Le Auala e Tasi e Liaʻi Ese ai le Feitagaʻi

“E leai lava se feitagaʻi e aunoa ma le mataʻu. . . . Tatou te ʻinoʻino i mea tatou te matataʻu ai, o lona uiga o le mea e iai le ʻinoʻino, o loo iai foʻi le mataʻu.”—Cyril Connolly, Se Faatonu o se Nusipepa.

E TALITONU le toʻatele o tagata suʻesuʻe i faiga faavafealoaʻi ua matuā loloto le mauaa o le ʻinoʻino po o le lotoita i tagata e aunoa ma lo latou iloaina. “Ua matuā tāmau lava se vaega tele o le ʻinoʻino,” i lo latou fausaga i totonu, o le tala lena a se saienitisi faapolotiki.

E faigofie la ona malamalama i le māfuaaga na fai ai e tagata aʻoga o le natura faaletagata se faaiʻuga faapea. Na pau lava a latou mataupu e suʻesuʻeina o mataupu e faatatau i tamāloloa ma fafine na fananau mai ma le “amio leaga” ma i “le agasala,” e tusa ai ma faamaumauga faagaeeina a le Tusi Paia. (Salamo 51:5) E oo lava i Lē na Foafoaina Mea, i lana silasila i le tagata lē lelei atoatoa i le faitau meleniuma ua teʻa sa ia silafia ai, “ua leaga tele lava tagata i le lalolagi, o manatu uma ua mafaufau ifo ai i o latou loto ua na ona leaga ia i aso uma lava.”—Kenese 6:5.

O le faailogatagata, ma le faailogalanu, atoa ma ona āuga o le ʻinoʻino lea i isi e māfua mai i le lē lelei tuufaasolo mai o le tagata atoa ma le manatu faapito. (Teuteronome 32:5) E faanoanoa lava, ona e leai se faatulagaga po o se faiga malo, po o ā lava a latou faiga faavae o loo iai, ua mafai ona faatumauina ai se suiga i loto o tagata e faatatau i ia mataupu. Na faapea mai Johanna McGeary o se tusitala i isi atunuu e faapea: “E leai se malo, tusa lava po o le ā lona malosi, e mafai ona tulaʻi mai e aveesea le feitagaʻi lea ua faapogaia ai le toto masaa i Bosnia, Somalia, Laiperia, Kashmir, ma le Caucasus.”

Peitaʻi, a o leʻi o tatou saʻilia ni vaifofō, e ao ona tatou maua se malamalamaga autū po o le ā le faapogai o mea tutupu ona o le feitagaʻi.

E Faapogaia e le Mataʻu le Feitagaʻi

E eseese ituaiga ma foliga o le mea lenei o le ʻinoʻino. Manaia lava le tāaofaʻiga e le tusitala o Andrew Sullivan, fai mai a ia: “E iai le ʻinoʻino e mataʻu, e iai foʻi le ʻinoʻino e manatu faatauvaa; e iai foʻi le ʻinoʻino e faaali mai le malosi, atoa ma le ʻinoʻino e māfua ona o le leai o se mea e mafai ona fai; o le fia taui ma sui, ma e iai foʻi le ʻinoʻino e māfua ona o le mataʻua. . . . E iai le ʻinoʻino o ē ua sauā, ma le ʻinoʻino o ē ua aafia fua. E iai le ʻinoʻino  e sausau mālie, ma le ʻinoʻino e mou atu. E iai foʻi le ʻinoʻino e pasae aʻe, ma le ʻinoʻino e lē mafai ona iloa atu.”

E aunoa ma se masalosalo, o nisi o māfuaaga autū e māfua ai feteenaʻiga e faatumulia i le lotoita i o tatou taimi, e māfua i le vafealoaʻi ma le tamaoaiga. O le tele o le faailogatagata atoa ma faaaliga o le feitagaʻi e masani lava ona iai i nisi vaipanoa lea o loo umia tofiga taualoa e tagata mai vaega e sili ona toʻaitiiti i lo isi vaega o tagata. E faapena foʻi, ona masani ona iai le ʻinoʻino i isi pe a āfaina le tulaga o loo soifua ai ni tagata i se vaipanoa ona o le ō mai i ai o ni tagata ese.

E ono manatu nisi e faapea o nei tagata fou ua ō mai latou te ono tauvā mai i galuega, galulue i ni totogi maulalo, ia pe o le a paʻū ai foʻi le tau o fanua. Tusa lava pe saʻo pe lē saʻo foʻi na faamatalaga, ae o le isi lena mataupu. O le mataʻu ona o le tamaoaiga ua lē taulau ma le mataʻu e faapea o le a āfaina tulaga o se vaega o ni tagata, po o le auala o loo soifua ai o ni māfuaaga malolosi tele e māfua ai le faailogatagata ma le ʻinoʻino i isi.

O le ā e ao ona avea ma laasaga muamua i le liaʻieseina o le feitagaʻi? O se suiga i uiga faaalia.

Suia o Uiga

Sa mātauina e McGeary, e faapea: “Na pau lava le auala e maua ai le suiga moni e sau lea mai le faitalia a tagata o loo aafia ai.” Ae faapefea ona suia le faitalia a tagata? Ua faaalia i mea tutupu e faapea o se taaʻiga sili ona malosi, sili ona faagaeeina ai, ma e sili ona tumau e tetee atu ai i le tuputupu aʻe o le feitagaʻi e sau lea mai le Afioga a le Atua, le Tusi Paia. O le māfuaaga ona “o loo ola le afioga a le Atua, o loo matuā galue foi, o loo sili foi lona maai i pelu uma e faatau maai itu, o loo vaevae foi e oo lava i le vavaeeseina o le loto ma le agaga, o gaugātino foi ma aano o ivi, o loo faamasino foi i manatu ma filifiliga o le loto.”—Eperu 4:12.

O le mea moni lava ia, o le liaʻieseina o le  faailogatagata ma le feitagaʻi e lē tupu faafuaseʻi, pe faapea e tupu i se aso se tasi. Peitaʻi e mafai ona fai. O Iesu Keriso, o lē e sili lona faagaeeina o loto ma uunaʻia lotofuatiaifo e gaoioi, sa mafai ona ia uunaʻia tagata e fai ni suiga. E faitau miliona ua taulau manuia i le mulimuli atu i le fautuaga atamai a Iesu: “Ia outou alolofa atu i e ua ita mai ia te outou, ia outou tatalo foi mo e ua faasaua mai ia te outou.”—Mataio 5:44.

I le faamaoni atu i lana aʻoaʻoga, sa faaaofia ai e Iesu i le vaega o ana uō sili ona maufaatuatuaina ia Mataio, o lē sa avea ma ao lafoga, sa matuā itagia lava i le sosaiete a Iutaia. (Mataio 9:9; 11:19) E lē gata i lena, na amataina e Iesu se ala o le tapuaʻiga mamā lea o le a iʻu ina aofia ai le faitau afe o tagata o nuu ese sa lē taliaina ma itagia muamua. (Kalatia 3:28) Sa avea ma soo o Iesu Keriso tagata mai le lalolagi uma e pei ona iai i lena taimi. (Galuega 10:34, 35) Sa oo ina mātaulia nei tagata taʻitoʻatasi i le aoao o lo latou alofa. (Ioane 13:35) Ina ua faatumulia tagata i le ʻinoʻino sa latou fetogia i maa le soo o Iesu o Setefano, o ana toe upu lava: “Le Alii e, aua e te tuuina atu lenei agasala ia te i latou.” Sa manaʻo Setefano i le mea sili mo i latou sa ʻinoʻino ia te ia.—Galuega 6:8-14; 7:54-60.

Ua faapena foʻi ona tali atu Kerisiano i ona po nei i le fautuaga a Iesu ina ia fai mea lelei, e lē gata i o latou uso Kerisiano, ae e oo lava i ē ʻinoʻino ia i latou. (Kalatia 6:10) O loo latou taumafai malosi e faateʻaese le ʻinoʻino leaga mai o latou olaga. O le mātauina o māfuaaga malolosi ia e ono mafai ona faatupuina le ʻinoʻino i o latou loto, ua latou uia ai laasaga patino ma suia le ʻinoʻino i le alofa. Ioe, e pei lava ona fai mai se tagata poto anamua, “o le ʻinoʻino e faatupu ai misa; a o le alofa e ufiufi ai solitulafono uma lava.”—Faataoto 10:12.

Sa taʻua e le aposetolo o Ioane e faapea: “O i latou uma o e ʻinoʻino i o latou uso, o fasioti tagata i latou; ua outou iloa foi e leai sē fasioti tagata e tumau ia te ia le ola faavavau.” (1 Ioane 3:15) E talitonu Molimau a Ieova i le mea lena. O le pogai lena ua latou ō mai faatasi uma ai—mai tupuaga eseese, o talaaga eseese, o lotu eseese, ma talaaga eseese faapolotiki—i se aufaatasiga autasi, e aunoa ma se feitagaʻi, le ʻauuso alolofa i le lalolagi atoa.—Tagaʻi i pusa o loo iai.

O le a Liaʻieseina le Feitagaʻi!

‘Peitaʻi,’ e te ono faapea mai, ‘atonu o le vaifofō lena e manaʻomia mo i latou o loo aafia ai. Ae o le a lē mafai e lenei mea ona aveesea atoatoa le feitagaʻi mai lo tatou lalolagi.’ O le mea moni lava ia, e tusa lava pe lē o iai le ʻinoʻino i lou loto, e mafai lava ona e aafia ai. E manaʻomia la ona tatou faamoemoe i le Atua mo se vaifofō moni o lenei faafitauli ua soo ai le lalolagi.

 Ua fuafuaina e le Atua e faapea ua lē o toe umi nei ona tafiesea loa lea o so o se vaega lava o le feitagaʻi mai le lalolagi. O le a tupu lenei mea i le pulega a le malo faalelagi lea na aʻoaʻo i tatou e Iesu e tatalo i ai: “Lo matou Tamā e, o i le lagi, Ia paia lou suafa. Ia oo mai lou malo, Ia faia lou finagalo, I le lalolagi e pei ona faia i le lagi.”—Mataio 6:9, 10.

Pe a oo ina taliina atoatoa lena tatalo, o le a lē toe iai so o se tulaga o loo faapogaia ai le feitagaʻi. O mea tutupu uma e faaaogā ai le feitagaʻi o le a lē toe iai. O faamatalaga taufaasesē, o le lē mafaufau, atoa ma le faailogatagata o le a suia i le malamalama, o mea moni ma le amiotonu. O le mea moni lava ia, i le taimi lena, o le a ‘soloiesea e le Atua loimata uma, e leai foi se toe oti, po o se faanoanoa, po o se aue, e leai foi se toe puapuaga.’—Faaaliga 21:1-4.

Ua iai foʻi tala e sili ona lelei i le taimi lenei! Ua ia i tatou faamaoniga uma e iloa ai ua tatou ola nei i “aso e gata ai.” O lona uiga la, e mafai ona tatou mautinoa ua toe o se aga ona mou atu loa lea o le feitagaʻi lē faaleatua mai lenei lalolagi. (2 Timoteo 3:1-5; Mataio 24:3-14) I le lalolagi fou lea ua folafola mai e le Atua, o le a iai le agaga moni o le faaleuso auā o le a toe faafoʻisia le fanau a tagata i le lelei atoatoa.—Luka 23:43; 2 Peteru 3:13.

Peitaʻi e te lē tau faatali seʻi oo i le taimi lena ina ia e olioli ai i le agaga moni o le faaleuso. Ma, e pei ona faaalia i faamatalaga o loo taʻua i pusa, ua uma ona iai le alofa faa-Kerisiano i loto o le faitau miliona lea na semanū e faatumulia i le ʻinoʻino. Ua valaaulia nei foʻi oe ina ia avea o se vaega o lena ʻauuso alolofa!

[Pusa i le itulau 5]

“O le ā e Ono Faia e Iesu?”

Ia Iuni i le 1998, na osofaʻia ai James Byrd, Jr., o se tamāloa uli e ni tamāloloa papaʻe se toʻatolu i se nuu maotua i Texas i le Iunaite Setete. Na latou ave James i se vaipanoa tuufua, e mamao ese, fasi ai, ma saisai faatasi ona vae i se filifili. Na uma lena ona latou nonoa lea o James i se pikiapu ae toso atu i le auala mo le tolu maila (5 kilomita) seʻia oo ina lāvea lona tino i se ogasimā. Sa taʻua lenei mea o se faalavelave sili ona mataʻutia i totonu o lea sefulu tausaga (1990-1999), o se solitulafono matuiā e māfua ona o le ʻinoʻino.

E toʻatolu tuafafine o James Byrd o ni Molimau a Ieova. O le ā so latou lagona e faatatau i le matuiā o lenei solitulafono mataʻutia? I se faamatalaga sa tuufaatasia, na latou faapea mai: “O le faataugā ma le fasiotia o sē pele ua faatupu ai se faalogona tigā ma le gaogao e faigatā ona faamatalaina. O le a faapefea ona tali atu se tasi i nei faiga sauā ma le lē alofa? E leʻi oo faatasi mai lava i o matou manatu le fia taui ma sui, ni faamatalaga ʻinoʻino, pe faasalalau ni faamatalaga pepelo e faapogaia ai le ʻinoʻino. Sa matou manatunatu: ‘O le ā e ono faia e Iesu? E faapefea ona ia ono tali atu?’ E matuā manino lava le tali. Na semanū o lana feʻau o le feʻau o le filemu ma e iai le faamoemoe.”

O se tasi o manatu faale-Tusi Paia sa fesoasoani ia i latou ina ia taofia ai le tuputupu aʻe o le ita i o latou loto o le Roma 12:17-19. Na tusi mai le aposetolo o Paulo: “Aua le taui atu le leaga i le leaga i se tasi. . . . Afai e mafaia ia te outou, ia outou nofo lelei ma tagata uma lava. Le au pele e, aua le taui atu ma sui, a ia outou tuu atu i le toasa; auā ua tusia, Ua faapea mai le Alii [Ieova], O ia te au le taui ma sui, ou te taui atu.”

Na faaauau mai le latou faamatalaga e faapea: “Sa matou manatua le moni o faamatalaga o loo i a matou lomiga lea o loo faapea mai, o nisi amioga lē tonu po o solitulafono e matuā matuiā lava o le a lē faigofie ai ona fai atu, ‘Ua ou faamagaloa oe’ ma faagalo loa. O le faamagalo atu i mea tutupu faapenei atonu o le faateʻa ese atu o ni faanaunauga o le ita faamoemoe ina ia faaauau ai pea i tulaga masani o le olaga e aunoa ma le faamaʻia ai i le tino po o le mafaufau ona o le teulotoina pea o le ita faamoemoe.” Maʻeu se faamaoniga malosi o le mana o le Tusi Paia e mafai ona taofia ai le ʻinoʻino loloto mai le oo ina mauaa!

[Pusa i le itulau 6]

Felotoaʻi na Liua i se Faauōga

I tausaga talu ai nei, e faitau afe tagata mai isi atunuu ua lolofi atu i Eleni e saʻili galuega ai. Peitaʻi, ona o le matuā faaleagaina o tulaga tau tamaoaiga, ua faaitiitia ai avanoa faigaluega, ma ua matuā faigatā ai lava le saʻilia o galuega. O le iʻuga o lenei mea, ua matuā faateteleina ai le felotoaʻi i le va o vaega eseese o ituaiga. O se faataʻitaʻiga manino o lenei mea o le feteenaʻiga i le va o tagata mai Alapania ma i latou mai Palakeria. Sa tulaʻi mai feteenaʻiga malolosi i le tele o vaipanoa o Eleni, i le va o tagata mai nei vaega e lua.

I le aai o Kiato, i Peloponnisos i mātū sasaʻe, na amata ai ona suʻesuʻeina e se aiga Palakeria faapena foʻi ma se tamāloa Alapania le Tusi Paia ma Molimau a Ieova ma oo ina latou masani lelei ai. O le faatatauina o mataupu silisili o le Tusi Paia sa liusuavai ai le felotoaʻi sa iai i le va o le toʻatele mai nei vaega o ituaiga e lua. Sa fesoasoani foʻi le faatatauina o mataupu silisili o le Tusi Paia i se faauōga moni faaleuso i le va o nei tagata. Sa oo lava foʻi ina fesoasoani Ivan, o se Palakeria, e suʻe se fale e nofo ai Loulis, o se Alapania, e latalata mai i le fale o Ivan. E masani lava ona fetufaaʻi meaʻai ma nai mea faaletino a nei aiga e lua. Ua avea uma nei tamāloloa ma Molimau a Ieova papatisoina ma o loo felagolagomaʻi vavalalata i le talaʻia o le tala lelei. Ma o loo mātauina uma e tuaoi lenei faauōga faa-Kerisiano.

[Ata i le itulau 7]

I le Malo o le Atua o le a tafiesea so o se vaega lava o le feitagaʻi mai le lalolagi