Aye so afa so a créé aye crééngo. Aye so ayeke na fini a leke ni na lege ti akete ye so a iri ni acellule. Cellule oko oko adoit ti sara gbâ ti akpengba ye ti tene aye angbâ na fini nga ti dü. A yeke bâ ye ni so même na yâ ti akete kete ye so ayeke na fini. Na tapande, cellule ti levure ti sarango na mapa ayeke ye so ayeke na fini so ayeke kete mingi. Tongana a haka ni na cellule ti zo, a yeke ye oko ape. Me, a hon gbungo li ti zo. Cellule ti levure oko oko ayeke na ADN so ayeke fa na cellule ni ye so lo yeke sara. Acellule oko oko ayeke na akete ye tongana machine so ayeke aidé ti leke, ti tokua nga ti changé yâ ti amolécule ti tene cellule ni angbâ na fini. Tongana mbeni cellule ti levure ayeke na ye ti tengo ni ape, lo yeke arrêté ti sara kua mo bâ mo tene lo lango. A yeke ye ni so la asara si apeut ti bata cellule ti levure ti sarango na mapa nga angbâ na fini juska a mû ni ti sara na mapa.

Teti ngu mingi ascientifique amanda ye na ndö ti acellule ti levure ti tene ala comprendre acellule ti zo nzoni. Me, ade ala comprendre ye na ndö ni kue ape. Ross King, so ayeke professeur (Intelligence artificielle à l’université de technologie) na Chalmers, na Suède, atene: “E yeke na abiologiste mingi ape ti tene ala sara arecherche na ndö ti levure ti hinga tongana nyen la ayeke asara kua”.

 Tongana mo gbu li na ndö ti cellule ti levure so ahon gbungo li ti zo, eskê mo pensé so a créé ni crééngo? Wala mo pensé so abâ gigi gï tongaso?

ADN la asara si aye kue angbâ na fini na abâ gigi gï tongaso ape. Na yâ ti ADN, a yeke wara amolécule so a iri ni anucléotide. Cellule oko oko ti zo ayeke na anucléotide so ahon milliard 3. A leke ye ni so na fason so amû lege na cellule ni ti sara a-enzyme nga na aprotéine.

Ascientifique atene so tongana anucléotide abungbi terê milliard fani mingi ti formé ADN, ala peut gï ti formé ADN oko. Ambeni apeut même ti marché lâ oko ape.

Ti tâ tënë ni, ascientifique asara lâ oko ape si mbeni ye so ayeke na fini abâ gigi na lege ti ye so ayeke na fini ape.

Fini ti zo ayeke tâ nde mingi. Azo ayeke na capacité ti sara aye so amû lege na ala ti duti na ngia na yâ ti gigi ti ala, so anyama ayeke ni ape. E azo la e yeke na kode ti leke aye, ti sara songo na amba ti e nga ti fa asentiment ti e. A nzere na e ti hinga nzerengo ti aye, ti mä fion ti aye, ti mä totongo ti aye, ti bâ acouleur, nga ti bâ aye nde nde. E yeke leke aye ndali ti kekereke nga e yeke gi ti hinga ndani so e yeke na fini.

Mo tene ti mo nyen? Eskê ngangu so e yeke na ni ti sara aye ni so aga gï tongaso ndali ti so e yeke na bezoin ni ti ngbâ na fini nga ti dü? Wala peut-être aye ni so afa so fini ayeke mbeni cadeau so alondo na Lo so acréé e na lo ye e mingi?