“E To Lauapi le Agelu a Ieova e Siʻosiʻomia ai Ē o Matataʻu iā te Ia”

Faamatalaina e Christabel Connell

O le ma uaʻi tele i le taliina o fesili a Christopher e faatatau i le Tusi Paia na ma lē iloa ai ua leva le pō; ae ma te leʻi mātauina foʻi na fai ma tilotilo soo Christopher i fafo. Mulimuli ane na ia liliu mai iā i maʻua ma faapea mai, “O lea ua saogalemu nei ona lua ō.” Ona ia momoli atu lea o i maʻua i a ma uila ma matou faatofā loa. O le ā le lamatiaga lea na ia iloa atu?

O AʻU o Christabel Earl ma sa ou fanau i Sheffield, i Egelani i le 1927. Na faaleagaina lo matou fale i se pomu a o faagasolo le Taua Lona Lua a le Lalolagi, o lea na ave ai aʻu e ma te nonofo ma le tinā o loʻu tinā ina ia faauma ai laʻu aʻoga. I se tasi o aʻoga a le pope lea na ou aʻoga ai, na tele ina ou fesili i taupousa pe aiseā ua matuā faateteleina ai le leaga ma le sauā. Peitaʻi e leai se tasi o i latou po o tagata o isi lotu na ou fesili i ai, na mafai ona tuuina mai se tali ou te malie ai.

Ina ua mavae le Taua Lona Lua a le Lalolagi, na ou aʻoga ai o se teine tausimaʻi. Na ou siitia i Lonetona e faigaluega ai i le falemaʻi o Paddington General Hospital, peitaʻi na ou mātauina ai le tele o faiga sauā i le taulaga. E leʻi leva talu ona alu ese atu loʻu tuagane matua mo le Taua i Korea, ae ou vaaia loa se misaaga tele i fafo atu o le falemaʻi. E leai se tasi na fesoasoani i lē na fasia, lea na tauaso ai ona o le tugā o ona manuʻaga. I le taimi lea, na ma ō ai ma loʻu tinā i se faatasiga e fesootaʻi ai i ē ua feoti e ala i faataulāitu, ae sa faaauau pea ona ou lē malamalama i le māfuaaga ua matuā faateleina ai le amioleaga.

Faalaeiau e Suʻesuʻe le Tusi Paia

I se tasi aso na asiasi mai ai loʻu tuagane matua, o John, o sē ua avea ma Molimau a Ieova. Na ia fesili mai, “Pe e te iloa le māfuaaga ua tutupu ai nei mea leaga uma? Na ou tali atu, “E leai.” Sa ia tatala lana Tusi Paia ma faitau mai le Faaaliga 12:7-12. Na ou iloa ai o Satani ma ana temoni le pogai autū o le leaga i le lalolagi. Ona o loʻu taliaina o le fautuaga a John, e leʻi umi ae ou taliaina loa se suʻesuʻega faale-Tusi Paia. Peitaʻi, i lenā taimi, na faatuatuai ona ou papatiso ona o le fefe i tagata.—Faata. 29:25.

Sa avea foʻi loʻu uso o Dorothy ma Molimau a Ieova. Ina ua toe foʻi mai ma lana uō o Bill Roberts lea ua uma ona la faamau, mai le tauaofiaga faavaomalo i Niu Ioka (1953), na ou taʻu atu iā i laʻua sa faia e se tasi laʻu suʻesuʻega faale-Tusi Paia. Na fesili mai Bill iā te aʻu: “Pe na e tilofaʻia mau uma? Pe na e vaseina tali i le tusi?” Ina ua ou fai atu e leai, na ia faapea mai: “O lona uiga la e te leʻi suʻesuʻeina le Tusi Paia! Ia faafesootaʻi lenā tuafafine ma toe amata lau suʻesuʻega!” O le taimi foʻi lenā na amata ai ona  faasoesā mai temoni. Ou te manatua loʻu ōle atu iā Ieova ina ia puipuia aʻu ma faasaʻoloto mai i aafiaga a temoni.

Paeonia i Sikotilani ma Aialani

Na ou papatiso iā Ianuari 16, i le 1954, na māeʻa laʻu konekarate faatausimaʻi iā Me, ma na amata ona ou paeonia iā Iuni. I le valu masina mulimuli ane ai, na auina atu ai aʻu o se paeonia faapito i Grangemouth, i Sikotilani. O i inā na ou iloa ai o loo ‘to lauapi agelu e siʻosiʻomia ai,’ a o oʻu galue i lenā oganuu e tu mamao ese.—Sala. 34:7.

I le 1956, na valaaulia ai aʻu ou te galue i Aialani. Na tofia aʻu faatasi ma isi tuafāfine e toʻalua, e galulue i le taulaga o Galway. O le aso muamua lava na ou tau ai i se patele. E leʻi umi ae taunuu atu se leoleo ma ave i maʻua ma laʻu paga i le ofisa o leoleo. Ina ua ia iloa o ma igoa ma le mea ma te nonofo ai, ona ia savali atu loa lea i le telefoni. Na ma faalogo atu o ia faapea atu, “Ioe patele, ou te iloa lelei lava le mea e la te nonofo ai.” Sa auina mai o ia e le patele! Sa poloaʻia lē e ona le fale na matou nonofo ai e tutuliese i matou, o lea na fautua mai ai le lālā e matou te ō ese mai lenā vaipanoa. E sefulu minute na tuai ai ona matou taunuu i le nofoaga e faatali ai nofoaafi. Peitaʻi o loo iai pea le nofoaafi i inā, ma sa iai se tamāloa o loo faatalitali mai e faamautinoa ua matou i luga o le nofoaafi. E tutupu ia mea ae na o le tolu vaiaso talu ona matou iai i Galway!

Na tofia i matou i Limerick, o se tasi foʻi o taulaga e malosi ai le pulega a le Lotu Katoliko. E faifai pea ona feʻei mai tagata lē pulea iā i matou. O le toʻatele o tagata e fefefe e tatala mai faitotoʻa o latou fale iā i matou. I le tausaga na mavae atu na fasia ai se uso i le tamaʻi taulaga e lata ane o Cloonlara. O lea na matou matuā fiafia ai ina ua matou feiloaʻi ma Christopher lea na taʻua i le amataga, o lē na talosaga mai iā i matou e toe foʻi atu e tali ana fesili faale-Tusi Paia. A o faagasolo la matou talanoaga, na savali mai se patele ma faatonuina Christopher e tutuli ese i maʻua. Sa lē talia e Christopher le mea na manaʻo ai le patele, ma na ia faapea atu: “Sa valaaulia i loʻu fale nei tamaʻitaʻi, ma na la tuʻituʻi mai le faitotoʻa a o leʻi ō mai i totonu. Ae e leʻi valaauliaina oe, ma e te leʻi tuʻituʻi mai foʻi.” Na alu ese le patele ma le ita tele.

E ma te leʻi iloa ua faapotopoto e le patele se vaega tele o tamāloloa e faatalitali mai i maʻua i fafo o le fale o Christopher. Ona na iloa e Christopher ua matuā feita na tamāloloa, na ia faia ai e pei ona faamatalaina i le amataga. Na ma nonofo i lona fale seʻia oo ina taape na tamāloloa. Mulimuli ane na ma maua le tala na faamalosia le ō ese o Christopher ma lona aiga mai i lenā vaipanoa, ma na latou siitia atu i Egelani.

Valaaulia i Kiliata

Na maua laʻu valaaulia mo le vasega lona 33 a Kiliata ae ua uma ona fai aʻu fuafuaga ou te auai i le Fonotaga Faavaomalo o le Divine Will i Niu Ioka i le 1958. Nai lo le toe foʻi mai i loʻu aiga ina ua uma le tauaofiaga, sa ou auauna i Collingwood i Ontario, i Kanata, seʻia oo ina amata le aʻoga i Kiliata i le 1959. Ae i le taimi o le fonotaga, na ou feiloaʻi ai iā Eric Connell. Na ia maua le upu moni i le 1957 ma na amata ona ia paeonia i le 1958. Ina ua uma le fonotaga, sa ia tusitusi mai iā te aʻu i aso uma a o oʻu nofo i Kanata, ma a o faagasolo foʻi le aʻoga i Kiliata. Na ou mafaufau po o le ā le mea o le a tupu iā i maʻua pe a uma loʻu faauuga.

O le auai i Kiliata o se mea tāua lea i loʻu olaga. Na matou vasega faatasi ma Dorothy ma lana tane. Sa tofia i laʻua e galulue faamisionare i Potukali. Na faateʻia aʻu ina ua tofi mai ou te alu i Aialani. Sa ou faanoanoa ona ua ma lē ō ma loʻu uso. Na ou fesili atu i se tasi o faiaʻoga pe na ou faia se mea sesē. Na ia tali mai “E leai. O oulua ma lau paga o Eileen Mahoney, na lua malilie e ō i so o se atunuu lava o le lalolagi,” ma e mautinoa na aofia ai ma Aialani i na atunuu.

Toe Foʻi i Aialani

Na ou toe taunuu i Aialani iā Aokuso 1959 ma tofia ai aʻu i le Faapotopotoga i Dun Laoghaire. A o le taimi lea ua toe foʻi atu Eric i Egelani ma ua fiafia tele ona ua latalata atu le mea ou te nofo ai. Sa manaʻo foʻi o ia e avea ma misionare. Na ia  faapea mai, ona o Aialani o se oganuu mo misionare i le taimi lenā, o le a ia paeonia i inā. Na ia siitia atu i Dun Laoghaire, ma na ma faaipoipo i le 1961.

I le ono masina mulimuli ane ai, sa tugā manuʻaga o Eric mai se faalavelave tau uila afi. Na taʻe le ipu o lona ulu ma e leʻi mautinoa e fomaʻi pe mafai ona latou faasaoina lona ola. Ina ua uma le tolu vaiaso na iai o ia i le falemaʻi, ona ou tausia lea o ia i le fale mo le lima masina seʻia oo ina toe malosi. Sa ou faaauau pea i laʻu auaunaga i le mea e gafatia e loʻu malosi.

O le 1965 na tofia ai i maʻua e galulue i se faapotopotoga e toʻavalu tagata talaʻi, i Sligo, o se uafu i le itu i mātū i sisifo o le talafatai. I le tolu tausaga mulimuli ane ai, na ma siitia atu ai i se tamaʻi faapotopotoga i Londonderry, agaʻi atu i le itu i mātū. E uma le ma talaʻiga i se tasi aso ua toso se uaea talatala e faalava i le auala lea e ma te nonofo ai. Ua amata Faafitauli o Aialani i Mātū. Sa susunu e ni vaega o talavou ia taavale. Ua vaeluaina le taulaga i le itu a tagata lotu Porotesano ma le itu a tagata Katoliko. Sa lamatia le agaʻi atu mai le isi itu o le taulaga i le isi itu.

Molimau Atu i Taimi o Fevesiaʻiga

Peitaʻi, na ma oo atu i vaipanoa uma ona o le ma talaʻiga. Na ma toe lagona ai foʻi ua pei lava o loo tolauapi agelu ma siʻomia ai i maʻua. Afai ma te ō atu i se vaipanoa o loo iai ni vesiga, ma te tuua vave lava lenā nofoaga ma toe foʻi atu i ai pe a toe sologa lelei tulaga o mea. O se tasi taimi na tupu ai se vevesi e latalata mai i lo ma fale, ma o toega o mea na mū o le faleoloa e faatau ai vali na tauʻai solo ma felelei mai ma paʻuū i luga o le faataumata i lalo o le faamalama o le ma fale. E ma te leʻi momoe ona o le popole neʻi mū lo ma fale. Ina ua mavae ona ma siitia atu i Belfast i le 1970, ae ma maua ai le tala e faapea sa pā se pomu e fai i le penisini i le faleoloa e faatau ai vali, ma na mū foʻi ma le fale lea na ma nonofo ai.

I se tasi taimi a o ma talaʻi ma se tuafafine, na ma mātauina ai se fasi paipa e ese lava ona foliga i luga o le faataumata o se faamalama. Sa ma savavali pea, ma e leʻi umi ae pā lenā paipa. Sa ō mai tagata o lenā vaipanoa ma faapea mai o i maʻua na faapāina lenā pomu. O le taimi lenā, na sau ai se tuafafine e nofo i lea vaipanoa ma valaaulia i maʻua i lona fale. Na avea lea ma faamaoniga i ona tuaoi e lē o i maua na faapāina le pomu.

Na ma toe foʻi i Londonderry i le 1974 e asiasi i se tuafafine. Ina ua ma faamatala atu iā te ia le auala na ma ui mai ai ma le nofoaga e fai ai le poloka e siaki ai taavale (checkpoint), sa fesili mai o ia, “E leʻi iai se isi i le nofoaga o loo faia ai lenā poloka?” Sa ofo o ia ina ua ma fai atu, “Sa iai ae leai ma se isi na fai mai.” Aiseā? Auā e leʻi leva atu na ave faamalosi ai ma susunu taavale a se fomaʻi ma se leoleo.

Na ma siitia atu i Cork i le 1972. Mulimuli ane na ma galulue i Naas, ona sosoo ai lea i Arklow. Mulimuli ane, i le 1987, na tofia ai i maʻua e galulue i Castlebar, lea o loo ma nonofo ai i le taimi nei. Na matuā faagaeetia i maʻua i le faaeaga o le fesoasoani i le fausiaina o le Maota mo Sauniga. Na matuā maʻi tigāina Eric i le 1999. Ona o le fesoasoani a Ieova ma le lagolagosua a le faapotopotoga, na mafai ai ona ou lavatia lea tulaga ma tausia o ia seʻia oo ina toe malosi.

Ua faalua ona ma auai ma Eric i le Aʻoga mo Paeonia. O loo avea pea o ia ma toeaina. Ou te maua i le maʻi gugu ma na faia ni oʻu taotoga i oʻu suilapalapa ma tuli. E ui na ou fesagaʻi ma teteega mataʻutia mai i le ʻau failotu, ma ola i se vaitaimi na tele ai faafitauli i faiga faapolotiki ma tagata i le lautele, ae o le luʻi sili lava, o loʻu lē toe aveina lea o se taavale. O se tofotofoga ona sa lē mafai ona ou toe alu i mea i le taimi ou te manaʻo ai. Sa fesoasoani tele le faapotopotoga, ma sa matuā lagolagosua mai. Ua ou fealuaʻi nei i se tootoo, ae ou te faaaogāina se tamaʻi taavale paʻu tolu e alu i le maa mo mea mamao.

Pe a tuufaatasi, ua silia ma le 100 tausaga o ma auauna faatasi ma Eric o ni paeonia faapito, ma o le 98 o na tausaga na ma galulue ai i Aialani. E leai so ma manatu e tuua lenei galuega. E ma te lē o faatalitalia e tupu ni vavega, ae e ma te talitonu o loo ‘to lauapi agelu a Ieova e siʻosiʻomia ai’ ē e matataʻu ma auauna ma le faamaoni iā te ia.