Maofa i le Foafoaga ia Iloa le Mataʻisau Poto

ATONU ua e faalogo i le tagata Italia tusiata ma tā faatagata o Michelangelo. E ui e te leʻi vaai i sana ata mataʻina, ae e te ono ioe faatasi ma le tagata poto i talafaasolopito o ata lea na ia taʻua le tagata Italia lenei, o se “tusiata e mataʻina ma e lē mafaatusalia.” E leai se tasi na te fesiligia le tomai o Michelangelo. O ai la e mafai ona maofa i ana ata ae lē amanaʻia o ia o se tusiata tomai tele?

Seʻi manatu la i le ofoofogia ma le tele o ituaiga o meaola eseese mataʻina o loo iai i le lalolagi. E talafeagai ai upu a se polofesa e suʻesuʻe i meaola (biology) na sii mai e le mekasini o le New York Times e faapea: “O loo vaaia le fuafua lelei o mea na faia i suʻesuʻega o meaola.” Na ia faapea mai atili: “E ofoofogia le fuafua lelei o mea ua faia.” Pe e talafeagai le maofa i mea na faia e aunoa ma le amanaʻia o lē na faia?

O le aposetolo o Paulo, o sē na mātauina mea i lona siʻomaga, na ia taʻua i latou o ē “ua matataʻu foʻi ma auauna i mea na faia, a ua tuua o ia na na faia.” (Roma 1:25) O le aafia i manatu o le evolusione, na teena ai pe lē amanaʻia e nisi mea na faia, e taʻu mai ai e iai sē na ia faia. Ae po o faamalamalamaina mai e le manatu o le evolusione le faasaienisi moni? Seʻi mātau le faaiʻuga na faia e se epikopo Katoliko o Vienna, o Christoph Schönborn, lea na taʻua i le New York Times: “O so o se manatu e teena pe lē amanaʻia ai le tele o faamautinoaga o le lelei ona fuafua o suʻesuʻega o meaola, e lē faavaea ma e lē o le faasaienisi moni.”

Po ua Muta le Faasaienisi?

Peitaʻi e iai i latou o ē lagona, afai e talia faamaoniga e iai Sē na faia mea, o le a “taofiofia ai suʻesuʻega.” O se tusitusiga i le mekasini o le New Scientist na faaalia ai ia popolega, na faapea mai “o le a faamuta pe taofia suʻesuʻega faasaienisi e malamalama ai i ia mea, pe afai o le māfuaaga o le iai o mea, ona ‘na faia e se tasi.’” Pe e faavaea na popolega? E leai. Aiseā?

Auā afai e taliaina le manatu na teʻi lava ua iai ia mea, ma o le evolusione na amata ai le vateatea ma le ola i le lalolagi, o le a lē toe manaʻomia la nisi saʻiliʻiliga i ia mea. Ae afai e manatu e iai se Mataʻisau Poto na faia mea o loo vaaia i o tatou siʻomaga, o le a oo ai ina tatou saʻiliʻili ia malamalama ma faaaogā lona poto e pei ona vaaia i mea na ia faia. O se  faataʻitaʻiga: E lē avea le iloaina po o ai na tusia se ata lauiloa, ma tulaga e taofia ai ē e saʻiliʻili i talafaasolopito o ata mai le fia malamalama i lona tomai ma mea na ia faaaogāina. O lea la, o le ioe i le manatu e iai Sē na faia mea, o le a lē taofia ai i tatou mai le saʻiliʻili ia malamalama i le lavelave o ana foafoaga ofoofogia.

Na i lo le taofia o le saʻiliʻili e malamalama, ua faalaeiau e le Tusi Paia le saʻilia o tali i mea e fia malamalama ai i le faasaienisi ma le itu faaleagaga. Na manatunatu le tupu anamua o Tavita i le ofoofogia o le auala na faia ai lona tino. O le iʻuga, na ia faapea mai: “Ou te vivii atu iā te oe, auā na faia aʻu e ala ai ona mataʻutia ma ofo tele ai; o mea na e faia, o mea mamana ia; ua ou matuā iloa e aʻu nei mea.” (Salamo 139:14) O le mea moni o loo taʻua i le Tusi Paia le fesiligia e Lē na Faia mea le augātamā o Iopu: “Ua e mafaufau ea i le lautele o le lalolagi?” (Iopu 38:18) O loo faaalia mai ai i inei e lē o taofia le fia malamalama ma le saʻiliʻili i mea. Peitaʻi, o loo valaaulia e le Mataʻisau Poto na faia mea i tatou e suʻesuʻe ana galuega. Seʻi manatu foʻi, na valaaulia e le perofeta o Isaia i tatou ia faateleina lo tatou malamalama i Lē na Faia mea uma ua siʻomia ai i tatou: “Seʻi tetepa aʻe i luga, ma outou vaai, po o ai ea ua na faia nei mea?” Ioe, o loo faamaonia e le Isaia 40:26 e faapea, na faia le vateatea e se tasi e mamana tele, lea e ōgatusa ma suʻesuʻega faasaienisi.

E moni, e lē faigofie ona maua i taimi uma tali o fesili e faatatau i le foafoaga. Talu ai ona e gata mai lo tatou malamalama i mea, ma e tatou te lē iloa uma mea i le lalolagi o loo tatou ola ai. Na malamalama Iopu i lea tulaga. Na ia viiviia Lē na Faia mea ona ua mafai ona tautauina le lalolagi ae leai sona tautaulaga, faapea ma ao e tumu i vai, o loo fegasoloaʻi i le vanimonimo. (Iopu 26:7-9) Ae na iloa e Iopu, o ia mea mataʻina, ua na o ni “mea aupito mai ia a ona ala.” (Iopu 26:14) E mautinoa na manaʻo Iopu e iloa atili mea o loo siʻomia ai o ia. Na taʻutino e Tavita le gata mai o lona malamalama ina ua ia faapea mai: “O le poto lea e sili ona faigatā iā te aʻu, ua maualuga, ou te lē mafai.”—Salamo 139:6.

E lē taofia suʻesuʻega faasaienisi i le taliaina o le manatu e iai Sē na faia mea uma. E lē mafai ona gata ma e faaauau pea saʻiliʻiliga ia malamalama atili i mea o loo siʻomia ai i tatou ma mea faaleagaga. Na tusi se tupu anamuā  na iloga i lona poto: “Ua tuuina foʻi e ia le manatu i le lalolagi i o latou loto; a e lē mailoa e le tagata le galuega ua faia e le Atua mai le amataga e oo i le gataaga.”—Failauga 3:11.

E Latou te Fai le Atua ma Faamolemolega

Ua teena e nisi le soona faaaogā o le Atua e fai ma faamolemolega pe a lē maua se faamaoniga faasaienisi, pe lē malamalama foʻi i se mea i le foafoaga. I se isi faaupuga, a lē malamalama tagata i se mea ona faapea mai lea, o le Atua na māfua ai. Ae o ā tonu mea o loo lē malamalama ai? Po o ni mea iti ma lē tāua? E leai, o ni mea e tāua ae e lē mafai ona faamatalaina e le evolusione e tusa ai ma suʻesuʻega i meaola. O lea la, o i latou e talitonu i le aʻoaʻoga a le evolusione, ua avea lo latou talitonuga ma faamolemolega pe a lē malamalama i se mea faasaienisi.

Peitaʻi e lē avea le Atua lea o loo taʻua i le Tusi Paia e fai ma faamolemolega. Na i lo lea, o ana galuega e aofia ai vala eseese uma o le foafoaga. Na faamatilatila e le faisalamo galuega o le foafoaga a Ieova: “O loo iā te oe le puna o le ola; o lou malamalama matou te iloa ai le malamalama.” (Salamo 36:9) Ua faamatalaina o ia “o lē na faia le lagi, ma le lalolagi, ma le sami, ma mea uma lava o i ai.” (Galuega 4:24; 14:15; 17:24) O se māfuaaga lelei na tusia ai e se faiaʻoga e faapea o le Atua “na faia mea uma lava.”—Efeso 3:9.

O le Atua foʻi na faia “tulafono o le lagi,” o tulafono lea e pulea le gaoioiga o mea faitino ma le malosiaga i le aoao o mea, lea e faaauau ona suʻesuʻeina e saienitisi. (Iopu 38:33) O ana fausaga e māeʻaeʻa ma e aogā, e faataunuuina ai lona finagalo e faia le lalolagi ina ia ʻainā e le tele o meaola eseese.

Fausaga ma le Mafaufau

E manaʻomia foʻi ona tatou iloiloina le mafaufau. Na faapea mai John Horgan o se tusitala faasaienisi i le moni o manatu faasaienisi eseese: “E lē tatau ona tatou matamumuli e faaaogā le taʻitaʻiga a o tatou mafaufau pe a lē mautinoa i ni faamaoniga.”

Pe e talafeagai le manatu o le ola na teʻi lava ua iai? E ui i le salalau o le manatu o le evolusione, e toʻatele tagata atamamai e aofia ai saienitisi, ua latou talitonu e iai se tasi e sili lona atamai na faia ia mea. Na taʻua e se polofesa saienisi e toʻatele tagata e “matuā maumauaʻi, ma e lelei o latou mafaufau e manatu na saunia le ola.” Aiseā? E toʻatele tagata e ioe faatasi i le faamatalaga a Paulo: “E taʻitasi fale ma saunia e se tasi.” (Eperu 3:4) Ona faapea atili mai lea o Paulo: “O lē na te saunia mea uma lava o le Atua lea.” A fua la i le manatu o le Tusi Paia, e lē talafeagai le manatu ina ia faia se fale e manaʻomia ona iai sē e fuafuaina ma saunia, ae i le taimi e tasi e talitonu na teʻi ua iai se sela o le tino lea e sili ona lavelave.

Ua taʻua i le Tusi Paia i latou e teena le iai o se Mataʻisau Poto na faia mea: “Ua fai ifo le tagata valea i lona loto, E leai se Atua.” (Salamo 14:1) O loo aʻoaʻia i inei e le faisalamo i latou e lē talitonu. E ono taaʻina se tasi  i ona lava manatu na i lo le fua i mea moni o loo iai. Peitaʻi, o sē atamai ma loto maulalo e na te amanaʻia le iai o se Mataʻisau Poto na faia mea uma.—Isaia 45:18.

Mo le toʻatele o i latou e fetālaʻi le mafaufau, e manino iā i latou faamaoniga e lagolago ai Sē e sili na Foafoaina mea uma.

E Mafai Ona E Iloaina Lē na Foafoaina Mea

Seʻi manatu faapea o i tatou o ni mea na faia, aiseā na faia ai i tatou? O le ā le fuafuaga o lo tatou ola? E lē mafai e le faasaienisi ona aumaia ni tali faamalieloto i ia fesili. Peitaʻi o ia mataupu autū e manaʻomia ai ni tali faamalieloto. E aogā tele le Tusi Paia i le taliina o ia fesili. O loo faaalia ai Ieova e lē gata o Lē na Faia mea uma, ae e iai lana Fuafuaga, o lē e iai ana māfuaaga na te faia ai mea. O loo taʻua e le Tusi Paia le finagalo o le Atua mo le tagata, ma se faamoemoe mo i tatou i le lumanaʻi.

Peitaʻi, o ai Ieova? O le ā le ituaiga o Atua e iai o ia? E valaaulia e Molimau a Ieova oe ia e iloa le Mataʻisau Poto na faia i tatou. E mafai ona e iloa atili lona suafa ma ona uiga ma ana feutagaʻiga ma tagata. E ala i lana Afioga, le Tusi Paia, o le a e iloa ai pe aiseā e manaʻomia ai ona tatou talisapaia ma maofa i mea mataʻina na ia faia ma viiviia o ia o Lē na Faia mea uma.—Salamo 86:12; Faaaliga 4:11.

[Ata i le itulau 4]

Michelangelo

[Ata i le itulau 5]

E ōgatusa le faasaienisi moni ma le talitonu i le Mataʻisau Poto na faia mea uma

[Ata i le itulau 6]

O eseesega ma le faamasani gofie i so o se siʻomaga, o faamaoniga ia o le anoanoaʻi o meaola eseese i se foafoaga atamai tele

[Ata i le itulau 7]

E manaʻomia ona iai sē e poto na te faia se mea