O Manuia po o Malaia—O Loo Iai se Filifiliga!

“Ua ou tuuina atu i ou luma o le ola ma le oti, o le manuia ma le malaia; o lenei, ia e filifili i le ola, ina ia ola ai oe.”—TEUTERONOME 30:19.

1. O le ā le tomai na tuuina mai i tagata?

O IEOVA LE ATUA na fuafuaina i tatou—o ana foafoagaola atamamai faaletagata—ina ia avea o ni ē saʻoloto. Sa lei foafoaina i tatou ia tau o ni mea e faatonutonu mai e se isi, po o ni masini ua faapolokalameina, ae na tuuina mai ia i tatou le faaeaga ma le tiute tauave o le faia o filifiliga. (Salamo 100:3) O uluai tagata—o Atamu ma Eva—sa saʻoloto i laua e filifili o la ala e gaoioi ai, ma sa tatau ona la tali atu i le Atua mo le la filifiliga.

2. O le ā le filifiliga na faia e Atamu, ma o le ā na iu i ai?

² E anoanoai mea ua sauniunia e Lē na Foafoaina Mea mo le olaga o le tagata ina ia manuia e faavavau i le lalolagi parataiso. Aisea ua lē taulau ai lena fuafuaga? Auā na faia e Atamu se filifiliga sese. Na poloaiina e Ieova le tagata: “O laau uma o i le faatoaga e te ʻai ai. A o le laau e iloa ai le lelei ma le leaga, aua e te ʻai ai; auā o le aso e te ʻai ai e te oti ai lava.” (Kenese 2:16, 17) Pe ana filifili Atamu e usiusitai, semanū e faamanuiaina o tatou uluai mātua. O le lē usiusitai na iu ai i le oti. (Kenese 3:6, 18, 19) Ona tuufaasolo mai ai lea o le agasala ma le oti i fanau uma a Atamu.—Roma 5:12.

E Mafai Ona Maua Faamanuiaga

3. Na faapefea ona saunia e le Atua le faamautinoaga e faapea o le a faataunuuina lana fuafuaga mo tagata?

³ Sa faatulaga e Ieova le Atua le auala ina ia faataunuuina ai mulimuli ane lana fuafuaga mo le faamanuiaina o tagata. O ia lava na muai taʻuina mai le Fanau, lea na valoia i Etena e faapea: “Ou te faatupuina le feitagai ia te oulua ma le fafine, o lau fanau foi ma lana fanau; na te tuʻimomomoina lou ulu, a o oe e te tuʻimomomoina lona mulivae.” (Kenese 3:15) Mulimuli ane na folafola ai e le Atua e faapea o le a oo i tagata usiusitai le manuia e ala mai i lenei Fanau, o lē e tupuga mai ia Aperaamo.—Kenese 22:15-18.

4. O le ā le sauniuniga ua faia e Ieova mo le faamanuiaina o tagata?

⁴ O lena Fanau folafolaina e ala mai ai faamanuiaga ua faamaonia o Iesu Keriso lea. I le faatatau atu i le matafaioi a Iesu i le sauniuniga a Ieova mo le faamanuiaina o tagata, na tusi ai le aposetolo Kerisiano o Paulo e faapea: “Ua faaalitinoina mai e le Atua lona lava alofa ia te i tatou, ina ua maliu Keriso ma sui o i tatou, a o tatou agasala pea.” (Roma 5:8) O le a olioli i le manuia tagata agasala o ē usiusitai i le Atua ma latou faatatauina le aogā o le taulaga togiola a Iesu Keriso. (Galuega 4:12) Pe o le a e filifili ea e usiusitai ma maua ai manuia? O le lē usiusitai o le a iu atu i se mea e matuā ese lava.

Ae Faapefea Malaia?

5. O le ā le uiga o le upu “malaia”?

⁵ O le tuufaafeagai o le manuia o le malaia. O le upu “malaia” e uiga i le tautala ʻinoʻino  e faatatau i se tasi po o le fetuuina o lena tagata. O le upu faa-Eperu o le qela·lahʹ ua maua mai le veape autū o le qa·lalʹ, o lona uiga moni o le “ia iai le malamalama.” Ae pe a faaaogā i se uiga faafaatusa, o lona uiga ia ‘fetuuina’ po o le ‘faia i se tulaga faaletaualoa.’—Levitiko 20:9; 2 Samuelu 19:43.

6. O le ā le mea na tupu sa aafia ai Elisaia lea na tupu e latalata ane i Peteli anamua?

⁶ Seʻi manatunatu i se faaaoaoga mataina o se gaoioiga vave o loo aofia ai se malaia. Na tupu lenei mea a o savali atu le perofeta a le Atua o Elisaia mai Ieriko e agaʻi atu i Peteli. Ua faapea mai le tala: “O loo alu ae ia i le ala, ona o mai lea o tama iti mai le aai, ua latou tauemu ia te ia, ua fai mai ia te ia, Le ulu tula e, alu ae ia. Le ulu tula e, alu ae ia. Ona fāliu lea o ia i tua, ua vaai atu ia te i latou, ua fetuu atu foi ia te i latou i le suafa o Ieova. Ona o mai ai lea o urosa fafine e lua mai le vao, ua saei i tama e toafagafulu ma le toalua i latou.” (2 Tupu 2:23, 24) E lē o faaalia maia po o ā tonu lava upu na tautala ai Elisaia ina ua ia fetuuina na tamaiti sa ula ia te ia. Peitai ane, o na upu na folafola atu na taunuu auā na fofogaina atu i le suafa o Ieova e se perofeta a le Atua na gaoioi e ogatusa ma le finagalo o le Atua.

7. O le ā na tupu i tamaiti ia na ula ane ia Elisaia, ma aisea?

⁷ E foliga mai o le mafuaaga autū o ulaga talu ai sa ofuina e Elisaia le ofutalaloa mo tofiga faaperofeta sa masani ona ofuina e Elia, ae sa lē mananao tamaiti e toe iai se isi na te suia lena perofeta ia i latou. (2 Tupu 2:13) Ina ia faafetaiaia la le luʻi a lē ua sosoo ane ia Elia ma ia aʻoaʻo atu foi i nei fanau talavou ma o latou mātua le faaaloalo talafeagai e tatau ona faaali i le perofeta a Ieova, na fetuu ai loa e Elisaia le anoano lea na ula ane, e ala i lona faaaogaina o le suafa o le Atua o Elia. Na faaalia e Ieova lona faamaonia o Elisaia o lana perofeta e ala i le faapogaia o ni urosa fafine se lua e ō mai nai le vaomatua ma saei niniia le toʻa 42 o ē na taufaifai mai. Sa matuā tonu le gaoioiga a Ieova ona o lo latou lē faaaloalo i le auala o fesootaiga na ia faaaogā i le lalolagi i lena taimi.

8. O le ā na malilie tagata Isaraelu e fai, faatasi ai ma ā faamoemoega?

⁸ I tausaga muamua atu, na faapena foi le leai o se faaaloalo na faaalia e le fanauga a Isaraelu i faatulagaga a le Atua. O le mea lenei na tupu: I le 1513 T.L.M., na faaalia ai e Ieova lona finagalo malie i le nuu o Isaraelu e ala i le faasaoina o i latou mai saisaitiaga sa iai i Aikupito e pei o loo latou “i luga o apaau o aeto.” Ina ua faatoʻā mavae atu lena mea, sa latou folafola loa o le a usiusitai i le Atua. Seʻi mātau le fesootai tuusaʻo o le usiusitai ma le mauaina o le finagalo malie o le Atua. Na fetalai Ieova e ala atu ia Mose: “Afai tou te matuā faalogo mai i loʻu leo, ma tausiusi i laʻu feagaiga, ona fai lea outou ma oloa tāua moʻu, e sili i nuu uma; auā o loʻu lava le lalolagi uma.” Ina ua mavae lena, ona ioe atu ai lea o tagata, ua faapea atu: “Matou te faia lava mea uma ua fetalai mai ai Ieova.” (Esoto 19:4, 5, 8; 24:3) Sa faapea mai tagata Isaraelu latou te alolofa ia Ieova, sa latou tuuina atu ia te ia, ma sa tauto e usiusitai atu i lona siufofoga. O le faia faapea o le a iu ai i manuia silisili.

9, 10. A o iai Mose i le Mauga o Sinai, o ā mea na faia e tagata Isaraelu, ma o ā āuga na oo i ai?

⁹ Peitai, a o lei lolomiina i le papa maa e le “aao o le Atua” vaega autū o lena maliega, sa tatau ona iai malaia mai le Atua. (Esoto 31:18) Aisea sa tatau ai ona iai na iuga matautia? Pe na lei faaalia ea e tagata Isaraelu se faanaunauga ina ia faia mea uma na fetalai i ai Ieova? Ioe, sa na o upu na latou sailia ai manuia ae i a latou gaoioiga sa latou filifili e ui i se ala na ono tatau ai le oo mai o malaia.

¹⁰ I le vaitaimi e 40 aso le umi a o iai Mose i le Mauga o Sinai mo le aumaia o Tulafono e Sefulu, sa lē tausisi ai tagata Isaraelu i la latou folafolaga ua uma ona fai o le faamaoni atu ia Ieova. Ua faapea mai le tala: “Ua iloa  e le nuu ua faatuatuai ona alu ifo o Mose nai le mauga, ona faapotopoto mai lea o le nuu ia Arona, ma latou fai atu ia te ia, Tu ia oe i luga, ia e faia se atua mo i tatou, na te muamua atu ia i tatou; auā o le na Mose, o le tagata na aveina ae i tatou nai le nuu o Aikupito, tatou te lei iloa pe se a se mea ua oo ia te ia.” (Esoto 32:1) O se tasi lenei o faaaoaoga o uiga lē faaaloalo na faaalia i le tagata na faaaogā e Ieova i lena vaitaimi e taʻitaʻia ma faatonutonu lona nuu. Sa maileia le fanauga a Isaraelu e faataitai atu i ifoga tupua a Aikupito ma latou seleseleina ai iuga matautia ina ua fasiotia se 3,000 o i latou e le pelu i le aso e tasi.—Esoto 32:2-6, 25-29.

Le Faasilasilaina o Manuia ma Malaia

11. O ā faatonuga e faatatau i manuia ma malaia na faailoa atu e Iosua?

¹¹ A o latalata ina iu le savaliga e 40 tausaga a Isaraelu i le vaomatua, na taʻua maʻoti ai e Mose manuia e ao ona seleseleina pe a filifilia se olaga o le usiusitai i le Atua. Na ia auiliili mai foi malaia o le a oo ia Isaraelu pe afai latou te filifili e lē usiusitai ia Ieova. (Teuteronome 27:11–28:10) Ina ua faatoʻā mavae lava ona ulu atu Isaraelu i le Nuu o le Folafolaga, na faailoa atu ai e Iosua faatonuga a Mose o loo aofia ai nei manuia ma malaia. E ono ituaiga o Isaraelu sa tutū i luma o le Mauga o Evalu, ma le isi ono sa tutū i luma o le Mauga o Keresema. O le ituaiga o sa Levī sa i le vanu i le va o mauga. E foliga mai, o ituaiga ia na faatulaga i luma o le Mauga o Evalu sa “Amene!” atu i malaia, po o fetuu, ia na faitau atu i lena itu. O isi sa tali atu i manuia ia na faitau atu e le ʻau sa Levī i la latou itu i luma o le Mauga o Keresema.—Iosua 8:30-35.

12. O ā nisi o malaia na folafola atu e le ʻau sa Levī?

¹² Seʻi faaāta faapea o lea ua e faalogoina le ʻau sa Levī o faapea atu: “Ia malaia lava le tagata na te faia se tupua ua ta, po o se tupua uamea, o le mea e inosia e Ieova, ua faia i lima o le tufuga, ma tuu ai i se mea lilo. . . . Ia malaia le na te faaleaogaina lona tamā po o lona tinā. . . . Ia malaia le na te sii le tuaoi o lē la te tuaoi. . . . Ia malaia le na te faaseseina le tauaso i le ala. . . . Ia malaia le na te faapiopioina le faamasinoga i le tagata ese, ma le ua āumatuā, ma le fafine ua oti lana tane. . . . Ia malaia le la te momoe ma le avā a lona tamā; auā e susue e ia le ie o lona tamā. . . . Ia malaia lē la te momoe ma se manu. . . . Ia malaia lē la te momoe ma lona tuafafine, o le afafine o lona tamā, po o le tama teine a lona tinā. . . . Ia malaia lē la te momoe ma le tinā o lana avā. . . . Ia malaia le na te fasi faalilolilo lē la te tuaoi. . . . Ia malaia le na te talia se taui e fasioti ai se tagata ua le sala. . . . Ia malaia le na te le faamauina upu o lenei tulafono e faia.” Pe a uma ona faitau atu malaia taitasi, ona faapea mai lea o ituaiga sa tutū e feagai ma le Mauga o Evalu, “Amene.”—Teuteronome 27:15-26.

13. O le ā faapefea ona e faailoa maia, i a oe lava upu, nisi o manuia na folafola atu e le ʻau sa Levī?

¹³ Seʻi faaāta nei la faapea ua e lagona atu i latou o loo i luma o le Mauga o Keresema o loo tali leotetele atu i manuia taitasi a o fofoga mai e le ʻau sa Levī: “E manuia oe i le aai, e manuia oe i le fanua. E manuia oe i lau fanau, ma le fua o lou laueleele, ma fanau a au manu vaefa, o tama a au povi, ma ou lafu mamoe. E manuia lau ato, atoa ma lau mea e palu ai falaoa. E manuia oe pe a e sau, e manuia foi oe pe a e alu atu.”—Teuteronome 28:3-6.

14. O le ā sa faalagolago i ai le mauaina o manuia e tagata Isaraelu?

¹⁴ O le ā sa faalagolago i ai le mauaina o nei manuia? Ua faapea mai le tala: “Afai foi e te matuā faalogo i le siufofoga o Ieova lou Atua, e anaana e fai ana poloaiga uma lava ou te fai atu ai ia te oe i le aso nei, ona faasilisiliina lea o oe e Ieova lou Atua i nuu uma lava o le lalolagi; e maua foi e oe o nei mea  uma e manuia ai; e oo lava ia ia te oe, pe afai e te faalogo i le siufofoga o Ieova lou Atua.” (Teuteronome 28:1, 2) Ioe, o le ki e olioli ai i manuia mai le Atua o le usiusitai atu lea ia te ia. Ae faapefea i tatou i aso nei? Pe o le a tatou taitoatasi ea ma filifili ia maua manuia ma le ola e ala i le faaauau pea ona “faalogo i le siufofoga o Ieova”?—Teuteronome 30:19, 20.

Le Matuā Tagai Lelei i Ai

15. O le ā le manatu na faaalia i le manuia lea o loo taʻua i le Teuteronome 28:3, ma e mafai faapefea ona tatou manuia mai ai?

¹⁵ Seʻi o tatou toe tepa atu i nisi o manuia sa ono mafai ona olioli ai se tagata Isaraelu ona o le usiusitai ia Ieova. Mo se faaaoaoga, ua faapea mai le Teuteronome 28:3: “E manuia oe i le aai, e manuia oe i le fanua.” O le faamanuiaina e Ieova e lē o se mea e faalagolago i se nofoaga po o se tofiga. Atonu e lagona e nisi e pei ua maileia i o latou tulaga, atonu ona o loo latou ola ai i se vaipanoa ua matuā pagatia i le tulaga faaletino pe i se atunuu o loo aasa ai faiga taua. Atonu o loo moomoo isi i le fia auauna ia Ieova i se isi vaipanoa. Atonu ua lotovaivai nisi tane Kerisiano ona ua lē tofiaina i latou e avea ma auauna o le faiva po o ni toeaina i le faapotopotoga. I nisi taimi, ua lagona ai e fafine Kerisiano le lotovaivai ona ua latou lē iai i se tulaga e mafai ai ona auai i le faiva faataimi atoa e avea o ni paeonia po o ni misionare. Peitai, o ē uma e ‘faalogo atu i le siufofoga o Ieova ma faia ma le faaeteete mea uma ua ia faafinagaloina’ o le a faamanuiaina i le taimi nei ma i le faavavau.

16. Ua faapefea ona tofo le faalapotopotoga a Ieova i aso nei i le manatu lea o loo i le Teuteronome 28:4?

¹⁶ Ua faapea mai le Teuteronome 28:4: “E manuia oe i lau fanau, ma le fua o lou laueleele, ma fanau a au manu vaefa, o tama a au povi, ma ou lafu mamoe.” O le faaaogaina o le suinauna numera tasi faa-Eperu o le “lau” e faaalia ai o lenei mea o le a tupu totino i se tagata Isaraelu e usiusitai. Ae faapefea i auauna usiusitai a Ieova i aso nei? O le faatelega ma le faalauteleina i le lalolagi aoao lea o loo faagasolo a le faalapotopotoga o Molimau a Ieova, o iuga na o le faamanuia a le Atua i taumafaiga naunautai a le silia i le 5,000,000 o ē folafola le tala lelei o le Malo.  (Mareko 13:10) Ma ua manino mai le faatalitalia o se isi faatelega atili auā e silia i le 13,000,000 i latou na auai i le faamanatuina o le Talisuaga Afiafi a le Alii i le 1995. Po o e olioli ea i manuia o le Malo?

O le Filifiliga a Isaraelu na Faia ai se Eseesega

17. O le ā sa faalagolago i ai le ‘oo’ mai o manuia po o malaia?

¹⁷ O lona uiga, sa oo manuia i se tagata Isaraelu e usiusitai. Na folafolaina e faapea: “E maua foi e oe o nei mea uma e manuia ai; e oo lava ia ia te oe.” (Teuteronome 28:2) Sa faapena foi le mea na taʻu atu e faatatau i malaia: “Ona maua mai ai lea o oe i nei malaia uma, e oo lava ia ia te oe.” (Teuteronome 28:15) Pe ana faapea o oe o se tagata Isaraelu i aso anamua, faamata e ‘oo’ ia te oe manuia po o malaia? E ono faalagolago lena mea i le pe sa e usiusitai i le Atua pe na e lē usiusitai ia te ia.

18. Sa mafai faapefea e tagata Isaraelu ona latou alofia malaia?

¹⁸ I le Teuteronome 28:15-68, ua faatulaga mai ai o ni mala, āuga tiga o le lē usiusitai. O nisi o na mea sa matuā tuufaafeagai lava ma manuia mo le usiusitai lea na auiliili atu i le Teuteronome 28:3-14. Sa seleseleina soo e tagata Isaraelu iuga sili ona ogaoga o malaia talu ai lo latou filifili e auai i tapuaiga sese. (Esera 9:7; Ieremia 6:6-8; 44:2-6) Pagā se matautia! O na āuga sa ono mafai ona alofia e ala i le faia o le filifiliga saʻo, o le usiusitai lea i tulafono ma mataupu silisili e matuā lelei a Ieova, lea ua faamatala manino mai ai mea e lelei ma mea e leaga. E toatele tagata i aso nei ua pagatia i tiga ma mala ona o lo latou filifili e gaoioi faasagatau i mataupu silisili o le Tusi Paia e ala i le auai i lotu sese, auai i amioga lē mamā faaleituaiga, le faaaogaina o fualaau faasaina, le soona inutele i le ava malosi, ma isi mea faapena. E pei lava ona sa tupu ia Isaraelu ma Iuta anamua, ua faapena foi i le faia o na filifiliga leaga ona iu ai i le lē finagalo malie mai o le Atua ma mafatiaga o le loto sa lē tatau ona iai.—Isaia 65:12-14.

19. Seʻi faamatala mai tulaga na olioli ai tagata Iuta ma Isaraelu ina ua latou filifili e usiusitai ia Ieova.

¹⁹ Sa anoanoai manuia ma tele le toʻafilemu na iai i na o taimi lava na usiusitai ai Isaraelu ia Ieova. Mo se faaaoaoga, e tusa ai o aso o le tupu o Solomona, tatou te faitau ai: “Ua toatele Iuta ma Isaraelu, e pei o le oneone i le matafaga ona toatele, o loo aai, ma feinu, ma olioli. . . . Sa nonofo ma le filemu o Iuta ma Isaraelu; e taitasi ma nofo i lalo o lona vine, ma lalo o lona mati, e gata mai i Tanu, e pau mai i Peresepa, i ona po uma o Solomona.” (1 Tupu 4:20-25) E oo lava i taimi o le tupu o Tavita, lea sa mātaulia i le tele o teteega mai fili o le Atua, na lagona lava e le nuu le lagolago atu a Ieova ma le faamanuiaina o i latou ina ua latou filifili e usiusitai i le Atua o le upu moni.—2 Samuelu 7:28, 29; 8:1-15.

20. O le ā ua mautinoa e le Atua e faatatau i tagata?

²⁰ Pe o le a e usiusitai ea i le Atua, pe o le a e lē usiusitai ia te ia? Sa iai se filifiliga a tagata Isaraelu. E ui lava ua tuufaasolo mai ia i tatou uma faanaunauga agasala mai ia Atamu, ae ua tatou maua foi le meaalofa o le filifiliga saʻoloto. E ui i le iai o Satani, o lenei lalolagi amioleaga, ma o tatou lē lelei atoatoa, ae mafai lava ona tatou faia le filifiliga saʻo. E lē gata i lea, o loo mautinoa e  Lē na Foafoaina i tatou e faapea, e ui lava ina fesagai ma le tele o tofotofoga ma faaosoosoga, ae o le a iai lava i latou o ē faia le filifiliga saʻo, e lē gata i a latou upu ae i gaoioiga foi. (1 Peteru 5:8-10) Pe o le a e iai ea faatasi ma i latou na?

21. O le ā o le a tilofaia i le mataupu o loo sosoo mai?

²¹ I le mataupu o loo sosoo mai, o le a mafai ona tatou tilofaia o tatou uiga ma gaoioiga e ala i le manatuaina o faaaoaoga anamua. Tau ina ia tatou taitoatasi ma tali atu ma le agaga faafetai i afioga a le Atua sa ala mai ia Mose: “Ua ou tuuina atu i ou luma o le ola ma le oti, o le manuia ma le malaia; o lenei, ia e filifili i le ola, ina ia ola ai oe atoa ma lau fanau.”—Teuteronome 30:19.

O le a Faapefea Ona E Tali?

□ Ua faapefea ona faafaigofie mai e Ieova le mauaina o manuia e tagata agasala?

□ O ā malaia?

□ Sa mafai faapefea e tagata Isaraelu ona latou mauaina manuia nai lo malaia?

□ O ā manuia na olioli ai Isaraelu ona o lo latou usiusitai i le Atua?

[Fesili mo le Suʻesuʻega]

[Ata i le itulau 15]

Sa faapotopoto le fanauga a Isaraelu i luma o le Mauga o Keresema ma luma o le Mauga o Evalu

[Ē Ana le Ata i le itulau 15]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.