NA OU fanau i le 1923 i Hemsworth, o se aai i Yorkshire i Egelani. E iai loʻu tuagane matua e igoa iā Bob. I le pe tusa o le iva o oʻu tausaga, na maua ai e lo ma tamā ni tusi na taʻusalaina ai lotu sesē, ma e leʻi fiafia o ia i faiga faagutugutulua i lotu. Na matuā fiafia o ia i mea na faitau i ai. I nai tausaga mulimuli ane, na asiasi mai ai Bob Atkinson i lo matou fale ma tā se lauga a le uso o Rutherford i se laau na tā ai lauga faale-Tusi Paia. Na matou iloa ai o le vaega lava lea e tasi na lomia tusi na saunia foʻi lenā lauga. Na talosaga loa oʻu mātua i le uso o Atkinson e matou te faiʻaiga faatasi i pō uma, ma tali ai le tele o a matou fesili mai i le Tusi Paia. Na valaaulia i matou i sauniga i le fale o se uso e na o ni nai maila le mamao mai i lo matou fale. Na vave ona matou talia le valaaulia ma na faavae ai loa se tamaʻi faapotopotoga i Hemsworth. E leʻi umi ae api iā i matou auauna o le sone (lea ua taʻua nei o ovasia o matagaluega) ma na valaaulia foʻi paeonia na lata ane e matou te faiʻaiga faatasi. O na faatasitasiga na matuā telē se aafiaga iā te aʻu.

Na amata sa matou pisinisi, peitaʻi na faapea atu loʻu tamā i loʻu tuagane, “A e fia alu e paeonia, e mafai ona tuu la tatou pisinisi.” Na ioe i ai Bob ma ia tuua loa lo matou aiga ma amata lana paeonia i le 21 o ona tausaga. I le lua tausaga mulimuli ane ina ua 16 oʻu tausaga, na tofia ai aʻu o se paeonia. Na tele ina ou galue na o aʻu i aso o le vaiaso i le talaʻiga, e faaaogā ai le laau e tā ai lauga faale-Tusi Paia ma pepa e avatu ai se molimau. Na faamanuiaina aʻu e Ieova i se tagata suʻesuʻe o le Tusi Paia na vave ona agaʻigaʻi i luma. Na toʻatele foʻi isi o lona aiga na mulimuli ane talia le upu moni. I le tausaga na sosoo ai, na tofia ai aʻu o se paeonia faapito faatasi ma Mary Henshall. Na tofia i maʻua i se oganuu e leʻi tofia i ai se faapotopotoga i le aai o Cheshire.

Ua oo nei i le ogatotonu o le Taua Lona Lua a le Lalolagi, ma na poloaʻia fafine ina ia fesoasoani i le taua. I le avea ai ma faifeʻau faataimi atoa, sa matou faatalitalia e tatau ona pei paeonia faapito o faifeʻau a lotu ia na maua le faatagaga e lē auai ai i taua. Peitaʻi, e leʻi talia e le faamasinoga lenā tulaga ma na faafalepuipui ai aʻu mo le 31 aso. I le tausaga na sosoo ai  ina ua 19 oʻu tausaga, na ou lesitala loa o se tasi e lē auai i vaegaʻau ona o loʻu lotofuatiaifo. Na ou tulaʻi i luma o ni faamasinoga faapitoa se lua ae na solofua loʻu moliaga. I nei mea uma na tutupu, na ou iloa ai le fesoasoani mai o le agaga paia ma na uu e Ieova loʻu lima. O lea na mafai ai ona ou tumau ma le malosi.​—Isa. 41:10, 13.

Na ma feiloaʻi ma Arthur Matthews i le 1946. Ina ua faatoʻā uma ona falepuipui mo le tolu masina ona o le lē auai i vaegaʻau, na faatasi atu loa o ia i lona uso o Dennis o se paeonia faapito i Hemsworth. Na aʻoaʻoina i laʻua i le upu moni e lo la tamā a o lāiti, ma na papatiso i laʻua a o talavou. E leʻi umi ae tofia Dennis e galue i Aialani ae tuua ai loa Arthur e aunoa ma sana paga. O le fiafia o oʻu mātua i le amiolelei ma le maelega o lenei paeonia talavou, na la valaaulia ai o ia e latou te nonofo faatasi. Pe a ou asiasi i lo matou fale, e ma te tauofo ma Arthur e fufulu ipu pe a uma le meaʻai. Mulimuli ane, na amata loa ona ma fetusiaʻi. A o faagasolo le 1948, na toe falepuipui ai foʻi Authur mo le tolu masina. Na ma faaipoipo iā Ianuari 1949 ma o lo ma sini ia faaauau i le auaunaga faataimi atoa. O le faamanuia a Ieova ma le fuafua lelei, na ma faaaogā ai o ma aso mālōlō e galulue ai i le tauina o fua o laau, ina ia maua ai se ma tupe ma faaauau ai la ma paeonia.

Ina ua faatoʻā māeʻa le tausaga, na talosagaina loa i maʻua e ma te siitia atu i Aialani i Mātū i Armagh, ona sosoo ai lea ma Newry, o ni aai e toʻatele i tagata Katoliko. Na tele tulaga vevesi i ia oganuu ma na tatau ona ma faaeteete ma faautauta pe a talanoa i tagata. Na faia sauniga i le fale o se uso ma se tuafafine e 10 maila (16 km) le mamao mai i le mea na ma nonofo ai. E pe ā ma le toʻavalu ē na auai. Pe a la valaaulia i maʻua e momoe i lo la fale, e ma te momoe i luga o le fola, ma e amata le aso e sosoo ai i se tī o le taeao. O se fiafiaga ona ua toʻatele Molimau a Ieova i lea vaipanoa i le taimi nei.

Na galulue foʻi loʻu tuagane ma lana avā o Lottie o ni paeonia faapito i Aialani i Mātū. I le 1952, na matou auai faatasi ai i se tauaofiaga itumalo i Belfast. Na matou api uma i le fale o se uso na agalelei mai faatasi ai ma Pryce Hughes, o le auauna o le lālā i Peretania i le taimi lenā. I se tasi pō na matou talanoa ai i le tatalaina o le tamaʻitusi God’s Way Is Love, lea na saunia faapitoa mo tagata Aialani. Na taʻua e le uso o Hughes le faigatā ona faaoo atu o le feʻau i tagata Katoliko i Aialani. Na tutuliese uso mai i o latou fale ma na feagai ma faiga sauā mai i tagata tetee na uunaʻia e patele. Na faapea mai Pryce, “E manaʻomia ni ulugalii e iai ni a latou taavale, ina ia auai i se tauiviga faapitoa e tufa atu le tamaʻitusi i Aialani.” * Na vave ona matou tali atu, “O le a matou faia faapea!” O le māfuaaga lenā o lea faamatalaga e pei ona taʻua i le amataga.

O se tasi o nofoaga na masani ona api ai paeonia i Dublin, o le fale o le tuafafine o Rutland o sē ua loa  tausaga o auauna ma le faamaoni. Ina ua uma ona matou api i inā ma faatau ese nisi o a matou meafaitino, na matou ō uma loa i le pasika a Bob lea e iai le taavale i autafa, ina ia saʻili se matou taavale. Na matou maua se taavale tuai e fetaui lelei mo i matou, ma na talosaga atu i lē na faatau mai ai e momoli mai le taavale ona e leai se isi o i matou e iloa avetaavale. Na alu lenā pō o nofo Arthur i le moega ma faataʻitaʻi le auala e sui ai kia o le taavale. I le taeao e sosoo ai a o taumafai Arthur e ave le taavale i fafo mai i le faletaavale, ae taunuu atu loa se misionare e igoa iā Mildred Willett (lea na mulimuli ane faaipoipo iā John Barr). Na iloa e Mildred avetaavale! Ina ua uma ona faataʻitaʻi le aveina o le taavale, na matou sauni loa mo le faigāmalaga!

Na sosoo ai ma lo matou manaʻomia o se mea e nonofo ai. Sa fautuaina i matou ia ʻalofia le nonofo i se kalaveni ina neʻi susunu e ni tagata tetee. Na matou saʻili loa mo se fale ae e leʻi maua. I lenā pō, o i matou uma e toʻafā na momoe i totonu o le taavale. I le aso na sosoo ai, e pau le mea na matou mauaina o se tamaʻi kalaveni e iai se moega fogāfalelua, ma na avea loa ma o matou fale. O le mea e ofo ai, ona na mafai ona faatū la matou kalaveni i fanua o nisi o faifaatoʻaga na agalelei ane. Na oo la matou galuega i oganuu e 10 i le 15 maila (16 i le 24 km) mai i mea na faatū ai la matou kalaveni. Pe a matou siitia i se isi nofoaga, na matou toe foʻi ma asia tagata i vaega na matou iai muamua.

Na matou asia aiga uma i saute i sasaʻe o Aialani e aunoa ma ni faafitauli. Sa matou tufatufaina le silia i le 20,000 tamaʻitusi, ma faailoa atu i le ofisa o le lālā i Peretania igoa o ē na faaalia le fiafia. Maʻeu se faamanuiaga ona ua faitau selau Molimau ua iai nei i lenā vaipanoa!

Mulimuli ane, na toe tofia i maʻua i le itu i saute o Lonetona. I ni nai vaiaso i inā, ae maua e Arthur se telefoni mai i le ofisa o le lālā i Peretania, ma talosagaina ai o ia e amata o se ovasia o le matagaluega i le aso e sosoo ai! Ina ua māeʻa le toleniga na faia i se vaiaso, na ma malaga atu loa i le matagaluega na ma galulue ai i Sikotilani. Na utiuti le taimi na maua e Arthur e sauniuni ai ana lauga. Peitaʻi, na matuā faalaeiauina aʻu ona o lona nofosauni e fesagaʻia luʻi na tulaʻi mai i le auaunaga iā Ieova. Na ma matuā olioli i le galuega femalagaaʻi. Sa ma galulue mo ni tausaga i oganuu e leʻi tofia i se faapotopotoga, ma o se faamanuiaga lo matou aufaatasi ma le toʻatele o uso ma tuafāfine ina ua ma galulue i le galuega femalagaaʻi.

Na tatau ona ma faia se filifiliga tāua ina ua maua e Arthur se valaaulia mo le Aʻoga o Kiliata i le 1962 mo le sefulu masina. Na faia la ma faaʻiuga e talia e Arthur lea faaeaga e ui na tatau ona alu na o ia ae ou faatali atu. Talu ai ua leai saʻu paga, o lea na toe tofia ai aʻu i Hemsworth o se paeonia faapito. I le tausaga mulimuli ane ina ua toe foʻi mai Arthur, na tofia loa i maʻua mo asiasiga o itumalo ma na ma asia ai Sikotilani, Egelani i mātū, ma Aialani i mātū.

I le 1964, na maua ai e Arthur se tofiga fou e avea ma auauna o le lālā i Aialani. Na ou tau faatalatū i le taimi muamua e faatatau i lea suiga ona sa ma fiafia tele i le galuega femalagaaʻi. Ae pe a ou toe tepa i tua, ou te matuā lotofaafetai ona o le mauaina o le faaeaga e auauna ai i le Peteli. Ou te talitonu pe a e talia se tofiga e tusa lava pe e te tau faatalatū e fai, o le a faamanuia lava Ieova iā te oe. E tele taimi na ou galue ai i le ofisa, teuina o lomiga i pusa, galue i le umukuka ma le faamamā. I nisi taimi na ma auai i asiasiga mo itumalo ma na mafai ai ona ma feiloaʻi i uso i le atunuu. O nei feiloaʻiga faapea le agaʻigaʻi i luma o ē na matou suʻesuʻe i le Tusi Paia, na atili māfana ai lo matou aiga faaleagaga i Aialani. Maʻeu se faaeaga!

O le tauaofiaga faavaomalo muamua lava i Aialani, na faia i Dublin i le 1965. * Na matuā taulau manuia lea tauaofiaga e ui i le tele o teteega. E 3,948 ē na auai ma e 65 na papatiso ai. Na maua ni tusi faafetai e i latou uma na saunia nofoaga e api ai le 3,500 o sui usufono mai i isi atunuu. Na viiviia foʻi amioga lelei a le ʻauusufono e i latou e ona nei fale. Na avea lea ma suiga i le talafaasolopito o le galuega i Aialani.

I le 1966, na tuufaatasia ai Aialani i mātū ma saute i lalo o le vaavaaiga a le ofisa o le lālā i Dublin. O lenei gaoioiga na matuā tuufaafeagai ma fevaevaeaʻiga i faiga faapolotiki ma le va o lotu i le atunuu. O se fiafiaga le vaaia o le toʻatele o tagata Katoliko ua gasolo mai i le upu moni, ma auauna faatasi ma uso na avea muamua ma Porotesano.

Na matuā suia o ma olaga i le 2011 ina ua tuufaatasia le lālā i Peretania ma Aialani, ma na tofia ai i maʻua i le Peteli i Lonetona. Na maua lenā tofiga ae ua amata ona ou popole i le soifua mālōlōina o Arthur. Na maua o ia i le maʻi e taʻua o le Parkinson, lea e tetete ai le tino. Iā Me 20, 2015, na maliu ai si aʻu tane na ma faatasi mo le 66 tausaga.

Na ou matuā lagona lava le lotomomomo, lotomafatia, ma le faanoanoa. A o faagasolo le tele o tausaga, na iai pea Arthur i taimi uma e fesoasoani mai iā te aʻu. Ua ou matuā misia lava o ia! Peitaʻi, pe a e feagai ma tulaga faapea, e atili ai ona e vavalalata atu iā Ieova. E faamāfanafanaloto foʻi le iloaina, e toʻatele ē e alolofa iā Arthur. Na ou maua ni tusi mai i a ma uō i Aialani, Peretania, faapea le Iunaite Setete. O nei tusi faapea faalaeiauga mai i le uso o Arthur o Dennis, o lana avā o Mavis, ma le fanau teine a si oʻu tuagane, o Ruth ma Judy, ua avea o se fesoasoani tele iā te aʻu lea e lē mafai e upu ona faamatala.

O se mau na matuā faalaeiauina ai aʻu o le Isaia 30:18. O loo faapea mai: “O le mea lea o le a faatalitali ai pea Ieova ina ia agalelei atu iā te outou, o le a tulaʻi foʻi o ia ina ia alofa mutimutivale iā te outou. Auā o Ieova o le Atua e faamasinotonu. E fiafia i latou uma o ē e faatalitali iā te ia.” E matuā faamāfanafanaina aʻu i le iloaina o loo faatalitali ma le onosaʻi Ieova e foʻia faafitauli, ma aumaia ni tofiga mo i tatou ina ia olioli ai i le lalolagi fou.

Pe a toe tepa i tua i o ma olaga, ua ou iloa ai le taʻitaʻiga ma le faamanuia a Ieova i le galuega i Aialani! O se matuā faaeaga le faia ai o soʻu sao itiiti i lenā faatelega faaleagaga. E mautinoa le mea moni e faapea, o le faia o mea e finagalo i ai Ieova e maua ai faamanuiaga.