Talaaga o le Soifuaga

Se Olaga Tamaoaiga i le Auaunaga iā Ieova

UA FAAMATALAINA E RUSSELL KURZEN

Na ou fanau iā Setema 22, 1907, i le fitu tausaga a o leʻi oo i le vaitaimi mataʻina lea na amata ina ua pa le taua muamua a le lalolagi. O lo matou aiga, sa tamaoaiga i se auala e aupito sili ona tāua. Pe a uma ona e faalogologo i ni nai auʻiliʻiliga o le talafaasolopito o lo matou aiga, ou te iloa o le a e ioe i ai.

A O TEINEITIITI lava, sa saʻili ai e le tinā o loʻu tamā o le ʻau Kurzen le upu moni e uiga i le Atua. A o laʻitiiti pea, sa ia asiasi atu ai i nisi o lotu i lona lava nuu matagofie o Spiez, i Suisilani. I le 1887, i ni nai tausaga ina ua uma ona ia faaipoipo, na o atu ai le aiga o Kurzen faatasi ma le toʻatele o isi aiga ia na faimalaga atu i le Iunaite Setete ina ia nonofo mau ai.

Ina ua uma ona faamautū le aiga i Ohio, o i inā pe tusa o le tausaga e 1900, na maua ai e le tinā o loʻu tamā le tamaoaiga lea na ia saʻilia. Na maua i le tusi na tusia e Charles Taze Russell, e taʻua The Time Is at Hand, i le gagana Siamani. Sa vave lava ona ia iloa e faapea o mea sa ia faitauina i le tusi, o loo iai le malamalama o upu moni o le Tusi Paia. E ui lava sa faigatā ona faitau e le tinā o loʻu tamā le gagana faa-Peretania, ae sa fai sana tusiga o le mekasini o Le Olomatamata faa-Peretania. I lea na ia aʻoaʻoina atili ai upu moni o le Tusi Paia, ma i le taimi lava e tasi, na ia aʻoaʻoina ai foʻi ma le gagana faa-Peretania. E leʻi naunau lava le tamā o loʻu tamā i mea faaleagaga e pei o lana avā.

E mai le fanau e toʻa 11 a le tinā o loʻu tamā, le ʻau Kurzen, o le toʻalua o lana fanau tama, o John ma Adolph, na talisapaia le tamaoaiga faaleagaga lea na ia mauaina. O loʻu tamā o John, na papatisoina i le 1904 i le tauaofiaga a Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, e pei ona sa iloa ai Molimau a Ieova i na aso, lea na faia i St. Louis, i Missouri. Talu ai o le  toʻatele o Tagata Aʻoga o le Tusi Paia sa lē tele ni a latou tupe, na fuafuaina ai e faia le tauaofiaga i le taimi lea na faia ai le Faaaliga o Oloa a le Lalolagi (World’s Fair) i St. Louis ina ia mafai ai ona latou faaaogā le pasese paʻū i nofoaafi lea na saunia mo lenā faaaliga. Mulimuli ane i le 1907, na papatisoina ai le uso o loʻu tamā, o Adolph, i le tauaofiaga na faia i Niagara Falls, i Niu Ioka. Sa talaʻia ma le maelega e loʻu tamā ma lona uso mea na la aʻoaʻoina mai le Tusi Paia, ma mulimuli ane, na avea ai i laʻua uma ma faifeʻau faataimi atoa (ua taʻua nei o paeonia).

I lea, e oo ane i le taimi na ou fanau mai ai i le 1907, ua maua e lo matou aiga le tamaoaiga faaleagaga. (Faataoto 10:22) Sa ou pepe lava i le taimi na ave ai aʻu e oʻu mātua o John ma Ida i le 1908 i le tauaofiaga o le “On to Victory” na faia i Put-in-Bay, i Ohio. I lenā tauaofiaga, na avea ai Joseph F. Rutherford ma taʻitaʻifono, o se faifeʻau femalagaaʻi i lenā taimi. I ni nai vaiaso muamua atu, sa iai o ia i Dalton, i Ohio, ma na ia asiasi atu ai i lo matou aiga ma fofogaina atu ni lauga i Tagata Aʻoga o le Tusi Paia i inā.

O le mea moni ou te lē manatuaina na mea na tutupu, ae ou te manatua le tauaofiaga na faia i Mountain Lake Park, i Maryland, i le 1911. O inā na ma feiloaʻi atu ai ma loʻu tuafafine laʻitiiti o Esther, iā Charles Taze Russell, o lē sa vaavaaia le galuega talaʻi a Tagata Aʻoga o le Tusi Paia i le lalolagi aoao.

Iā Iuni 28, 1914, le aso na faafuasei ona malaia ai le lalolagi i se taua ona o le tagatavaleina i Sarajevo o le Aloalii o Ferdinand ma lona faletua, na matou auai ai ma loʻu aiga i se tauaofiaga toʻafilemu i Columbus, i Ohio. Talu mai na uluaʻi tausaga, sa ou maua ai le faaeaga o le auai lea i le tele o tauaofiaga a tagata o Ieova. O nisi tauaofiaga, sa na o ni faatasitasiga a ni tagata pe ā ma se toʻaselau pe sili atu foʻi. O nisi, o ni tauaofiaga tetele lava i nisi o malae taalo tetele o le lalolagi.

Lo Matou Aiga i se Nofoaga Tāua

E mai le tusa o le 1908 i le 1918, o lo matou fale i Dalton—sa tū tonu i le va o Pittsburgh, i Pennsylvania, ma Cleveland, i Ohio—sa faia ai sauniga a se faapotopotoga toʻaitiiti a Tagata Aʻoga o le Tusi Paia. Sa oo ina avea lo matou fale ma ogatotonu o nofoaga autū e tali ai mālō mo le toʻatele o failauga femalagaaʻi. Na latou noanoa a latou solofanua ma taavale toso e solofanua i tua o lo matou fale ma faamatala mai mea fiafia na tutupu faapea ma isi upu moni tāua faaleagaga iā i latou na faapotopoto ai. Maʻeu le faalaeiauina ai i na taimi!

 O Tamā, o se faiaʻoga i se aʻoga, ae o lona loto, sa naunau i le galuega aʻoaʻo atu e aupito sili ona lelei, o le faiva faa-Kerisiano. Sa ia faamautinoa ua aʻoaʻoina lona aiga e uiga iā Ieova, ma o pō uma lava e matou te tatalo faatasi ai o se aiga. I le tau e totogo ai mea o le 1919, na faatau atu ai e Tamā la matou solofanua ma le taavale toso e solofanua, ma faatauina mai ai se taavaleafi, o le fausaga o le 1914, e taʻua o le Ford mo le $175 ina ia mafai ai ona ia oo atu i le toʻatele o tagata i le galuega talaʻi. I le 1919 ma le 1922, na ave ai lo matou aiga e lenā taavale i ni tauaofiaga tāua a Tagata Aʻoga o le Tusi Paia i Cedar Point, i Ohio.

O lo matou aiga atoa lava—o Mama; Papa; Esther; o loʻu uso laʻitiiti o John; ma aʻu—na tofu sao uma lava i le galuega talaʻi. Ou te manatua lelei lava le uluaʻi taimi na fesiligia ai aʻu i se fesili faale-Tusi Paia e lē ona le fale. O le taimi lenā ua fitu oʻu tausaga. Na faapea mai le tamāloa: “Tama, o le ā Amaketo?” O sina fesoasoani mai a loʻu tamā na mafai ai ona ou avatu iā te ia se tali mai le Tusi Paia.

Ulu Atu i le Faiva Faataimi Atoa

I le 1931, na auai ai lo matou aiga i le tauaofiaga na faia i Columbus, i Ohio, na matuā faafiafiaina ai i matou ina ua auai i le taliaina o le igoa fou, o Molimau a Ieova. Sa matuā fiafia lava John, o lea na ia filifili ai e tatau ona ma auai atu i le galuega paeonia. * Sa ma faia faapena, ma sa faapena foʻi Tinā, Tamā, ma Esther. Maʻeu se tamaoaiga tāua na matou mauaina—o se aiga ua autasi i le galuega fiafia o le talaʻia o le tala lelei o le Malo o le Atua! E lē taitai ona ou fiu e faafetai atu iā Ieova mo lenei meaalofa tautele. E ui i lo matou matuā fiafia, ae sa iai foʻi isi faamanuiaga sa faatali mai mo i matou.

Iā Fepuari o le 1934, na amata ai ona ou auauna i le ofisaulu o Molimau a Ieova i le lalolagi aoao (ua igoa o Peteli) o loo i Brooklyn, i Niu Ioka. I ni nai vaiaso mulimuli ane, na aufaatasi atu ai foʻi ma John. Sa ma potu faatasi seʻia oo i le taimi na faaipoipo atu ai i lana avā pele, o Jessie, i le 1953.

Ina ua ma ō ma John i Peteli, na talia ai loa e o ma mātua ia tofiga paeonia i vaega eseese o le atunuu, ma na ō faatasi ma Esther ma lana tane o George Read. Sa faaauau ona paeonia o matou mātua seʻia oo ina faaiʻuina la laʻua auaunaga faalelalolagi i le 1963. Na tausia e Esther ma lana tane se aiga lelei, ma ua faamanuiaina aʻu i nisi o a la fanau teine ma fanau tama, e matuā pele iā te aʻu.

Galuega ma le Aufaatasiga i Peteli

Sa faaaogā e John ona tomai tau tekinisi e galue ai i Peteli ma galulue soosootauʻau ma isi tagata Peteli i matātā e pei o le faia o fonokalafi feaveaʻi. E faitau afe Molimau a Ieova na latou faaaogāina nei masini i la latou faiva mai lea fale i lea fale. Sa fesoasoani foʻi John i le fuafuaina ma fausiaina o masini mo le afīfīina ma le tusia o igoa o mekasini sa meliina atu i tagata eseese sa fai a latou tusiga.

Na amata laʻu auaunaga i Peteli i le tuufaatasia o tusi. Sa galulue ai foʻi i le falegaosimea i lenā taimi ia isi tane talavou o ē o loo auauna ai pea ma le faamaoni i Peteli. E aofia ai iā i latou nei ia Carey Barber ma Robert Hatzfeld. O isi o i latou na ou te manatuaina ma le alofa, ae ua maliliu, o Nathan Knorr, Karl Klein, Lyman Swingle, Klaus Jensen, Grant Suiter, George Gangas, Orin Hibbard, John Sioras, Robert Payne, Charles Fekel, Benno Burczyk, ma John Perry. Sa latou tutumau ai pea i le galuega i lea tausaga ma lea tausaga, e aunoa ma se faitio pe faatalitalia se tulaga “siitia.” Ae peitaʻi, o le toʻatele o nei Kerisiano faamaoni ua faauuina e le agaga, sa tele ni avega tauave na faaee atu i ai a o faatuputeleina le faalapotopotoga. Sa auauna foʻi nisi i le Vaega Pule o Molimau a Ieova.

O le galulue faatasi ma nei uso o loo iai le agaga faataulagaina totino, na ou aʻoaʻoina ai se lesona tāua. I galuega masani, o tupe e totogi ai tagata faigaluega mo a latou galuega e fai. O lo latou taui lenā. O le auaunaga i Peteli, e selesele mai ai le tamaoaiga o faamanuiaga faaleagaga, ma e na o tane ma fafine faaleagaga e latou te talisapaia na taui.—1 Korinito 2:6-16.

O Nathan Knorr, o lē na sau i Peteli i le 1923 ina ua 18 ona tausaga, sa avea ma ovasia o le  falegaosimea i le 1932 ma agaʻi mai ai. Sa savali o ia i aso uma i le falefaigaluega ma faafeiloaʻi tagata faigaluega taʻitasi. O i matou na fou atu i Peteli, na matuā lotofaafetai ona o lona naunau totino mai. I le 1936, na maua ai se masini lomitusi fou mai Siamani, ma sa faigatā lava i nisi o uso talavou ona faapipii faatasi vaega taʻitasi o le masini. O lea, na fai ai se ovalola faigaluega o le uso o Knorr, ma na galulue faatasi ai ma i latou pe silia i le masina seʻia oo lava ina mafai ona ola le masini.

O le uso o Knorr o se tagata e faigaluega mamafa, o lea e faigatā ai lava i le toʻatele o i matou ona galulue filigā e pei o ia. Ae e silafia foʻi e ia le auala e olioli ai i ni mālōlōga. E ui lava ina sa ia maua le tofiga o le vaavaaia o le galuega talaʻi a Molimau a Ieova i le lalolagi aoao iā Ianuari 1942, ae i nisi taimi sa latou taaalo pesipolo ai ma nisi o le aiga Peteli ma tagata aʻoga o le aʻoga faamisionare i Kiliata i le malae o le aʻoga e lata i South Lansing, i Niu Ioka.

Iā Aperila 1950, na siitia atu ai le aiga Peteli i le vaega fou na fausia o le fale lea matou te nonofo ai, e sefulu fogāfale, e tū i le 124 Columbia Heights, Brooklyn, Niu Ioka. O le potu fou mo taumafataga, sa mafai ona matou nonofo faatasi uma ai lava mo a matou taumafataga. I le faagasologa o le tolu tausaga na fauina ai lenei fale, sa lē mafai ai ona toe faia ni a matou tapuaʻiga i le taeao. Ae maʻeu se taimi fiafia na iai ina ua mafai ona toe amataina lenā polokalame! Na tofia aʻu e le uso o Knorr e ma te nonofo faatasi i le laulau a le taʻitaʻifono ou te fesoasoani atu iā te ia ina ia manatua igoa o nisi e fou o lo matou aiga. E 50 tausaga sa ou nofo ai i lea lava nofoa mo le tapuaʻiga ma taumafataga i le taeao. Ona oo lea iā Aokuso 4, 2000, na tapunia ai lenā potu mo taumafataga, ma na tofia ai aʻu i se tasi o potu mo taumafataga na toe faafouina i le fale na avea muamua ma Towers Hotel.

Mo sina taimi i le 1950 ma faasolo mai ai, sa ou galue ai i le falegaosimea i se masini lomitusi e taʻua o le Linotype, i le sauniaina o fasi uʻamea ia sa tusia ai mataʻitusi sa tuufaatasi i itulau e avea o se vaega o le faagasologa o le lolomiina o tusi. O se tasi lea o galuega sa ou faalēfiafia i ai, ae ona o William Peterson lē na vaavaaia ia masini sa lelei mai lava iā te aʻu, o lea, na faafiafiaina ai aʻu i le taimi na ou iai i inā. Ona oo mai lea i le 1960, sa manaʻomia ai ni tagata e tauofo i le valiina o le fale fou e nonofo ai, lea e tū i le 107 Columbia Heights. Sa ou fiafia e ofoina atu ai laʻu fesoasoani i le sauniunia o nei fale fou mo lo matou aiga Peteli ua faatuputeleina.

E leʻi umi lava talu ona uma le valiina o le fale i le 107 Columbia Heights, sa matuā faateʻia aʻu ma le fiafia ina ua tofia i le galuega o le faafeiloaʻia o tagata asiasi mai i Peteli. O tausaga mulimuli e 40 na avea aʻu ma se tasi e faafeiloaʻia mālō ma le taliina o le telefoni, sa matuā matagofie e pei lava o isi tausaga na ou auauna ai i Peteli. E tusa lava po o ni tagata e asiasi mai po o nisi e fou o le aiga Peteli e ō mai, sa avea o se fiafiaga le toe manatunatu i iʻuga manuia o a tatou taumafaiga tuufaatasi i le galuega o le Malo.

Tagata Aʻoga Naunau o le Tusi Paia

E matuā olaola faaleagaga lo matou aiga auā e naunau uma ona tagata i le Tusi Paia. Ina ua faatoʻā ou sau i Peteli, sa ou fesili atu iā Emma Hamilton, o lē sa galue e siakiina le kalama ma isi vala o tusitusiga, po ua faafia ona soo le Tusi Paia i lana faitau. Na ia tali mai: “E faa-35 taimi, ae ua ou lē toe manatua nisi foi taimi.” O Anton Koerber, o se isi foʻi Kerisiano e matuā malosi o lē sa auauna i Peteli i lenā taimi, sa masani ona faapea mai: “Aua lava neʻi mamao le Tusi Paia mai ou lima.”

Ina ua mavae le maliu o le uso o Russell i le 1916, na tauaveina ai e Joseph F. Rutherford tiute faalefaalapotopotoga ia na tauaveina e Russell. O Rutherford, o se failauga sa matuā malosi lona leo, ma lelei lana failauga i le lautele, o lē i le avea o se lōia, sa ia finauina mataupu faafaamasinoga e fai ma sui o Molimau a Ieova i le Faamasinoga Maualuga a le Iunaite Setete. Ina ua maliu Rutherford i le 1942, ona suitulaga ai lea o le uso o Knorr, ma sa ia matuā galue malosi ina ia ati aʻe lona tomai e lauga atu ai i le lautele. Talu ai sa ou nofo i le potu sa sosoo ma lona potu, sa masani lava ona ou faalogo atu o faataʻitaʻi ma toe saga faataʻitaʻi ana lauga. Na oo i le taimi sa avea ai o ia ma failauga lelei, ona o na taumafaiga filigā.

Iā Fepuari 1942, sa fesoasoani ai le uso o Knorr  i le faatūina o se polokalame e fesoasoani ai iā i matou uma o uso i Peteli ina ia faaleleia o matou tomai tau i le aʻoaʻo atu ma i le faia o lauga. Sa taulaʻi atu le aʻoga i le suʻesuʻeina o le Tusi Paia ma le lauga atu i le lautele. I le amataga, na tofia ai i matou taʻitoʻatasi e fai ni lauga pupuu e uiga i tagata o le Tusi Paia. O laʻu lauga muamua, sa uiga i le tagata o Mose. I le 1943, na amata ai foʻi se aʻoga faapena i faapotopotoga a Molimau a Ieova, ma o loo faaauau pea lenā aʻoga e oo mai i aso nei. O loo faamamafa pea lava i Peteli le mauaina o le poto mai le Tusi Paia ma ia ati aʻe ni metotia aogā tau i le aʻoaʻo atu.

Iā Fepuari 1943, na amata ai le uluaʻi vasega o le aʻoga faamisionare o Kiliata. I le taimi nei, o lea faatoʻā uma le faauuga o le vasega lona 111 o Kiliata! I le sili atu i le 58 tausaga talu lona faavaeina, ua saunia ai e le aʻoga ia toleniga mo le sili atu i le 7,000 tagata ina ia auauna o ni misionare i le lalolagi aoao. O se mea e mataʻina ai, i le 1943 ina ua amata le aʻoga, sa iai e sili laʻitiiti lava i le 100,000 Molimau a Ieova i le lalolagi aoao. I le taimi nei, e sili atu i le 6,000,000 i latou o loo faia se sao i le talaʻiina o le tala lelei o le Malo o le Atua!

Lotofaafetai i Loʻu Tofi Faaleagaga

I se taimi muamua atu a o leʻi faavaeina Kiliata, e toʻatolu i matou mai Peteli na tofia e asiasia faapotopotoga i le Iunaite Setete atoa. Sa matou nonofo ai mo se aso se tasi, i ni nai aso, e oo lava i se vaiaso, ona o le taumafai ina ia faamalosia faaleagaga nei faapotopotoga. Sa taʻua i matou o auauna i le ʻauuso, o se tofiga na suia mulimuli ane i le auauna matagaluega, po o le ovasia matagaluega. Ae peitaʻi, e leʻi leva lava talu ona tatalaina le Aʻoga o Kiliata, na talosagaina ai aʻu ina ia ou toe foʻi e aʻoaʻo atu i nisi o mataupu. Sa avea aʻu ma faiaʻoga mo le vasega 2 e oo i le vasega 5, ma sa ou sui ai i se tasi o faiaʻoga masani i le aʻoaʻoina o le vasega lona 14. Ona sa mafai ona matou autaluina ma tagata aʻoga ia mea mataʻina na tutupu muamua atu i le talafaasolopito o le faalapotopotoga a Ieova i aso nei—o le tele o mea sa  mafai ona ou faamatala atu mai mea na oo totino iā te aʻu—na ou matuā talisapaia atoatoa ai le tamaoaiga o loʻu tofi faaleagaga.

O le isi faaeaga na ou olioli ai i le faagasologa o tausaga, o le auai lea i tauaofiaga faavaomalo a tagata o Ieova. I le 1963, na ou malaga faataamilo ai i le lalolagi faatasi ma le sili atu i le 500 o isi sui usufono i tauaofiaga o le “Tala Lelei e Faavavau.” O isi tauaofiaga iloga na ou auai ai sa faia i Warsaw, i Polani, i le 1989; i Berlin, i Siamani, i le 1990; ma Moscow, i Rusia, i le 1993. I na tauaofiaga taʻitasi, sa ou maua ai le avanoa e feiloaʻi ai ma nisi o uso ma tuafāfine pele o ē na tumau mo le faitau sefulu o tausaga o sauāga i lalo o pulega faa-Nasi, pulega faa-Komunisi, po o pulega uma e lua. Maʻeu ni tala o mea na tutupu iā i latou e faamalosia ai le faatuatua!

Ua matuā tamaoaiga moni lava loʻu olaga i le auaunaga iā Ieova! E lē muta le faasolo mai pea o faamanuiaga faaleagaga. Ma, e lē pei o ʻoa faaletino, o le tele o lo tatou tufa atu o nei mea tāua, o le faateleina foʻi lenā o lo tatou tamaoaiga faaleagaga. I nisi taimi ou te faalogo ai i nisi o faapea mai, maʻimau pe ana lē tausia aʻe i latou o ni Molimau a Ieova. Ua latou faapea mai, ua latou lagona, atonu e latou te matuā talisapaia upu moni o le Tusi Paia pe ana faapea sa latou ola muamua i se olaga i fafo atu o le faalapotopotoga a le Atua.

E faateʻia pea lava aʻu pe a ou faalogo atu i le ʻautalavou o fai mai tala faapena, auā o le uiga moni lava o a latou faamatalaga, e sili atu pe ana fai e lē ola aʻe i le malamalama o ala o Ieova. Peitaʻi, seʻi mafaufau i le tele o masaniga leaga ma mafaufauga lē saʻo e tatau ona aveesea e tagata mai o latou olaga mulimuli ane i le taimi e latou te iloa ai upu moni o le Tusi Paia. Ou te matuā lotofaafetai e lē aunoa ona sa tausia aʻe e oʻu mātua la laʻua fanau e toʻatolu i ala o le amiotonu. Sa tumau pea ona avea John o se auauna faamaoni a Ieova seʻia oo i le taimi o lona maliu iā Iulai 1980, ma o Esther, o loo tumau pea o se Molimau faamaoni e oo mai i aso nei.

Ua ou toe vaavaai i tua ma le alofa i le tele o faauōga lelei na ou olioli ai ma uso ma tuafāfine Kerisiano faamaoni. Ua sili atu nei ma le 67 oʻu tausaga fiafia i Peteli. E ui lava ou te leʻi faaipoipo, ae e toʻatele oʻu atalii ma afafine faaleagaga, faapea foʻi fanau o fanau faaleagaga. Ma ou te olioli pe a mafaufau atu i sui fou uma o ē e pele, o lo tatou aiga faaleagaga i le lalolagi aoao ou te leʻi feiloaʻi atu i ai, e matuā tāua lava i latou taʻitoʻatasi. Maʻeu le moni o nei upu: “O le faamanuia a Ieova, o lea e faatamaoaiga aʻi.”—Faataoto 10:22.

[Faamatalaga pito i lalo]

[Ata i le itulau 20]

Mai le agavale i le taumatau: o loʻu tamā ma loʻu uso o John, o loo sii i ona vae, o Esther, o aʻu, ma loʻu tinā

[Ata i le itulau 23]

Aʻoaʻo atu i se vasega o Kiliata i le 1945

Taumatau i luga: O faiaʻoga i le Aʻoga o Kiliata, o Eduardo Keller, Fred Franz, o aʻu, ma Albert Schroeder

[Ata i le itulau 24]

O loo ou tomanatu i le tamaoaiga o loʻu olaga i le auaunaga iā Ieova