1. Nyen la azo aye mingi? Azo wa la azo alingbi ti duti na kpengba songo na ala?

AZO aye mingi ti duti nduru na amba ti ala. Azo atene ala yeke “nduru na mba na ngoi so ala ye tere mingi nga ala hinga tere nzoni mingi.” E yeke na ngia mingi ti duti na kpengba songo na sewa ti e nga na akamarade ti e so aye e, so ane e na so acomprendre e. Me, Zo so a lingbi e duti na kpengba songo na lo ahon azo kue ayeke Kota Wasarango ye.—Zo-ti. 12:3.

2. Tënë wa la Jéhovah atene na e? Ngbanga ti nyen azo mingi ayeda pëpe na tënë so?

² Jéhovah awa e na lege ti Bible ti “ga nduru” na lo nga lo tene na e so tongana e sara ni “lo yeke ga nduru” na e (Jacq. 4:8). So tâ pendere tënë! Me, azo mingi apensé so, a yeke na lege ni pëpe ti pensé so Nzapa aye ti ga nduru na ala. Ala pensé so ala lingbi ape ti ga nduru na lo wala lo yo mingi na ala. E lingbi biani ti ga nduru na Jéhovah?

3. Nyen la a lingbi e hinga na ndo ti Jéhovah?

³ E lingbi ti hinga Jéhovah ndali ti so lo ‘yeke yongoro pëpe na zo oko oko kue’ so aye ti wara lo. (Diko Kusala 17:26, 27; Psaume 145:18.) Jéhovah aleke ti tene même azo so siokpari ayeke na tere ti ala aga nduru na lo nga lo yeke nduru ti yeda ti tene  ala ga akota kamarade ti lo (És. 41:8; 55:6). Ye so asi na mbeni zo ti sungo psaume apusu lo ti tene tënë so na ndo ti Jéhovah: ‘O Mo so Mo mä sambela, fade mi kue aga na Mo. Ngia ayeke na zo so Mo iri lo ti ga nduru na Mo.’ (Ps. 65:3, 5). Mbaï ti Bible so asara tënë na ndo ti Asa, gbia ti Juda, afa tongana nyen la lo ga nduru na Nzapa nga afa na e ye so Jéhovah asara na lo. *

4. Tapande wa la Gbia Asa azia na azo ti Juda?

⁴ Gbia Asa afa nzoni mingi so lo yapu ndali ti tâ vorongo. Lo tomba azo so ayeke sara lango-sioni na yâ ti temple nga lo zi ayanda so amû ndo lani na yâ ti kodoro ni (1 aGbia 15:9-13). So lo wani lo sara ye so bê ti Jéhovah aye, lo yeke na kamene ape ti wa azo ti “gi L’Éternel Nzapa ti akotara ti ala, na ti bata ndia na ti sara na lege ti komandema ti Lo.” Jéhovah airi tënë nzoni na ndo ti akozo ngu bale-oko ti komandema ti Asa na lege so azo ayeke lani na siriri. Asa ahinga so ayeke grâce na Jéhovah la azo ayeke lani na siriri na gbe ti komandema ti lo. Lo tene na azo ti lo, lo tene: “Sese ni ayeke ti e teti e gi L’Éternel Nzapa ti e; e gi Lo, na Lo mû na e siriri na mbage kue.” (2 Chron. 13:23–14:1-6). Nyen la asi na pekoni nyen?

5. Ye wa la asi na Asa so na yâ ni lo fa so lo zia bê ti lo kue na Nzapa? Nyen la asi na pekoni?

⁵ Zia tere ti mo na place ti Asa. Zérah, zo ti kodoro ti Éthiopie, aga na akoli 1 000 000 nga na apuse ti mbarata 300 ti sara bira na azo ti Juda (2 Chron. 14:7-9). Tongana fade mo la mo yeke na ngoi ni kâ mo yeke sara ye tongana nyen tongana mo bâ gbâ ti aturugu so ayeke ga ti mû kodoro ti mo? Mo yeke gi na aturugu 580 000. A lingbi a mû wungo ti aturugu ti mo fani use si a lingbi na wungo ti aturugu ti lo. Mo yeke hunda tere ti mo ngbanga ti nyen la Nzapa ayeda ti tene mara ti ye tongaso asi? Mo yeke gi ti zia bê ti mo gi na ndo ti ndara ti mo ti leke kpale so? Sarango ye ti Asa afa so lo yeke na kpengba songo na Jéhovah nga lo zia bê ti lo kue na lo. Lo toto na Nzapa, lo tene: “O L’Éternel Nzapa ti e, Mo sara na e, teti e zia bê ti e gi na Mo, e ga ti tiri bira na azo mingi mingi so na iri ti Mo. O L’Éternel, Mo yeke Nzapa ti e, zia azo ahon Mo na ngangu pëpe.” Nzapa akiri tënë na lo tongana nyen? “L’Éternel ahon azo ti Éthiopie na ngangu”. Awato ti Asa kue akui.—2 Chron. 14:10-12.

6. Nyen la a lingbi e sara tongana ti Asa?

⁶ Nyen la amû maboko na Asa ti zia bê ti lo kue na Nzapa ti fa lege na lo nga ti bata lo? Bible atene so “Asa asara ye so ayeke nzoni na lê ti L’Éternel” nga “bê ti Asa ayeke mbilimbili na gbele L’Éternel”, wala lo sara na Jéhovah na bê ti lo kue (1 aGbia 15:11, 14). A lingbi e nga kue e sara na Nzapa na bê ti e kue. A yeke kota ye mingi ti tene e sara ni tongana e ye ti duti na kpengba songo na Nzapa fadeso nga na yâ ti ngoi so ayeke ga. E kiri singila mingi na Jéhovah so amû li ni kozo ti gboto e na mbage ti lo nga so amû maboko na e ti lê kpengba songo na lo na ti ngbâ ti bata ni. Zia e bâ aye use so na lege ni Nzapa agboto e na mbage ti lo.

7. (a) Nyen la Jéhovah asara so agboto e na mbage ti lo? (b) Mbeni kota ye so na lege ni Nzapa agboto e na mbage ti lo a yeke so wa?

⁷ Jéhovah afa so lo ye e azo na lege so lo sara pendere sese ti tene e duti dä. Lo kiri lo fa so lo ye e na lege so lo mû na e apendere ye so e yeke na bezoin ni ti ngbâ na fini (Kus. 17:28; Apoc. 4:11). Mbeni kota ye  so ahon atanga ni kue so afa so lo ye e a yeke so lo mû na e aye ti yingo so e yeke na bezoin ni (Luc 12:42). Lo dë nga bê ti e so tongana e sambela lo, lo wani la lo yeke mä asambela ti e (1 Jean 5:14). Me, kota ye so na lege ni Nzapa agboto e na mbage ti lo nga so asara si e ga nduru na lo ayeke ndoye so lo fa na mbage ti e na lege ti sandaga ti Jésus. (Diko 1 Jean 4:9, 10, 19.) Jéhovah atokua “oko Molenge” ti lo na sese ti zi e na gbe ti siokpari nga na kuâ.—Jean 3:16.

8, 9. Kua wa la Jésus asara na yâ ti ye so Jéhovah aleke na bê ti lo ti sara?

⁸ Jéhovah amû lege na azo kue ti wara aye ti nzoni na lege ti sandaga so, même na ala so ayeke lani na fini kozo ti tene Jésus amû tere ti lo na sandaga. Na ngoi so Jéhovah afa prophétie ti mbeni Sauveur ti azo, na lê ti lo a futa ngere so ayeke zi azo awe ndali ti so lo hinga so ye so lo leke na bê ti lo ti sara ayeke tï na ngu ape (Gen. 3:15). Angu mingi na pekoni, bazengele Paul akiri singila na Nzapa ndali ti “zingo [azo] so aga na lege ti ngere so Christ Jésus afuta ni ti zi azo.” Paul atene nga atene: “[Nzapa a]yeke pardone asiokpari so a sara ni ândö.” (aRom. 3:21-26). Tongaso, sân Jésus e lingbi ti ga nduru na Nzapa ape.

⁹ A yeke gi na lege ti Jésus la azo so asara tere ti ala kete alingbi ti hinga Jéhovah, ti ga nduru na lo nga ti duti na kpengba songo na lo. Tongana nyen la Bible afa so tënë so ayeke tâ tënë? Paul atene: “Nzapa azia ndoye ti lo na gbele e na lege so, tongana e ngbâ lani awasiokpari, Christ akui ndali ti e.” (aRom. 5:6-8). Jésus amû fini ti lo na sandaga ndali ti e ngbanga ti so lo na Jéhovah aye e mingi me a yeke pëpe ndali ti so e lingbi na ni. Jésus atene: “Zo oko alingbi ti ga na mbi pëpe, gi tongana Babâ so atokua mbi si agboto lo aga na lo na mbage ti mbi.” Na mbeni ngoi nde, lo tene: “Zo kue so aga na Babâ ayeke ga gi na lege ti mbi.” (Jean 6:44; 14:6). Na lege ti yingo vulu, Jéhovah ayeke gboto azo na mbage ti lo na lege ti Jésus nga lo yeke mû maboko na ala ti ngbâ na yâ ti ndoye ti lo ti wara fini ti lakue lakue ande. (Diko Jude 20, 21.) Zia e bâ mbeni ye ni nde so na lege ni Jéhovah agboto e na mbage ti lo.

10. Aye wa la Bible afa na e so amû maboko na e ti ga nduru na Nzapa?

¹⁰ Juska ge, e sara kua na aversê so a mû ni na yâ ti ambeti 14 ti Bible. Tongana fade Bible ayeke dä ape, e yeke hinga tongana nyen so e lingbi ti ga nduru na Wasarango e? E yeke hinga ye na ndo ti sandaga ti Jésus nga na ndo ti gango nduru na Jéhovah na lege ti Jésus tongana nyen tongana Bible ayeke dä fade ape? Jéhovah asara kua na yingo ti lo ti sara si a sû Bible so afa na e apendere sarango ye ti lo nga afa na e ye so lo leke na bê ti lo ti sara teti azo. Na tapande, na Exode 34:6, 7 Jéhovah atene na Moïse so lo yeke “Nzapa ti be-nzoni na ti grâce, ngonzo ti Lo alondo fade pëpe, tene-biani na nzobe ti Lo ayeke kota mingi; Lo bata nzobe teti azo [saki] mingi, Lo pardone sioye na kengo-ndia, na siokpari”. Zo wa la ayeke ga nduru na mara ti zo tongaso ape? Jéhovah ahinga so tongana e manda ye na ndo ti lo mingi na yâ ti Bible, lo yeke ga tâ zo na lê ti e nga e yeke bâ so e yeke nduru na lo mingi.

11. Ngbanga ti nyen a lingbi e sara kue ti hinga ye na ndo ti asarango ye ti Nzapa? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.)

¹¹ Na tongo nda ti Buku Ga ndulu na Jéhovah, a fa na e tongana nyen e lingbi ti duti na kpengba songo na Nzapa, a tene: ‘Na yâ songo ti kamarade kue so e yeke gi ti wara, kota ye ni ayeke ti hinga zo ni. A yeke nzoni nga ti gonda lo na ti bâ na nene ni alengo  ti lo so ayeke nde. Bible afa alengo na asarango ye ti Nzapa. Tongaso, a yeke kota ye ti tene zo amanda alengo so.’ Tongaso, e kiri singila mingi so Jéhovah asara si a sû Bible na mbeni lege so e azo e lingbi ti mä yâ ni.

12. Ngbanga ti nyen Jéhovah asara kua na azo ti sû Bible?

¹² Jéhovah alingbi fade ti tene na a-ange ti sû Bible. Ala yeke bi bê ti ala mingi na e nga na aye so e sara (1 Pi. 1:12). Kite ayeke dä ape so ala lingbi fade ti sû Bible. Me, eskê ala lingbi ti bâ aye tongana ti so e azo e bâ na ni? Ala lingbi ti hinga abezoin ti e, awokongo ti e nga na aye so e sara nzara ni? Ên-ën, Jéhovah ahinga so ala lingbi ti hinga aye so ape. Tongaso, a yeke na lege ni so Jéhovah asoro azo ti sû Bible. Na ngoi so e yeke diko Bible e lingbi ti zia tere ti e na place ti azo so asû ni nga na ambeni zo so Bible asara tënë ti ala ti hinga apensé ti ala, vundu wala ngia ti bê ti ala, agingo bê ti ala nga na awokongo ti ala. Legeoko tongana prophète Élie, azo kue so asû Bible ayeke na “abibe tongana ti e”.—Jacq. 5:17.

13. Sambela ti Jonas asara mo tongana nyen?

¹³ Na tapande, Nzapa amû na Jonas mbeni kota kua ti sara, me Jonas akpe. Tongana fade mbeni ange la asû mbaï so, lo lingbi pëpe ti fa atënë ti bê ti Jonas kue. Jéhovah asara nzoni mingi la lo soro gi Jonas ti sû mbaï ti lo wani, nga na sambela so lo tene na bê ti lo kue na Nzapa na ngoi so lo yeke na gbe ti kota ngu. Jonas atene: “Tongana ngangu ti âme ti mbi kue awe na yâ mbi, mbi dabe mbi na L’Éternel.”—Jonas 1:3, 10; 2:2-10.

14. Ngbanga ti nyen mo lingbi ti hinga aye so Ésaïe asû na ndo ti lo wani?

¹⁴ Gbu nga li ti mo na ndo ti tënë so Jéhovah atene na Ésaïe ti sû na ndo ti lo wani. Na pekoni so prophète Ésaïe abâ gloire ti  Nzapa na yâ ti suma, ye so apusu lo ti bâ so siokpari ti lo ahon ndo ni. Lo tene: “Vundu ayeke na mbi! teti mbi futi awe; teti mbi yeke zo ti sio yanga na mbi duti na popo ti azo ti sio yanga; teti lê ti mbi abâ Gbia ni, L’Éternel Ti Sabaoth.” (És. 6:5). Ange wa la alingbi ti tene mara ti tënë so? Me Ésaïe atene ni, nga e lingbi ti hinga atënë ti bê ti lo.

15, 16. (a) Ngbanga ti nyen la e lingbi ti hinga tënë ti bê ti amba ti e? Fa ambeni tapande. (b) Nyen la ayeke mû maboko na e ti ga nduru mingi na Jéhovah?

¹⁵ A-ange alingbi fade ti tene so ala “lingbi pëpe” tongana ti so Jacob atene lani? Wala ala lingbi ti tene so ala yeke ‘awasiokpari’ tongana ti so Pierre atene lani? (Gen. 32:10; Luc 5:8). “Mbeto” alingbi ti gbu ala tongana ti adisciple ti Jésus? Wala a-ange ayeke na bezoin ti “zi mbeto” na yâ ti ala tongana a kanga lege na ala ti fa nzoni tënë tongana ti so Paul na amba ti lo asara? (Jean 6:19; 1 aThes. 2:2). Ên-ën, a-ange ayeke nzoni-kue na yâ ti aye kue nga ala yeke ngangu mingi ahon azo. Me tongana azo so siokpari ayeke na tere ti ala la atene mara ti atënë tongaso, hio e yeke hinga atënë ti bê ti ala ndali ti so e nga kue e yeke asenge zo. Na ngoi so e yeke diko Bible, e lingbi ti “duti na ngia legeoko na ala so aduti na ngia, [e] toto legeoko na azo so atoto.”—aRom. 12:15.

¹⁶ Tongana e gbu li ti e na ndo ti aye so Jéhovah asara na awakua ti lo ti ândö so ayeke be-ta-zo, e yeke hinga apendere ye mingi na ndo ti Nzapa ti e. E yeke bâ tongana nyen la na nzoni bê lo kanga bê na awakua ti lo so, so siokpari ayeke na tere ti ala nga lo ga nduru na ala. Ye ti pekoni ayeke so, e yeke hinga Jéhovah nzoni mingi, nga e yeke ye lo mingi. Ye so ayeke mû maboko na e ti ga nduru mingi na lo.—Diko Psaume 25:14.

17. (a) Nzoni wango wa la Azaria amû na Asa? (b) Tongana nyen la Asa asara sanka ti wango ni? Nyen la asi na pekoni?

¹⁷ Na pekoni so Gbia Asa asö benda na ndo ti aturugu ti Éthiopie, Azaria, prophète ti Nzapa, amû na lo nga na azo ti lo nzoni wango. Azaria atene: “L’Éternel ayeke na i tongana i yeke na Lo; tongana i gi Lo, fade i wara Lo; me tongana i zia Lo, fade Lo zia i.” (2 Chron. 15:1, 2). Me asi na mbeni ngoi, Asa asara ye alingbi na nzoni wango so ape. Na ngoi so awato ti Asa so ayeke na royaume ti banga ti Israël aga ti sara bira na lo, lo hunda na azo ti Syrie ti mû na lo maboko. Lo hunda na Jéhovah pëpe ti mû maboko na lo me lo te mbele na azo ti Syrie so ayeke apaïen. Jéhovah atene na lo, a tene: “Ye so mo sara ayeke ye ti buba, a komanse laso, fade bira ayeke na mo.” Na yâ ti tanga ti angu ti komandema ti Asa, azo asara gi bira na lo (2 Chron. 16:1-9). Ye so afa na e nyen?

18, 19. (a) Tongana e yeke nduru na Jéhovah tongana ti kozo ape, a lingbi e sara nyen? (b) E lingbi ti ngbâ ti ga nduru na Jéhovah tongana nyen?

¹⁸ A lingbi’ e gue yongoro na Jéhovah lâ oko ape. Tongana e yeke nduru na Jéhovah tongana ti kozo ape, a lingbi e sara ye ague oko na tënë so ayeke na Osée 12:7, so atene: “Mo kiri na Nzapa ti mo; mo sara ye na lege ti nzobe na mbilimbili, na mo zia bê ti mo na Nzapa ti mo lakue.” Tongana e gbu li ti e na ndo ti sandaga ti Jésus nga e diko Bible nzoni, e yeke ga nduru mingi na Jéhovah.—Diko Deutéronome 13:4.

¹⁹ Mbeni zo ti sungo psaume atene: “A yeke nzoni na mbi ti ga nduru na Nzapa.” (Ps. 73:28). Zia e kue e ngbâ ti manda afini ye na ndo ti Jéhovah nga e bâ na nene ni mingi gbâ ti araison so e yeke na ni ti ye lo. Nga zia si Jéhovah aga nduru mingi na e fadeso nga teti lakue lakue.