1. Tongana nyen la tongana e sara ye tongana ti Jésus ayeke sara si e ga nduru mingi na Jéhovah?

MINGI ni, e ye ka ti sara ye tongana ti azo so e ye ala. Na popo ti azo ti dunia kue, Jésus Christ la ayeke nzoni zo so a lingbi e sara ye tongana lo. Ngbanga ti nyen? Mbeni lâ Jésus wani atene: “Zo so abâ mbi abâ nga Babâ awe.” (Jean 14:9). Jésus asara ye tâ gi tongana ti Babâ ti lo, a sara si tongana zo abâ Molenge ni a yeke mo bâ mo tene lo bâ Babâ ni awe. Tongaso, tongana e sara ye tongana ti Jésus, e yeke ga nduru mingi na Jéhovah, so ayeke kota ahon azo kue na yâ ti dunia. So ayeke biani mbeni kota pasa la e yeke na ni ti sara ye tongana ti Jésus.

2, 3. (a) Ngbanga ti nyen na yâ ti Bible Jéhovah asara si a sû atënë na ndo ti Molenge ti lo? Nyen la Jéhovah aye ti tene e sara? (b) Nyen la e yeke sara tënë na ndo ni na yâ ti article so nga na ti peko?

² Tongana nyen la e lingbi ti hinga ye na ndo ti Jésus? E kiri merci so e yeke na Bible so na yâ ni a sara tënë ti Jésus. Jéhovah asara si a sû atënë so, tongana ti so e wara ni na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec, ndali ti so  lo ye ti tene e hinga Molenge ti lo tongaso si e lingbi ti sara ye tongana lo. (Diko 1 Pierre 2:21.) Na yâ ti Bible, a haka tapande so Jésus azia na e na “peko ti gere”. Ni la, Jéhovah atene na e ti tambela na peko ti Jésus nga ti zia gere ti e na place so lo zia gere ti lo dä. Biani, Jésus azia nzoni tapande na e, me e yeke na siokpari na tere ti e. Ye oko, Jéhovah aku pëpe ti tene e sara ye mbilimbili tâ gi tongana ti Jésus. Me, lo ye ti tene e sara ye kue so e lingbi ti sara ti sara ye tongana ti Molenge ti lo.

³ Tongaso, zia e bâ fadeso ambeni pendere sarango ye ti Jésus. Na yâ ti article so, e yeke bâ tongana nyen la Jésus asara tere ti lo kete nga lo bâ mawa ti zo. Na yâ ti article ti peko, e yeke bâ tongana nyen la Jésus asara ye na mbeto ape nga lo hinga ti bâ yâ ti aye nzoni. Na ngoi so e yeke sara tënë na ndo ti asarango ye so oko na oko, e yeke kiri tënë na ahundango ndo ota so: Asarango ye so oko na oko aye ti tene nyen? Tongana nyen la Jésus asara ye alingbi na ni? Tongana nyen la e lingbi ti sara ye tongana ti lo?

4. Ti sara tere kete aye ti tene nyen?

⁴ Ti sara tere kete aye ti tene nyen? Na yâ ti dunia so, azo mingi so ayeke azo ti baba apensé so azo so asara tere ti ala kete ayeke azo so ayeke na ngangu ape wala so zo alingbi ti zia bê ti lo na ndo ti ala ape. Ye oko, fani mingi, tënë ti ala so ayeke tâ tënë ape. Ti tene zo asara tere ti lo kete a lingbi lo duti zo so ayeke na ngangu nga zo so asara ye na mbeto ape. Zo so asara tere ti lo kete ayeke zo so asara ye na baba pëpe nga lo bâ tere ti lo kota pëpe. Ti tene e sara tere ti e kete, a lingbi kozoni kue e duti na nzoni bango ndo na ndo ti e wani. Mbeni bakari ti Bible atene: “Ti sara tere kete aye ti tene so e hinga biani so e yeke kete mingi na gbele Nzapa.” Tongana e sara tere ti e kete na gbele Nzapa, e yeke bâ tere ti e kota ahon amba ti e pëpe (aRom. 12:3). E so siokpari ayeke na tere ti e, a yeke ngangu na e ti sara tere ti e kete. Me tongana e gbu li ti e na ndo ti kota ti Jéhovah nga e mû tâ gi peko ti gere ti Molenge ti lo ayeke mû maboko na e ti sara tere ti e kete.

5, 6. (a) Zo wa la ayeke Michel archange? (b) Tongana nyen la Michel afa so lo sara tere ti lo kete?

⁵ Tongana nyen la Jésus afa so lo sara tere ti lo kete? Ngbene ye giriri Molenge ti Nzapa asara lakue tere ti lo kete, atâa na ngoi so lo yeke ange so ayeke na ngangu mingi na yayu wala na ngoi so lo yeke lani zo ti mbilimbili na ndo ti sese. Zia e bâ ambeni tapande.

⁶ Bango ndo ti lo. Jude so asû mbeni mbage ti Bible afa mbeni ye so Jésus asara kozo ti tene lo ga na sese. (Diko Jude 9.) “Tënë alondo lani na popo ti” Jésus so ayeke archange Michel, na “Zabolo” nga lo “papa” na zo ti sioni so. Tënë ni ayeke lani na ndo ti “kuâ ti Moïse”. Na peko ti so Moïse akui, Jéhovah alu lo na mbeni ndo so zo oko ahinga place ni ape (Deut. 34:5, 6). Zabolo aye lani peut-être ti tene azo ti Israël avoro kuâ ti Moïse. Atâa ye wa la Zabolo aye lani ti sara, Michel asara ye na mbeto pëpe na lo ke na lo. Mbeni mbeti atene so tënë ti Grec so a kiri peko ni na “tënë alondo” nga na “papa”, a sara nga kua na ni ti sara tënë ti “mbeni tënë so a gue na ni na ngbanga” na aye peut-être ti fa so “Michel ‘abâ ti lo so Zabolo ayeke na droit pëpe’ ti mû kuâ ti Moïse.” Ye oko, archange ahinga so a yeke na lo pëpe ti fâ ngbanga. Tongaso, lo zia tënë ni na Jéhovah, Kota Juge. Michel ake ti sara ye ahon ndo ni na ngangu so Nzapa mû na lo, même na ngoi so a gi yanga ti lo. Jésus afa biani so lo sara tere ti lo kete.

7. Tongana nyen la na lege ti tënë ti Jésus nga na sarango ye ti lo, lo fa so lo sara tere ti lo kete?

⁷ Na ngoi so Jésus ayeke lani na sese, sarango tënë ti lo nga na sarango ye ti lo afa so  lo sara tere ti lo kete. Tënë ti lo. Lo gboto lê ti azo na ndo ti lo ape. Me, lo mû agonda kue na Babâ ti lo (Marc 10:17, 18; Jean 7:16). Lo sara tënë na ala pëpe na mbeni lege so asara si ala bâ so ala yeke ye oko ape. Me, lo ne ala, lo gonda ala ndali ti anzoni ye so ala sara na lo fa so lo zia bê ti lo na ala (Luc 22:31, 32; Jean 1:47). Sarango ye ti lo. Jésus asoro ti duti na aye mingi na yâ ti fini ti lo pëpe (Mat. 8:20). Lo yeke lani nduru ti sara asenge kua so ambeni zo aye lani ti sara pëpe (Jean 13:3-15). Lo zia nga mbeni nzoni tapande so afa so lo sara tere ti lo kete na lege so lo mä yanga. (Diko aPhilippien 2:5-8.) Nde na azo ti baba so aye pëpe ti mä yanga, Jésus asara tere ti lo kete lo sara aye kue so bê ti Nzapa aye, na lo ‘mä yanga juska na kuâ’. A yeke polele so Jésus, so ayeke Molenge ti zo, asara ye lani na “tâ be-ti-molenge”.—Mat. 11:29.

8, 9. Tongana nyen la e lingbi ti sara tere ti e kete?

⁸ Tongana nyen la e lingbi ti sara tere ti e kete tongana ti Jésus? Bango ndo ti e. Tongana e sara tere ti e kete, e yeke sara ye ahon ndo ni pëpe na komandema so a mû na e. Tongana e hinga so a yeke na e pëpe ti fâ ngbanga, e yeke duti nduru pëpe ti kasa amba ti e ndali ti afaute so ala sara nga ti duti na kite na ndo ti araison so apusu ala ti sara ye (Luc 6:37; Jacq. 4:12). Tongana e sara tere ti e kete, a yeke mû maboko na e ti bâ tere ti e “mbilimbili ahon ndo ni” pëpe. E yeke bâ tere ti e pëpe so e la e yeke nzoni ahon azo so ayeke pëpe na akode wala apasa so e yeke na ni (Zo-ti. 7:16). A-ancien so asara tere ti ala kete abâ tere ti ala pëpe so ala la ayeke kota ahon amba ti ala aChrétien. Me, aberger tongaso ‘abâ amba ti ala tongana azo so ayeke kota ahon ala’ nga ala sara tere ti ala kete.—aPhil. 2:3; Luc 9:48.

⁹ Gbu li na ndo ti Walter Thorn, so akomanse kua ti surveillant so ayeke gue na ando nde nde na ngu 1894. Na peko ti so lo sara angu mingi na yâ ti kua so, a hunda na lo ti gue na ferme ti Royaume na banga ti New York ti bata akondo. Na ngoi kue so lo yeke pensé so lo lingbi fade ti sara mbeni kua so ayeke kota ahon ti so lo yeke sara so, Ita Thorn ayeke tene: “Mo kete fuku ti sese. Nyen la mo yeke na ni ti sara baba ni?” (Diko Ésaïe 40:12-15.) Biani, lo sara tere ti lo kete.

10. Tongana nyen la na yâ ti tënë ti e nga na sarango ye ti e, e lingbi ti fa so e sara tere ti e kete?

¹⁰ Tënë ti e. Tongana e sara biani tere ti e kete, a yeke bâ ni na yâ ti fason so e yeke sara tënë na amba ti e (Luc 6:45). Tongana e yeke sara lisoro na amba ti e, e yeke luti mingi pëpe gi na ndo ti akua so e yeke na ni na yâ ti bungbi nga na aye so e sara (aProv. 27:2). Me, e yeke gi ti bâ anzoni ye so aita ti e ayeke na ni nga e gonda ala ndali ti apendere sarango ye ti ala, akode ti ala nga na aye so ala sara (aProv. 15:23). Sarango ye ti e. A-Chrétien so asara tere ti ala kete ayeke gi pëpe ti ga kota zo na yâ ti dunia so. Me, ala yeke gi ti duti na aye mingi na yâ ti fini ti ala pëpe. Ala yeke sara même asenge kua so na lê ti azo ayeke kota ye ape tongaso si ala sara na Jéhovah na ngangu ti ala kue (1 Tim. 6:6, 8). Kota ye so e lingbi ti sara ti fa so e sara tere ti e kete ayeke ti mä yanga. A lingbi e sara tere ti e kete si e sara ye alingbi na fango lege so bungbi ti Jéhovah ayeke fa na e. A lingbi nga e “mä yanga” ti “ala so ayeke mû li ni” na yâ ti congrégation ti e na lege so e yeke sara ye alingbi na aye so ala yeke fa na e.—aHéb. 13:17.

11. Bango mawa ti zo aye ti tene nyen?

¹¹ Bango mawa ti zo aye ti tene nyen? Tënë “bango mawa ti zo” aye ti tene ti sara ye na  nzoni bê nga ti bi bê na zo. Bango mawa ti zo ayeke pusu mbeni zo ti ndoye mba ti lo nga ague oko na sarango nzoni bê na zo. Bible asara tënë ti ‘bango mawa ti zo mingi’, ‘yengo zo’ nga na sarango ‘nzoni bê mingi na zo. (Luc 1:78; 2 aCor. 1:3; aPhil. 1:8). Mbeni Bible atene so ti bâ mawa ti zo aye gi ti tene pëpe ti sara vundu ndali ti azo so ayeke na bezoin ti tene a mû maboko na ala. Bible ni atene so ti bâ mawa ti zo aye ti tene e “bi bê ti e mingi na azo na e sara mbeni ye ti mû maboko na ala” tongana e sara na ala tongaso ayeke sara si ala duti nzoni. Zo so abâ mawa ti zo ayeke gi ti sara mbeni ye na amba ti lo ti tene ye aga nzoni na yâ ti gigi ti ala.

12. Nyen la fa so Jésus abâ mawa ti azo? So lo bâ mawa ti azo apusu lo ti sara nyen?

¹² Tongana nyen la Jésus afa so lo bâ mawa ti zo? Lo bâ mawa ti azo nga lo sara ye ndali ti ala. Jésus abâ mawa ti azo mingi. Na ngoi so lo bâ kamarade ti lo Marie nga na azo ayeke toto kuâ ti Lazare, Jésus “atoto na ngu ti lê.” (Diko Jean 11:32-35.) Na pekoni mawa ti ala apusu lo ti zingo Lazare, legeoko tongana ti so mawa ti mbeni womua apusu lo ti zingo molenge ti lo ti koli (Luc 7:11-15; Jean 11:38-44). Ye so Jésus asara so amû peut-être na Lazare beku ti wara fini na yayu. Mbeni lâ, Jésus asara “mawa” ti azo mingi mingi so aga na mbage ti lo. Mawa so lo yeke na ni apusu lo “ti to nda ti fa aye mingi na ala.” (Marc 6:34). Ye so asi so asara si azo so ayeda na afango ye ti lo achangé. Bâ so mawa ti azo so asara Jésus asara si lo sara pëpe gi vundu ndali ti ala, me a pusu lo ti mû maboko na ala.—Mat. 15:32-38; 20:29-34; Marc 1:40-42.

13. Tongana nyen la Jésus asara tënë lani na mbeni lege so afa so lo bâ mawa ti zo? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.)

¹³ Atënë so lo tene so afa so lo bâ mawa ti zo. So Jésus abâ mawa ti zo apusu lo ti sara tënë na azo so a sara ye ti ngangu na ala na mbeni lege so afa so lo bâ mawa ti ala. Bazengele Matthieu asara kua na tënë so ayeke na Ésaïe ti sara tënë ti Jésus. Lo tene: “Sosongo so awoko awe, lo yeke dö ni pëpe, na mèche so wâ ni ayeke gue ti mingo, lo yeke mingo ni pëpe”. (És. 42:3; Mat. 12:20). Jésus asara tënë na mbeni lege so adë bê ti azo so ayeke tongana sosongo so awoko wala wâ ti lampe so ayeke gue ti mingo. Lo fa tënë ti beku “ti sara si bê ti zo so afâ awe aga nzoni”. (És. 61:1). Lo tene na “ala kue so asara ngangu kua na kungba ane ala” ti ga na lo tongaso si ala “wara dengo bê”. (Mat. 11:28-30). Lo tene na adisciple ti lo lo tene so Nzapa abâ mawa ti awakua ti lo oko oko kue, même “akete zo”, wala ala so azo ti dunia abâ ala tongana asenge zo.—Mat. 18:12-14; Luc 12:6, 7.

14. Tongana nyen la e lingbi ti fa so e bâ mawa ti amba ti e?

¹⁴ Tongana nyen la e lingbi ti bâ mawa ti zo tongana ti Jésus? E bâ mawa ti azo. A dü e dungo pëpe na bango mawa ti zo, me Bible atene na e ti gi ti duti na ni. “Tâ bango mawa ti zo” ayeke mbage ti fini zo so a hunda na aChrétien kue ti yü ni. (Diko aColossien 3:9, 10, 12.) Tongana nyen la e lingbi ti fa so e bâ mawa ti amba ti e? Bible atene: “Ala maï tâ ndoye so ayeke na bê ti ala.” (2 aCor. 6:11-13). Dengi mê nzoni mo mä mbeni zo tongana lo yeke fa na mo aye so ayeke na bê ti lo nga na aye so lo yeke gi bê ti lo na ndo ni (Jacq. 1:19). Gbu li ti mo nga hunda tere ti mo: ‘Tongana mbi la ye so asi na mbi so, mbi yeke sara ye tongana nyen? Nyen la mbi yeke na bezoin ni?’

15. Nyen la e lingbi ti sara ti mû maboko na ala so ayeke tongana sosongo so awoko wala wâ so ague ti mingo?

¹⁵ E sara ye na bango mawa ti zo. Tongana e bâ mawa ti zo ayeke pusu e ti mû maboko  na amba ti e, mbilimbili ala so ayeke tongana sosongo so awoko wala wâ so ague ti mingo. Tongana nyen la e lingbi ti mû maboko na ala? A-Romain 12:15 atene: “Ala toto legeoko na azo so atoto.” Mingi ni, azo so vundu asara ala ayeke na bezoin mingi ti tene a dë bê ti ala ahon ti leke akpale ni. Mbeni ita-wali, so aita adë bê ti lo na peko ti so molenge ti lo ti wali akui, atene: “A nzere na mbi mingi tongana akamarade ti mbi aga atoto legeoko na mbi.” E lingbi nga ti fa so e bâ mawa ti amba ti e tongana e sara ambeni ye ti mû maboko na ala. Mo hinga mbeni womua so ayeke na bezoin ti mbeni zo ti mû maboko na lo ti leke mbeni ye na tere ti da ti lo? Mbeni ita so ayeke mbakoro ayeke na bezoin ti tene mbeni zo ayô lo ague na ni na abungbi, na fango tënë wala ti gue ti bâ docteur? Même mbeni kete ye so e sara na mbeni ita na nzoni bê alingbi ti sara kota ye na yâ ti fini ti lo (1 Jean 3:17, 18). Ye so ayeke kota ahon atanga ni kue so e lingbi ti sara ti fa so e bâ mawa ti amba ti e ayeke ti fa nzoni tënë na bê ti e kue. So ayeke tâ nzoni lege ti mû maboko na azo ti nzoni bê ti changé aye na yâ ti fini ti ala.

16. Nyen la e lingbi ti tene na azo so vundu asara ala mingi ti kpengba ala?

¹⁶ E tene atënë so afa so e bâ mawa ti zo. Tongana e bâ mawa ti amba ti e ayeke pusu e ti “sara tënë so adë bê ti a-âme so vundu asara ala mingi”. (1 aThes. 5:14). Nyen la e lingbi ti tene ti kpengba ala? E lingbi ti dë bê ti ala na tenengo na ala atënë so afa so e bi bê ti e mingi na ala. E lingbi ti gonda ala ti mû maboko na ala ti bâ so ala yeke na anzoni sarango ye nga na akode. E lingbi ti dabe ti ala so Jéhovah la agboto ala aga na ala na mbage ti Molenge ti lo, tongaso lo bâ ala na nene ni mingi (Jean 6:44). E lingbi ti dë bê ti ala so Jéhovah abâ lege ti awakua ti lo nzoni mingi, ala so “bê ti ala afâ awe” wala so “yingo ti ala ayeke na vundu.” (Ps. 34:19). Anzoni tënë so e yeke tene na amba ti e so ayeke na bezoin ti tene a kpengba ala alingbi ti dë bê ti ala.—aProv. 16:24.

17, 18. (a) Jéhovah aye ti tene a-ancien asara ye na angasangbaga ti lo tongana nyen? (b) Nyen la e yeke sara tënë na ndo ni na yâ ti article ti peko?

¹⁷ A-ancien, Jéhovah aye ti tene ala sara ye yeke na angasangbaga ti lo (Kus. 20:28, 29). Ala girisa ape so ayeke kua ti ala ti fa ye na angasangbaga ti lo, ti kpengba ala nga ti dë bê ti ala (És. 32:1, 2; 1 Pi. 5:2-4). Tongaso, mbeni ancien so abâ mawa ti zo ayeke gi pëpe ti lu andia wala ti fâ ngbanga na ndo ti angasangbaga ni ti pusu ala ti sara aye mingi na ngoi so dutingo ti ala amû lege na ala pëpe ti sara ni. Me, lo yeke sara kue ti tene ala duti na ngia nga lo hinga so ndoye so ala yeke na ni na mbage ti Jéhovah ayeke pusu ala ti sara na lo na ngangu ti ala kue.—Mat. 22:37.

¹⁸ Tongana e gbu li ti e na ndo ti Jésus so asara tere ti lo kete nga so abâ mawa ti zo, kite ayeke pëpe so e yeke ngbâ ti tambela na peko ti gere ti lo. Na yâ ti article ti peko, e yeke bâ tongana nyen la e lingbi ti mû tapande ti Jésus so asara ye na mbeto pëpe nga ahinga ti bâ yâ ti aye nzoni.