Talaaga o le Soifuaga

Na Suia Mai i se Sela Pogisa i Atumauga Matagofie

FAAMATALAINA E LOTHAR WALTHER

Ina ua uma tausaga e tolu i se sela pogisa i se falepuipui Komunisi i Siamani i Sasaʻe, sa ou matuā faanaunau i le saʻolotoga ma le aufaatasiga māfana ma loʻu aiga.

AE PEITAʻI, sa ou teʻi ina ua ou vaaia foliga o loʻu atalii o Johannes e ono tausaga ua tau lē iloa aʻu. E leʻi vaai iā te aʻu mo le tolu tausaga. Sa avea aʻu o se tagata ese iā te ia.

I le lē pei o loʻu atalii, a o oʻu laʻitiiti na ou fiafia i le faauōga alofa o oʻu mātua. Na iai se siʻomaga māfana i lo matou aiga i Chemnitz, i Siamani, o i inā na ou fanau ai i le 1928. Na talanoa pea loʻu tamā i lona lē fiafia i lotu. Na ia taʻua e faapea, i le taimi o le Taua Muamua a le Lalolagi iā Tesema 25, na faapea atu ai fitafita “Kerisiano” i fitafita o i le isi itu “Manuia le Kirisimasi,” ae i le isi aso na sosoo ai na toe faaauau ona fasioti e le tasi le isi. Sa ita tele o ia i faiga faatagāfai a lotu.

Suia le Lē Fiafia i le Faatuatua

O le mea e fiafia ai ona e leʻi oo iā te aʻu na faanoanoaga. Na ola le Taua Lona Lua a le Lalolagi ina ua 17 oʻu tausaga ae na toetoe lava a maua ai aʻu. Ae peitaʻi, sa ou popole pea i le tele o fesili faaoso popole e pei, ‘Aiseā ua māfua ai nei fasiotiga tagata? O ai e mafai ona ou faatuatuaina? O fea e maua ai le saogalemu moni?’ Na amata ona pulea e le ʻau Komunisi ia Siamani i Sasaʻe le mea na matou nonofo ai. O aʻoaʻoga faa-Komunisi o le faamasinotonu, tutusa o tagata uma, faifai mea faatasi ma le filemu, na naunau i ai i latou o ē na fiu ona o le leaga tele o taua. Ae e leʻi umi, o le toʻatele o nei tagata faamaoni na matuā lē fiafia—e lē i tapuaʻiga ae i faiga faapolotiki.

 A o oʻu saʻili mo ni tali uigā, na talanoa mai ai se tasi o uso o loʻu tinā o ia o se Molimau a Ieova iā te aʻu e faatatau i lona talitonuga. Na ia tuuina mai iā te aʻu se lomiga faale-Tusi Paia lea na uunaʻia aʻu e faitauina—i le taimi muamua—o le mataupu atoa e 24 o le Mataio. Na faagaeetia aʻu i faamatalaga talafeagai ma le faamalieloto na aumaia i le tusi, o loo faaalia ai ua tatou iai i aso o “le gataaga o le lalolagi” ma o loo taʻu mai ai le aʻa autū o māfuaaga o faafitauli o tagata.—Mataio 24:3; Faaaliga 12:9.

E leʻi umi ae ou mauaina nisi lomiga a Molimau a Ieova, ma a o ou faitauina ma le naunau ia lomiga, na ou iloa ai ua ou maua le upu moni lea sa ou saʻilia ma le naunautaʻi. O se faagaeeloto le iloa e faapea, na nofo tupu Iesu i le lagi i le 1914, ua toe o se aga ona ia faaumatia lea o faiga uma e lē faale-Atua ina ia aumaia faamanuiaga i tagata usiusitai. O se mea fou na ou mauaina o le malamalamaaga manino e uiga i le togiola. Na fesoasoani lea iā te aʻu e liliu atu iā Ieova le Atua e ala i le tatalo mai le loto ma ole atu mo lana faamagaloga. Na matuā pāʻia aʻu i le valaaulia o loo i le Iakopo 4:8: “Ia outou faalatalata atu i le Atua, ona faalatalata mai lea o ia iā te outou.”

E ui i loʻu matuā maelega i loʻu talitonuga fou, ae na lē fiafia oʻu mātua ma loʻu tuafafine matua e talia mea na ou taʻuina iā i latou. Ae peitaʻi, e leʻi mou ai loʻu faanaunauga ia auai i sauniga faa-Kerisiano na faia e se vaega toʻalaiti o Molimau e latalata i Chemnitz. O le taimi muamua na ou alu ai i le sauniga na faateʻia aʻu i le ō atu foʻi o oʻu mātua ma loʻu tuafafine! O le taimi lenā o le tau mālūlū i le 1945/1946. Mulimuli ane, ina ua faatuina se vaega o suʻesuʻega o le Tusi Paia i le mea o loo matou nonofo ai i Harthau, na amata ai ona auai e lē aunoa lo matou aiga.

“O Aʻu o le Tama Itiiti”

O le aʻoaʻoina o upu moni tāua o le Tusi Paia ma le aufaatasi e lē aunoa ma tagata o Ieova, na uunaʻia ai aʻu e tuuina atu loʻu ola iā Ieova ma na ou papatiso iā Me 25, 1946. Na matuā faafiafiaina aʻu ina ua agaʻigaʻi foʻi i luma faaleagaga loʻu aiga ma mulimuli ane avea i latou uma e toʻatolu ma Molimau faamaoni. O loo faaauau pea ona galulue loʻu tuafafine ma se tasi o faapotopotoga i Chemnitz. Na auauna ma le faamaoni oʻu mātua seʻia oo ina maliliu, o loʻu tinā i le 1965 a o loʻu tamā i le 1986.

Ina ua mavae le ono masina o loʻu papatisoga, na amata ai ona ou galue o se paeonia faapito. Na amata ai i lenei taimi le vaitaimi o laʻu auaunaga i “aso e taugalemu ai, ma ona aso e lē taugalemu ai.” (2 Timoteo 4:2) E leʻi umi ae maua loa avanoa fou mo le auaunaga. Na iai se manaʻoga mo ni faievagelia faataimi atoa i se nofoaga mamao i Siamani i sasaʻe. Na ma talosaga atu ma se isi uso i lenei tofiga ae peitaʻi, na ou manatu ou te leʻi agavaa pe matua mo lenā galuega. Talu ai e na o le 18 oʻu tausaga, na iā te aʻu lagona e pei o Ieremia: “Auē, . . . Ieova, faauta, ou te lē iloa ona tautala, auā o aʻu o le tama itiiti.” (Ieremia 1:6) E  ui i oʻu faalogona lē mautonu, ae na tuuina mai ma le agalelei e uso agavaa lenei tofiga iā i maʻua e ma te galulue ai. O lea na tofia ai loa i maʻua i Belzig, o se aai laʻitiiti i le setete o Brandenburg.

Sa matuā faigatā le galue i lenā oganuu ae peitaʻi, na ou maua ai se toleniga lelei. A o faagasolo taimi, na talia ai e ni fafine faipisinisi iloga le feʻau o le Malo ma avea ma Molimau a Ieova. Ae peitaʻi, o lo latou avea ma Molimau a Ieova na lē talafeagai lea ma aganuu ua leva ona tausia e tagata i lenā nuu maotua. Na matuā tetee taʻitaʻi lotu Katoliko ma le Porotesano ma faia ni tala taufaaleaga i la matou galuega talaʻi. Ae peitaʻi, na matou fesoasoani i ni tagata fiafia se toʻa 15 e maua le upu moni talu ai lo matou faalagolago iā Ieova mo le taʻitaʻiga ma le puipuiga.

Ua Faaloloʻi Mai Sauāga

I le 1948, na ou maua ai faamanuiaga ma oo ai i faigatā e leʻi faatalitalia. Muamua, na ou mauaina se tofiga o le auaunaga paeonia i le aai o Rudolstadt i Thuringia. O i inā na ou masani ai i le toʻatele o uso ma tuafāfine faamaoni ma na ou olioli i la latou faauōga. Na ou maua se isi faamanuiaga tāua iā Iulai i le tausaga lava lenā. Na ma faaipoipo ai ma Erika Ullmann, o se teine talavou Kerisiano faamaoni ma maelega, o lē na ou masani ai mai le taimi na amata ona ou auai ai i sauniga a le faapotopotoga i Chemnitz. Sa amata ona ma paeonia i loʻu nuu i Harthau. Ae peitaʻi, a o faagasolo taimi, na lē mafai ai e Erika ona toe faaauau i le auaunaga faataimi atoa ona o faafitauli tau le soifua mālōlōina ma isi māfuaaga.

O taimi faigatā na mo tagata o Ieova. Na faalēaogāina e le Matagaluega o Leipa i Chemnitz laʻu pepa e faataga ai aʻu e faatau mea taumafa i se tau patino, ona o le taumafai e faamalosia aʻu e tuu le galuega talaʻi ae suʻe se galuega totogi faataimi atoa. Na faaaogā e uso agavaa le mea ua oo iā te aʻu ina ia fai ai se faamasinoga e amanaʻia ai Molimau a Ieova i le malo. Na teena lea talosaga, ma iā Iuni 23, 1950 na faasalaina ai aʻu e totogi se tupe po o le falepuipui i aso e 30. Na matou faia se apili o lenei faaiʻuga peitaʻi, na teena e le faamasinoga maualuga ma auina atu ai aʻu i le falepuipui.

O le faailoga lenā o teteega ma faigatā na faaloloʻi ane. E leʻi atoa se masina talu ona tupu lea mea, ae faasalalauina atu ni pepelo e faasaga iā i matou, ona faasāina loa lea o la matou galuega e le malo Komunisi iā Setema 1950. Talu ai o le faatuputeleina vave o le galuega ma lo matou solitū, na taʻua ai i matou o se faalapotopotoga mataʻutia o ni sipai mo malo i sisifo, o loo matou faia se “gaoioiga e ono masalomia” i le igoa o lotu. O le aso lava lenā na tuuina mai ai le faasāsāaga, na fanau ai loʻu atalii o Johannes i le fale a o oʻu i le falepuipui. E ui i le tetee atu o le faatosaga, ae na ō atu faamalosi lava leoleo i lo matou nofoaga, ma saʻili ni faamaoniga e faamaonia ai la latou moliaga. O le mea moni, latou te leʻi mauaina se mea. Ae peitaʻi, na latou taulau mulimuli ane i le aumaia lea o se tasi o i latou o lē na faafoliga e fiafia i le upu moni e fai ma sipai i la matou faapotopotoga. Ona o lea faiga na puʻeina faapagota ai uso taʻimua uma e aofia ai ma aʻu iā Oketopa 1953.

I Sela Pogisa

Ina ua uma ona molia ma faasalaina mai le tolu i le ono tausaga i le falepuipui, na matou faatasi ma nisi o matou uso i se sela palapalā ma le leaga tele i se olo e taʻua o Osterstein, i Zwickau. E ui lava i tulaga matuā leaga i inā, ae o se fiafiaga moni le auaufaatasi ma uso taʻumatuaina. O le leai o so matou saʻolotoga  e leʻi uiga ai e faapea ua matou oge faaleagaga. E ui ina inosia ma faasā e le malo, ae na mafai lava ona oo atu Le Olomatamata i o matou sela! E faapefea?

Na tofia nisi o uso e galulue i le mea e eli ai le koale, o i inā na latou feiloaʻi atu ai i Molimau e lē o faafalepuipuiina o ē na tuuina atu iā i latou mekasini. Na aumaia faananā e na uso mekasini i totonu o le falepuipui ma i se auala e matuā ofo ai le mafai ona tufa atu o taumafa faaleagaga i isi o i matou. Na matuā fiafia ma faalaeiauina ai aʻu i le iloaina o le tausiga ma le taʻitaʻiga a Ieova i lenei auala!

I le faaiʻuga o le 1954, na ave ai i matou i le isi falepuipui sa lauiloa le leaga i Torgau. Na taliaina fiafia i matou e Molimau i inā. E oo ane i le taimi lenā, na latou tumau pea i le malosi faaleagaga e ala i le toe taʻua o manatu na latou manatuaina mai lomiga tuai o Le Olomatamata. Na latou matuā naunau mo ni taumafa fou faaleagaga! O lea, o la matou tiute le faamatala atu iā i latou o mataupu tāua na matou suʻesuʻeina i Zwickau. Ae peitaʻi, e faapefea ona matou faia ae na matuā faasāina le tautala o le tasi i le isi a o fai matou savaliga i aso uma? Na aumaia e uso iā i matou ni fautuaga aogā i le auala e faia ai ma sa puipuia i matou e aao malosi o Ieova. Na matou aʻoaʻoina mai ai le tāua o suʻesuʻega filigā o le Tusi Paia ma manatunatu loloto i ai i taimi a o saʻoloto ma maua le avanoa e faia ai faapea.

O le Taimi mo le Filifiliga Tāua

O le fesoasoani a Ieova na matou tutumau ai. Na matuā faateʻia i matou ina ua faamagalo nisi o i matou i le faaiʻuga o le 1956. E faigatā ona faamatalaina lo matou fiafia ina ua matou ulufafo atu mai le falepuipui! I le taimi lenā, ua ono tausaga o loʻu atalii ma o se fiafiaga iā te aʻu le toe faatasia ma laʻu avā ma tausia aʻe la ma tama. Sa pei aʻu o se tagata ese iā Johannes mo sina taimi ae e leʻi umi lava ae māfana la ma faiā.

Na fesagaʻi Molimau a Ieova i Siamani i Sasaʻe ma tulaga matuā faigatā. Talu ai sa faateleina le lē fiafia i la matou faiva faa-Kerisiano ma o lo matou solitū na lamatia ai o matou ola i aso uma. Sa matou ola i se olaga tumu i le popole, lamatiaga ma le lagona o le vaivai. Na ma iloiloina ma Erika lo matou tulaga i le tatalo, ma manatu ai e tatau ona matou siitia ese ina ia matou ola i se olaga e aunoa ma le soona popole i aso uma. Na ma mananaʻo ia maua le saʻolotoga e auauna ai iā Ieova ma saʻilia sini faaleagaga.

I le tau e totogo ai mea i le 1957, na maua ai se avanoa mo i matou e siitia atu ai i Stuttgart, i Siamani i Sisifo. E lē faasāina le galuega faaevagelia i inā ma e saʻoloto le auaufaatasi ma o matou uso. Na matuā maoaʻe le lagolagosua alofa a uso i inā. E fitu tausaga na matou galulue ai ma le faapotopotoga i Hedelfingen. A o faagasolo na tausaga, na aʻoga ai la ma tama ma agaʻigaʻi i luma i le upu moni. Iā Setema 1962, na ou olioli ai i le faaeaga o le auai i le Aʻoga o le Faiva o le Malo i Wiesbaden. O i inā na faalaeiauina ai aʻu ina ia siitia atu ma loʻu aiga e auauna i le nofoaga o manaʻomia ai ni faiaʻoga o le Tusi Paia e tautala i le gagana Siamani. Na aofia ai ni vaipanoa o Siamani ma Suisilani.

Ō Atu i Atumauga Matagofie

O lea, i le 1963 na matou siitia atu ai i Suisilani. Na talosagaina i matou e galulue faatasi ma se faapotopotoga laʻitiiti i Brunnen, se aai e tulata i le vaituloto manaia o Lucerne i le vaega ogatotonu o atumauga matagofie e taʻua o le Swiss Alps. E pei lava ua matou iai i le parataiso. Na tatau ona matou faamasani i se isi ituaiga o faa-Siamani i inā, ma le olaga i le vaipanoa lenā ma uiga o tagata. Ae peitaʻi, na matou fiafia e galulue ma talaʻi i inā ona sa naunau tele tagata i le filemu. E 14 tausaga na matou iai i Brunnen. Na ola aʻe la ma tama i inā.

I le 1977 ina ua toeitiiti atoa loʻu 50 tausaga, na ma maua ai se valaaulia e galulue i le Peteli i Thun i Suisilani. Na ma manatu i ai o se  faaeaga e leʻi faatalitalia ma na ma taliaina ma le loto faafetai. E iva tausaga na ma galulue ai ma laʻu avā i le auaunaga i Peteli ia sa ma manatua o ni laasaga tāua i o ma olaga faa-Kerisiano ma le atiina aʻe faaleagaga o le tagata lava ia. Na ma fiafia foʻi e talaʻi ma le ʻautalaʻi i inā i Thun ma nofoaga e latalata ane i ai, ma e masani ona olioli ai i “vavega uma” a Ieova e pei o tumutumu mauga ua ufitia i le kiona e taʻua o le Bernese Alps.—Salamo 9:1.

Ua Toe Siitia Atu i se Isi Nofoaga

Na matou toe siitia foʻi i le amataga o le 1986. Na talosagaina i maʻua e galulue o ni paeonia faapito i se oganuu telē lava na tofia atu i le faapotopotoga i Buchs i le itu i sasaʻe o Suisilani. Sa tatau foʻi ona ma faamasani i se isi auala ese o le olaga. Ae ui i lea, o lo ma faanaunauga e auauna iā Ieova na uunaʻia ai i maʻua e galulue i so o se mea, na ma faataunuuina lenei tofiga fou ma maua ai ana faamanuiaga. I nisi taimi, na ou suitulaga ai i ovasia femalagaaʻi e asiasi ma faamalosiau i faapotopotoga. Ua mavae le sefulu valu tausaga, ma ua tele ni mea mananaia na tutupu iā i maʻua i le talaʻiga i lenei vaipanoa. Ua faatuputeleina le faapotopotoga i Buchs ma ua matou olioli e faia sauniga i se Maota o le Malo matagofie, lea na tuuina atu i le lima tausaga ua mavae.

Na tausia e Ieova i maʻua i se auala agalelei. O le tele o lo ma olaga sa galulue ai i le faiva faataimi atoa, ae e leai lava ma se taimi na ma manaʻomia ai se mea. Ua ma fiafia ma faamalieina i le vāai atu i la ma tama ma lana avā, ma a la fanau ma fanau a la fanau o loo savavali ma le faamaoni i ala o Ieova.

Pe a ou toe tōmanatu i aso ua mavae, e lē mafesiligia na ma auauna ai iā Ieova i “aso e taugalemu ai, ma aso e lē taugalemu ai.” Ona o laʻu galuega i le faiva faa-Kerisiano na ou iai i sela pogisa o falepuipui Komunisi, ae mulimuli ane na ou oo atu i atumauga matagofie. Matou te leʻi salamō ma loʻu aiga ona o le galuega sa matou faia i le faiva faa-Kerisiano.

[Pusa i le itulau 28]

Na Tumau Pea Nisi na “Faalua Ona Faasalaina”

I le Pulega Faatemokalasi a le Malo o Siamani, lea ua lauiloa foʻi o Siamani i Sasaʻe, na taulaʻi atu ai a latou sauāga i Molimau a Ieova. Ua faaalia e faamaumauga e faapea, e silia ma le 5,000 Molimau na auina faamalosi atu i falepuipui ma nofoaga o faasalaga ona o la latou faiva faa-Kerisiano ma lo latou solitū.—Isaia 2:4.

O nisi o nei molimau na “faalua ona faasalaina.” Pe tusa e 325 i latou na faafalepuipui i nofoaga o faasalaga ma falepuipui a le ʻau Nasi. Ae i le 1950 e oo i le 1959, na toe maua ai i latou ma faafalepuipuiina e le ʻau Stasi, o leoleo faapitoa o le Malo Faatemokalasi a Siamani. E oo lava i nisi o falepuipui na avea muamua ma falepuipui a le ʻau Nasi ona sosoo lea ma le avea ma falepuipui a le ʻau Stasi.

Mai i le 1950 e oo i le 1961, e toʻa 60 Molimau, o tane ma fafine na maliliu i falepuipui mai le faileagaina, leai o ni meaʻai, maʻi ma le olaga matua. E toʻa 12 Molimau na faasalaina i le falepuipui i le olaga atoa ae na mulimuli ane toe faaitiitia i le 15 tausaga.

I aso nei i le ofisa sa fai muamua ma ofisa ulu o le ʻau Stasi i Berlin, ua iai se faaaliga tumau o loo faaalia ai le 40 tausaga o le sauāina o Molimau a Ieova e le malo i Siamani i Sasaʻe. O ata ma tala a tagata lava ia o loo faaalia ai i inā, ua avatu ai se molimau lē leoa o le lototele ma le malosi faaleagaga o nei Molimau o ē na faamaoni i sauāga.

[Ata i le itulau 24]

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

SIAMANI I SASAʻE

Rudolstadt

Belzig

Torgau

Chemnitz

Zwickau

[Ata i le itulau 25]

Le Olo o Osterstein, i Zwickau

[Faamatalaga i Ata]

Fotosammlung des Stadtarchiv Zwickau, Deutschland

[Ata i le itulau 26]

O maʻua ma laʻu avā o Erika