Ernst Glück Lana Galuega Fitā

I LE silia ma le 300 tausaga ua mavae, na amata ai e Ernst Glück se galuega e toʻaitiiti ni tane o le talafaasolopito e mafai ona faia. Na ia filifili e faaliliu le Tusi Paia i se gagana e na te lē iloa.

Na fanau Glück pe tusa o le 1654 i se tamaʻi aai i Wettin, e lata i Halle, i Siamani. O lona tamā o se faifeʻau o le lotu Luteru, ma o le siʻomaga faaleagaga i lona aiga na ati aʻe ai lona fiafia e fia iloa atili i le Atua. Na uma ana aʻoaʻoga i le aʻoga faafaifeʻau i Siamani ina ua 21 ona tausaga, ma malaga atu e nofo i Latvia e pei ona iloa ai i aso nei. I lenā taimi, o le toʻatele o tagata o lea atunuu e lē lava a latou aʻoaʻoga, ma e laiti ni tusi na maua i lea gagana. Na tusi Glück: “Na ou taunuu i lea atunuu a o oʻu talavou, ma o le mea muamua na ou mātauina i le lotu Latvia e leai ni Tusi Paia . . . O lea na tonu ai i loʻu mafaufau i luma o le Atua e aʻo ma ia iloa lelei le gagana.” Na ia maumauaʻi e avatu i tagata Latvia se Tusi Paia i la latou lava gagana.

Tapenapenaga mo le Faaliliuga

O le vaipanoa na faamautū ai Glück sa taʻua i lenā vaitaimi o Livonia, ma sa pulea e Suetena. O Johannes Fischer na fai ma sui o le tupu o Suetena i Latvia. Na ia naunau e faalelei le tulaga o aʻoaʻoga i le atunuu ma maua ni tupe faasili. Na talanoa atu Glück iā Fischer i le faaliliuina o le Tusi Paia i le gagana Latvia. Sa iai se falelomitusi a Fischer i le taulaga o Riga. O le lolomiina o le Tusi Paia e lē gata e mafai ona faaleleia ai tulaga o aʻoaʻoga ae maua ai foʻi se polofiti lelei. Na talosaga atu  Fischer i le tupu o Salesa XI o Suetena mo se faatagaga e faaliliu ai le Tusi Paia. Na faataga e le tupu ona faia lea galuega ma ofo atu na te faatupea. Na sainia e le tupu se pepa o le iʻugāfono iā Aokuso 31, 1681, ma amata ai loa le faaliliuga.

A o le taimi lea o loo tapenapena Glück mo le galuega. Sa mafai lava ona ia faaaogāina le faaliliuga a Matini Luteru e avea ma faavae o le Tusi Paia Latvia ona e malamalama i le gagana Siamani. Peitaʻi na manaʻo Glück ia maua se faaliliuga e sili ona lelei ma manatu ai e manaʻomia ona faaliliu mai i uluaʻi gagana, o le Eperu ma le Eleni. E lē tele se malamalama o Glück i gagana o le Tusi Paia, o lea na alu ai i Hamburg i Siamani, e suʻesuʻe i le gagana Eperu ma le Eleni. A o iai i lea aʻoga, sa fesoasoani le faifeʻau mai Livonia o Jānis Reiters i le gagana Latvia faapea foʻi i le gagana Eleni e tusia ai le Tusi Paia.

Tausaga o Galuega, ma Tausaga na Faatalitali Ai

Na māeʻa lana aʻoga i mea tau gagana i le 1680, ma toe foʻi ai Glück i Latvia ma amata galue o se faifeʻau. E leʻi umi ae amata lana galuega faaliliu. I le 1683 na ia maua ai se tofiga fou e avea ma faifeʻau i se oganuu telē i Alūksne, ma o inā sa faia ai lana faaliliuga.

Sa oge lava le gagana Latvia i faaupuga ma manatu o loo faaaogā i le Tusi Paia i lenā taimi. O lea sa faaaogā ai e Glück ni upu Siamani i lana faaliliuga. Ae na ia taumafai malosi e faaliliu le Afioga a le Atua i le gagana Latvia, ma na faapea mai tagata atamamai e maualuga le tulaga o lana faaliliuga. Na faia foʻi e Glück ni upu fou, ma o nisi o na upu ua faaaogāina nei i Latvia. E aofia ai le upu e pei o le “faataʻitaʻiga,” “tausamaaga,” “tino ese,” “e sipai,” ma le “e molimau.”

Na felogoaʻi Johannes Fischer ma le tupu o Suetena i le faagasologa o le galuega. O a la fetusiaʻiga na iloa ai o le 1683, na uma ai ona faaliliu e Glück le Tusi Paia Eleni. Ae na uma le Tusi Paia atoa i le 1689, ma faaiʻu ai lana galuega fitā i le na o le valu tausaga. * Na umi se taimi o faatali le lolomia o le Tusi Paia, ae  na ausia lona sini i le 1694, lea na faataga ai e le malo ona faatau atu le Tusi Paia Latvia i tagata.

Na fesili nisi tagata tusitala o talafaasolopito pe na o Glück na galue i le faaliliuga o le Tusi Paia. E mautinoa na ia iloiloina le faaliliuga a Luteru ma faia ni suiga i vaega o le Tusi Paia lea ua iai i le gagana Latvia. Peitaʻi e laiti lava ni fetuutuunaʻiga na ia faia i lana faaliliuga. Pe na iai nisi tagata faaliliu? A o faaliliu Glück sa iai se tasi na fesoasoani iā te ia, ma o nisi na fesoasoani e faitau ma faasaʻosaʻo lana faaliliuga faapea ma isi sa siakiina lelei lana faaliliuga. Ae o la latou fesoasoani e lē aofia ai le faaliliu. O lea la, e manino mai ai e na o Glück na faaliliuina le Tusi Paia.

E mataʻina le faaliliuga a Glück i le atinaʻe o le gagana tusitusi a Latvia, ae e iai se isi ona iʻuga e tāua atu. Ua mafai e tagata Latvia ona faitau i le Afioga a le Atua i le latou lava gagana ma iloa aʻoaʻoga e maua ai le ola. Na latou lē faagaloina mea na faia e Ernst Glück mo i latou. Ua latou tausia laau e lua lea e faaigoaina o le Glika ozoli po o laau a Glück i le silia ma le 300 tausaga. Na totōina e Glück e faamanatu ai le Tusi Paia Latvia. E iai se fale mataaga laʻitiiti i Alūksne o loo faaalia ai faaliliuga eseese o le Tusi Paia ma o loo iai se kopi o le uluaʻi lomiga a Glück. O le faailoga a Alūksne o loo faaalia ai le Tusi Paia faatasi ai ma le tausaga 1689, le tausaga na uma ai le galuega a Glück.

O Ana Galuega Mulimuli Ane

E leʻi umi ona taunuu Glück i Latvia, ae amata ona ia aʻoina le gagana Rusia. I le1699 na ia tusi o le a ia faataunuu se isi ona faanaunauga i le faaliliuina o le Tusi Paia i le gagana Rusia. I se tusi na ia tusia i le 1702, na ia faapea ai ua amata ona toe teuteuina le Tusi Paia Latvia. Ae e leʻi lelei tulaga o mea mo le faaliliuina o le Tusi Paia. Na avea Latvia ma se aai na faia ai le taua ina ua mavae se taimi umi o filemu. I le 1702 na faatoʻilalo ai e fitafita a Rusia fitafita a Suetena ma pulea ai Alūksne. Na toe faafoʻi le aiga o Glück i Rusia. * Na leiloloa tusitusiga o lana Tusi Paia Latvia fou ma isi ana faaliliuga i le gagana Rusia i na taimi faigatā. Na maliu Glück i Moscow i le 1705.

Na tulaʻi se faalētonu tele ina ua leiloa vaega o faaliliuga o le gagana Latvia ma le Rusia. Ae ua aogā pea iā i latou o loo faitau i le Tusi Paia Latvia le faaliliuga a Glück.

O Ernst Glück o se tasi o i latou na faia lea galuega fitā o le faaliliuina o le Tusi Paia i isi gagana. O le iʻuga, ua toeitiiti o gagana uma e mafai ona faitau i Afioga a le Atua ma maua aogā e lē mafaatusalia o le upu moni. Ioe, ua faaauau ona faailoa atu e Ieova o ia lava i tagata i le lalolagi aoao e ala i faaliliuga o le Tusi Paia i le silia ma le 2,000 gagana.

[Faamatalaga pito i lalo]

[Ata i le itulau 13]

Faaliliuga a Glück

[Ata i le itulau 14]

O loo talaʻi atu e Molimau a Ieova le Tusi Paia i le taulaga na faaliliu ai e Glück le Tusi Paia