku amû ndo wala mbeni kota pupu. Bâ ye so asi na ngoi so mbeni kota pupu abuba mbeni ndo na New York na octobre, ngu 2012. Azo mingi ayeke lani na courant ape nga na ambeni ye so ala yeke na bezoin ni. Azo ti nzi akiri anzi encore azo so ye ti ngangu asi na ala so. A-Témoin ti Jéhovah aleke mbeni ye so amû lege na ala na ndo ni so ti mû maboko na mba nga na ambeni zo. A-Chrétien asara aye so ndali ti so ala ndoye amba ti ala. Na ambeni lege wa la e lingbi ti fa so e ndoye amba ti e?

6. Tongana nyen la e lingbi ti mû maboko na amba ti e na lege ti Bible?

⁶ Mû maboko na azo na lege ti Bible. E yeke sara ni na lege so e yeke sara kue ti gboto lê ti ala na ndo ti atënë ti “dengo bê so alondo na yâ ti Mbeti ti Nzapa”. (aRom. 15:4). E yeke fa so e ndoye amba ti e tongana na fango tënë e fa tâ tënë so ayeke na yâ ti Bible na azo (Mat. 24:14). E yeke na kota pasa ti fa na azo tënë ti Royaume so alondo na “Nzapa so ayeke mû beku na zo”.—aRom. 15:13.

7. Wango wa la Jésus amû? Aye ti nzoni wa la e yeke wara tongana e sara ye alingbi na ni?

⁷ Sara ye alingbi na wango so Jésus amû. Na yâ ti diskur so Jésus amû na ndo ti hoto, lo tene: “Ye kue so ala ye azo asara na ala, a lingbi ala sara na azo ni nga. Biani, so ayeke ye so Ndia na ambeti ti aProphète aye ti tene la.” (Mat. 7:12). Tongana e sara ye na mbage ti azo alingbi na tënë so Jésus atene, anda e sara ye ague oko na tënë ti “Ndia” (so ayeke na Genèse ti si na Deutéronome) nga na tënë ti “aProphète” (so ayeke na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu). Ambeti so afa polele so Nzapa airi tënë nzoni na ndo ti azo so andoye amba ti ala. Na tapande na lege ti Ésaïe Jéhovah atene: “I fâ ngbanga mbilimbili, na i sara ye ti mbilimbili . . . Ngia ayeke na zo so asara ye so.” (És. 56:1, 2). Tongana e ndoye mba ti e nga e sara ye ti mbilimbili na mbage ti lo, a yeke iri tënë nzoni na ndo ti e.

8. Ngbanga ti nyen a lingbi e ndoye awato ti e? Nyen la alingbi ti si na pekoni?

⁸ Ndoye awato ti mo. Jésus atene: “Ala mä so a tene: ‘Mo ndoye mba ti mo na mo ke wato ti mo.’ Me mbi tene na ala: ala ngbâ ti ndoye awato ti ala na ti sambela ndali ti azo so ayeke sara ye ti ngangu na ala. Ala sara tongaso ti fa so ala yeke amolenge ti Babâ ti ala so ayeke na yayu.” (Mat. 5:43-45). Bazengele Paul atene mara ti tënë so tongana lo tene: “Tongana nzara asara wato ti mo, mû kobe na lo, tongana nzara ti ngu asara lo, mû na lo  ngu lo nyon.” (aRom. 12:20; aProv. 25:21). Na yâ ti Ndia so Nzapa amû na Moïse, a lingbi lani mbeni zo amû maboko na wato ti lo ti zi kungba na ndo ti nyama ti lo so atï na gbe ti kungba ni (Ex. 23:5). Tongana azo so ayeke awato kozo asara kua maboko na maboko tongaso, ala lingbi ti ga akota kamarade. Teti so e aChrétien e ndoye amba ti e, mingi ti azo so ayeke awato ti e achangé bango ndo ti ala na mbage ti e. Tongana e ndoye awato ti e, même ala so asara ngangu na e mingi, ambeni na popo ni alingbi ti ga atâ Chrétien na ayeke nzere na e mingi

9. Jésus atene nyen na ndo ti lekengo tënë na popo ti e na ita ti e?

⁹ “Tomba peko ti dutingo na siriri na azo kue.” (aHéb. 12:14). Tënë so abâ aita ti e nga, teti so Jésus atene: “Tongana mo yeke ga na matabisi ti mo na gbele gbalaka, na kâ mo dabe ti mo so ita ti mo ayeke na mbeni tënë na tere ti mo, zia matabisi ti mo kâ na gbele gbalaka ni na mo gue. Leke tënë na ita ti mo kozoni, na pekoni tongana mo kiri awe, mû matabisi ti mo ni.” (Mat. 5:23, 24). Nzapa ayeke iri tënë nzoni na ndo ti e tongana e ndoye ita ti e nga e duti nduru ti leke tënë na popo ti e na lo.

10. Ngbanga ti nyen a lingbi e fâ ngbanga na li ti azo ape?

¹⁰ Fâ ngbanga na li ti azo ape. Jésus atene: “Ala zia ti fâ ngbanga na li ti azo si a fâ ngbanga na li ti ala pëpe. Teti a yeke oko ngbanga so ala yeke fâ na li ti azo si a yeke fâ ande na li ti ala. Na a yeke oko ye so ala mû ti haka na ye na azo si a yeke mû ande ti haka na ye na ala. Ngbanga ti nyen mo yeke bâ kete pere so ayeke na yâ ti lê ti ita ti mo, me mo bâ pëpe kota keke so ayeke na yâ ti lê ti mo wani? Wala tongana nyen si mo lingbi ti tene na ita ti mo: ‘Zia mbi zi kete pere so ayeke na yâ ti lê ti mo,’ me bâ! kota keke ayeke na yâ ti lê ti mo wani? Mo wahandango lê ti zo! Mo zi kozoni kota keke so ayeke na yâ ti lê ti mo wani, si na pekoni mo bâ polele tongana nyen ti zi kete pere so ayeke na yâ ti lê ti ita ti mo.” (Mat. 7:1-5). So ayeke nzoni lege ti tene na e ti kasa pëpe akete kete faute so amba ti e ayeke sara ndali ti so e nga kue e sara afaute mingi.

11, 12. Tâ nzoni lege ti fa so e ndoye amba ti e ayeke so wa?

¹¹ E ye ti ndoye amba ti e na mbeni lege so ayeke tâ nzoni mingi. Legeoko tongana  Jésus, e yeke fa nzoni tënë ti Royaume (Luc 8:1). Jésus atene na adisciple ti lo ti “sara si azo na popo ti amara kue aga adisciple.” (Mat. 28:19, 20). Tongana e sara ye alingbi na tënë ti Jésus so, e yeke mû maboko na amba ti e ti ngbâ pëpe na ndo ti kota lege so ague na futingo me ti tambela na ndo ti kete lege so ague na fini (Mat. 7:13, 14). Kite ayeke dä ape so Jéhovah ayeke iri tënë nzoni na ndo ti ngangu so e sara ti mû maboko na ala.

¹² Legeoko tongana ti Jésus, e yeke mû maboko na azo ti hinga so ala yeke na bezoin ti Jéhovah (Mat. 5:3). Azo so ayeda so ala yeke na bezoin ti Jéhovah, e yeke fa na ala “nzoni tënë ti Nzapa”. (aRom. 1:1). Azo so ayeda na tënë ti Royaume ayeke sara songo na Nzapa na lege ti Jésus Christ (2 aCor. 5:18, 19). Tongana e fa nzoni tënë na amba ti e, e yeke fa biani so e ndoye ala na mbeni lege so ayeke tâ nzoni mingi.

13. Mo bâ kusala ti e ti fango tënë tongana nyen?

¹³ Tongana e leke tere ti e nzoni ti sara avizite nga na a-étude, e yeke mû maboko na azo ti sara ye alingbi na aye so Jéhovah ahunda. Ye so ayeke sara si ambeni zo so e manda Bible na ala alingbi ti changé aye na yâ ti fini ti ala (1 aCor. 6:9-11). A nzere na e mingi ti bâ tongana nyen Nzapa amû maboko na azo so “ayeke nduru ti yeda na tënë ni ti wara fini ti lakue lakue” ti changé aye so alingbi ala changé na yâ ti gigi ti ala ti duti na kpengba songo na Nzapa (Kus. 13:48). Ti ambeni mingi so ayeke na beku ape nga so ala gi bê ti ala mingi, ala wara ngia nga ala zia confiance ti ala na Babâ ti e ti yayu. A yeke nzoni mingi ti bâ tongana nyen afini zo ayeke gue na li ni na lege ti yingo. Biani, kota pasa la e yeke na ni ti fa so e ndoye amba ti e na lege so ayeke tâ nzoni mingi so ayeke ti fa na ala tënë ti Royaume.

14. Tënë wa Paul atene na ndo ti ndoye na 1 aCorinthien 13:4-8?

¹⁴ Tongana e sara ye na amba ti e alingbi na tënë so Paul atene na ndo ti ndoye, a lingbi ti kanga lege na akpale mingi, e yeke duti na ngia nga e yeke wara tënë nzoni ti Nzapa. (Diko 1 aCorinthien 13:4-8.) Zia e sara tënë kete na ndo ti tënë so Paul atene na ndo ti ndoye nga e bâ tongana nyen la e lingbi ti sara ye alingbi na tënë ti lo so na yâ ti songo ti e na amba ti e.

15. (a) Ngbanga ti nyen a lingbi e kanga bê na amba ti e nga e sara nzoni na ala? (b) Ngbanga ti nyen a lingbi e sara mbanda ape wala e pika kate ti e ape?

¹⁵ “Ndoye ahinga ti kanga bê ti ku nga lo ye gi ti sara nzoni na zo.” Nzapa ayeke kanga bê na azo so siokpari ayeke na tere ti ala nga lo yeke sara nzoni na ala. A lingbi e nga kue e kanga bê na amba ti e nga e sara nzoni na ala na ngoi so ala sara afaute, ala sara ye na mbage ti e na lege ni ape wala ala tene tënë ti mbana na e. “Ndoye asara mbanda pëpe.” Tongaso, tâ ndoye ayeke sara si e yeke sara bê pëpe na tere ti mbeni ita ndali ti aye ti lo wala ndali ti akua so lo yeke na ni na yâ ti congrégation. Na ndo ni, tongana e ndoye amba ti e e yeke sara baba ape wala e yeke pika kate ti e ape. Bible atene na e, a tene: “Fandara ti lê na be-kota, ye so ayeke lampe ti azo ti sioni, na a yeke siokpari.”—aProv. 21:4.

16, 17. Tongana nyen la e lingbi ti sara ye ague oko na 1 aCorinthien 13:5, 6?

¹⁶ Tongana e yeke na ndoye, a yeke sara si e sara ye nzoni na mba ti e. E yeke tene mvene na lo ape, e yeke nzi ye ti lo ape wala e yeke sara pëpe mbeni ye so ague nde na andia ti Jéhovah nga na aye so lo hunda na e ti sara. Ndoye ayeke sara si e zia pëpe lê ti e gi na ndo ti aye ti e wani me e zia nga lê ti e na ndo ti aye ti amba ti e.—aPhil. 2:4.

¹⁷ Zo so ayeke na tâ ndoye ayeke sara ngonzo hio hio ape nga lo “yeke diko pëpe sioni so a sara na lo.” A lingbi e bata na bê ti e ape aye ti sioni kue so mbeni zo asara na e (1 aThes. 5:15). Tongana e bata ngonzo na bê  ti e na tere ti mbeni zo, Nzapa ayeke bâ e na nzoni lê ape. Nga, ngonzo ni alingbi ti gbi yeke yeke tongana wâ na alingbi ti sara sioni na e nga na amba ti e (Lév. 19:18). Ndoye asara si e wara ngia na yâ ti tâ tënë, me ndoye asara si e “wara ngia pëpe na yâ ti ye so ayeke mbilimbili pëpe”, même tongana a sara ye na lege ni ape na zo so ake e wala a sara pasi na lo.—Diko aProverbe 24:17, 18.

18. Nyen la e manda na ndo ti ndoye na 1 aCorinthien 13:7, 8?

¹⁸ Bâ kpengba tënë so Paul atene na ndo ti ndoye. Lo tene so ndoye ‘akanga bê na gbele aye kue.’ Tongana mbeni zo asara ye so ason bê ti e si lo hunda pardon, ndoye ayeke sara si e pardone lo. Ndoye ‘amä na bê na aye kue’ so ayeke na yâ ti Bible nga asara si e kiri singila teti kobe ti yingo so e wara. Ndoye ayeke ‘zia beku na ndo ti aye kue’ so ayeke na yâ ti Bible na apusu e ti fa na azo nda ti beku ti e (1 Pi. 3:15). Na ngoi so e yeke na yâ ti ngangu kpale e sambela nga e duti na beku so e lingbi ti hon ndo ti akpale ti e ni. Ndoye ‘agbu ngangu na yâ ti aye kue’ atâa a sara sioni na e, a kanga lege na e wala ambeni tara nde la e wara. Na ndo ni, “ndoye ayeke hon lâ oko pëpe.” Azo so amä yanga ayeke duti ande na ndoye na popo ti ala teti lakue lakue.

19, 20. Wango wa ti Bible afa na e so a lingbi e ngbâ ti ndoye mba ti e?

¹⁹ Tongana e sara ye alingbi na wango ti Bible, e yeke ngbâ ti ndoye amba ti e. Mara ti ndoye so e yeke duti na ni na mbage ti azo kue me pëpe gi na mbage ti azo so kodoro ti e na ala ayeke oko. A lingbi e dabe ti e nga na tënë so Jésus atene, lo tene: “Mo ndoye mba ti mo tongana mo wani.” (Mat. 22:39). Nzapa na Christ use kue aye si e ndoye amba ti e. Tongana e yeke na kite na ndo ti ye so e lingbi ti sara ti mû maboko na amba ti e tongana mbeni ye asi, zia e sambela ti hunda na Nzapa ti fa lege na e na lege ti yingo vulu ti lo. Ti sara tongaso, a yeke sara si Jéhovah ayeke iri tënë nzoni na ndo ti e nga lo yeke mû maboko na e ti sara ye na ndoye.—aRom. 8:26, 27.

²⁰ Commandement so a hunda na e ti ndoye mba ti e tongana e wani so, a iri ni “ndia ti gbia”. (Jacq. 2:8). Na pekoni so Paul asara tënë ti ambeni commandement so ayeke na yâ Ndia so Nzapa amû na Moïse, lo tene: “Mbeni commandement kue so ayeke dä, abungbi kue gi na yâ ti tënë oko so: ‘Mo ndoye mba ti mo tongana mo wani.’ Ndoye ayeke sara sioni na mbeni zo pëpe, tongaso ndoye ayeke sarango biani ye so ndia afa.” (aRom. 13:8-10). Ni la, a lingbi e ngbâ ti ndoye amba ti e.

21, 22. Ngbanga ti nyen a lingbi e ndoye Nzapa nga na amba ti e?

²¹ Na ngoi so e yeke gbu li ti e ti bâ ye so a lingbi e sara ti ndoye amba ti e, a yeke nzoni e pensé na tënë ti Jésus so lo tene so Babâ ti lo ‘asara si lâ ti lo asu na ndo ti azo ti sioni nga na azo ti nzoni. Na lo sara si ngu-nzapa apika na ndo ti azo ti mbilimbili nga na azo ti mbilimbili pëpe.’ (Mat. 5:43-45). A lingbi e ndoye mba ti e atâa lo yeke mbilimbili wala mbilimbili ape. Tongana ti so e bâ fade, tâ nzoni lege ti fa so e ndoye mba ti e ayeke ti fa tënë ti Royaume na lo. Tongana lo sara ye alingbi na aye so lo manda na yâ ti Bible, lo yeke duti na kota ngia ti ga kamarade ti Nzapa.

²² E yeke na araison mingi ti ndoye Jéhovah na bê ti kue. E yeke nga na alege mingi ti fa so e ndoye amba ti e. Tongana e fa so e ndoye Nzapa nga na amba ti e, e fa so e bâ na nene ni tënë so Jésus atene na ndo ti akota commandement so. Na kota ye ni kue ayeke so e yeke zia ngia na bê ti Jéhovah, Babâ ti e ti yayu.